1. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
1
Η ΠΡΩΤΗ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Κατά την πρώτη κλίση κλίνονται ονόματα αρσενικά και θηλυκά: τα αρσενικά λήγουν
σε –ας ή σε –ης και τα θηλυκά σε –α ή σε -η.
Οι καταλήξεις των ουσιαστικών της πρώτης κλίσης έχουν ως εξής:
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΓΕΝΟΣ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ΘΗΛΥΚΟ ΓΕΝΟΣ
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ
ΑΡΙΘΜΟΣ
ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ -ας -ης -α -η -αι
ΓΕΝΙΚΗ -ου -ου -ας -ης -ων
ΔΟΤΙΚΗ -ᾳ -ῃ -ᾳ -ῃ -αις
ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ -αν -ην -αν -ην -ας
ΚΛΗΤΙΚΗ -α -η(ή-α) -α -η -αι
Αρσενικά οξύτονα και παροξύτονα σε –ας και -ης
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ νεανί-ας ποιητ-ής στρατιώτ-ης εὐπατρίδ-ης
τοῦ νεανί-ου ποιητ-οῦ στρατιώτ-ου εὐπατρίδ-ου
τῷ νεανί-ᾳ ποιητ-ῇ στρατιώτ-ῃ εὐπατρίδ-ῃ
τὸν νεανί-αν ποιητ-ήν στρατιώτ-ην εὐπατρίδ-ην
ὦ νεανί-α ποιητ-ά στρατιῶτ-α1 εὐπατρίδ-η
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
οἱ νεανί-αι ποιητ-αί στρατιῶτ-αι εὐπατρίδ-αι
τῶν νεανι-ῶν ποιητ-ῶν στρατιωτ-ῶν εὐπατριδ-ῶν
τοῖς νεανί-αις ποιητ-αῖς στρατιώτ-αις εὐπατρίδ-αις
τοὺς νεανί-ας ποιητ-άς στρατιώτ-ας εὐπατρίδ-ας
ὦ νεανί-αι ποιητ-αί στρατιῶτ-αι2 εὐπατρίδ-αι
1 Το –α είναι βραχύχρονο
2 Το –αι είναι βραχύχρονο (οι δίφθογγοι αι και οι που λογαριάζονται ως βραχύχρονοι όταν βρίσκονται εντελώς
στο τέλος ασυναίρετης κλιτής λέξης).
5. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
5
Παρατηρήσεις
Στα πρωτόκλιτα ουσιαστικά:
1) οι καταλήξεις του πληθυντικού των αρσενικών και
των θηλυκών είναι οι ίδιες·
2) το α στην κατάληξη -ας (σε οποιαδήποτε πτώση)
είναι πάντοτε μακρόχρονο: π.χ. ὁ Αἰνείᾱς, τῆς χώρας,
κ.τ.λ.
3) η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη
λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: τῶν νεανιῶν, τῶν
θαλασσῶν.( Βλ. § 39, 1, 2 της σχολικής γραμματικής)
Αλλά οἱ ἐτησίαι (= μελτέμια· πβ. § 83, 2, α), τῶν ἐτησίων.
Από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε -ης σχηματίζουν την
κλητική του ενικού σε -ᾱ και όχι σε -η:
α) τα εθνικά: ὦ Πέρσᾰ, ὦ Σκύθᾰ.
β) όσα λήγουν σε –της: ὁ ποιητής , ὦ ποιητά κ.τ.λ.
γ) τα σύνθετα (με β΄ συνθ. ρήμα) σε -άρχης, -μέτρης, -
πώλης, -τρίβης, -ώνης -λάτρης κτλ.: ὦ στρατιῶτα, ὦ
γυμνασιάρχα, ὦ βιβλιοπῶλα, ὦ παιδοτρίβα, ὦ τελῶνα, ὦ
εἰδωλολάτρα.
