“If we teach today’s students as we taught yesterday’s, we rob them of tomorrow.” John Dewey (1915)

1. Leren met ICT
Het digitaliseren van leren
Jurgen Marechal (2015)
Padlet: Leerkrachten over 'Leren en ICT'

2. 2
Leren met ICT
Het digitaliseren van leren
Jurgen Marechal (2015)
“If we teach
today’s students
as we taught
yesterday’s,
we rob them of
tomorrow.”
John Dewey (1915)
Bezoekadres Bezoekadres
Kooikersweg 2 Keizerin Marialaan 4
5223 KA ’s-Hertogenbosch 5702 NR Helmond
telefoon: 073-6247247 telefoon: 0492-506000
fax: 073-6247294 fax: 0492-588992
admin@omosghelmond.nl
Postadres
Postbus 482
5201 AL 's-Hertogenbosch

3. 3
Leren met ICT
Het digitaliseren van leren
Jurgen Marechal (2015)
Inhoud
Inleiding 5
WAAROM digitaliseren? 7
Kwaliteitsschool 7
Innovatief 8
Onderscheidend 8
Gericht op talentontwikkeling 9
Financiën 9
Centrale missie 10
HOE digitaliseren? 13
Leren met ICT integreren in het onderwijs: een methodisch stappenplan 14
Stap 1.0. Het formuleren van een visie 14
Stap 2.0. Strategie bepalen 14
2.1. Kiezen voor ‘tabletonderwijs – leren met tablets’ 14
2.2. Lidmaatschap op ‘de iScholenGroep’ 16
2.3. Binnen het kader van TPaCK en SAMR werken 16
2.4. De juiste randvoorwaarden scheppen en deze blijvend monitoren 20
2.4.1. Veiligheid 20
2.4.2. Technisch 20

4. 4
2.4.3. Financieel 21
2.5. Samenwerking in verbetering digitaal lesmateriaal 22
WAT digitaliseren? 25
Stap 3.0. Plan uitvoeren - van stappenplan naar activiteitenplan 25
3.1. Resultaten 26
3.2. Voorwerk 27
3.3. Richtvragen 28
3.4. Borging 29
Samenvatting 29
Literatuur 30
Gebruikte websites 31

5. 5
Inleiding
Voor u ligt een adviesbeleidsnotitie met betrekking tot de implementatie van het
digitaliseren van leren op zowel didactisch als op pedagogisch vlak. Het onderwijs
zal zich de komende jaren steeds meer gaan digitaliseren en daar wil de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) op anticiperen. De vraag is: hoe digitaliseren we leren
en hoe leren we digitaliseren, opdat het kwalitatief hoogstaand onderwijs
gewaarborgd blijft?
De OMO Scholengroep Helmond (OSH) is continu in beweging om het best
mogelijke onderwijs te bieden. Maar er wordt niet enkel geanticipeerd op wat komen
gaat. De OMO Scholengroep Helmond (OSH) kijkt ook geregeld retrospectief in de
binnenspiegel. Kwaliteitsmanagement moet borgen wat goed gaat en daar bijsturen
waar zaken minder goed gaan. Kwaliteitsmanagement waar iedereen, op elke
positie, een verantwoordelijkheid voor heeft en draagt. Illustratief is de pilot
‘iPadklas’, een duidelijk voorbeeld dat wij op de OMO Scholengroep Helmond (OSH)
onderwijs samen maken.
Vorig schooljaar (2013 – 2014) is er in een brugklas, op de MAVO van het Dr.-
Knippenbergcollege te Helmond, enthousiast met de pilot ‘iPadklas’ gestart. Er zijn,
met alle betrokkenen, vele gesprekken gevoerd om de implementatie van tablets in
de klas blijvend te monitoren en daarvan te leren. Uit de klankbordgroepen van
leerlingen en ouders, uit de vergaderingen van leerkrachten en directieleden, en uit
een enquête onder alle belanghebbenden werd duidelijk dat we nog niet de goede
weg gevonden hadden. De leeropbrengsten en het leerplezier van de pilotklas waren
niet gestegen in vergelijking met de MAVO brugklassen zonder tablet. Niet alleen
leerkrachten maar ook leerlingen, ouders, directieleden leken overvallen door het
nieuwe device. De digitale infrastructuur van de OMO Scholengroep Helmond (OSH)
was niet in orde en ook het lesmateriaal van educatieve uitgevers was ver beneden
de maat.
Aan gedrevenheid en enthousiasme ontbrak het niemand, maar de duidelijke lijn en
visie, waarmee alle inspanningen met elkaar verbonden en uiteindelijk beloond
konden worden, ontbraken. Enthousiasme maakte plaats voor desillusie. Maar na het
voltrekken van de ‘Hype cycle’ en een ‘reality check’ zijn we gezamenlijk een
gefundeerdere en realistischere weg ingeslagen.
De adviesbeleidsnotitie die voor u ligt is dan ook een product van alle betrokkenen in
het algemeen en het professioneel realisme van alle deelnemende leerkrachten in
het bijzonder. In alle geledingen is er gesproken en geluisterd naar de
succesverhalen van, maar ook de kanttekeningen bij, het digitaliseren van leren op
de OMO Scholengroep Helmond (OSH). Illustratief zijn de naamsveranderingen van
de pilot: van ‘iPadklas’, ‘iPad in de klas klas’ tot ‘Tabletonderwijs – leren met tablets’.
De visie, maar ook de wijze waarop deze visie zijn weerslag dient te krijgen in de
klas, op zowel didactisch als op pedagogisch terrein, is dan ook gevoed en
ontwikkeld door alle belanghebbenden; het volgende is daar enkel een neerslag van.
‘Leren met ICT: Digitaliseren van leren - Leren digitaliseren’, daar zal elke
onderwijsinstelling mee aan de slag moeten in de eenentwintigste eeuw. Maar het
dient, volgens de geraadpleegde klankbordgroepen, wel zo ingericht te worden dat
het de identiteit, cultuur, visie en missie van de OMO Scholengroep Helmond (OSH)

6. 6
herkenbaar uitdraagt. De wijze waarop wij als onderwijsinstelling inspelen op de
digitalisering van het leren, moet naadloos aansluiten en ingebed worden bij datgene
wat de OMO Scholengroep Helmond (OSH) onderscheidt van alle andere
onderwijsinstellingen.
De randvoorwaarden, zoals de digitale infrastructuur, dienen uiteraard op niveau te
zijn en de professional moet de kans krijgen om te blijven werken aan de
basiscompetenties (TPaCK/SAMR), maar zowel leerlingen, ouders, leerkrachten en
directieleden geven aan dat het digitaliseren van leren enkel een middel is om de
strategie en de doelen van de OMO Scholengroep Helmond (OSH) te realiseren en
zeker geen doel op zich mag zijn. Bij de OMO Scholengroep Helmond (OSH) gaat
het niet om de techniek of om de ‘hype’, maar het gaat, zoals in alle geledingen
duidelijk werd, om continu het best mogelijke onderwijs te bieden, in een veilig,
herkenbaar en pedagogisch klimaat.
De adviesbeleidsnotitie ‘Leren met ICT: Digitaliseren van leren - Leren digitaliseren’,
wil niet enkel theoretisch aansluiten bij de identiteit, cultuur, visie en missie van de
OMO Scholengroep Helmond (OSH), het wil dit ook concreet gestalte geven in de
gehanteerde taal en de opbouw van dit stuk. Deze keuze moet mede recht doen aan
de eis het digitaliseren van leren op de OMO Scholengroep Helmond (OSH) een
weerspiegeling te laten zijn van datgene wat ons onderscheidt van alle andere
onderwijsinstellingen.
De consequentie van deze keuze is het gebruik van de ‘Gouden Cirkel’ van Simon
Sinek, een model dat aansluit bij de beleidstaal van de OMO Scholengroep Helmond
(OSH). Hóé we het onderwijs op de OMO Scholengroep Helmond (OSH)
digitaliseren heeft namelijk enkel overtuigingskracht, authenticiteit en herkenbaarheid
(Wat) als het van binnenuit, in overleg met alle betrokkenen, passioneel gevoed
wordt, vanuit onze gezamenlijke richting: geloof (Waarom).

