1. Мөнгө ба мөнгөний эрэлт, нийлүүлэлт,
арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Лекц. 7

2. Лекцийн агуулга
1. Мөнгө, мөнгөний үүрэг
2. Мөнгөний эрэлт
3. Мөнгөний нийлүүлэлт
4. Арилжааны банкны үйл ажиллагаа

3. 1. Мөнгө, мөнгөний үүрэг
 Мөнгө гэдэг нь хэлцэл хэлэлцээр байгуулахад
ашигладаг актив, хөрөнгийн нийлбэр дүн юм.
 Мөнгөний үүрэг:
 Хадгаламжийн хэрэгслийн үүрэг
 Өртгийн хэмжүүр
 Гүйлгээний хэрэгсэл
 Төлбөрийн хэрэгслийн үүрэг

4. Мөнгөний хэлбэрүүдийн үүсэл:
 Эд бараан мөнгө
 Алт, мөнгөн зоос
 Металл зоос
 Цаасан мөнгө
 Зээлийн мөнгө
 Вексель
 Банкнот
 Депозит мөнгө
 Чек
 Электрон мөнгө

5. Мөнгөний агрегатууд
 Мөнгийг хөрвөх чадвараар нь агрегатуудад хувааж
үздэг.
 Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө = Касст байгаа
мөнгө + банкнаас гадуурхи мөнгө
 М
1 = Банкнаас гадуур гүйлгээнд байгаа бэлэн
мөнгө + улсын болон хувийн секторын харилцах
дансан дахь мөнгө + иргэдийн хугацаагүй
хадгаламж
 M = М1 + иргэд байгууллагын хугацаатай
2
хадгаламж + гадаад валютын хадгаламж

6. 2. Мөнгөний эрэлт
 Хүмүүсийн эзэмших хүсэлтэй мөнгөн хөрөнгийн
хэмжээг мөнгөний эрэлт гэнэ.
 Мөнгөний эрэлтийн функц нь тухайн цаг мөчид
мөнгөний худалдан авах чадварыг илэрхийлэхүйц
мөнгөн хөрөнгийн бодит нөөц болон хүн амын гаргаж
буй шийдвэрүүдийн хоорондох хамаарлыг харуулсан
тэгшитгэл юм. Мөнгөний 2 янзын эрэлт байдаг.
1. Арилжаа солилцооны эрэлт
2. Ашиг хонжооны эрэлт

7. Мөнгөний арилжаа солилцооны эрэлт
 Арилжааны зориулалтааар хүмүүст хэрэгтэй байгаа
мөнгөний хэмжээг мөнгөний арилжааны эрэлт гэнэ.
 Мөнгөний арилжаа солилцооны эрэлт нь орлого буюу
бодит ҮНБ-ий хэмжээтэй шууд хамааралтай.
(M/P)d =kY
Энд:
М – мөнгөний нийлүүлэлт
Р – үнийн ерөнхий түвшин
Y – бодит ҮНБ-ий хэмжээ
k=1/V буюу тогтмол коэффициент
V – мөнгөний эргэлтийн хурд

8. Мөнгөний ашиг хонжооны эрэлт
 Мөнгөний эрэлтийг зээлийн хүүгийн нормоос
хамааруулан авч үздэг.
 Хүмүүс зээлийн хүүгийн нормоос хамааран мөнгийг
биедээ авч явах эсвэл ямар нэгэн актив болгон
хадгалах, банкинд хадгалуулах эсэх талаар байнга
сонголт хийж байдаг.
 Зээлийн хүү өндөр бол мөнгийг бусдад зээлүүлэх,
хадгалуулах замаар зээлийн хүүгийн орлого олж
болно.
 Зээлийн хүү мөнгөний эрэлт 2 нь урвуу хамааралтай.

