2. 1.
2.
3.
Савны хүзүүвч нээгдэх үе
Төл гаргах үе
Хаг ялгарах үе

4. 1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Сул базлалт, дүлэлт
Хаг саатах
Сав мушгирах
Хуурай төллөлт
Хүчтэй базлалт, дүлэлт
Орвон уйтрах
Үтрээ нарийсах
Савны хүзүүвч нарийсах
Савны хүзүүвч зуурах
Орвон үтрээ урагдах
Хээлийн буруу байрлалууд

5. 





Биеийн ерөнхий байдал доройтох
Сул базлалт, дүлэлтийн үед богиноссоор эцэстээ
зогсох
Анхдагч сул базлалт, дүлэлтийн үед мал төллөх
шинж тэмдэг илрэх боловч төллөлт удааширах
Төллөлтийн замаас гарч байсан гоождос татрах
Бод малд шулуун гэдэсний болон үтрээний
шинжилгээгээр,
Бог малд барилах аргаар

6. 









Анхдагч базлалт, дүлэлт
Шулуун гэдсээр буюу үтрээгээр саванд иллэг хийх
Савны хүзүүвч бүрэн нээгдсэн, төллөх замд хээлийн хандалт,
мөчнүүдийн байрлал зөв орж ирсэн бол оосор тавих буюу гараар
дүлэлт, базлалттай тохируулан хээлийг татах
Жижиг амьтдын хэвлийн ханын булчинд өвчүүнээс эхлэн аарцагны
чиглэлд илэлт хийх
Хэвлийн хананд бүлээн жин тавих
Савны булчингийн агшилтыг сайжруулах үйлчилгээтэй дааврын
болон эмийн бэлдмэлүүдийг хэрэглэх
Хоѐрдогч сул базлалт, дүлэлт
Шалтгааныг арилгах
Урагийг гараар, эсвэл оосрын тусламжтай болгоомжтой татах
Дээрх эмчилгээ үр дүн өгөхгүй бол урагийг эвдэж авах буюу
кесарын хагалгаа хийх

7. 




Базлалт, дүлэлт хэвийн байх
Төллөх үйл удааширах
Дүлэлт хүчтэй үүсэх
Төлөлт эхлэхээс өмнө хээлийн шингэн гарах
Үтрээгээр шинжлэхэд төрөх зам хуурайших

8. 




Үтрээ савны ханыг тослох (Вазелин, глицерин)
Төрөх замыг гулгамтгай болгох уусмал хийх
(Эмбриосол шингэн, саван бүлээн уусмал)
Төллөлтөнд тусламж үзүүлэх
Төллөлт удааршисан тохиолдолд кесарын
хагалгаа хийх
Төл үхсэн болон эхийн амь насанд аюул учирч
болзошгүй тохиолдол түргэн эвдэж гарна.

9. 




Базлалт, дүлэлт тасралтгүй үргэжлэх
Өвдөлт хүчтэй мэдрэгдэх
Шээх, баах үйл олшрох
Бэлгийн гадаад эрхтэн гадагш түмбийх
Базлалт, дүлэлтийн үргэжлэх хугацаа, хүчийг
харгалзан тодорхойлох

10. 






Малыг босгож хөдөлгөж 10-15 явуулах
Бөгсөн талыг өндөрлөх
Нуруу арьснаас татах
Ууцан дээгүүр ууттай элс 2 талд тэгш хэмтэй
унжуулах
Ууцны ба нугасны мэдээ алдуулалт хийх
Хлоралгидратыг амаар болон судсаар олох
Хээлийг татаж гарах

11. Үнээ 4-6 цаг
Ингэ 1-2 цаг
Гүү 0.5-1 цаг
Мэгж 3-4 цаг
Бог малд 3-5 цаг

12. 



Хаг
ялгарах
хугацаанаас хэтрэх
Тэжээлдээ дургүй болж
хэвтэх,
Биеийн
халуун
нэмэгдэх
Хагны цухуйсан хэсэг
ба үржлийн эрхтнээс
эвгүй үнэр үнэртэх

13. 












