De Wet goed onderwijs, goed bestuur (2010) heeft bestuurders en medezeggenschapsraden voorin in de bus gezet om verantwoorde- lijkheid te dragen voor de kwaliteit van het onderwijs en de leerop- brengsten in hun organisatie. Hoe kan de (g)mr een bijdrage leveren aan de kwaliteitsverbetering van het onderwijs? Een factor van be- lang hierbij is de flexibilisering van de onderwijstijd.

1. 4 MR magazine, nummer 4, mei 2016
Inzet voor kwaliteitsverbetering
FLEXIBILISERING VAN
DE ONDERWIJSTIJD
De Wet goed onderwijs, goed bestuur (2010) heeft bestuurders en
medezeggenschapsraden voorin in de bus gezet om verantwoorde-
lijkheid te dragen voor de kwaliteit van het onderwijs en de leerop-
brengsten in hun organisatie. Hoe kan de (g)mr een bijdrage leveren
aan de kwaliteitsverbetering van het onderwijs? Een factor van be-
lang hierbij is de flexibilisering van de onderwijstijd. Frederik Smit
O
nderzoeken laten zien dat het
leerrendement van het onder-
wijs primair wordt beïnvloed
door wat er didactisch in de klas gebeurt
op het gebied van leren en instructie. De
tijd die leerlingen aan leertaken besteden
om zich de leerinhouden eigen te maken,
is een van de krachtigste voorspellers van
de leerresultaten. De kernvraag is: hoe
die leertijd effectief te besteden in het on-
derwijs? In het basisonderwijs waren al
initiatieven gaande om de onderwijstijd
te verlengen, de leeropbrengsten te ver-
groten en soepel om te gaan met de on-
derwijstijd. Regels voor de onderwijstijd
in het voortgezet onderwijs zijn per 1 au-
gustus 2015 vereenvoudigd en gemoder-
niseerd. De nieuwe wetgeving biedt
scholen meer ruimte om het onderwijs-
programma flexibel in te vullen. Er ont-
staan daardoor ook meer mogelijkheden
voor maatwerk voor individuele leerlin-
gen. Bij besluiten over de roostervrije da-
gen, het lesrooster, de regeling van de va-
kantie, de invulling van de onderwijstijd,
het lesuitvalbeleid, de roostervrije dagen,
het taakbeleid en het transitieplan moet
de school overleggen met de (g)mr of
met zijn geledingen.
Zes uur per week meer
Doel van onderwijstijdverlenging is in het
basisonderwijs veelal het verlengen van de
effectieve leertijd, voor in elk geval taal en
rekenen. Mariska Callender (42) is leer-
kracht van groep 3 en lid van het manage-
mentteam van de Prinses Ireneschool in
Den Haag. Deze protestants-christelijke
basisschool ligt in de Schilderswijk, een
19e eeuwse volkswijk met een sterk multi-
cultureel karakter. Het is een wijk met de
hoogste achterstandsscore van Den Haag.
De wijk scoort hoog op de toptien-lijstjes
Onderwijstijd, leertijd en kwaliteit
De onderwijstijd is de tijd die leerlingen krijgen om zich de leerinhoud eigen te
maken. Het gaat om onderwijsactiviteiten die de school onder haar verantwoorde-
lijkheid bewust plant en verzorgt. Op schoolniveau wordt met instemming van de
mr vastgesteld welke activiteiten meetellen als onderwijstijd. De Onderwijsinspec-
tie ziet erop toe dat scholen zich houden aan de onderwijstijden en toetst aan de
hand van de schoolgids welke onderwijstijden de school hanteert. De leertijd is in
schooleffectiviteitsonderzoek een van de factoren waarover de meeste consensus
bestaat als het gaat om de bijdrage aan de effectiviteit van het leerproces. Het gaat
daarbij niet alleen om de tijd die de leerling op school doorbrengt, maar ook om
de tijd buiten school, bijvoorbeeld thuis (huiswerk) of in clubverband. De Onder-
wijsinspectie houdt zicht op de onderwijskwaliteit. De belangrijkste indicator hier-
voor zijn de onderwijsresultaten. Staatssecretaris Dekker heeft begin april 2016 de
Tweede Kamer geïnformeerd over het experiment flexibilisering onderwijstijd in
het primair onderwijs en stelt voor dat de Onderwijsinspectie in 2018 onderzoekt
hoe de scholen zich verder ontwikkeld hebben.

