veterinary

1. Семинар 2 Б. Дагважамц

2. Гинекологийн шинжилгээ хийх
шаардлага
• Удаан хугацаагаар ороо нь илрээгүй
• Удаан хугацаагаар үргүйдсэн
• Ороо нь олон дахин давтан илэрсэн
• Хээл хаясан

3. Үзлэг явуулахад анхаарах зүйлс
Ариутгасан багаж, хэрэгсэл
Бэхлэх хашлага Бэхлэгээний хэрэгсэл
Ариутгалын
бодис

4. Малчнаас мэдүүлэг авах
• Малын ороо нь илэрсэн эсэх (ороо хоорондын хугацаа)
• Хээлтүүлэгт оруулсан эсэх
• Тухайн хээлтэгч тугалласан эсэх (хэдэн удаа, хэдийд)
• Сувайрч, хээл хаясан эсэх
• Төллөх болон төллөсний дараах үед ямар нэг эмгэг
тохиолдсон эсэх
• Эрүүл эсэх, ямар нэг өвчнөөр өвчилж байсан эсэх,
• Үржлийн эрхтнээс ямар нэгэн шүүрдэс, салс гоожиж
байсан эсэх
• Тарга хүч, маллагааны байдал, бэлчээр нутгийн
тохиромжтой эсэх
• Саалийн ашиглалт хэмжээ багассан эсэх
• Хээлтүүлэгч хүрэлцээтэй эсэх
• Үрийн чанар үнэлгээ хийгдсэн эсэх

5. Гинекологийн шинжилгээ
1. Эмнэлзүйн
шинжилгээ
Ерөнхий
шинжилгээ
Тусгай
шинжилгээ
2. Лабораторийн
шинжилгээ
3. Багажит
шинжилгээ

6. Ерөнхий үзлэг хийх
Өвчний түүх хөтлөх үзлэг
• Малын тарга хүч
• Биеийн төрөх байдал
• Зүрх, судас тогтолцоо
• Амьсгалын тогтолцоо
• Тэжээл боловсруулах
тогтолцоо
• Мэдрэл, дотоод шүүрлийн
тогтолцоо

7. Үржлийн эрхтний гадаад үзлэгээр юу илрүүлэх вэ?
Бэлгийн
уруулын
хавагналт,
хөөлт
Шарх,
шалбархай,
сорив
Салс
Гоожидос
Салст
бүрхүүлийн
өнгө

8. Шулуун гэдсээр юу шинжлэх вэ?

9. Шулуун гэдсээр шинжлэх
Сав,
• Хэлбэр
• Хэмжээ
• Хатуу зөөлөн байдал,
• Агшилт
• Эмзэглэлт

10. Үтрээгээр юу шинжлэх вэ?

11. Хэт авиан оношлогоог хэрхэн хийх вэ?

12. Үтрээний түрхэцийн шинжилгээ(мазок)
• Мазокийн шинжилгээ
гэдэг нь үтрээнээс авсан
арчдасыг микроскопоор
харж судалдаг.
• Энэ шинжилгээний үр дүн
нь эс, эдийн өөрчлөлт,
хэвийн бус эс үтрээний
үрэвсэл, нян,
мөөгөнцөрөөр үүсдэг
өвчнүүдийн үүсгэгч
(трихомоназ, нийлүүлгийн
өвчин) зэргийг илрүүлдэг

13. Үтрээний түрхэцийн (мазок)
шинжилгээнд хэрэглэгдэх зүйлс

14. Дээж авах, түрхэц бэлтгэх
• Баян түрүү орчмын гадна
хэсгийг цэвэрлэх (бүлээн усаар
угааж, ариутгалын уусмал
бүхий алчуураар арчих)
• Бэлгийн уруулыг дэлгэн
сөхөж, үтрээний салст
бүрхүүлээс арчдас авах
• Цэвэр хуруу шилэнд арчдас
бүхий савааг хийж лаборатори
луу явуулах эсвэл түрхэцийг
цэвэр тавиур шилэн дээр жигд
түрхэж, хатаах