7. 7
WAAROM digitaliseren?
Kwaliteitsschool
Als kwaliteitsschool wil de OMO Scholengroep Helmond (OSH) er voor alle
leerlingen zijn en daarom onderwijs aanbieden op maat. Landelijk wordt aandacht
gevraagd voor een didactische en pedagogische aanpak, waarbij de verschillen
tussen leerlingen erkend worden. Dat is, samenvattend, het kernelement uit het
recente Bestuursakkoord VO-Raad, dat een uitwerking is van "Actieplan VO Beter
Presteren" en "Actieplan Leraar 2020" dat richting geeft aan de huidige
onderwijsontwikkelingen in het VO: differentiëren en inspelen op excellentie.
Het digitaliseren van het leren kan de kwaliteitsambities van de OMO Scholengroep
Helmond (OSH) ondersteunen. Uit onderzoek1 blijkt dat het digitaliseren van leren
leerlingen zelfredzamer en taakgerichter maakt, waardoor er tijd en ruimte is om met
adaptieve programma’s en een gepersonifieerde leeromgeving te differentiëren in de
klas (Het Directe Instructiemodel en digitalisering). De leerling krijgt de mogelijkheid
persoonlijke leerdoelen te formuleren en in samenspraak met de leerkracht de juiste
leerstrategie en leerroute uit te stippelen. Niet de lesmethode staat centraal, maar de
leerdoelen van de leerling binnen de kerndoelen van het schoolvak. De
leeropbrengsten (de persoonlijke voortgang op de leerroute) kan getoetst en
gedetailleerd inzichtelijk en bespreekbaar gemaakt worden aan de hand van RTTI.
Onderzoek2 van Kennisnetwerk wijst uit dat personalisatie van onderwijs zorgt voor
een hoger leerrendement. Door gebruik te maken van ICT en het digitaliseren van
leren wordt aangesloten bij de wereld van de leerlingen en hun persoonlijke niveau.
Zij raken hierdoor meer gemotiveerd. Het laatste sluit aan bij het gedachtegoed van
‘uitdagend onderwijs’. De leerprestaties verbeteren en het leerproces wordt
efficiënter. De pedagogische en didactische digitalisering zorgen hiermee voor
vorming en verbinding.
De politiek, en in het verlengde hiervan de onderwijsinspectie, vraagt veel van het
onderwijs. Soms lijkt het alsof alle maatschappelijke problemen op het bordje van het
onderwijs komen te liggen. Om hier telkens weer flexibel op in te kunnen spelen is
gedigitaliseerd onderwijs niet enkel een ondersteuning om de kwaliteitsambities van
de OMO Scholengroep Helmond (OSH) te realiseren, het is een noodzaak. Niet
alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief is het onderwijs, met behulp van ICT, beter te
volgen en bij te sturen. In de nabije toekomst is het zelfs mogelijk leerlingen, in
‘realtime’, door alle leerlijnen te volgen en daar het onderwijs concreet op af te
stemmen. Opbrengstgericht werken is door het digitaliseren van onderwijs op alle
niveaus inzichtelijk te interpreteren, beleidsmatig te vertalen en een waardevol
onderdeel van een transparante verantwoording aan alle belanghebbenden. Aan de
hand van data-analyse wordt het steeds eenvoudiger de vinger op de zere plek te
leggen en de kwaliteit van het onderwijs bespreekbaar te maken en waar nodig
sneller de koers aan te passen.
1 Kennisnet, Passend onderwijs werkt met ICT, Zoetermeer 2013, p. 6
2 Kennisnet, Samen Leren, het onderwijs volgens generatie Z, Now it's Our Time, 2013

8. 8
Om onderwijsinstellingen met kwaliteitsambities, zoals de OMO Scholengroep
Helmond (OSH), tegemoet te komen heeft de overheid ICT benoemd als een van de
vier kerntaken in het stelsel rond het onderwijs en wil het ervoor zorgdragen dat
onderwijsinstellingen kunnen vertrouwen op een landelijke infrastructuur die op dit
terrein ondersteunt en ontlast.
Innovatief
Kennis is door de digitalisering van de samenleving niet meer het monopolie van de
school. Steeds meer leerlingen hebben via een eigen device toegang tot kennis en
informatie waar en wanneer ze maar willen. Door digitaal innovatiebeleid zal de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) zich nadrukkelijker als begeleider van de
leerloopbaan van leerlingen moeten profileren. Het werken met een elektronische
leeromgeving en digiborden is niet meer weg te denken uit het onderwijs, maar daar
zal het niet bij blijven. Daarom zet de OMO Scholengroep Helmond (OSH) in op het
leren met ICT, waarin elke leerling communicatief vaardig en mediawijs gemaakt
dient te worden.
De OMO Scholengroep Helmond (OSH) is conform de innovatieve visie dan ook
gestart met een pilot ‘tabletonderwijs’ op de mavo van het Dr.-Knippenbergcollege.
Daarmee blijft de OMO Scholengroep Helmond (OSH) in beweging en blijft ze de
uitdaging aangaan om beter onderwijs te bieden dan gisteren en voorbereid te zijn
op de toekomst.
Uit gesprekken met leerlingen, ouders, leerkrachten en directieleden werd duidelijk
dat de initiatieven van de OMO Scholengroep Helmond (OSH) op het terrein van
leren en ICT alom gewaardeerd worden. Iedereen is zich ervan bewust dat de
veranderingen zich snel opvolgen en moeilijk bij te houden zijn, maar niets doen is
geen optie, of zoals een ouder het formuleerde: ‘Stilstand is achteruitgang’. Door nu
in te spelen op de maatschappelijke ontwikkelingen en de regionale situatie kan de
OMO Scholengroep Helmond (OSH) ook de huidige leerling het best mogelijke
onderwijs bieden.
De inzet van tablets kan een belangrijke bijdrage leveren aan een verbeterde
activerende didactische aanpak, die rechtdoet aan het directe instructiemodel en
aansluiting vindt bij de leefwereld van de leerling. De mogelijkheden van ICT in het
onderwijs groeien exponentieel en creëren een breed scala aan nieuwe activerende
didactische werkvormen. De concretisering van de innovatieve visie, door middel van
het digitaliseren van onderwijs, werkt hiermee de kwalitatieve ambities van de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) tegemoet.
Onderscheidend
De OMO Scholengroep Helmond (OSH) heeft alle onderwijsvormen in huis en wil
elke leerling op maat bedienen. Er is voor ouders en leerlingen wat te kiezen op
basis van aanbod en schoolcultuur.
Het digitaliseren van leren geeft de OMO Scholengroep Helmond (OSH) het
gereedschap in handen om het onderwijs tijd- en ruimteonafhankelijk in te richten.
Het biedt de kans uitdagende werkvormen, met voorheen onbetaalbare en logistiek
onhaalbare mogelijkheden, concreet gestalte te geven. ICT brengt, simulerend of
surfend, ‘levensechte’ opdrachten binnen handbereik. Hiermee kan het onderwijs op

