mal emneleg

1. Малын өвчин эмгэгийг оношлох эмчлэжМалын өвчин эмгэгийг оношлох эмчлэж
засахын үндсэн зарчимзасахын үндсэн зарчим
Өвчнийг зөв оновчтойгоор магадлан тогтоох болон
сэргийлэн засахад өвчинтэй холбоо бүхий байдлыг
нэгдсэн дэс дараалалтай задлан судлах хэрэгтэй
Энэ нь өвчний шалтгаан (салхи, хүйтэн, халуун, чийг,
өлөндөх, цатгалдах, ядраах, амраах), өвчилсөн байр,
өвчилсөн байдал (доройтох, хэтрэх), өвчний шинж чанар
(халуун, хүйтэн) зэргийг ялган шинж тэмдэгээр нь
шалтгааныг мэдэж гол шалтгаан, гол өвчнийг тогтоож, гол
зөрчилийг ойлговол сая зөв оновчтой шинжилгээг хийж, зөв
эмчлэх зарчимыг тогтоож чадна
Уламжлалт анагаах ухаанд “дүрс байдлыг харах, дуу чимээг
сонсох, өвчнийг асуух, судлыг барих” буюу
 Үзэх
 Сонсох
 Асуух
 Тэмтрэх гэх дөрвөн шинжилгээний аргыг ашигладаг.

2. Дөрвөн шинжилгээний арга бол
 Арга билиг
 Цул сав
 Гүйдэл судал
 Хий цус шим
 Биеийн шингэн
зэрэг сургаалаар онолын суурь болгож, бүхэл цогцсын
үзлээр эмнэлгийн олон талын материалыг
хуримтлуулж, дахиж бодисч хувьсангуй аргаар
цаашид судалж хураангуйлаад түүнээс шаарыг хаяж,
шимийг үлдээн өвчний байдлыг магадлаж, өвчнийг
ялган таньж эмчлэн засахад найдвартай үндсэн баримт
олох болно. Мөн дөрвөн улирлын уур амьсгал,
газарзүй, орчин ахуй болон малын биеийн чанга сул
зэрэг адил бус байдалтай уялдуулж бүх талаар ойлгож
задлан шинжлэх юм.

3. Шинжилгээ хийхШинжилгээ хийх
 Өвчтэй малын цог сүлд, дүрс байдалд ямар
хувиралттайг харах
 Өвчтэй малын өнгөлөлт, өвчилсний дараах илэрсэн
шинж тэмдэг, урьд нь ямар өвчнөөр өвчилсөн, ямар
аргаар эмчилсэн, хэрхэн арчлан тэжээж, эдэлсэн
байдлыг асууж лавлах
 Өвчтэй малын зүрх, уушиг, гэдэсний чимээ,
амьсгалын чимээ, ялгадасны үнэр зэргийг чагнах ба
үнэртэх
 Өвчтэй малын судал, биеийн өнгөн тал, цул савд
хэвийн бус хувиралт байгаа эсэхийг тэмтрэх
 Шинжилж олсон материалаа бүх талаар нэгдсэн
журамтайгаар хураангуйлах ба задлан судлах

4. Хятад мал эмнэлгийн үзэж байгаагаар:
.
Малын бие бол нэгэн бүрэн бүтэн цогцос мөн.
Мал өвчилсний дараа зарим өвчилсөн цул сав буюу
хэсэг байрийг зохих өвчний хувиралт илэрхээр
барахгүй, харин олонхдоо бусад талаар ч их арвин
өвчний хувиралт гарна гэж үздэг.
Жишээлбэл: Элэгний сүв нүдэнд нээгдэнэ. Нүд нь
улайж хавдах, нулимс нуух гоожих бол голдуу
элэгний халууны илрэл, түүнээс бусад дэлүү, уушиг,
бөөр зэрэг цул эрхтэн өвчлөхөд бас адилаар өвчний
хувиралт гарна. Үүнийг дотор гэм гадна илрэл гэдэг
байна.

5. Үзэж шинжлэхҮзэж шинжлэх
 Малын ерөнхий биеийн болон холбогдол бүхий
хэсэг байр, шүүрдэс, ялгадас зэргийг үзэж үүгээр
дамжиж холбогдол бүхий шинж тэмдэгийн илрэлийг
олно.
 Үзэж шинжлэхдээ өмнөөс нь хойш нь толгойноос нь
цээж, хэвлийн зүг, дараа нь нуруу, ташаа, дөрвөн
хөлийг харж шинжлэн хэвийн бус байдал байгаа
эсэхийг мэдэж авна.

6. Гадар байдлыг үзэж шинжлэх
 Өвчлөсөн малын цог сүлд, өнгө, гадар хэлбэр дүрс
ба тарга хүч, янз бүрийн хэвийн бус дүрс байдал,
өвчний илрэлийг үзэж асууж шинжлэхтэй уялдуулж
чухам ямар өвчин болох, өвчний хүнд хөнгөн
өвчний явцын урт богино зэргийг мэднэ.