9. Мөнгөний ашиг хонжооны эрэлтийн тэгшитгэл:
буюу
Энд: i – зээлийн нэрлэсэн хүү
i=r+πe
Энд: r - хүүгийн бодит хэмжээ
πe - хүлээгдэж буй инфляци

10. r
Мөнгөний
эрэлт
L(r)
Мөнгөний бодит нөөц
M/P

11. 3. Мөнгөний нийлүүлэлт, мөнгөний үржүүлэгч
 Мөнгөний нийлүүлэлтийг тухайн улсын төв банк
хянаж байдаг.
 Мөнгөний нийлүүлэлт нь 2 компонентээс бүрдэнэ.
 С – банкнаас гадуур хүмүүсийн гар дээр эргэж буй
бэлэн мөнгө
 Д – банкны нийт хадгаламж, бүх арилжааны
банкуудын пассивын нийлбэр
Мs = C + Д

12.  Бэлэн мөнгө хадгаламжийн харьцаа:
Банкнаас гадуур гүйлгээнд байгаа мөнгө нь нийт
хадгаламж Д-тэй пропорциональ байна.
С = cr*Д
 Энд: cr – хадгаламж бэлэн мөнгөний харьцаа
Мs = cr*Д + Д = (cr+1)*Д
 Суурь мөнгө: Нийт мөнгөнд байгаа цаасан мөнгөний
хэмжээ
B=C+R
 Энд: С – банкнаас гадуур хүмүүсийн гар дээр
эргэж буй бэлэн мөнгө
 R – банкинд байгаа нөөц мөнгө

13.  Нөөц мөнгө нь мөн нийт хадгаламжтай
пропорциональ байдаг.
R = rr*Д
 Энд: rr – хадгаламж нөөцийн харьцаа
B = cr*Д + rr*Д = (cr +rr)Д
 Мөнгөний үржүүлэгч: Суурь мөнгийг нэг хувиар
нэмэгдүүлэхэд нийт мөнгө хэдэн хувиар нэмэгдэхийг
харуулдаг.
– мөнгөний үржүүлэгч

14. Мөнгөний нийлүүлэлт
 Эдийн засаг богино хугацаанд үнийн түвшин тогтмол
, мөн мөнгөний нийлүүлэлтийг тогтмол
байхаар авч үзье.
 Мөнгөний нийлүүлэлт дараах хэлбэртэй байна.
 Мөнгөний нийлүүлэлт бодит илэрхийллээр хүүгийн
нормоос хамаарахгүй, төв банкнаас тогтоосон
экзоген хувьсагч буюу тогтмол байна.

15. Мөнгөний нийлүүлэлт
_ _
M/P M/P
Мөнгөний бодит нөөц

16. Мөнгөний зах зээлийн тэнцвэр:
 Хүүгийн нормын тэнцвэрт түвшинд мөнгөний
эрэлтийн хэмжээ мөнгөний нийлүүлэлтийн хэмжээтэй
тэнцүү байна.
r
Тэнцвэрт L(r)
хүүгийн
норм
_ _
M/P
M/P
Мөнгөний бодит нөөц

17. Мөнгөний зах зээлийн тэнцвэржилт
 Хүүгийн норм өндөр  Хүүгийн норм бага
 мөнгөний нийлүүлэлт  мөнгөний нийлүүлэлт
мөнгөний эрэлтээс их мөнгөний эрэлтээс бага
 Илүүдэл мөнгийг  Хадагаламжаа буцаан
хадгалах сонирхол авах, зээл авах сонирхол
нэмэгдэнэ ихсэнэ
 Банкууд хүүгээ  Банкууд хүүгээ өсгөнө
бууруулна

18. Мөнгөний нийлүүлэлтийн нөлөө
 Төв банк мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгавал
мөнгөний нийлүүлэлт бүхэлдээ зүүн гар тийшээ
шилжих ба зээлийн хүү өснө
r
L(r)
M2/P M1/P
M/P
Мөнгөний бодит нөөц