9. 9
de OMO Scholengroep Helmond (OSH) nog beter bij de nieuwe eisen van het
vervolgtraject van de leerling aansluiten. De leerling wordt adequaat voorbereid op
de verschillende vervolgtrajecten door in te spelen op de gevraagde digitale kennis,
vaardigheden en houding, die bij elke studie en beroep in de toekomst van de
leerling verondersteld worden. De digitale vormen van onderwijs staan dicht bij de
leerling en bieden daarmee naast alle werkvormen een extra kans voor een positieve
beleving van het leren op de OMO Scholengroep Helmond (OSH) en de daardoor
verwachte toenemende leerresultaten.
Gericht op talentontwikkeling
De OMO Scholengroep Helmond (OSH) is gericht op groei van zowel de leerlingen
als het personeel.
We hebben gezien dat door het digitaliseren van leren de leeropbrengsten van de
leerlingen stijgen. Het digitaliseren geeft de leerkracht namelijk de mogelijkheid
samen met de leerling een gepersonifieerde leerroute te formuleren, die rechtdoet
aan de verschillende niveaus, leerstijlen en individuele leerdoelen. ICT maakt werk
van ‘uitdagend’ onderwijs en haalt het excellente, het persoonlijke talent, bij iedere
leerling naar boven. ICT-toepassingen zijn namelijk adaptief, geven feedback en
maken zelfstandig werken mogelijk. Dit stimuleert uiteraard de leerervaring, de
motivatie en de uiteindelijke resultaten. De prothesefunctie van digitalisering biedt het
passend onderwijs ongekende mogelijkheden en kan de groei van iedere leerling op
de OMO Scholengroep Helmond (OSH) verder ten goede komen. De toepassing van
ICT en compenserende hulpprogramma’s, zoals Kurzweill, zorgen er namelijk voor
dat de leerling de support en de motivatie krijgt die nodig is om op persoonlijk niveau
te excelleren.
Persoonlijke groei veronderstelt een open houding, ruimte voor verwondering en
verbeeldingskracht. Visionairs, zoals Ruben Puentedura (Technology in Education)
kunnen leerkrachten en beleidsmakers inspireren te groeien. Uit de opbrengsten van
de pilot ‘iPadklas’ werd namelijk duidelijk dat het personeel enthousiast over het
digitaliseren van leren, maar dat het zichzelf ook (eerst) meer wil bekwamen op dit
terrein. Ouders en leerlingen onderschrijven het enthousiasme van de leerkrachten,
maar constateren ook grote verschillen in professionele competentie op digitaal
didactisch en pedagogisch terrein bij de leerkrachten onderling. De OMO
Scholengroep Helmond (OSH) zal dan ook niet alleen in moeten zetten op het leren
met ICT, maar ook op de scholing van de professionals, die dit in digitaalrijke lessen
waar dienen te maken. Iedere leerkracht en ieder directielid moet tenslotte de ICT-
basiscompetenties beheersen (TPaCK/SAMR).
Financiën
Kortom, de OMO Scholengroep Helmond (OSH) is een kwaliteitsschool die innovatief
en onderscheidend wil zijn door met digitalisering leerlingen nu en in de toekomst het
beste onderwijs te bieden en voor te bereiden op een telkens veranderende
samenleving. Dit is echter enkel mogelijk door de prijs- en kwaliteitsverhouding van
ons onderwijs te monitoren. Een visie moet namelijk betaalbaar zijn en blijven.
Digitalisering van het onderwijs zal in de komende jaren onontbeerlijk zijn om de
ambitie ‘minder geld, meer excellentie’ te bereiken. Digitalisering kan ervoor zorgen
dat de onderwijslogistiek wordt gestroomlijnd, dat de onderwijsopbrengsten op een

10. 10
transparante wijze inzichtelijk worden gemaakt en dat er een doorlopende leerlijn
over de sectoren heen wordt gerealiseerd. Kostenreductie is het resultaat van
efficiëntie.
Dat gezegd hebbende moeten er ook fundamentele keuzes gemaakt worden. Het is
bijvoorbeeld financieel niet haalbaar om het onderwijs zowel digitaal als met de
klassieke leermiddelen in te richten. Op dit moment zijn er secties die zowel werken
met de klassieke lesmethodes als experimenteren met digitaal leermateriaal. Vanaf
schooljaar 2017 – 2018 zal er, in het kader van het digitaliseren van leren, afscheid
genomen moeten worden van de dure klassieke leermiddelen. Het is zaak daar nu
op te anticiperen.
Centrale missie
Als wij als OMO Scholengroep Helmond (OSH) de taak hebben om leerlingen voor te
bereiden op volwaardige deelname aan onze (toekomstige) maatschappij, dan
moeten wij beseffen dat de eenentwintigste eeuw een digitaal competente participant
verwacht met 21st-century-skills.

11. 11

12. 12
De analfabeet is niet enkel meer diegene die niet kan lezen of schrijven. Hij/zij die
geen vaardigheden of een positieve houding en gedrag ontwikkelt op digitaal gebied,
zet zichzelf bij voorbaat als digibeet buitenspel. Door het onderwijs op de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) te digitaliseren is het ‘toekomstproof’. Met het
digitaliseren van het onderwijs bereiden wij leerlingen voor op de digitale wereld en
op toekomstige beroepen die mogelijk nog moeten worden uitgevonden: "Hoe leert
de leerling in 2020?" De digitalisering van het onderwijs zorgt daarmee voor de
verbinding tussen onderwijs en bedrijfsleven; zij kunnen elkaar steeds meer gaan
versterken (doorbraakproject). ICT is in een betrekkelijk korte tijd een noodzakelijk
onderdeel geworden van onze nationale infrastructuur en daarmee de facto van wat
goed onderwijs genoemd mag worden.
Door het onderwijs op de OMO Scholengroep Helmond (OSH) te digitaliseren leren
wij leerlingen (veilig) met de nieuwe media omgaan. Media die een onlosmakelijk
onderdeel zijn geworden van de Nederlandse samenleving en haar burgers.
Leerlingen voorbereiden op goed (digitaal) burgerschap gaat dan ook niet enkel over
onze gedeelde waarden en normen, maar ook over communicatie en mediawijsheid.
Communicatie die door het informatietijdperk continu sterk van vorm verandert. In dit
kader zou gedacht kunnen worden aan de introductie van een nieuw schoolvak:
‘mediawijsheid’.
Uit een grootschalig onderzoek3 van mediawijzer kwam naar voren dat leerlingen zelf
vragen om bescherming op het internet. Het vak ‘mediawijsheid’ zou bij uitstek het
voortouw kunnen nemen in leerlingen veilig te leren internetten, hen zichzelf te leren
te beschermen tegen schadelijk materiaal en bewust om te leren gaan met hun
privacy op het internet. Ook in alle geledingen en in de gesprekken met alle
belanghebbenden, tijdens de pilotbijeenkomsten, werd dit laatste als meest urgent en
als grootste uitdaging naar voren gebracht.
Met het aanreiken van sociale vaardigheden, ook op digitaal gebied volgens het
Manifest ‘Recht op Mediawijsheid’4, zorgt de OMO Scholengroep Helmond (OSH)
voor een veilig didactisch en pedagogisch klimaat, maatschappelijke sociale cohesie
en moreel competente burgers.
3 YoungWorks en Mediawijzer - rapport 'Recht op Mediawijsheid', Mediamasters, 2014
4 Mediawijzer, Manifest 'Recht op Mediawijsheid', 2014

13. 13
HOE digitaliseren?
“Verbs not nouns” is the mantra that can keep the iPad classroom from turning into a
classroom about iPads, rather than a classroom with iPads. I still thoroughly enjoy
the discussions and debates about the why: they are healthy and necessary.
However, I increasingly find that I enjoy the how question a bit more these days.
EdtechTeacher

14. 14
Leren met ICT integreren in het onderwijs: een methodisch stappenplan
Stap 1.0. Het formuleren van een visie
Op de OMO-Scholengroep Helmond (OSH) is men enthousiast met de pilot
‘iPadklas’ begonnen, maar men heeft in de praktijk geleerd dat het aan een
doorleefde visie niet mag ontbreken. Niet alleen leerkrachten maar ook leerlingen,
ouders, directieleden leken overvallen door het nieuwe apparaat in de klas. De
digitale infrastructuur van de OMO-Scholengroep Helmond (OSH) was niet op orde
en ook het lesmateriaal van educatieve uitgevers was ver beneden de maat. De
vraag waarom we eigenlijk leren met ICT willen integreren in het onderwijs kwam in
alle geledingen steeds vaker aan bod en de roep een eenduidig antwoord te
formuleren werd steeds luider.
Na de ‘reality-check’ is de u voorliggende adviesbeleidsnotitie, met betrekking tot de
integratie van leren met ICT in het onderwijs, tot stand gekomen. De visie, een
voorlopig antwoord op de vraag: “Waarom het leren digitaliseren?”, zoals hierboven
beschreven, is dan ook gevoed en ontwikkeld door alle belanghebbenden.
Door de pilot weten we steeds beter wanneer tabletonderwijs werkt en wanneer het
niet van toegevoegde waarde is. Het heeft inzicht gegeven in waarop we in moeten
zetten en waarop juist niet. De toekomst is, zo goed als dat gaat, verkend. We zijn
van ‘iPadklas’ naar ‘iPad in de klas klas’, naar ‘tabletonderwijs – leren met tablets’
gegaan, een illustratie van de veranderende benadering en leercurve van het gehele
team enthousiaste collega’s. Maar er is nog een lange, boeiende weg te gaan van
ontwikkelen, verbinden en contextualiseren.
Stap 2.0. Strategie bepalen
Nadat er een voorlopig antwoord is geformuleerd op de vraag ‘waarom we het leren
gaan digitaliseren’, dient er nagedacht te worden over de vraag ‘hoe de, hierboven,
geformuleerde visie, en de daaruit voortvloeiende doelen, gerealiseerd kunnen
worden’.
Enkele suggesties:
2.1. Kiezen voor ‘tabletonderwijs – leren met tablets’
Het is verstandig om vast te houden aan het tabletonderwijs. Veel leerkrachten
beginnen steeds meer vertrouwd te geraken met de iPad. De geïnvesteerde tijd en
moeite mogen dan ook niet verloren gaan. Dat zou demotiverend werken. En er is
ook helemaal geen directe aanleiding om naar een ander apparaat over te stappen.
Door duidelijk te kiezen voor één device blijven we de mogelijkheid behouden elkaar
te ondersteunen (we werken namelijk allemaal met hetzelfde apparaat). Technische
zaken kunnen we beperken en beheersbaar houden in en buiten de klas door voor
één aanbieder en één apparaat te kiezen. In plaats van BYOD (Bring Your Own
Device) adviseer ik te kiezen voor BTD (Bring That Device). We kiezen voor de tablet
van Apple: de iPad.
In 2010-2011 is een klein aantal scholen in het VO van start gegaan met de
introductie van tablets; in 2011-2012 is dit aantal uitgebreid naar meer dan 25
scholen. En in 2012-2013 is dit aantal opnieuw verveelvoudigd. De keuze, van de