2. MR magazine, nummer 4, mei 2016 5
>
van uitkeringen, criminaliteit, drugshan-
del, prostitutie en laag op lijsten als oplei-
ding, werk en inkomen. Overlast en onge-
wenst gedrag komen ook in de directe
omgeving van de school voor. De Prinses
Ireneschool heeft 200 leerlingen, verdeeld
over ongeveer 34 nationaliteiten. De leer-
lingpopulatie is een afspiegeling van de
samenstelling van de bevolking in de wijk.
Veel ouders zijn analfabeet of (zeer) laag
opgeleid en werkloos. Callender vertelt:
‘Onze school is een brede buurtschool,
een spil in de wijk voor onderwijs, kinder-
opvang, maatschappelijk werk, sportacti-
viteiten en de bibliotheek.We hebben een
leerkansenprofiel (LKP), omdat we veel
kinderen op school hebben die van huis
uit geen Nederlands spreken en daardoor
een onderwijsachterstand hebben. De on-
derwijstijd is met zes uur per week ver-
lengd. De gemeente Den Haag betaalt dit.
Het doel is met de extra lestijd de taal-
vaardigheid van leerlingen te vergroten, de
onderwijsachterstanden weg te werken en
hun ontwikkelingskansen te vergroten. De
mr zet het LKP als speerpunt van onze
school standaard op de agenda. Punten
van overleg zijn bijvoorbeeld de samen-
werking met het buurthuis, de bibliotheek
en de zaterdagschool. Enkele ouders zijn
op school via een cursus ''opgeleid'' tot
ambassadeurs van de gezonde leefstijl.
Het is de bedoeling dat deze ouders hun
kennis op school aan andere ouders en
kinderen gaan uitdragen. Deze ouders
worden mogelijk ingezet tijdens de lessen
gezonde voeding en koken. Met de mr be-
spreken we hoe deze lessen in het vat wor-
den gegoten en wat de rol van de ouders
is bij de LKP-activiteiten.’
Zelfstandig leren
Wies Procee (46) is groepsleerkracht van
combinatieklas 7/8 (19 leerlingen) en mr-
lid bij het openbaar Integraal Kindcen-
trum Middelstein in Midlum (Friesland).
Het centrum heeft 90 leerlingen Procee:
‘We proberen werk te maken van ons
motto: ontwikkelingsgroei door succeser-
varing. De effectieve leertijd is bij ons op
school een belangrijk item. Om vijf voor
half negen gaat de bel, dan beginnen we
direct met de lessen. De ene groep leg ik
wat uit en de andere groep begint met de
opdrachten. De afgelopen jaren hebben
we geïnvesteerd in het goed toepassen van
het directe instructiemodel: een lesmodel
dat uitgaat van de verschillende leerver-
mogens van kinderen. Sommige kinderen
begrijpen de instructie snel, andere kinde-
ren hebben meer uitleg nodig. Daar houdt
het model rekening mee. Er zit veel struc-
tuur in de lessen en de aanpak is vooral
effectief bij kinderen die redelijk veel be-
geleiding en een actieve instructie nodig
hebben. Daarnaast zijn we gestart met de
invoering van coöperatieve werkvormen,
waarin de leerlingen in kleine, heterogene
groepen op een gestructureerde manier
samenwerken aan een leertaak met een
gezamenlijk doel. De leerlingen die sa-
menwerken zijn niet alleen gericht op hun
eigen leren, maar ook op dat van hun
groepsgenoten. Leerlingen leren met en
van elkaar.Waar bij samenwerking vaak
sprake is van “freerider-gedrag” of bui-
tensluiting, wordt dit bij coöperatief on-
derwijs uitgesloten.’ Na de zomervakantie
start de school met drietalig onderwijs.
Procee: ‘We gaan lesgeven in het Neder-
lands in combinatie met Fries en Engels.