15. Түрхэцийг будах арга (эс будах)
Романовский – Гимзийн
 Арчдасыг цэвэр тавиур шилэн
дээр жигд түрхэж тараах
 Өрөөний хэмд тавьж эсвэл
спиртэн дэн дээр гүйлгэж
хатаах
 Түрхэцийг метилийн спиртэнд
хэдхэн секунд бэхжүүлж
хатаах
 Романовский – Гимзийн
будгаар 15 – 20 минут будах
 Түрхэцийн будгийг нь усаар
угааж хатаах

16. Түрхэцийг грамын арга будах
 Бэхжүүлэлт: Түрхэцийг тасалгааны температурт эсвэл спиртэн дэнгийн
дөлөн дээр гүйлгэх байдлаар хатаах
 Анхдагч будалт: Бэхжүүлсэн түрхэц дээр шүлтлэг хөх ягаан будаг болох
кристалл виолет дусааж 1-2 минут байлгах
 Иодын боловсруулалт: Түрхэцээ усаар угааж дээр нь Люголийн уусмалаас
дусааж, 1-2 минут байлгах
 ( усаар зайлаад микроскопоор харахад грам эерэг, грам сөрөг бактерийн эсийн
аль аль нь ягаан харагдана).
 Спиртийн боловсруулалт: Түрхэц дээрээ 96% этилийн спиртийн уусмал
дусааж 1 минут болгоод усаар угаах (спирт нь бактерийн эсийг будсан зарим
будгийг уусган өнгөгүй болгох ба зарим нь өнгөө хэвээр хадгалдаг)
 Хоёрдогч будалт: Түрхэц шүлтлэг шинжтэй улаан ягаан өнгийн
фуксин(сафранин, эозин гэх мэт) дусааж 1-2 минут болгох, дараа нь дахин
усаар угааж хатаагаад микроскопоор харах (Этилийн спиртээр боловсруулалт
хийх үед будаг нь арилсан эсүүд улаан ягаан болсон байх ба харин будгаа
хадгалан үлдсэн эсүүд хөх ягаан өнгөөр харагдана)
 Улаан ягаанаар будагдсаныг – Грам сөрөг, Хөх ягаанаар будагдсаныг – Грам
эерэг

17. Грамын аргаар будах схем

18. Шинжилгээний дүн унших
• Түрхэцний хучуур эсүүдийг тоолохдоо том /Т/, дунд /Д/, жижиг
/Ж/, бөөмгүй /Бү/, дүрс өөрчлөгдсөн /Дө/ гэж тэмдэглэнэ.
• Салсанд цусны дүрст махбодууд их байвал түүнийг тэмдэглэхдээ
их буюу +++, дунд зэрэг буюу ++, бага буюу +, байхгүйг - гэж үзнэ.
Түрхцэнд 500 эсийг тоолно /Манасян/.
• Савны салстын хурц үрэвслийн үед дунд /Д/ эсүүд зонхилох ба
хэлбэргүй эсүүд мөн ажиглагдана. Савны салстын архаг салстах
үрэвслийн үед бөөмгүй эс 6 хувь, том эс 55 хувь, дүрс өөрчлөгдсөн
эс 1-6 хувь дайралдана.
• Өндгөвчийн уутанцрын цэвцрүүний үед дунд зэргийн хучуур
эсийн тоо 43-68 хувь, том, жижиг эсүүд харьцангуй бага, харин
бөөмгүй эс байхгүй, шар биемийн цэвцрүү, саатмал шар бием
үүссэн үед дээрх зураглал эсрэг байдалтай илэрнэ.

19. Шинжилгээний дүн

20. Савнаас сойзоор биопси шинжилгээ хийх үед
хэрэглэгдэх зүйлс

21. Савнаас сойзоор биопси шинжилгээ хийх

22. Савны биопси шинжилгээ дүн

23. Үтрээний салсны шинжилгээ хийх
• Ариутгалын уусмалыг найруулж бэлтгэх,
метрачекийг дүрж тавих
• Баянтүрүү орчмыг цэвэрлэх, ариутгах
• Метрачекийг үтрээнд оруулж, салсыг авах
• Салсыг том хуруу шилэнд хийж, таглах
• Үнэлгээ хийх

24. Metricheck – дээж авах

25. Шинжилгээний хариу унших

26. Будагт шингэн юүлж шинжлэх арга
(хромогидротубацийн арга)
• 1 % метилений хөхийн усан уусмалаас
60 мл-г авч дээр нь 3 сая нэгж
пенициллин, стрептомициныг нэмж, 1%
новокайны уусмалаас 300 мл хүртэл
нэмж будагч уусмалыг бэлтгэнэ.
• Малын саванд шахахын өмнө шингэнийг
40-42 хэм халааж, Бобровын аппаратанд
хийнэ.
• .