15. 15
OMO-Scholengroep Helmond (OSH), voor een tablet in plaats van een laptop (of
netbook) wordt ingegeven door een aantal redenen:
 Een laptop is minder geschikt voor het op en neer sjouwen tussen huis en
school;
 Geen enkele laptop kan een dag zonder stroom; kabel- en adapterchaos is
het gevolg;
 Een laptop is gevoelig voor hardware problemen;
 Het opstarten van een laptop kost tijd;
 Een tablet is klein en licht en kan daardoor gemakkelijk in een schooltas en
mee naar huis;
 Een tablet kan een hele schooldag op één batterijlading;
 Een tablet is niet/minder geschikt voor “multitasking” (meerdere programma’s
tegelijk openen), maar in een lessituatie is dit eerder een voor- dan een
nadeel;
 Een tablet wordt gekenmerkt door intuïtief bedieningsgemak. Daarnaast is het
ook meer dan de pc of laptop, zeker zoals die tot nu toe veelal in het onderwijs
zijn ingezet, een persoonlijk device;
 Een tablet kan gemakkelijk opgeborgen worden als deze niet nodig is.
Voor de tablet zien we talloze toepassingen in het onderwijs. Voorbeelden van
toepassingen zijn:
 Gebruik als E-reader + : alle uitgevers zetten hun leerboeken en werkboeken
om in interactieve digitale versies met onder andere filmpjes en
instructievideo’s. De leerkracht kan daar vervolgens nog materiaal aan
toevoegen. De tablet wordt daarmee veel meer dan een vervanger van de
schooltas;
 Interactie met de ELO en iTunes U: lesmateriaal van de ELO en iTunes U is in
de les actief te benutten, bestanden uploaden en downloaden;
 Interactie met het digitale schoolbord: leerlingen kunnen vanaf hun tablet op
het digibord voor de klas werken;
 Oefenen met directe feedback: een leerkracht kan aan alle leerlingen
tegelijkertijd via het tablet vragen stellen en de resultaten verschijnen direct op
zijn tablet en op het digibord;
 Praktijkopdrachten uitvoeren buiten de klas: interviews doen, video’s maken,
film- en fotoreportages maken;
 Informatiebron: gegevens op internet zoeken, digitaal woordenboek, atlas,
roosterwijzigingen;
 Maken van luisteroefeningen, invuloefeningen, presentaties, agenda;
 Samenwerken door het gebruik van Forum, Skype, FaceTime,
videoconference, digitale uitwisseling.
De educatieve uitgevers hebben massaal ingezet op de ontwikkeling van apps voor
tablets. Hoewel zij alle zeggen ernaar te streven de leermiddelen op elk door de klant
gewenst platform uit te brengen, beperkt het aanbod zich op dit moment voornamelijk
nog tot de iPad.

16. 16
De belangrijkste reden hiervoor is dat Apple, als voorloper, een zeer groot
marktaandeel heeft. Ondanks de versterkende concurrentie breidt dit marktaandeel
zich zelfs nog uit. Naar schatting is circa 68 procent van de tablets wereldwijd op dit
moment een tablet van Apple. Een andere reden is dat Apple, vanouds sterk in de
onderwijsmarkt, zich met iTunes U, iBooks author en specifieke sites ook
nadrukkelijk op de onderwijsmarkt richt . Daarnaast kennen de Apple dealers een
specifieke onderwijsafdeling, die zich richt op verkoop aan en ondersteuning van
scholen.
Er is al een groot aantal apps beschikbaar voor de iPad, waaronder generieke zoals
CloudOn, waarmee je Word, Excel en PowerPoint documenten kunt bewerken op de
iPad, en meer specifieke, die verzameld zijn in een top 10 van meest gebruikte iPad
apps voor school of in een bundel van Kennisnet over mediawijsheid en leerzame
apps.
2.2. Lidmaatschap op ‘de iScholenGroep’
De Samsung Galaxy Tab/Note of Google Chromebook kunnen technisch steeds
beter de concurrentie aangaan met Apple’s iPad, maar aan het educatieve
ecosysteem van Apple kunnen beide nog niet tippen, al is Google Chromebook in de
Verenigde Staten ook daar al aan een inhaalslag begonnen. Maar op dit moment
heeft Apple rondom haar device voor scholen veel meer te bieden. Het is dan ook
jammer om te zien dat de OMO-Scholengroep Helmond (OSH) tot op heden dit
potentieel nog niet ten volle benut.
De OMO-Scholengroep Helmond (OSH) kan door lid te worden van de
iScholenGroep, de kennis, kunde en ondersteuning in huis halen, die nodig is om de
digitalisering van het leren, op alle lagen te doen slagen. De iScholenGroep is een
kennisnetwerk van scholen die de iPad gebruiken en hun ervaringen delen op het
gebied van informatietechnologie. De groep behartigt in algemene zin de belangen
van scholen die informatietechnologie gebruiken als middel tot vernieuwing en
verbetering van hun onderwijs. Zij organiseren regelmatig netwerkbijeenkomsten en
ontwikkelen gezamenlijk digitaal lesmateriaal op iTunes U.
2.3. Binnen het kader van TPaCK en SAMR werken
In de zoektocht naar de ultieme les en de, wederkerig versterkende samenhang
tussen ICT, didactiek en vakinhoud, kan TPaCK (Koehler & Mishra, 2008) een
bruikbaar hulpmiddel zijn. TPaCK staat voor Technological Pedagogical Content
Knowledge (zie: TPaCK in two minutes).
Bij lesgeven gaat het erom dat een leerkracht Kennis heeft over het onderwerp dat
moet worden onderwezen (Content) en hoe dit moet worden onderwezen
(Pedagogiek: didactiek en vakdidactiek). Om informatie- en
communicatieTechnologie (ICT) op een zinvolle manier te integreren in het
onderwijs, moet een leerkracht Kennis hebben over hoe de Content inzichtelijk en
begrijpelijk gemaakt kan worden met behulp van ICT en welke Pedagogiek het leren
van bepaalde onderwerpen, versterkt.
Uitgangspunt bij TPaCK is dat het niet voldoende is dat leraren beschikken over
afzonderlijke kennis van ICT (Technologische Kennis), (vak)didactiek (Pedagogische
Kennis genoemd in het TPaCK-model) en/of vakinhoud (Content Kennis). Het gaat

17. 17
er juist om dat de drie kennisdomeinen Technologische, Pedagogische en Content
Kennis met elkaar samenhangen (TPaCK). Daarnaast vindt leren altijd plaats in een
specifieke context. Om ICT met succes te integreren is Kennis van Technologie,
Pedagogiek (lees: vak/didactiek) en Content niet toereikend, ook kennis van
doelgroep, school, infrastructuur en omgeving is natuurlijk noodzakelijk.
Een les met TPaCK voorbereiden, aan de hand van het TPaCKspel.
Dr. Ruben R. Puentedura integreert TPaCK met SAMR, omdat het een raamwerk
biedt en een bewustwordingsmoment vóór de inzet van ICT in de les. Het maakt
inzichtelijk hoe we ICT in de lessen (willen) gebruiken, of het aansluit bij wat we
daadwerkelijk voor ogen hebben en hoe we daarmee de leeropbrengsten kunnen
verbeteren. SAMR is namelijk een model dat duidelijk moet maken welke inzet van
ICT een groter of minder groot effect heeft op het onderwijs en de leeropbrengsten.