De mr staat achter de invoering van drie-
talig onderwijs, omdat uit het onderzoeks-
projectTrijetalige Skoalle, uitgevoerd naar
het voorbeeld van drietalig onderwijs in
andere Europese regio's met een minder-
heidstaal, blijkt dat leerlingen een driedub-
bele winst boeken. Ze beheersen het Ne-
derlands net zo goed als andere leerlingen,
beheersen het Fries beter en spreken ge-
makkelijker Engels dan andere leerlingen.’
Nieuwe concepten
Veel scholen voor voortgezet onderwijs
zijn sinds de vereenvoudiging van de re-
gels voor de onderwijstijd gestart met
nieuwe onderwijsconcepten om een bete-
re balans te vinden tussen onderwijstijd
en leertijd. Het gaat dan vooral om deMariska Callender met leerlingen van de Prinses Ireneschool in Den Haag.
Wies Procee: 'Effectieve leertijd is bij ons een
belangrijk item.'

3. 6 MR magazine, nummer 4, mei 2016
balans tussen de controle van de leraar
en de autonomie van leerlingen bij het
leerproces. De geformuleerde ambities
en leerdoelen leiden soms tot onderwijs-
tijdverlenging om de individuele leerdoe-
len te realiseren. De gekozen didactische
werkvormen, zoals differentiatie naar
groepen leerlingen, individualisering en
personalisering van het onderwijs, kun-
nen ingrijpende consequenties hebben
voor de wijze waarop scholen veelal bin-
nen de gangbare onderwijstijden indivi-
duele lesroosters inpassen.
Kies voor je talent
Frans Smiers (61) is directeur van Hof-
stad Mavo Havo in Den Haag, waar 575
leerlingen met 30 verschillende nationali-
teiten staan ingeschreven. ‘Onze school
heeft als motto: kies voor je talent.We
zien iedere leerling als een uniek individu
dat meer uit zichzelf kan halen dan hij of
zij ooit voor mogelijk heeft gehouden. De
behoeften, ambities en leerdoelen van in-
dividuele leerlingen vormen het uitgangs-
punt van het gepersonaliseerd onderwijs
dat we sinds kort aanbieden.Tijdens
onze wekelijkse talenturen werken de
leerlingen met zogenaamde “challenges”,
waarbij ze worden uitgedaagd om aan
hun competenties te werken. Kun je als
leerling goed voetballen? Neem dat als
uitgangspunt en ontwikkel daaromheen
een scholingsaanbod met een coach en
leg de lat steeds hoger.Verleg de grenzen
om uiteindelijk te kunnen functioneren
als voetballer in een (buitenlands) team.
Dat is dan je stip aan de horizon.’
De school wil zich in de toekomst onder-
scheiden als ‘kennisschool’ op basis van
het Zweedse KED-programma: Kuns-
kapsskolan EDucation. Smiers legt uit:
‘Leerlingen kunnen dan in een digitale
leeromgeving, ze hebben allemaal een
tablet, in eigen tempo en op zelf gekozen
tijden binnen de gangbare onderwijstij-
den een op maat gemaakt programma
volgen. Ze worden ingedeeld in groepjes,
krijgen 15 tot 20 minuten les, waarna ze
vrij zijn om elders in de school individu-
eel of in groepjes te werken. De leerlin-
gen werken nauw samen met een studie-
coach die helpt bij het opstellen van het
programma en de leerdoelen. Deze
coach houdt bovendien wekelijks samen
met zijn of haar leerlingen de vorderin-
gen in de gaten. De leerlingen kunnen
gemiste lessen online volgen, dus ook
thuis. Als een leerling meer diepgang no-
dig heeft, dan zijn daar vakdocenten voor
beschikbaar.’ In het overleg met de mr
kwam een aantal fundamentele zaken aan
de orde over de nieuwe werkwijze. ‘We
hebben gesproken over de consequenties
van de nieuwe pedagogisch-didactische
opvattingen voor het doelmatig klassen-
management, “time on task”, de effectie-
Gepersonaliseerd onderwijs
Bij gepersonaliseerd onderwijs stuurt de leerling zijn eigen leerproces. De leerling
verbindt het leren aan eigen interesses, passies en ambities. Een zelfsturende leer-
ling houdt de eigen voortgang bij en reflecteert hierover op basis van beheersing
van de stof en de vaardigheden. Scholen voor voortgezet onderwijs in Zweden,
Engeland en deVS die gepersonaliseerd onderwijs binnen de gangbare schooltij-
den aanbieden, scoren beter dan vergelijkbare scholen. Met name achterstands-
leerlingen hebben baat bij deze aanpak.
