1. Ëåêö 1
Хичээлийн сэдэв: Үр тариаг хүлээн авах, хадгалах
Хичээлийн зорилго: Соёолж үйлдвэрлэх үр тариаг хүлээн авах, хадгалах,
дэвтээх зорилго, технологи ажиллагаа, явагдах биохимийн процесс, тавих хяналтын
талаар онолын мэдлэг эзэмшинэ.
Хичээлийн агуулга:
1. Соёолж үйлдвэрлэлд ашиглагдах үр тарианы төрлүүд тэдгээрийн онцлог
2. Үр тариаг цэвэрлэх, ангилах хадгалах, мэрэгчдээс хамгаалах
3. Арвайг дэвтээх түүний ангиллын үндэс
4. Дэвтээлтийн аргууд
5. Дэвтээлтийн процессийн хяналт
Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн: Кадоскоп, notebook, проектор,
Хичээл хоорондын холбоо: Биохими, Хүнс үйлдвэрлэлийн технологийн үндэс
Ашиглагдах ном, хэвлэл:
1. О. Батмөнх, “Ургамлын гаралтай түүхий эд боловсруулах технологийн үндэс” 2000 он
2. М.А. Чукамасова “Технология пива и безалкогольных напитков” 1971 он
3.Г.А. Ермолаева, “Технология и обрудование производства пива и безалкогольных
напитков” 2000 он
4. В.Г. Тихомиров, “ Технология пивоваренного и безалкогольного производств” 1998 он
Соёолж үйлдвэрлэлд ашиглагдах үр тарианы төрлүүд тэдгээрийн онцлог
Соёолж үйлдвэрлэлийн түүхий эдэд онцгой шаардлага тавьдаг. Гол түүхий эд нь арвай.
Арвай нь залаат үр тарианы бүлэг, Hordeum sativum-ийн зүйлд хамаарагддаг бөгөөд 2
эгнээтэй болон олон эгнээтэй /6 эгнээтэй/ гэж 2 төрөлтэй байдаг.
Арвайн үрийн гадаад байдал
Зураг 1,2,3

2. Зураг 1-т а нь 2 эгнээтэй, б нь олон эгнээтэй арвайг харуулсан байна. Зураг 2-т арвайн
бүтцийг харуулсан байна. Үр хөврөл 2, эндосперм 6, хальс , Зураг 3-т арвайн үрийн
гурилархаг хэсгийн микробүтцийг харуулсан байна.
Арвайн дундаж химийн найрлагыг авч үзвэл:
Арвайн химийн найрлага
Соёолж үйлдвэрлэлд 1,2-р зэргийн арвайг ашигладаг.
Соёолж үйлдвэрлэлд ашиглагдах арвайн шаардлага
Арвайгаас гадна хөх тариа, эрдэнэшиш, улаанбуудай зэргийг хэрэглэдэг.
Эдгээрийг маш бага хэмжээгээр тодорхой харьцаагаар ашиглана.

3. Үр тариаг цэвэрлэх, ангилах, хадгалах, мэрэгчдээс хамгаалах
Соёолж үйлдвэрлэлийн эхний дамжлага болох дэвтээлтэнд үрийг оруулахад
тэдгээр нь харилцан адилгүй байдлаар том нь удаан, жижиг нь богино хугацаанд
дэвтээгддэг. Мөн үрийн доторх хольцууд нь дэвтээж байгаа үрийг бохирдуулсны улмаас
бичил биетнээр халдварлах муу үр дагавруудыг авчирдаг. Иймээс дэвтээлтэнд
оруулахын өмнө үр тариаг сайтар цэвэрлэж зэрэглэх шаардлагатай.
Үйлдвэрт хүлээн авч буй үр тариа төрөл бүрийн хольц агуулсан байдаг. Хольцыг
үрийн ба гадны гэж ангилдаг.
Үрийн хольцонд няцарсан, гэмтсэн, ургасан, хөгцөрсөн болон тухайн соёолж
үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэх үрээс бусад үр орно. Үрийн хольцыг триерээр цэвэрлэнэ
Гадны хольцонд: тоос, шороо, төмөр, будааны хольц орно. Гадны хольцыг
сеператорын тусламжтайгаар цэвэрлэнэ.
Цэвэрлэсэн үр тариаг зориулалтын машины тусламжтайгаар 3 зэрэг болгон
хуваана. Үүнээс 1,2-р дэгийн үр тариаг дэвтээлтэнд хэрэглэх бөгөөд 3-р зэргийн үр тариаг
малын тэжээлд гол төлөв ашигладаг.
Үр тариаг хүлээн авсны дараа болон дэвтээлдэнд оруулахын өмнө хадгалах
шаардлага гардаг. Хадгалахад 16%-ийн чийгээс дээшгүй үр тариаг хадгална. Хэрэв чийг
өндөр байвал урьдчилан хатаах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. Үр тариаг силосонд хадгална.