18. 18
Het model, hieronder, moet van onder naar boven worden gelezen:
Substitution: Het gebruik van nieuwe technologie voor een oude en vertrouwde
opdracht. Vervanging van een eerdere technologische vorm, maar zonder verder iets
te veranderen. Een voorbeeld: Vroeger gebruikte u een typemachine en nu een
tekstverwerker, maar u gebruikt de extra mogelijkheden van de tekstverwerker nog
niet, dan gebruikt u de tekstverwerker enkel als vervanging van de oude
typemachine.
Augmentation: Het gebruik van nieuwe, uitgebreide technologie, voor een oude en
vertrouwde opdracht. Het blijft een vervanging van een eerdere technologische vorm,
maar nu begint u zaken toe te voegen, die in de eerdere vorm nog niet mogelijk
waren. Een voorbeeld: U gebruikt de tekstverwerker niet alleen maar als een
vervanger van de typemachine, maar begint ook de mogelijkheden te ontdekken en
te gebruiken, die eerder op de typemachine niet mogelijk waren, zoals de
spellingscontrole.
Modification: Het gebruik van nieuwe technologie om een oude en vertrouwde
opdracht te veranderen en verder aan te passen. Een voorbeeld: De tekstverwerker,
met speciale functies wordt nu opgenomen in een netwerk van e-mail, blogs en
‘social software’. Door de aanpassing is het niet meer nodig om het document, dat
met de tekstverwerker vervaardigd is, te printen en te verspreiden op papier. Het
document is in plaats daarvan nu een onderdeel geworden van een dynamisch
groepsproces van schrijven, analyseren en denken. In relatie tot de klas zien we nu
een significante stijging van leeropbrengsten, aldus dr. Ruben R. Puentedura.
Redefinition: Het gebruik van nieuwe technologie om een nieuwe opdracht te
formuleren. We hebben het hier echter niet alleen over het formuleren van nieuwe
opdrachten. We hebben het hier over opdrachten die eerst niet mogelijk waren
zonder de specifieke hulp van de ICT. In het voorbeeld van de tekstverwerker: We

19. 19
kunnen nu documenten gaan zien als ‘levende’ documenten. Documenten zijn niet
meer statische stapels geprint papier, maar kunnen en worden nu continu,
dynamisch, geherdefinieerd. Er worden nu teksten gecreëerd, die voorheen niet
geschreven zouden worden toen alles nog geprint moest worden. Nu worden er
werkdocumenten gecreëerd, om mensen te inspireren en aan het denken te zetten.
Meerdere mensen, op verschillende locaties en op verschillende tijdstippen, kunnen
hun bijdragen leveren. Op de ‘Redefinition level’ zien we de meest significante
stijging van leeropbrengsten, aldus dr. Ruben R. Puentedura.
Vanwege het grote verschil in leeropbrengsten maakt dr. Ruben R. Puentedura
onderscheid tussen twee integratieprocessen van ICT in het onderwijs: productiviteit
en transformatie, vandaar de stippellijn in het SAMR-model (zie de afbeelding
hieronder). Binnen het eerste integratieproces, productiviteit, zijn de eerste twee
stappen te zetten: 1. Vervanging en 2. Uitbreiding. Binnen het tweede
integratieproces, transformatie, zijn de volgende twee stappen te zetten: 3.
Aanpassing/Verandering en 4. Herdefiniëring.
Het model, hieronder, moet van onder naar boven worden gelezen:
Vervolgens integreert dr. Ruben R. Puentedura TPaCK met SAMR (bron: iTunes U):
TK – Substitution/Augmentation
TK (als voorbeeld) is technologie in het algemeen. De rekenmachine op een Apple
apparaat is enkel een vervanging van de fysieke rekenmachine. Spreadsheets
hebben de mogelijkheid voorbij de ‘Substitution level’ te gaan en kunnen gemakkelijk
naar de uitbreiding van de fysieke rekenmachine gaan of zelfs naar hogere levels.
Maar omdat ze zoveel op de oude rekenmachine lijken, blijven ze vaak toch in de
lagere levels steken.

20. 20
TK – Modification/Redefinition
Leerlingen kunnen door het integreren van ICT in de les niet alleen consumenten van
de wiskunde worden, maar zelfs producenten. Er is ‘gereedschap’ voorhanden dat
leerlingen laat nadenken en ontdekken op de ‘Modification en Redefinition level’,
zoals NetLogo of de internetomgeving voor dynamische wiskunde. Aan de hand van
deze toepassingen worden niet enkel uitkomsten vastgesteld, maar worden er door
in te grijpen in een bestaand model de mogelijke uitkomsten aangepast of worden er
zelfs vanuit het niets nieuwe modellen gecreëerd. De centrale vraag bij het
ontwerpen van een les vanuit TK perspectief luidt: Welke ICT vorm (Technologie) wil
ik gebruiken en in hoeverre weet ik daar voldoende van?
Het voorbereiden van een les volgens TPaCK gaat niet alleen om de informatie- en
communicatie Technologische Kennis, maar vooral om de wisselwerking met de
Pedagogische en de Content Kennis. Dr. Ruben R. Puentedura geeft hierbij aan dat
er niets mis is met de lagere niveaus binnen het SAMR-model en dat elk niveau zijn
doel en betekenis kan hebben in een lessencyclus, mits bewust ingezet.
Klik voor meer verdieping, tips en praktische toepassingen.
2.4. De juiste randvoorwaarden scheppen en deze blijvend monitoren
2.4.1. Veiligheid
Leerlingen moeten aan de hand van lessen mediawijsheid gewezen worden op de
kansen en gevaren van het digitaal onderwijs. Niet alleen het technische aspect,
maar vooral ook het vormende en morele aspect dienen aan bod te komen en ervoor
te zorgen dat leerlingen veilig het internet kunnen gebruiken en dat ze weten hoe zij
zich ook daar dienen te gedragen.
Uit een grootschalig onderzoek5 van mediawijzer kwam naar voren dat leerlingen zelf
vragen om bescherming op het internet. Een nieuw schoolvak als mediawijsheid zou
bij uitstek het voortouw kunnen nemen om leerlingen veilig te leren internetten, hen
zichzelf leren te beschermen tegen schadelijk materiaal en bewust om te leren gaan
met hun privacy op het internet, volgens het manifest ‘Recht op Mediawijsheid’6. Ook
in alle geledingen en in de gesprekken met alle belanghebbenden, tijdens de
pilotbijeenkomsten, werd dit laatste als meest urgent en als grootste uitdaging naar
voren gebracht.
2.4.2. Technisch
De ICT-infrastructuur moet op orde zijn. De infrastructuur gaat over de
beschikbaarheid en kwaliteit van apparatuur en overige hardware,
netwerkinfrastructuur en internetconnectiviteit binnen het onderwijs. Probleemloos
gebruik van ICT blijft een belangrijk aandachtspunt in het onderwijs. Personaliseren,
professionaliseren en presteren met ICT kan alleen vanuit een ICT-fundament dat
staat.
5 YoungWorks en Mediawijzer - rapport 'Recht op Mediawijsheid', Mediamasters, 2014
6 Mediawijzer, Manifest 'Recht op Mediawijsheid', 2014

