Ардчилалын тухай

1. Э.Цэрэнбаатар

2. Ардчиллын үүсэл , хэлбэрүүд
 “Ардчилал” гэдэг нь эртний Грек хэлний “ Ард
түмэн” / демос / , “Засаглал” / кратос / гэсэн үгнээс
гаралтай
 МЭӨ V зуун Афин / анхны ардчилал үүссэн хот /

3. Иргэн баян бол
Улс баян
Солийн Данзан

4. Ардчиллын үндсэн шалгуур
 Улс төрийн эрх
 Иргэний эрх , эрх чөлөө
 “Фридом хауз” судалгааны байгууллагын дүнгээр
дэлхийн нийт хүн амын 40 хувь нь бүрэн эрх
чөлөөтэй байна гэж тооцоолжээ.

5. Ардчиллын хэлбэр
Ардчилал
Шууд
ардчилал
Төлөөллийн
ардчилал

6. Шууд ардчилал
 Иргэд нь сонгогдсон буюу томилогдсон албан
тушаалтнаар дамжуужлалгүй нийгмийн аливаа
асуудлыг шийдвэрлэхэд өөрсдөө биеэр оролцдог
 Ийм хэлбэр нь харьцангуй цөөн хүнийг хамарсан
нөхцөлд хэрэгжүүлэхэд тохиромжтой
 Тухайлбал :Аймаг , сум , орон нутгийн
байгууллагын гишүүд цуглаад асуудлаа хэлэлцэж
зөвшлөөр буюу олонхийн саналаар шийдвэр гаргаж
болно.

7. Төлөөллийн ардчилал
 Хамгийн түгээмэл хэлбэр юм. Улс төрийн шийдвэр
гаргах, хууль боловсруулах , ард түмний төлөө
зохих хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий албан
тушаалтныг иргэд нь сонгодог.
 Нийгмийн амьдралд ард иргэд нь идэвхитэй
оролцож улс нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд
зөвшилцөн тохиролцох, хүлцэнгүй тэвчээртэй
байж чадах тусам ардчилал төдий чинээ цэцэглэн
хөгждөг .

8. Ардчиллын хөгжлийн үе шат
• Энэ үед 30 орчим улс бий болсон
Парламент ёс , олон намын систем ,
сонгох эрх төлөвшжээ.
1. Анхдугаар
өсөлтийн үе :
1829-1942
• 36 улс ардчиллын замаар хөгжжээ.
• 1962-1970-д онд ардчиллын ухралт
болсон./ Грек, Чили улсын хямрал /
2. Өрнөлтийн
үе: 1943-1962
• Еврод , Ази ,Америкийн 40 гаруй улсад
арчдилал өрнөсөн
3. Шинэ үе: 1975
оноос хойш

9. Ардчиллын тухай онол
Ардчиллын
мөн чанар , үнэ
цэнийн тухай 3
онол байдаг.
Сонгодог
ардчиллын
онол
Элит
ардчиллын
онол
Олон ургалч
онол

10. Ардчиллын үнэт зүйлс
1. Улс төрийн шийдвэр гаргах үйл явц дахь иргэдийн оролцоо
2. Иргэдийн хоорондох тэгш байдлын тодорхой түвшин
3. Иргэдэд олгогдсон эрх чөлөө , чөлөөт байдлын түвшин
4. Төлөөллийн систем
5. Хуулийн засаглал
6. Сонгуулийн систем, олонхийн засаглал
7. Боловсрол
Ардчилал нь дараах шинжээр тодорхой илэрдэг

11. .
Хүн бүр саналаа
өгөхдөө ижил
боломжоор
хангагдана
Эдийн засгийн
тэгш байдал
Хүн бүрийн
санал ижил
жинтэй байна.
Тэгш боломжтой
байх
Хуулийн өмнө
тэгш байх
Хүн бүр өөрийн
хүсэл зоригийн
үүднээс саналаа
өгөх эрх чөлөөтэй
Ардчиллын зарчмууд

12. Ардчиллын үеийн эрхүүд
 Эрх бол тодорхой утгаараа хуульчлагдан
баталгаажсан эрх чөлөө юм.
 Эрх чөлөө/ freedom/ , чөлөөт байдал/ liberty/ , эрх /
right/ зэрэг үг нь хоорондоо ижил утгаар
хэрэглэгдэнэ.

13. Чөлөөт байдлын эрх
1. Сонгож саналаа өгөх
2. Үг хэлэх эрх чөлөө
3. Хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө
4. Эвсэн нэгдэх эрх чөлөө
5. Шашин шүтэх эрх чөлөө
6. Нүүж суух эрх чөлөө
7. Улс төр ба хуулийн шахалтанд орохгүй байх эрх
чөлөө

14. Ардчиллын тулгуур баганууд
 Аль ч үндэстэнд ардчилсан нийгмийн байгуулахад түүнийг
тулгуур багануудыг зайлшгүй мэдэх хэрэгтэй
1. Ард түмний бүрэн эрх
2. Итгэл , найдвар хүлээсэн засгийн газар
3. Олонхийн засаглал
4. Хүний үндсэн эрхийг баталгаатай болгох
5. Чөлөөт бөгөөд шударга сонгууль
6. Хуулийн өмнө адил тэгш байх
7. Шүүхийн засаглал тунгалаг байх
8. Засгийн эрх мэдлийг үндсэн хуулиар хязаарлах
9. Нийгэм , эдийн засаг , улс төрийн олон ургалч үзэлтэй
байх
10. Хүлээцтэй хандах , хамтран ажиллах , харилцан буулт хийх