Στα πρωτόκλιτα θηλυκά
που λήγουν σε -α:
1) αν πριν από την
κατάληξη α υπάρχει σύμφωνο
(εκτός από το ρ), τότε το α αυτό
λέγεται μη καθαρό, είναι
κανονικά βραχύχρονο και στη
γενική και δοτική του ενικού
τρέπεται σε η: ἡ μοῦσα, τῆς
μούσης, τῇ μούσῃ κτλ. - ἡ μᾶζα,
τῆς μάζης, τῇ μάζῃ κτλ.
2) αν πριν από την
κατάληξη α υπάρχει φωνήεν ή ρ,
τότε το α αυτό λέγεται καθαρό,
είναι κανονικά μακρόχρονο και
φυλάγεται σε όλες τις πτώσεις του
ενικού: ἡ πολιτεία, τῆς πολιτείας, τῇ
πολιτείᾳ κτλ. - ἡ ὥρα, τῆς ὥρας, τῇ
ὥρᾳ κτλ.
3) το α της κατάληξης στην αιτιατική και
την κλητική του ενικού είναι μακρόχρονο ή
βραχύχρονο, ανάλογα με το τι είναι στην
ονομαστική: (ἡ πολιτείᾱ) τὴν πολιτείᾱν, ὦ
πολιτείᾱ - (ἡ μοῦσᾰ) τὴν μοῦσᾰν, ὦ μοῦσᾰ.
6. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
6
.
Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά
Τα περισσότερα από τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά που πριν από το
χαρακτήρα α του θέματος έχουν άλλο α ή ε συναιρούνται σε όλες τις
πτώσεις και γι' αυτό ονομάζονται πρωτόκλιτα συνηρημένα
ουσιαστικά (πβ. §§ 53-54).
Παραδείγματα
(θ. Ἑρμεα- = Ἑρμη-) (θ. μναα- =μνᾶ-) (θ. συκεα- = συκη-)
Ενικός αριθμός
ον. ὁ Ἑρμῆς ἡ μνᾶ συκῆ ὁ
γεν. τοῦ Ἑρμοῦ τῆς μνᾶς συκῆς Αθηνᾶς τοῦ Θαλῆ
δοτ. τῷ Ἑρμῇ τῇ μνᾷ συκῇ τῷ Θαλ
αιτ. τὸν Ἑρμῆν τὴν μνᾶν συκῆν τόν Θαλ
κλ. (ὦ) Ἑρμῆ (ὦ) μνᾶ συκῆ (ὦ) Θαλ
Πληθυντικός αριθμός
ον. οἱ Ἑρμαῖ αἱ μναῖ συκαῖ
γεν. τῶν Ἑρμῶν τῶν μνῶν συκῶν
δοτ. τοῖς Ἑρμαῖς ταῖς μναῖς συκαῖς
αιτ. τοὺς Ἑρμᾶς τὰς μνᾶς συκᾶς
κλ. (ὦ) Ἑρμαῖ (ὦ) μναῖ συκαῖ
Για την α΄ κλίση βλ. σχολική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής §§ 85-93.
Εξαίρεση: το καθαρό α είναι βραχύχρονο:
α) στα προπαροξύτονα: ἡ ἀλήθεια, ἡ εὐσέβεια, ἡ μάχαιρα, ἡ εὔνοια, ἡ Πλάταια, ἡ
Φώκαια.
β) στα ακόλουθα δέκα δισύλλαβα: μυῖα, γαῖα, γραῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα,
σπεῖρα, σφαῖρα γι’ αυτό και παίρνουν περισπωμένη.
Άσκηση
Να κλίνετε τα ουσιαστικά: ὁ λοχίας, ἡ πηγή, ὁ ζευγίτης, ὁ εἰδωλολάτρης, ὁ μανδύας, ἡ σημαία, ἡ
θύελλα, ἡ αἰτία, ἡ ἀπώλεια, ἡ δόξα, ὁ Πελοπίδης
Να κλίνετε : ἡ κυνῆ , γαλῆ, γῆ , Ἀθηνᾶ, Ναυσικά,
ὁ Θαλῆς, Ἀπελλῆς