21. 21
De infrastructuur moet passen bij het te bieden onderwijs. Er zou in dit kader
nagedacht kunnen worden over het aanschaffen van iMacs, naast de Dell Windows
computers. iMacs communiceren beter met de iPads, de iTunes Store en iTunes U.
Maar belangrijker nog: ICT moet het gewoon doen. Tabletonderwijs gaat niet om
techniek maar om onderwijs, dus BTD (Bring That Device: de iPad). Alles moet
werken, met een goede, snelle Wi-Fi verbinding, voor zowel leerkracht als leerling.
Het moet mogelijk zijn iCloud te gebruiken en niet alleen te downloaden, maar ook te
uploaden. Zijn er technische problemen dan moet het systeembeheer van de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) een EHTO (Eerste Hulp bij Tablet Ongelukken)
afdeling hebben, met kennis van Apple zaken.
2.4.3. Financieel
De gemaakte investeringen moeten zichzelf op den duur terugbetalen. Door als
OMO Scholengroep Helmond (OSH) in het verleden voor tabletonderwijs te hebben
gekozen moet duidelijk zijn dat hierdoor ook gekozen is om andere dingen te laten.
Het is ook een goede keuze geweest, omdat geen enkele concurrent van Apple zo’n
educatief ecosysteem heeft. Maar op dit moment wordt daar nog te weinig gebruik
van gemaakt. Dat laatste dient te veranderen, zodat de investeringen zich in kennis,
kunde en kwaliteit terugbetalen.
Sterker nog, door met tablets te werken kan er in de toekomst aan de ene kant
bezuinigd worden op lesmateriaal, door gebruik te gaan maken van de VO
Stercollecties en/of de iScholenGroep op iTunes U. Tabletonderwijs kan aan de
andere kant leerlingenaantallen doen stijgen. Het tabletonderwijs op de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) laat namelijk zien dat je als onderwijsinstelling over
adaptief vermogen beschikt en kennis van zaken hebt (PR). Maar dat dien je dan
natuurlijk wel waar te maken. Monitoring, kwaliteitsbewaking en borging, door de
jaren heen na implementatie, blijven dan ook een aandachtspunten.
Het is belangrijk dat de OMO Scholengroep Helmond (OSH) voor een integrale
benadering kiest voor het opstellen van een ICT-investeringsbeleid, waarin met alle
relevante factoren rekening wordt gehouden. Met Vier in Balans heeft Kennisnet een
kader geïntroduceerd, waarin de voor 'ICT in het onderwijs' belangrijke factoren visie,
kennis, software & content en hardware & infrastructuur zijn samengebracht. Deze
factoren dienen in samenhang te worden ontwikkeld, willen ICT-investeringen
succesvol zijn.
Om de concrete toepassing van Vier in Balans te ondersteunen is de methode
Richten van ICT door Kennisnet ontwikkeld. De methode Richten van ICT kan de
OMO Scholengroep Helmond helpen bij het invoeren van een inhoudelijk en
financieel goed onderbouwd ICT-beleid.

22. 22
Het 9 Vlaksmodel van Kennisnet maakt informatiemanagement inzichtelijk. Het
gestructureerd uitwerken van een integrale visie op onderwijs en ICT is een stuk
gemakkelijker als je het 9-vlaksmodel voor informatiemanagement gebruikt. Bij deze
aanpak wordt tussen het onderwijsbeleidsplan en het ICT-beleidsplan een derde
kolom geplaatst: die van het informatiebeleidsplan. Zo ontstaat er samenhang tussen
het onderwijsbeleidsplan en de ICT-investeringen, zowel voor de dagelijkse operatie
als voor het jaarplan of de aanpak voor de komende drie tot vijf jaar.
Monitoring is en blijft dus altijd noodzakelijk om de gemaakte investeringen te
rechtvaardigen. In dit verband dient er een informatieplan geschreven te worden,
waarbij Vier in Balans, Richten van ICT en het 9 Vlaksmodel van Kennisnet gebruikt
worden. Het informatieplan heeft als doel de zakelijke rechtvaardigheid van een ICT-
project, zoals tabletonderwijs, in beeld te brengen en in beeld te houden.
2.5. Samenwerking in verbetering digitaal lesmateriaal
Voor veel vakken geldt dat het schrift gebruikt wordt om tabellen, tekeningen,
grafieken, formules en dergelijke in op te nemen. Dit is op geen enkel digitaal
medium gemakkelijk en snel in te voeren door de leerling. De focus zou daarom
voorlopig op het digitaal aanbieden van het leerboek moeten liggen.
VO-content stimuleert het ontwikkelen, beschikbaar maken en gebruiken van open
digitaal materiaal. Daarmee geeft VO-content invulling aan de ambitie om het
onderwijsrendement te verhogen en de kosten van leermaterialen beheersbaar te
houden. VO-content positioneert dit leermateriaal als Stercollecties (op tablets).
Nagenoeg iedere papieren lesmethode is inmiddels ook ‘achter glas’ beschikbaar,
(‘Substitution level’). De meerwaarde van een dergelijke digitale methode kan per
vak sterk verschillen. Per sectie dient daarom een oriëntatie op beschikbaar digitaal
lesmateriaal plaats te vinden. Maar in de zoektocht naar kwalitatief goed lesmateriaal
staat de sectie niet alleen. Er zijn verscheidene ondersteunende diensten
voorhanden.
Edurep is bijvoorbeeld een gratis centrale voorziening die digitaal leermateriaal op
internet vindbaar maakt. Hiervoor verzamelt Edurep gegevens over leermateriaal uit

23. 23
een groot aantal collecties. Deze collecties zijn afkomstig van bijvoorbeeld
uitgeverijen, onderwijsinstellingen en cultureel-maatschappelijke organisaties.
Daarnaast zijn er verschillende eindgebruikersdiensten, zoals Wikiwijs, Leraar24,
Acadin, Teleblik die leerkrachten toegang geven tot een veelheid aan digitaal
leermateriaal en bijbehorende diensten. Het geeft de leerkracht de mogelijkheid
leerarrangementen op maat te verzorgen. De individuele leerling en zijn/haar
leerdoelen staan centraal en niet de statische lesmethode, die uitgaat van
gemiddelden en geen rekening houdt met verschillen in de klas.
De iScholenGroep, zoals hierboven beschreven, kan hierin een waardevolle partner
blijken. De stichting iScholenGroep Nederland is een onafhankelijke organisatie en
vormt een netwerk van scholen die hun ervaringen delen op het gebied van
informatietechnologie. De stichting behartigt in algemene zin de belangen van
scholen die informatietechnologie gebruiken als middel tot vernieuwing en
verbetering van hun onderwijs. De iScholenGroep levert op iTunes U digitaal
lesmateriaal aan en biedt leerkrachten, door middel van U-workshops, Bootcamps en
iScholendagen, de mogelijkheid zich te bekwamen in het zelf vervaardigen van
lesmateriaal op iTunes U.
Enkele vragen in dit verband:
a. Is de huidige methode digitaal beschikbaar en welke meerwaarde biedt het
digitale lesmateriaal ten opzichte van de papieren lesmethode?
b. In hoeverre kan met de digitale methode de gestelde (kern-)doelen (aan de
hand van het directe instructiemodel) worden bereikt en ‘RTTI-proof’
worden geanalyseerd?
c. Is de digitale methode te gebruiken op alle levels van het SAMR-model, of
is het daarin beperkt?
d. Biedt de methode voornamelijk materiaal op de S/A, of de M/R level? Is het
lesmateriaal in essentie vergelijkbaar met een traditionele methode (S/A),
of is het representatief voor een substantiële transformatie (M/R)?
e. Is de methode in essentie gelimiteerd in zijn potentiële omvang, of opent
het nieuwe wegen voor toekomstige lesactiviteiten om op voort te bouwen?
Is het geboden digitale lesmateriaal aan te passen en te herdefiniëren om
de volgende level van SAMR toe te kunnen passen?
f. Wat is er in TTO-verband (open source, eventueel internationaal)
ontwikkeld en bruikbaar?
g. Is het wenselijk zelf lesmateriaal te ontwikkelen met de iScholenGroep
en/of iTunes U en wat zou een redelijke honorering zijn voor leerkrachten
en/of secties die complete nieuwe lesmethoden schrijven en elk jaar ‘up to
date’ houden? Hoe wordt ontwikkeltijd gefaciliteerd?
h. Wat betekent het ‘digitaliseren van leren’ voor de overgang/doorlopende
leerlijnen van onderbouw naar bovenbouw in relatie tot de gekozen
methode? Is het mogelijk en raadzaam om hierin een tweesporenbeleid te
volgen (digitale klas andere methode dan papieren klas) of moeten alle
klassen en alle niveaus over op digitaal lesmateriaal?
i. Wat zijn de consequenties voor de boekenlijst?