27. Будагт шингэн юүлж шинжлэх арга
(хромогидротубацийн арга)
• Шингэнийг 60 мм мөнгөн усны
баганын хуваарь хүртэл шахаад 1-2
минут завсарлан гунжинд 100 мм,
үнээнд 130 мм хүртэл үргэлжлүүлэн
шахна. Гунжны саванд 100-200 мл,
үнээнд 200-300 мл уусмал юүлнэ.
• Будагт шингэнийг малын саванд
хийснээс хойших 3, 6, 12, 24 цагуудад
катетераар үнээний шээсийг авч
хэмжээ, өнгө нь ижил хуруу шилэнд
хийнэ.

28. Шинжилгээний дүнг унших
 Өндөг дамжуулуур битүүрээгүй,
будагт шингэн хэвлийн хөндийд
чөлөөтэй орж байвал шээсний өнгө
метилений хөхийн уусмалыг саванд
хийсний дараа 3-6 цагт ногоон өнгөтэй
болж 12-15 цагийн дараа уул өнгө
арилна.
 Хоёр талын өндөг дамжуулуур
будгийн уусмалыг нэвтрүүлэхгүй
байвал шээсний өнгө өөрчлөгдөхгүй.
 Саванд хий ба будагт шингэн шахахын
өмнө малд хүхэр хүчлийн атропины 0.1
уусмалаас 5-7 мл-ээр тарина. Энэ нь
хөндийт эрхтнүүд хүчтэй агшихаас
сэргийлж буй арга юм.

29. Үтрээний салсны рН тодорхойлох.
• Үнээний савны хүзүүвчинд бэлгийн мөчлөгийн сэрлийн
шатанд рН-ийг шууд хэмжих нь илүү үр дүнтэй.
• Үтрээний толиор дамжуулан тусгай уртасгагчийн
тусламжтайгаар рН-ийн электродыг савны хүзүүвчийн
сувагт түүний ханыг шүргэхгүйгээр хийнэ. Хээлтэй үнээнд
электродыг савны хүзүүвчийн салст бөглөөнд хүргэнэ.
• Салсны рН-ийн хэвийн үзүүлэлт 7.1-7.8 байна.
Beckwith-Cohen, B.,

30. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа

31. Нөхөн үржихүйн
өвчнүүдийн эмчилгээ
Семинар 13

32. Зургийг тайлбарлана уу

33. Доорх үйлийг тайлбарлана уу

34. Сав, үтрээг угаах
 Орох гарах гуурс бүхий
катетар
 Уусмалаа юүлэх
 Угаасан шингэнээ
соруулах
 Саванд иллэг хийх
 Эмийн уусмал, түрхлэг
шингээсэн түүдгийг
савны хүзүүвчийн
сувгаар дамжуулан
тавина.

35. Саванд эмийн бодис хийх
• Загасны тос, наран цэцгийн тосонд эмийн
бодисыг хийж цийдмэг юмуу суспенз
хэлбэртэйгээр саванд хийнэ. Жишээ нь
трициллины 5 хувийн суспенз, сульфамидын 5
хувийн суспенз, 5 хувийн фуразолидоныг
савны дотор 50-100 мл хийхэд амархан хөөсөрч
савны бүх нугалаа, хуниасуудад жигд үйлчилнэ.
• Саванд эм хийхдээ савны агшилтыг сайжруулах
эмтэй хослуулж хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй.
Үүнд окситоцин, питуитриныг 30-40 нэгж, 0,5
хувийн прозериныг 2-3 мл, синэстролыг 2-4 мл
арьсан дор тарина.