Малыг төллөсний дараа төлийг сайн долоолговол зохих
Төллөх үед хээлийн шингэнийг цэвэр саванд тосон авч уулгах
Хүйтэн усаар услах, ууцан дээгүүр нь хүйтэн ус асгах
Савны булчингийн агшилтыг нэмэгдүүлэх (Синэстролын улмаас савны булчин нь
окситоцин, питуитрин зэрэг савны булчин агшилтыг нэмэгдүүлдэг бэлдмэлүүдийн
үйлчилгээнд мэдрэмтгий болдог)
Хураагуур судсаар хлорт кальцийн 10 хувийн уусмал 150-200 мл,
Глюкозын 40 хувийн уусмал 200-300 мл тарих
Хагны цухуйсан үзүүрээс бага зэрэг хэсгийг тайрах
Хагны цухуйсан үзүүрийг сүүлний дунд орчмоос холбон уях
Нянгийн эсрэг үйлчилгээтэй бүхий экзутер болон бусад бэлдмэлүүд саванд хийх
Хагны цухуйсан хэсэг, орвон, сүүлний уг орчмыг халдваргүйжүүлэгч өдөрт 2-3
удаа угаах
Антибиотик, сульфаниламидын бэлдмэлүүдийг хэрэглэх
Эмчилгээнүүд үр дүн өгөлгүй 24 цагаас багагүй хугацаа өнгөрвөл саатсан хагийг
гараар салгана

14. 




Хагны цухуйсан хэсэг болон сүүлний уг, орвон орчмыг
халдваргүйжүүлэгч уусмалаар сайтар угаана.
Эмч эх барихын бээлий баруун гартаа, мэс заслын бээлий зүүн
гартаа өмсөнө.
Бээлий өмсөөгүй тохиолдолд гараа савандаж угаагаад спиртээр
арчсаны дараа иодын хандаар тохойн үеээ өнгөртлөө арчина.
Гар шархалсан үед хаг салгахад малаас халдвар авах аюултай тул
энэ тохиолдолд хагийг гараар бээлийгүй салгахыг хориглоно.
Гарын шархтай хэсэгт цэвэрлэгээ хийж иодын ханд түрхэн шингэн
үл нэвтрэх боолт тавьсны дараа бээлийтэй ажиллавар үйлдэж
болно.
Гар болон үржлийн эрхтнийг халдваргүйжүүлсний дараа зүүн
гараар хагны цухуйсан хэсгээс барьж бага зэрэг мушгаад, хагны
унжсан хэсгийн гадна талыг дагуулан баруун гараа саванд
оруулна.

15. 






Хаг саатаад удсанаас савны хүзүүвчийн суваг нарийссан
бол гарын хуруунуудыг нийлүүлэн өрөмдөх маягийн
хөдөлгөөнөөр хүзүүвчийн сувгийг өргөсгөнө.
Гараа саванд оруулсны дараа хагны гадна талыг
дагуулан тэмтэрч, товчийг олно
Дунд ба долоовор хурууны завсар савны товчийг
болгоомжтой хавчин эрхий хуруугаар дээлийн товч
тайлахтай төстэй хөдөлгөөн хийж хээлийн судаслаг
бүрхүүлийн цэлмэнгүүдийг товчнуудаас салгана.
Энэ явцдаа зүүн гараар хагны цухуйсан хэсгээс бага
зэрэг мушгин татна.
Хагийг салгаж дууссаны дараа бүтэн гарсан эсэхийг
заавал дэлгэж шалгана.
Саванд нянгийн эсрэг үйлчилгээтэй бэлдмэл хийнэ.
Сав агшаах бэлдмэлүүдээс сонгон тарина.

18. 