24. 24
j. Moet er binnen de OMO Scholengroep Helmond (OSH) gekozen worden
voor een onderscheid tussen vakoverstijgende apps en vakgerelateerde
apps? Waarom wel/niet?
k. Als er gekozen wordt voor een verschil tussen vakoverstijgende en
vakgerelateerde apps, welke vakoverstijgende apps zouden dan de
voorkeur genieten en waarom?
l. Bij het kiezen van een nieuwe lesmethode kwamen voorheen secties bij
elkaar, is het belangrijk dit ook te doen bij het gebruik van apps, voordat de
leerkrachten, ouders en/of leerlingen het overzicht kwijt dreigen te raken?
Een eventueel praatpapier is ontwikkeld door Kathy Shrock.
m. Hoe houden we het veilig, hoe gaan we bijvoorbeeld om met alle accounts
en wachtwoorden van de leerlingen? Moeten we ouders bij elke nieuwe
app, elk nieuw account informeren?
n. Welke ondersteunende rol krijgt de mentor, leerkracht mediawijsheid,
hoofd ICT- en systeembeheer?

25. 25
WAT digitaliseren?
Het ‘waarom’ en het ‘hoe’ moet omgezet worden in actie, uitkomsten, resultaat,
oftewel: het ‘wat’. Het voorafgaande hoeft niet integraal te worden overgenomen. De
uitgewerkte visie en strategie mogen ook als opiniërend opgevat worden. Een
apparent hulpmiddel bij het omzetten van het Waarom en het Hoe in het Wat zou
een activiteitenplan kunnen zijn.
Stap 3.0. Plan uitvoeren - van stappenplan naar activiteitenplan
De pilot ‘tabletonderwijs – leren met tablets’ op het Dr.-Knippenbergcollege van de
OMO Scholengroep Helmond (OSH) is na het schooljaar 2015 – 2016 afgerond. Er is
binnen de verschillende klankbordgroepen veel kennis opgedaan en uitgewisseld,
tussen zowel leerkrachten als leerlingen en ouders. De formele en informele
gesprekken met alle betrokkenen is, zoals gezegd, de basis voor de u hier
voorliggende adviesbeleidsnotitie met betrekking tot de implementatie van het
digitaliseren van leren op zowel didactisch als op pedagogisch vlak.
Alle betrokkenen geven aan dat een geleidelijke invoering van ‘tabletonderwijs’ op de
OMO Scholengroep Helmond (OSH) de voorkeur blijft houden. Niet alleen omdat
leerkrachten, maar ook omdat uitgevers, systeembeheer en beleidsmakers nog niet
voorbereid zijn om de kwaliteit te blijven waarborgen bij een algehele invoering van
tablets in het onderwijs. Een olievlekwerking en ingroeimodel hebben dan ook voor
iedereen op dit moment de voorkeur.
Maar niemand pleit voor vrijblijvendheid. Alle deelnemers van de verschillende
klankbordgroepen zijn er zich van doordrongen dat er veel werk verzet moet worden
om, vanuit visie (TPaCK/SAMR), het digitaliseren van leren op de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) te doen slagen. Veel werk dat op termijn moet zorgen
voor een hogere onderwijskwaliteit en tevredenheid onder alle betrokkenen. In eerste
instantie zal het personeel in de periode van verandering een stevige stap moeten
zetten, maar ook daar mag op termijn van verwacht worden dat het digitaliseren van
leren eerder taakontlastend dan taakverzwarend zal uitpakken7.
Het streven is om elke leerkracht en elke leerling in het schooljaar 2016 – 2017 te
ondersteunen met de iPad. Vanaf dat schooljaar dient elke leerling, die zich op de
OMO Scholengroep Helmond (OSH) aanmeldt, in het bezit te zijn van een iPad
tablet. Elk vak en elke leerkracht dient in het schooljaar 2016 – 2017, vanaf de eerste
klas en op elk onderwijsniveau dus te gaan werken met de iPad. Het digitaliseren
van leren zal daarna jaar voor jaar de OMO Scholengroep Helmond (OSH) ingroeien.
In het schooljaar 2021 – 2022 zal uiteindelijk elke leerling en elke leerkracht met de
iPad werken.
Een ambitieus maar haalbaar streven is dit, dat zijn draagvlak vindt in de
verschillende klankbordgroepen. We moeten volgens alle belanghebbenden namelijk
de nieuwe technologie niet enkel gebruiken, maar integreren in de gehele school
vanuit een gezamenlijke visie (TPaCK/SAMR). En dat laatste heeft tijd nodig. We
7 Gebaseerd op het, in opdracht van de vereniging Ons Middelbaar Onderwijs uitgevoerde
medewerkersonderzoek (MTO) onder Ravelijn-medewerkers. Objectieve gegevens onder OMO
personeel dat een ambitieuzer redesign achter de rug heeft en daar positief op terugkijkt. ’t Ravelijn is
onderdeel van OMO Scholengroep Bergen op Zoom e.o.

26. 26
moeten concrete stappen zetten, maar we moeten niet struikelen over ‘visieloos
enthousiasme’.
De enthousiaste pilotleerkrachten kunnen binnen de gehele OMO Scholengroep
Helmond (OSH) als ‘opleiders’ opereren om vakgenoten wegwijs te maken in
digitaalrijk onderwijs vanuit visie. Dit hoeven zij echter niet alleen te doen, mits de
OMO Scholengroep Helmond (OSH) lid wordt van de iScholenGroep en gebruik
maakt van het ondersteuningsaanbod van de KPC-Groep in ‘s-Hertogenbosch.
3.1. Resultaten
De implementatie van het tabletonderwijs op de OMO Scholengroep Helmond (OSH)
moet in het eerste leerjaar en op elk onderwijsniveau in het schooljaar 2016 – 2017
leiden tot de volgende concrete resultaten:
 Alle vaksecties geven in de brugklas ‘digitaalrijk’ les, vanuit de
gezamenlijk onderschreven visie (meer dan 50 procent van de lesstof
wordt digitaal onderwezen);
 50 procent van de vaksecties schrijft eigen lesmateriaal, eventueel in
samenwerking met de iScholenGroep en iTunes U. 40 procent van de
vaksecties geeft les aan de hand van, gratis te arrangeren lesmateriaal,
via het internet. 10 procent van de vaksecties zal dit schooljaar nog een
beroep mogen doen op traditionele aanbieders van lesmateriaal. Maar de
bestaande (papieren) methodes worden na het schooljaar 2016 – 2017
vervangen door digitale methodes (dus in het schooljaar: 2017 – 2018);
 Magister/ELO blijft het platform waarop leerlingen en docenten met
elkaar kunnen communiceren;
 In alle vakken wordt aantoonbaar gedifferentieerd onderwijs aangeboden
in de klas, met verrijkingsstof voor de betere leerling en extra
ondersteuning voor de leerling die achterblijft. Minimaal 20 procent van
de leerlingen maakt actief gebruik van de verrijking of de extra
ondersteuning. De, door de directie en het zorgteam, gestelde doelen
met betrekking tot het passend onderwijs worden aan de hand van het
digitaliseren van leren verder geconcretiseerd;
 Het Directe Instructiemodel (DI) en RTTI (Bloom) krijgen vorm binnen de
kaders van TPaCK en SAMR;
 Grotere efficiëntie en flexibilisering van het primaire onderwijsproces en
in dit kader herzien gebruik van het schoolgebouw (te denken valt hier
aan een nieuwe functie voor de mediatheek als iMac e-learningdomein
en/of studio voor het in te voeren nieuwe schoolvak ‘Mediawijsheid’);
 Verhoging van het kwantitatieve en kwalitatieve (sociale opbrengsten)
rendement door opbrengstgericht werken, door vorm te geven aan sfeer,
burgerschapsvorming, morele competentie en identiteit;
 De eindcijfers van leerjaar 1 zijn na de digitalisering van het onderwijs
minimaal gelijk aan de eindcijfers van de brugklassen die voorheen geen
‘digitaalrijk’ les kregen;
 De tevredenheid van leerlingen over de variatie van werkvormen en de
inzet van digitale leermiddelen neemt significant toe. Om dit te meten
wordt een tevredenheidsonderzoek gehouden onder de leerlingen van
alle eerste klassen (eind schooljaar 2016 – 2017);