36. Эмчилгээ

37. Физик эмчилгээ.
• Шавар эмчилгээг хийхдээ 48-50 хэмийн халуунтай 1000-
1200 мл шаврыг үтрээнд тусгай шприц юмуу хаймер
хоолойн тусламжтай 8-12 см хиртэй гүн оруулж 30
минутын дараа натри хлорын 5 хувийн юмуу 1%-ийн
халуун уусмалаар угааж бүх шаврыг цэвэрлэж авна.
• Цахилгаан эмчилгээг хийхдээ аппаратны их бие, бариул
холбогч түгжээ, янз бүрийн голчтой сольдог хошуу бүхий
багажыг ашиглан 7- 12 В-ын хүчдлээр савны хүзүүвчийг
цочрооно. Цахилгаан гүйдлийн хүчдэл нь залуу үнээнд
6-8 В, ахимаг насны үнээнд 12 В –аар 48 цагийн зайтай 1
удаа 3 минутаас илүүгүй хүртэл байж болно.

38. Эдийн эмчилгээ
Савны үрэвсэл болон үржихүйн зарим өвчнийг эмчлэхэд хэрэглэнэ.
 Биостимульгин
 эхний гурван удаагийн тарилтыг өдөр бүр 1 удаа
 Дараачийн гурван удаагийнхыг өнжөөд
 Сүүлчийн гурван удаагийнхыг хоёр өнжөөд
 Эдийн хөвмөл
 Эмчилгээний тунгаар 4 удаа
 Тарих завсарлага 4-5 хоног
 Нео-шинэ, гист-эд, ол-бэлдмэл гэсэн утгатай
 Саалийн механикжсан фермийн үнээнд неогистол-1-ийг 5
хоногийн зайтай,
 Неогистол-2-ыг монгол, сарлаг үнээнд 1 удаа 20 мл-ээр 10
хоногийн зайтай 2 удаа тарина.
 Неогистол-3-ыг 0,05-0,1 г/кг амьдын жингээр бодож хэрэглэнэ.
 Неогистол-4-ийг саванд шууд 100-200 мл -ээр 48-72 цагийн зайтай
3-4 удаа хийх замаар эмчилнэ.

39. Цус солих
• Гүрээний судаснаас 60-100 мл цус авч
антибиотикуудтай холих буюу дангаар нь
булчинд 3-4 өдрийн зайтай тарина.
• Энэ үед асептик, антисептикийн зарчмыг
сайтар баримтлана.

40. Новокаины хориг
• Мосины хоригийг үржлийн эрхтний бүх төрлийн үрэвсэл,
хугацаанаас өмнө дүлэх, савны хүзүүвч нээгдэхгүй байх, хаг
саатах, савны хэвшнэл саатах, сав, үтрээ эргэх зэрэг эмгэгийн
үед эмчилгээний болон урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
хэрэглэнэ.
• Хоригийг новокаины 0.25- 0.5 хувийн уусмалаар 1 кг амьдын
жинд 0.5 мл байхаар тооцож 12- 15 см урт зүүгээр хийнэ.
• Хоригийг хэвлийн баруун ба зүүн талд адил тунгаар тарина.
• Зүү хатгахдаа сүүлчийн хавирганы урд талаар нурууны гол
шугамаас 4 хуруу орчим зайд, нурууны урт булчин,
хавирганы толгойн булчин хоёрын заагт босоо сэртэнтэй 35-
40 хэмийн өнцөг үүсэхээр бодож нугалмын ясанд тултал
зүүгээ хатгана. Зүүг бага зэрэг буцаан сугалж уусмал шахахад
зүүний нүхээр бултайж байвал хатгалтыг зөв болсон гэж үзэж
уусмалыг зохих тунгаар тарина. Новокаины хуурай бодисын
нийт хэмжээ 2 г- аас хэтрэхгүй байвал зохино.