Kinderen van IKC Middelstein in het Friese Midlum.
Leerlingen van de Hofstad Mavo Havo in Den Haag volgen talenturen om aan competenties
te werken (zie ook foto op pagina 7).

4. MR magazine, nummer 4, mei 2016 7
ve instructie, de adequate en doelgerichte
differentiatie van het onderwijs, de huis-
vesting, de functie van het webportal, de
professionaliteit van de docenten en de
actieve betrokkenheid van ouders bij de
schoolcarrière van hun kind. Daar heb-
ben we als management wel ons voordeel
mee kunnen doen.’
Aandachtspunten
Welke aandachtspunten zijn er voor de
(g)mr om het gesprek aan te gaan met
het bestuur en de schoolleiding over de
onderwijskwaliteit?
•Wat is de bemoeienis van het schoolbe-
stuur met de schoolorganisatie en de
kwaliteit van het onderwijs?
• Hoe is de verdeling van taken, bevoegd-
heden en verantwoordelijkheden tussen
de verschillende organen, in het bijzon-
der tussen het schoolbestuur, het intern
toezichtorgaan en de directeuren?
• Hoe stuurt het management de verbete-
ring van de effectieve leertijd en de on-
derwijskwaliteit aan?
• Hoe groot is het draagvlak bij het per-
soneel voor de visie van bestuur en direc-
tie op de kwaliteit van het onderwijs?
• Zijn er duidelijke school- en beleidsre-
gels die leerlingen betrekken bij de in-
richting van hun leerruimtes en het ge-
bruik van hun leertijd?
• Hoe is de controle op de effectieve leer-
tijd en de kwaliteit van het onderwijs?
• Hebben en behouden leraren de vaar-
digheden om flexibel (individueel) on-
derwijs te geven?
• Hoe worden 'risicoleerlingen' binnen de
groepen opgevangen? <
Dr. Frederik Smit is onderzoe-
ker en adviseur onderwijs,
https://frederiksmit.net.
• Hattie, John. Visible Learning:
A Synthesis of Over 800 Meta-
Analyses Relating to Achieve-
ment. NY: Routledge.
• PO-Raad (2013). Sturen op
onderwijskwaliteit. Werkkader
sturen op kwaliteit. Utrecht:
PO-Raad.
• Frederik Smit e.a. (2015). Va-
riatie in schooltijd en onderwijs-
kwaliteit. Een internationale lite-
ratuurstudie naar effecten van
verschillende invullingen van de
onderwijstijd op de onderwijs-
kwaliteit. ITS, Radboud Universi-
teit Nijmegen.
• https://www.rijksoverheid.nl/
documenten/kamerstuk-
ken/2016/04/07/kamerbrief-
over-flexibilisering-onderwijs-
tijd-primair-onderwijs
Bevoegdheden medezeggenschap
De (g)mr heeft:
• instemmingsrecht op de planning van de roostervrije dagen (art. 10 onder jWms)
• adviesrecht over het lesrooster in het voortgezet onderwijs (art. 11 onder aWms)
• adviesrecht over de regeling van de vakantie (art. 11 onder lWms)
• recht op informatie over de invulling en spreiding van de uren binnen het onder-
wijsprogramma over de verschillende leerjaren (art. 8 lid 2 onder iWms)
• recht op informatie over de daadwerkelijk verzorgde uren per schooljaar (art. 8
lid 2 onder iWms)
De ouder-/leerlinggeleding heeft:
• instemmingsrecht op de invulling van de onderwijstijd: het totaal aantal uren
en het soort activiteiten dat als onderwijstijd wordt geprogrammeerd (art. 14 lid
4 Wms)
• instemmingsrecht op het lesuitvalbeleid (art. 14 lid 4Wms)
De personeelsgeleding heeft:
• instemmingsrecht op de invulling van de roostervrije dagen (art. 12 lid 1
onder r Wms)
• instemmingsrecht op het taakbeleid (art. 12 lid 1 onder hWms)
• instemmingsrecht op het transitieplan (art. 8.4 cao vo 2014-2015)