27. 27
 De leerkracht wordt getriggerd om goed en aantrekkelijk onderwijs te
verzorgen waarin de kerndoelen van het vak centraal staan en niet
zozeer de methode of de studiewijzer. De studiewijzers zouden in dit
geval raamwerken moeten worden waarbinnen verschillende
gepersonifieerde leerroutes en doceerstijlen tot de mogelijkheden gaan
behoren. Hierdoor doen we recht aan de verschillen in de klas en de
verschillen in het leerkrachtenteam.
 Na leerjaar 1 constateren alle deelnemers dat er over onderwijs
gesproken is en niet over techniek, WI-FI, systeembeheer en/of
Magister/ELO.
3.2. Voorwerk
 De ICT-infrastructuur moet na schooljaar 2015 - 2016 toekomstbestendig
en stabiel zijn gebleken om in 2016 – 2017 het digitaliseren van leren
verantwoord te kunnen uitrollen. Een ICT-infrastructuur dat uitgerust is
met nieuwe en snelle apparatuur, WI-FI (voor up- en downloaden) en met
kennis van Windows en Apple zaken (EHTO: Eerste Hulp bij Tablet
Ongelukken);
 Invoeren van het nieuwe schoolvak ‘Mediawijsheid’ en het inrichten van
een (green screen) studio;
 Scholing van leerkrachten/personeel door de KPC-groep en de
iScholenGroep;
 Het organiseren van een OMO Scholengroep (OSH) studiedag in
december 2015 waarin vanuit de kaders van de geformuleerde visie
(TPaCK en SAMR) leerkrachten verder kennis kunnen maken met de
mogelijkheden van het digitaliseren van leren;
 Het digitaliseren van leren moet leerlingen en leerkrachten de kans
geven te experimenteren te leren door te vallen en weer op te staan. In
een veilige omgeving kunnen de beste stappen gezet worden binnen
TPaCK en SAMR. Er kan hier bijvoorbeeld gedacht worden aan de
spannende experimenten vanuit de Maker Movement:
o Fabklas,
o 3D Printen in de klas,
o Linda Rijnsbergen over Maker Education,
o De Makersbuzz komt naar je toe,
o MayKey MayKey,
o Maker Movement in Education,
o Arduino,
o Invent to Learn,
o Changing Classrooms with Robotics
o TED Talk.

28. 28
3.3. Richtvragen
Het Waarom en het Hoe omzetten in het Wat kan aan de hand van specifieke
richtvragen, vragen die het hierboven beschreven stappenplan concretiseren tot een
activiteitenplan:
1. Wat:
- is de doelstelling?
- is het gewenste resultaat?
- is de doelgroep?
- is het eindproduct?
- zijn de mijlpalen?
- zijn de randvoorwaarden?
2. Waarom:
- willen we dit?
- is er draagkracht?
3. Wie:
- is de doelgroep?
- moeten het gaan uitvoeren?
- zijn de stakeholders?
- beoordeelt?
- moeten het evalueren/monitoren?
4. Waar:
- gaat het plaatsvinden?
- is het begonnen?
5. Wanneer:
- gaat het plaatsvinden?
- moeten doelen/mijlpalen behaald zijn?
- te evalueren/monitoren?
6. Hoe:
- gaan we te werk om de doelen/mijlpalen te halen?
- zit de structuur in elkaar?
- gaan we de randvoorwaarden invullen?
- gaan we dit financieren?
- gaan we dit evalueren en monitoren?
7. Acties, ideeën, besluiten
Een concreet activiteitenplan maakt professionals verantwoordelijk en
aanspreekbaar. Het activiteitenplan is het kompas om onze visie, en de weg
waarlangs wij de visie wensen te effectueren, in beeld te houden. Waar nodig kan er
op tijd bijgestuurd worden.

29. 29
3.4. Borging
Met het onderzoeksprogramma Kennis van Waarde maken is wetenschappelijk
onderbouwde kennis ontwikkeld die elke instelling inzicht geeft in de werking en
opbrengsten van ICT in het onderwijs. We zouden gebruik kunnen maken van de
onderzochte onderwijsstandaarden.
De implementatie dient begeleid te worden door de eindverantwoordelijke
afdelingsleider, de coördinator ‘ICT en leren’ en het hoofd ‘ICT- en systeembeheer’.
Vanuit iedere sectie wordt een betrokken leerkracht geselecteerd die het proces
vanuit zijn sectie kan begeleiden. Een stuurgroep zal minimaal twee keer per
schooljaar bij elkaar komen om de voortgang te bespreken, knelpunten op te lossen
en zo nodig bijstellingen te doen. Eén keer per jaar, in april, vindt een
gestructureerde evaluatie plaats door de begeleiders van de implementatie, waarbij
inbreng van leerlingen, ouders en leerkrachten betrokken wordt. Hiervan wordt een
rapportage met aanbevelingen gemaakt die wordt voorgelegd aan de stuurgroep. De
stuurgroep adviseert de schooldirectie over eventuele aanpassingen (Zie: Richten
van ict). Het rapport zal ter informatie verzonden worden aan de betrokken
Ouderraad, de Deelmedezeggenschapsraad en de Medezeggenschapsraad. De
samenvattende conclusies en aanbevelingen zullen tenslotte breed binnen de OMO
Scholengroep Helmond (OSH) gecommuniceerd worden.
4. Samenvatting

30. 30
Literatuur
Hieronder vindt u enkel de belangrijkste gebruikte bronnen, de vele hyperlinks in het document
verwijzen naar de overige bronnen en spreken voor zich.
Hattie John, Visible Learning For Teachers – Maximizing impact on learning, Taylor
& Francis Ltd, 2011
Kennisnet: Passend onderwijs werkt met ict, Kennisnet, Zoetermeer, 2013
Kennisnet, Vier in balans monitor 2013 – De laatste stand van zaken van ict en
onderwijs, Kennisnet, Zoetermeer, 2013
Kennisnet, Trendrapport 2014 – 2015 – Technologiekompas voor het onderwijs,
Kennisnet, Zoetermeer, 2014
Kennisnet, Laat ict werken voor het onderwijs - Kennisnet meerjarenplan 2013 -
2017, Kennisnet, Zoetermeer, 2013
Kennisnet, Laat ict werken voor het onderwijs – Kennisnet jaarplan, Kennisnet,
Zoetermeer, 2014
Kennisnet, Samen leren - het onderwijs volgens generatie Z, Now It’s Our Time,
2013
Rijksoverheid, Actieplan Beter Presteren: opbrengstgericht en ambitieus - Het beste
uit leerlingen halen en Actieplan Leraar 2020 (onderdelen van Kamerbrief
Actieplannen: Aanbieding Actieplannen Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs en
Leraren 23 – 05 – 2011), Rijksoverheid, Den Haag, 2011
Sinek Simon, Begin met het Waarom – de gouden cirkel van ondernemen, Business
Bibliotheek, 2012

31. 31
Gebruikte websites
Hieronder vindt u enkel de belangrijkste gebruikte websites, de vele hyperlinks in het document
verwijzen naar de overige internetbronnen en spreken voor zich.
'As we may teach' - TPaCK en SAMR - Ruben Puentedura
Digitaalrijk onderwijs deel 1: TPaCK - Jurgen Marechal
Digitaalrijk onderwijs deel 2: TPaCK en SAMR - Jurgen Marechal
Hippasus - TPaCK en SAMR - Ruben Puentedura
iPads4teaching - Kathy Shrock
Kennisnet
Samenvatting: 'Leren en ICT - Het digitaliseren van leren'- Jurgen Marechal
'The Tempered Radical' - William Ferriter
TPaCK - Petra Fisser & Joke Voogt
TPaCK - Punya Mishra en Matthew Koehler
TPaCK - Punya Mishra en Matthew Koehler: 'A Framework for Teacher Knowledge'
What do you want kids to do with Technology? - William Ferriter