41. Нөхөн өвчин эмгэгийн үед хэрэглэх эм,
бэлдмэлүүд
• Фолликулин. Өндгөвчний болон уутанцрын хөгжлийг идэвхжүүлэх,
бэлгийн мөчлөг саатсан, өндгөвчний үйл ажиллагааны дутмагшлын
үед хэрэглэнэ. Үнээ гүүнд 0.0015- 0.003, гахайд 0.0003-0.0006 мг/кг
тунгаар булчинд тарьж хэрэглэнэ. 0.05-0.1 хувийн тосон уусмал
хэлбэрээр бэлтгэдэг.
• Эстрадиол бензоат. 0,1 хувийн тосон уусмал хэлбэрээр 1 мл-ээр
савлаж бэлтгэнэ. Фолликулинтай төстэй үйлчилгээтэй. Аажим
шимэгддэг тул удаан үйлчилдэг. Эстрадиол бензоатыг 2-3 өдөрт нэг
удаа фолликулинтай адил тунгаар хэрэглэнэ.
• Синэстрол . Фолликулинтай адил үйлчилгээтэй. Өндгөвчний үйл
ажиллагааны дутмагшил, хээлтэгчийн ороог идэвхжүүлэх, хаг саатах,
савны хурц, архаг үрэвсэл, мөн дэлэнгийн үйл ажиллагааг
идэвхжүүлэх зорилгоор хэрэглэнэ. 1-2 хувийн тосон уусмал хэлбэрээр
1 мл- ээр савлаж бэлтгэнэ.Сав үрэвссэн үед 24-48 цагаар, хаг саатсан
үед 12 цагаар 0.005-0.5 мг/кг тунгаар булчинд тарина. Удаан
хугацаагаар буюу олон дахин давтан хэрэглэхэд өндгөвч цэвцрүүтэх
буюу хатанхайрч болно.
•

42. • Прогестерон . 1 ба 2.5 хувийн тосон уусмал хэлбэрээр 1 мл-ээр савлаж
бэлтгэнэ. Эхэс ба дэлэнгийн хөгжлийг идэвхжүүлэх, үр хөврөл цуцрахаас
сэргийлэх, хээлийн хэвийн өсөлтийг хангах, ороо жигдрүүлэх зорилгоор
хэрэглэнэ. Үнээ, гүүнд 0.01- 0.1, хонинд 0.001- 0.015, гахайд 0.015- 0.025
г/тунгаар 4-7 өдөр дараалан тарина.
• Прогест 500. Найрлаганд нь прогетерон 10 г, витамин Е 5г, бензил алкохол 1
г агуулагдана. Хээл хаях, үргүйдэх үед хэрэглэнэ. Хээл хаялтын үед,
хээлтүүлэг эхлэхээс өмнө үнээнд 5 мл, хээл тээлтийн дунд үед 2 мл, хээл
тээлтийн төгсгөл үед 2 мл-ийг булчинд тарьж хэрэглэнэ. Үргүйдэлтийн үед 2-
5 мл-ийг булчинд тарина. Бог мал, гахайд 0.1-0.2 мл-ээр булчинд тарина.
• Окситоцин , Өнчин тархины хойд хэлтэрийн даавар. Нийлэг аргаар бэлтгэж
байна. Савны булчингийн агшилтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор олон эмгэгийн
үед хэрэглэнэ. Үхэрт 50-80, адуунд 70-130, гахай, хонинд 10-50, нохойд 5-20,
мууранд 3-10 нэгж тунгаар булчинд тарьж хэрэглэнэ.
• Окситовет. Найрлаганд нь окситоцин 100 нэгж, хлоробутанол 300 мг
агуулагдана. Сав урвах үед савыг буцааж хийсний дараа, савны агшилт
сулрах үед бодод 50-100 нэгж тунгаар булчинд буюу арьсан дор тарина.
Судсаар бод малд 20-50 нэгж ( 2-5 мл ), бог мал, гахайд 10-20 нэгж тунгаар
тарина. Савны хүзүүвч сайн нээгдээгүй үед хэрэглэхийг хориглоно.
•
•