7. Цог сүлдийг ажиглах
 Цог сүлд бол амь насны хөдөлгөөний гаднах илрэл
мөн.
 Цог сүлд болон хэлбэр дүрс харилцан салж
оршдоггүй.
 Дүрс байдал нь эрүүл бол цог сүлд жавхаалаг, дүрс
байдал нь муу бол цог сүлд нь сул дорой, иймээс цог
сүлдийн сайн, муу нь дүрс хэлбэрийн эрүүл эсэхийг
мэдэхийн чухал баримжаа юм.
 Цог сүлдийг ажигласнаар цул, савын доройтсон,
хэтэрсэн, хий цусны дийлэнгүй доройтонгуй, өвчний
хүнд, хөнгөн, эцэслэл (төгсгөл)-ийн сайн муу
зэргийг жишин мэдэж болно.

8.  Малын цог сүлдийн сайн мууг голдуу нүд, чихний
илрэлээр ажиглана.
 Цог сүлд сайн бол нүд нь тормолзож, чих нь
соотгонож, хүн амьтан ойртоход мэдрэхүй нь хурц
байна. Энэ нь эрүүл байдлыг илчлэх бөгөөд
хэдийгээр өвчтэй боловч жинхэнэ хий доройтоогүй
төгсгөл нь зүгээр гэснийг илчилнэ.
 Үүний эсрэгээр цог сүлд нь сул дорой хоёр нүд нь
гэрэлгүй (туниагүй), мэдрэх нь муу, чих нь унжиж
далбайсан, толгойгоо унжуулан үе мөч нь суларсан
зэрэг шинжтэй бол цог сүлдгүй буюу цог сүлд нь муу
байдаг. Энэ нь хий гэмтэж, цул сав доройтож, өвчин
нь хүндэрч, эцэслэл нь муу гэснийг харуулна.
 Өвчний шинж тэмдэг нь хүнд боловч цог сүлд нь
зүгээр бол өвчний төгсгөл нь олонхдоо зүгээр байдаг.
Үүнийг “цог сүлдтэй бол амьдарч, цог сүлдгүй бол
үхнэ” гэдэг.

9. Өнгийг үзэх
 Арьс үс бол биеийн гадар үзэмж болох учраас
түүний өнгөний хувиралтыг үзэж шинжихээр
дамжиж цул сав. Хий цусны хангамжийн хэтрэл,
доройтлын байдлыг мэдэж болно.
 Бод малын бол голдуу үсний өнгийг үзэхээс гадна
бас арьсны өнгөнд ямар хувиралттайг үзнэ.

10. Хэлбэр дүрсийг үзэх
 Хэлбэр гэдэг нь биеийн хэлбэр байдал болох ба дүрс
гэдэг нь хөдөлгөөний байдал юм.
 Хэлбэр дүрс гэдэг нь голдуу өвчтэй малын тарга
хүчний чанга сул хөдөлгөөний байдлыг үзэж өвчний
дотоод байдлыг шинжиж мэдэхийг хэлнэ.

11. Хөдөлгөөний дүрс байдал
Хөдөлгөөний дүрс байдал бол өвчинтэй нягт
холбоотой. Адил бус өвчинд адил бус дүрс байдал
илэрнэ. Төрөл бүрийн малын эрүүл үеийн хөдөлгөөн
нь ердөө адилгүй байдаг болохоор өвчилсний дараа
нэн их зөрөөтэй болдог.

12. Адуу
Эрүүл адуу бол толгойгоо сунгаж хөдлөлгүйгээр нэлээд
удтал зогсох бөгөөд хойд хоёр хөлөөрөө ээлжлэн
амардаг. Заримдаа хэвтэж хүн амьтан ойртож очмогц
түргэн босно.
Өвчвөл янз бүрийн шинж байдал илэрнэ. Зарим онцгой
байдлаар зарим өвчнийг шинжлэн тогтоож болно.
Жишээлбэл:
 Чих нь соотойж, сүүл нь годойж, шүд нь зуурч, шүлс
гоожиж, 3-р зовхи нь цухуйж байвал зогсоо өвчин
 Гэдэс нь өвдөх тогтворгүй болох, газар малтаж, хойд
хөлөөрөө хэвлийгээ өшиглөх ба баахад (дүлэх)
хүчдэж байвал түгжрэсний шинж юм.

13.  Хатгалтын шинж нь гэнэт зогсож хамраас сэвс гоожиж,
амьсгаадах, чичэрч дагжих ба их хөлөрвөл гэдэс ходоод
хагарсны тэмдэг
 Үргэлж хатгалгын шинж үзүүлж, хэвлий уруугаа харах
ба гэдэс нь өвдөж хоржигнож шингэнээр баавал
гэдэсний хатгалгаа
 Бүх бие нь чичэрч тос шиг хөлс гарч тантар төнтөр
алхаж халуун хийгээр амьсгалж байвал наршсан
 Толгой хүзүүгээ сунгаж, идээ бээр шиг нус гоожих,
тэжээл ус залгихад хүчдэх, тасралтгүй ханиах, эрүүний
булчирхай хушгын чинээ болон хавдан хатуурах
илрэлтэй бол багалзуур, төвөнхийн үрэвсэл, сахуу,
төвөнхийн усан хаван