Гол төлөв төллөлт эхлэхийн өмнөхөн буюу эхлэх үетэй давхцан тохиолдоно.
Мал тайван биш болж, хэвтэж босно.
Гэдсээ чагнана, хойд хөлөөрөө гэдсээ тийрнэ.
Тэжээлээ идэхгүй болно.
Дүлэх зэрэг төллөлтийн шинж тэмдгүүд тод илэрнэ. Гэвч төллөх замаар хээлийн
шингэн болон хээлийн ямар нэг хэсэг гарч ирдэггүй.
Заримдаа төллөлт хэвийн эхэлж хээлийн бүрхүүл, хээлийн биеийн зарим хэсэг
цухуйж байснаа сав мушгирдаг. Энэ үед төллөх замаас цухуйж байсан хээлийн
бүрхүүл биеийн хэсгүүд буцаж саванд ордог. Гэвч мал хэвтэж, босох, дүлэх зэргээр
төллөлтийн шинж тэмдэг үргэлжлэн илэрнэ.
Шулуун гэдэсний ба үтрээний шинжилгээгээр тогтооно.
Шулуун гэдсээр шинжлэхэд мушгирсан талын савны өргөн шандас татагдаж
чангарсан, эсрэг талынх нь суларсан болох нь мэдэгдэнэ. Хээлийн төгсгөл үед
бүрэн мушгирсан үед савны өргөн шандас хоѐулаа татагдаж чангарсан байна.
Үтрээгээр шинжлэхэд гар үтрээнд орохгүй, үтрээ, савны хүзүүвчийн гадна хэсэг
аль нэг тийшээ эргэсэн болох нь тодорхой мэдэгдээн.

19. 
Савны мушгиралт бага, савны хүзүүвч нээлттэй бол
үтрээгээр гараа оруулж хээлийн бүрхүүлийг хагалж
доторх шингэнийг гоожуулсны дараа түүний
биеийн аль нэг хэсгээс барьж савны мушгиралтын
эсрэг чиглэлд эргүүлж зассаны дараа савны
хөндийд 2-3 л ариутгасан тослог уусмал хийж
төллөх замыг гулгамтгай болгосны дараа татаж
авна.

20. 


Савны хүзүүвч хаалттай үед малыг хөрвөөлгөн
мушгиралтыг засна.
Малыг зөөлөн унагааж мушгирсан талын эсрэг талаар
хэвтүүлээд урд, хойд хөлөөс нь оосорлоно. Дараа нь
малын нуруун талд 2-оос доошгүй хүн зогсоож түүнд
оосроо шилжүүлэн үнээгээ нуруугаар нь давуулан сав
мушгирсан тал руу огцом татаж эргүүлнэ.
Энэ үед толгойг нь газар цохигдохоос хамгаалах арга
хэмжээ авсан байна. Ингэж эргүүлэхэд том хээлтэй
савны хүндийн төвийн шилжилт явагдаж чадалгүй
хуучин байрлалаа хадгалдгаас мушгиралт засагддаг.

21. Шеферийн арга
 Дээрх аргын нэгэн адилаар малыг хэвтүүлж бэхэлсний
дараа хэвлийн зөөлөн хананд таарахуйц өргөн, 4-6 см
зузаан, 3-4 м урт банзны нэг үзүүрийг сүүлчийн хавирга
ташаан толгой хоѐрын хооронд тавьж, нөгөө үзүүрийг
газар тавиад дээр нь нэг хүн гишгэж зогсоод дээрх
аргын адил мушгирсан талруу нь огцом татаж эргүүлэн
засна. Хөрвөөлгөн засах оролдлого хийсэн үйлдэл
бүрийн дараа мушгиралт засагдсан эсэхийг шалгах ба
засагдаагүй үед давтан хийнэ.
 Дээрх аргуудаар савны мушгиралт засагдахгүй бол
Кесарын хагалгаа хийнэ.

23. 
Эмч хувийн
бэлтгэлээ хангах

24. 


Мал бэхлэх
хашлага, өргөгч
Ажилбарын
ширээ, бэхэлгээ
Мал хэвтүүлэх
зөөлөн дэвсгэр
эсвэл зулсан сүрэл

25. 


Ууцны
нугалам
Сүүлний
нугалам
Хэсэг газрын

26. 

Хэвлийн
ханыг зүсэх
Саванд зүсэлт
хийх

27. 

Хагалсан
хэсгээр
болгоомжтой
татаж гаргах
Зүсэгдсэн
давхарга
бүрийг оѐх