43. • Питуитрин. Өнчин тархины хойд хэлтрийн даавар. Төллөлтийг хурдасгах,
савнаас цус гоожих, хаг саатах, төллөсний дараах савны өвчнүүдийн үед
хэрэглэнэ. Адуу, үхэрт арьсан дор 3-5, бог мал, гахайд 0.5-1, нохойд 0.1- 0.3 мл-
ээр арьсан дор болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
• Экзутер. Нянгийн ба мөөгөнцрийн эсрэг болон сав агшаах үйлдэлтэй өвөрмөц
бэлдмэл юм. Хээл хаях, төллөлт хүндэрсний дараа, хаг саатах, кесарын хагалгаа
хийсний дараа саванд хийнэ. Саванд орсны дараа тэнд агуулагдах шингэний
оролцоотойгоор 2 литр орчим хөөс үүсдэг тул савны дотор хананд бүрэн
тархдаг онцлогтой. Өвчний явцаас хамааран үхэрт 1-2 шахмалыг 1 удаа савны
эвэрт аль болох гүн хийнэ. Шаардлагатай гэж үзвэл 24 цагийн дараа давтан
хэрэглэнэ. Бог малд дөрөвний нэгээс хоёрны нэгийг хийнэ.
• Пассари . Энэ лааны найрлаганд 1.75 г пенициллин, 100 мг стрептомицин
агуулагдана. Төллөсний дараа савны эмгэгүүдээс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх
зорилгоор хэрэглэнэ. Урьдчилан сэргийлэх зорилгоор гүү, үнээ, ингэнд 2-4,
мэгж, хонь, ямаанд 1-2 ширхэгийг, эмчилгээний зорилгоор гүү, үнээ, ингэнд 4-6,
мэгж, хонь, ямаанд 2-4 ширхэг лааг савны эвэрт хийнэ.
• Хидрастил. Найрлагандаа 250 мг стрептомицин, 10 мг стилбоэстролыг агуулна.
Хээлтэгч мал, амьтны савны эмгэгүүдийг эмчлэх, хаг саатах, сувайралтаас
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ. Үнээнд савны хөндийд 1-2
ширхэгийг хийнэ. Шаардлагатай үед эмчилгээг 3-4 хоногийн зайтай давтан
хийнэ.
•

44. • Биостимульгин. Үнээний хагнаас бэлтгэнэ. Савны цочмог үрэвсэлтэй үнээнд
эхлээд 3 өдөр дараалан 24 цагаар, дараа нь 3 удаа 48 цагаар, эцэст нь 72 цагийн
зайтай 3 удаа хүзүүний арьсан дор 30 мл-ээр тарьж хэрэглэнэ.
• Эдийн хөвмөл. Үнээний хаг, үхрийн элэг, дэлүүний аль нэгээс буюу тэдгээрийн
хольмогоор бэлтгэнэ. Савны цочмог буюу архаг үрэвсэлтэй бүдүүн үнээнд 25- 30,
гунжинд 20- 25 мл-ээр 5 хоногийн зайтай 4 удаа хүзүүний арьсан дор тарина.
• Неоовариолизат.Үнээний өндгөвч, хээлийн шингэнээс бэлтгэнэ. Саатмал шар
биемтэй үнээнд 15- 20 мл-ээр хүзүүний арьсанд 1 мл-ээр тарина.
• Ихозин. Хүхэр хүчлийн аммоний давс бусад эмийн бодисуудаас бэлтгэсэн
бэлдмэл юм. Ихозиныг савны цочмог үрэвсэлтэй үнээг эмчлэх, урьдчилан
сэргийлэх зорилгоор тугалласан өдөрт нь багтаан эхэлж 100 кг амьдын жинд 10
мл-ээр бодож 48 цагийн зайтайгаар 3 удаа тарина. Бэлдмэлийг шулуун гэдэсний
төгсгөлийн хонхрын баруун буюу зүүн урд дээд өнцгөөс 30- 40 хэмийн өнцөг
үүсгэн аймхай мөгөөрсийг чиглүүлэн аарцагны өөхлөг эдэд зүүгээ 3-5 см гүн
хатгаж тарина.
• Хаг унагаах бэлдмэл. Ортуузаас хандалж бэлтгэсэн шингэн эм. Савны гөлгөр
булчинг агшааж, саатсан хагийг хөөн гаргах зорилгоор хэрэглэнэ. Эл бэлдмэлийг
хаг нь саатсан үнээнд амаар нь цутгаж өгнө. Бэлдмэл уулгасны дараа 2-8 цагт
саатсан хаг унана.
•