4. Хадгалалтын үед хадгалж байгаа үр тарианы чийгийг тогтмол хянаж агааржуулж
байх шаардлагатай. Температур өвлийн цагт 2-30 С-аар илүү, зуны улиралд 200С-аас
илүүгүй байх ёстой. Хэрэв температур дээрх хэмжээнээс их байвал сэлгэж байнга
агааржуулалтыг хийнэ. Агааржуулах ажиллагаа бүрэн хийгдээгүйгээс үрийн гадаргууд
бичил биетэн үржин түүний амьсгалалтын үр дүнд их хэмжээний нүүрсхүчлийн хий,
дулаан ялгарч үүний улмаас үр өөрөө халдаг. Ингэснээр хамгийн наад зах нь үрийн
бутрах чанар алдагдаж өнгө, үнэр өөрчлөгдөхөөс гадна шатах хүртэл процесс явагддаг.
Арвайг дэвтээх түүний ангиллын үндэс
Соёолж үйлдвэрлэлийн эхний үе шат нь дэвтээлтийн процесс байдаг. Дэвтээлтийг
үндсэн 3 зорилгоор хийдэг.
1. Үрэнд ус шингээх
2. Амьсгалалтанд шаардагдах хүчилтөрөгчийг хангах
3. Угааж ариутгах
Ердийн тайван байдалд байгаа үрийн чийг 14-16% байдаг. Ийм үед ургах
чадваргүй байдаг. Иймээс үрийг 42-45%-ийн чийгтэй болгоход үр ургах чадвартай болдог.
Дэвтээлтийн үед дэвтээх хугацаа, ус шингээх чадвар харилцан адилгүй байдаг. Ж:
Дэвтээлтийн эхний цагуудад богино хугацаанд их хэмжээний чийгийг шингээнэ. Цаашдаа
ус шингээх чадвар буурна. Дэвтээлтийн эхний явцад амьсгалахад шаардагдах
хүчилтөрөгчийг усан доторх хүчилтөрөгчөөр хангах бөгөөд чийг нэмэгдэх тусам
хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ нэмэгдэнэ. Харьцангуй бага температуртай ус хүчилтөрөгчийг
харьцангуй их агуулна. Үр тариаг дэвтээх байдалд түүний хэмжээ, усны температур,
үрийн ургасан байгаль цаг агаарын нөхцөл, усны химийн найрлага, дэвтээлтийн хугацаа
зэрэг нь шууд нөлөөлнө. Дэвтээлтэнд 13-160С-ийн температуртай усыг хэрэглэнэ. Усны
хатуулаг 7мг-экв/л-ээс ихгүй байна. Дэвтээх хугацаа 24-48 цаг байна. Ариутгахдаа гол
төлөв марганц, хлорын шохой, формалины уусмалыг хэрэглэдэг.
4. Дэвтээлтийн аргууд
Үр тариаг 3 аргаар дэвтээдэг.
1. Сэлгэх арга
2. Тасралтгүй агааржуулж дэвтээх арга
3. Шүрших арга
Үр тариаг зориулалтын ганд дэвтээнэ. Ингэж дэвтээхдээ ганд нийт авбал зохих
усны 1/2 орчим хийж дээрээс нь усаа нэмжээд угааж, ариутгах, дэвтээх ажиллагааг
үргэлжлүүлэн явуулна.
1. Сэлгэх арга: Будааг устай хольж ганд авсны дараагаар гангын доод
хэсгээр ус өгч бохир усыг халиулах замаар сайтар угаана. Дараа нь ариутгалын
бодисоо /уусгаж хийнэ/ хийж 1-2 цаг байлгана. Үүний дараа усан дотор 2-4 цаг гэх
мэтчилэн устай ба усгүйгээр ээлжлэн байлгаж 48-72 цаг дэвтээнэ. Үүний эцэст үрийн чийг
42-45% байх шаардлагатай.

5. 2. Тасралтгүй агааржуулж дэвтээх арга: Энэ аргын онцлог нь түрүүчийн
аргатай харьцуулбал үрийн хүчилтөрөгчийн хэргцээг хангах талаасаа илүү байдаг. Үүний
тулд дэвтээлтийн ганд байрлуулсан зориулалтын хоолойгоор шахсан агаар үлээлгэж усыг
агаараар баяжуулан дэвтээдэг. Ингэж дэвтээснээр дэвтээлтийн хугацааг 12 цагаар
соёолуулах хугацааг 2-3 хоногоор хэмнэдэг.
3. Шүршиж дэвтээх арга: Дэвтээлтийн чанын дээд талд эргэлдэх шүрших
төхөөрөмжийг байрлуулсан байдаг. Энэ шүршигчид ус өгөхөд ус шүршигчээр дамжин
дэвтээж байгаа үр тарианы дээд талаас орж үрийн давхаргыг нэвтрэн гангын ёроол
хэсгээр зайлуулдаг.
Дэвтээлтийн хяналт
Дэвтээж эхлэхээс өмнөх чийгийг дэвтээсний дараахь чийг 2-ын ялгаврыг
дэвтээлтийн зэрэг гэнэ. Дэвтээлийн зэргийг олох 2 арга байдаг.
1. Зориулалтын торон саванд дэвтээх гэж буй үр тариагаа хийж жижиглэж жинг
тогтоосны дараа дэвтээлтийн ганд оруулж өгнө. Тодорхой хугацаанд тортой будаагаа авч
жинлан жингийн зөрүүгээр дэвтээлтийн зэргийг тодорхойлно.
2. Дэвтсэн үрийн 2 үзүүрээс шахаж үзэхэд үл ялиг дуу гаран задрах ёстой.
Үр тариаг хэт дэвтээх нь үрийг ялзруулдаг. Харин дутуу дэвтсэн үрийг нэмж чийглэх
замаар дэвтээлтийн зэргийг гүйцээж болно.