19. Арилжааны банкны үйл ажиллагаа
 Банк нь эдийн засгийн онцгой байгууллага бөгөөд
зээлийн байгууллагуудын үндсэн бүлгүүдийг бий
болгож мөнгөн хөрөнгийг өөртөө төвлөрүүлэх
мөнгөний тооцоог явуулж, зээл олгох, янз бүрийн
үнэт цаасыг гаргах зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг.
 Банк нь үндсэн 2 шатлалтай байдаг.
 Төв банк
 Арилжааны банк

20.  Төв банк:
 Төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх эрх бүхий
байгууллага
 Монгол улсын хувьд Төв банкны үүргийг
Монголбанк гүйцэтгэнэ
 Төв банкны гол зорилго:
 Мөнгөний нийлүүлэлтийг зохицуулах
 Төгрөгийн ханшийг тогтвортой байлгах замаар
үндэсний эрх ашгийг хамгаалах

21.  Арилжааны банк:
 Хувь нийлүүлэгчдийн оруулсан мөнгөн хөрөнгөөс
бүрдсэн дүрмийн сантай
 Хувь нийлүүлэгчид нь оруулсан хөрөнгийнхөө
хэмжээгээр санхүүгийн хариуцлага хүлээдэг
 Бусдын мөнгөн хөрөнгийг хуримтлуулан хадгалж,
өөрийн нэрийн өмнөөс зээл олгох, төлбөр тооцоо
зэрэг санхүүгийн зуучлалын ажил үйлчилгээ
үзүүлдэг
 Монголбанкны тусгай зөвшөөрөлтэйгээр үйл
ажиллагаа эрхэлдэг
 Ашгийн төлөө хуулийн этгээд

22. Арилжааны банкны үйл ажиллагаа /1/
1. Мөнгөн хадгаламж;
2. Зээл;
3. Төлбөр тооцоо;
4. Өөрийн нэрийн өмнөөс гуравдагч этгээдэд баталгаа,
батлан даалт гаргах;
5. Гадаад валют худалдан авах, худалдах, хадгалах,
хадгалуулах;
6. Үнэт металл, эрдэнийн чулуу худалдан авах, худалдах,
хадгалах, хадгалуулах;

23. Арилжааны банкны үйл ажиллагаа /2/
1. Үнэт зүйл хадгалах;
2. Гадаад төлбөр тооцоо хийх;
3. Үнэт цаас гаргах, худалдах, худалдан авах;
4. Санхүүгийн түрээсийн үйл ажиллагаа;
5. Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн чиглэлээр зөвлөмж,
мэдээлэл өгөх;
6. Хууль тогтоомжоор хориглоогүй бөгөөд
Монголбанкнаас зөвшөөрсөн санхүүгийн бусад
ажил, үйлчилгээ

24. Арилжааны банкинд хориглох үйл ажиллагаа:
1. Банк ашиг олох зорилгоор банкны бус үйл
ажиллагаа эрхлэх
2. Дангаараа буюу бусадтай хамтран санхүүгийн зах
зээл дээр ноёрхох, өөр хоорондоо, эсхүл гуравдагч
этгээдэд шударга бусаар давуу байдал бий
болгоход чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулах, ийм үйл
ажиллагаанд оролцох;
3. Газрын зах зээлд ажиллах;
4. Өөрийн үйл ажиллагааны талаар буруу ташаа зар
сурталчилгаа хийх, мэдээлэл өгөх;
5. Улс төрийн аливаа нам, эвсэлд хандив өгөх

25. Арилжааны банк мөнгө бүтээх нь
Анхны хадгаламж: 10000 төгрөг
Эхний зээлдэгч: 9000 төгрөг (=09*10000 төг)
Хоёрдогч зээлдэгч: 8100 төгрөг (=09*9000 төг)
Гуравдагч зээлдэгч: 7290 төгрөг (=09*8100 төг)
Нийт мөнгөний нийлүүлэлт: 100000 төгрөг