Газарзүй 11

1. Алсын
хараа 2050
Монгол улсын урт хугацааны
хөгжлийн бодлого
Э.Цэрэнбаатар

2. “МОНГОЛ УЛСЫН СҮҮЛИЙН 30 ЖИЛИЙН ДҮГНЭЛТ БА ИРЭХ 30
ЖИЛИЙН ЗОРИЛГО“ БҮХИЙ УРТ ХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН
БОДЛОГО БОЛОВСРУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ, ШААРДЛАГА
• Монгол Улс 1992 онд шинэ үндсэн хуулиа
тунхаглаж, чөлөөт эдийн засаг бүхий
ардчилсан тогтолцоонд шилжээд 30
жилийг үдэв. Өнгөрсөн 30 жилд хүний
эрх, эрх чөлөө, гадаад харилцаа, чөлөөт
хэвлэл, олон намын тогтолцоо бүхий
парламентын засаглал, зах зээлийн чөлөөт
эдийн засаг зэрэг ардчиллын олон чухал
үзүүлэлтүүд Монгол хөрсөнд нутагшин
хөгжсөн нь түүхэн ололт юм.
• Нөгөө талдаа хүний хөгжлийн
үзүүлэлтүүд ухарч, орлогын тэгш бус
байдал бий болж, баян ядуугийн ялгаа
гүнзгийрч, засаглалын тогтворгүй байдал
үүсэж, урт хугацааны бодлого алдагдаж,
авлига хээл хахууль газар авч, нийгмийн
шударга ёс алдагдаж, Монгол Улсын
үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлд эрсдэл
нүүрлэж байгаа нь бодит сургамж билээ.

3. • Монгол Улс хүний хөгжлийн
үзүүлэлтээр дэлхийн 177
орноос 92-р, эдийн засгийн
өрсөлдөх чадварын индексээр
дэлхийн 140 орноос 99-р,
бизнесийн орчны индексээр
дэлхийн 190 орноос 74-р,
авлигын индексээр 93-р
байрыг эзэлж байна.
• Монгол Улс хөгжлийн олон
үзүүлэлтээр бүс нутгийн улс
орнууд, дэлхийн дунджаас
доогуур байдалтай байсаар
байна.

4. • Нийгмийн хөдөлгөгч хүч болсон
дундаж давхарга эмзэг, нимгэн байгаа
нь тэгш бус байдлыг бий болгож,
ардчиллын суурь үнэт зүйлийг
ганхуулж эхэлж байгаа нь зөвхөн
Монголд ч биш, дэлхий дахины
тулгамдаж буй асуудал юм.
• Тэгш бус байдлаас улбаатай хүндрэл
Монгол Улсын хувьд ч өнгөрсөн 30
жилийн үндсэн сорилт байв. Манай
улсад ядуурлыг бууруулахад чиглэн
халамжийн бодлого хангалттай үр
дүнд хүрч чадаагүйг хөгжлийн суурь
үзүүлэлтүүд нотолж байна.
• Цаашид нийгмийн дундаж давхаргаа
дэмжих цогц бодлого баримталж
ажиллах бодит шаардлага үүсэж
байна.

5. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН
ЗАГВАР: УРТ ХУГАЦААНЫ
ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН СУУРЬ
ҮНЭТ ЗҮЙЛ
• Алсын хараа: Монгол Улс 2050 он гэхэд байгаль, хэл, хил, соёлоо тогтвортой хадгалсан, нийгмийн болон
эдийн засгийн хөгжлөөрөө тэргүүлэгч орон болно.
• Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын суурь үнэт зүйлс нь эзэнт гүрнээс өнөөдрийг хүртэлх
түүхэн үечлэл, алдаа оноо, үл давтагдах нүүдэлчин соёл, сэтгэлгээ, хөрвөх чадвартай Монгол хүний
ирээдүйг төсөөлөх оюун санааны давхцал байх болно.
• Өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн давхцал нь оюун санаа, хурд, мөн чанар гэсэн төгс холбоост хадгалагдаж буй
бөгөөд Алсын хараа 2050 урт хугацааны хөгжлийн бодлого нь үндэсний дахин давтагдашгүй онцлогт
суурилсан, дэлхийн дэвшилтэт үзэл санаатай хослуулсан Монгол Улсын хөгжлийн загвар байх болно.
• Ирэх 30 жилийн хугацаанд өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн орчилд бидний оюун санаа, хурд, мөн чанар амилж,
тэргүүлэгч гүрэн болох алсын хараа биеллээ олох болно.
• “Алсын хараа 2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлого буюу Монгол хөгжлийн загвар биеллээ олох суурь
нөхцөл нь Монгол хүн байна. Хүн амаа эх оронч, эрүүл чийрэг, дэлхийд өрсөлдөх боловсролтой, өмч
хөрөнгөтэй болгох цогц бодлого хэрэгжүүлснээр хүн амынхаа 80 хувийг дундаж давхарга руу оруулах
болно.
• Өвөрмөц мөн чанар дэвшилтэт үзэл баримтлалыг хослуулсан Монгол Улсын хөгжлийн загварыг гаргаснаар
бид бүхэн сургаар биш судалгаагаар, хувь хүний биш хуулийн засаглалыг тогтоож, тэгш бус байдлыг
багасгаж, удирдагчаа үнэлдэг нийгмийн соёлыг бүрдүүлж, бодлого боловсруулж , хэрэгжүүлэгч нарт тавих
шаардлагыг өндөрсгөнө.
• Мөн тэргүүлэх салбараа зөв тодорхойлж чадсанаар урагшлан хөгжих зөв тогтолцоонд шилжиж, жам ёсны
эдийн засгийн эрүүл орчин бүрэлдүүлэн дундаж давхаргаа зузаалж Монгол Улсаа ирэх 30 жилийн хугацаанд
нийгмийн болон эдийн засгийн хөгжлөөрөө тэргүүлэгч орон болгоно.

6. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ЗАГВАР: УРТ ХУГАЦААНЫ
ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН СУУРЬ ҮНЭТ ЗҮЙЛ
• Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын суурь үнэт зүйлс нь эзэнт
гүрнээс өнөөдрийг хүртэлх түүхэн үечлэл, алдаа оноо, үл давтагдах
нүүдэлчин соёл, сэтгэлгээ, хөрвөх чадвартай Монгол хүний ирээдүйг
төсөөлөх оюун санааны давхцал байх болно.
• Өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн давхцал нь оюун санаа, хурд, мөн чанар гэсэн
төгс холбоост хадгалагдаж буй бөгөөд Алсын хараа 2050 урт хугацааны
хөгжлийн бодлого нь үндэсний дахин давтагдашгүй онцлогт суурилсан,
дэлхийн дэвшилтэт үзэл санаатай хослуулсан Монгол Улсын хөгжлийн
загвар байх болно.
• Ирэх 30 жилийн хугацаанд өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн орчилд бидний оюун
санаа, хурд, мөн чанар амилж, тэргүүлэгч гүрэн болох алсын хараа биеллээ
олох болно.
• “Алсын хараа 2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлого буюу Монгол
хөгжлийн загвар биеллээ олох суурь нөхцөл нь Монгол хүн байна. Хүн амаа
эх оронч, эрүүл чийрэг, дэлхийд өрсөлдөх боловсролтой, өмч хөрөнгөтэй
болгох цогц бодлого хэрэгжүүлснээр хүн амынхаа 80 хувийг дундаж
давхарга руу оруулах болно.
• Өвөрмөц мөн чанар дэвшилтэт үзэл баримтлалыг хослуулсан Монгол
Улсын хөгжлийн загварыг гаргаснаар бид бүхэн сургаар биш судалгаагаар,
хувь хүний биш хуулийн засаглалыг тогтоож, тэгш бус байдлыг багасгаж,
удирдагчаа үнэлдэг нийгмийн соёлыг бүрдүүлж, бодлого боловсруулж ,
хэрэгжүүлэгч нарт тавих шаардлагыг өндөрсгөнө.
• Мөн тэргүүлэх салбараа зөв тодорхойлж чадсанаар урагшлан хөгжих зөв
тогтолцоонд шилжиж, жам ёсны эдийн засгийн эрүүл орчин бүрэлдүүлэн
дундаж давхаргаа зузаалж Монгол Улсаа ирэх 30 жилийн хугацаанд
нийгмийн болон эдийн засгийн хөгжлөөрөө тэргүүлэгч орон болгоно.

7. Суурь үнэт зүйл

8. УРТ ХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН ЭРХЭМ 9 ЗОРИЛГО:
• 1. Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл-”Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлийн
гүн ухамсар дархлаатай улс үндэстэн болно”.
• 2. Хүний хөгжил- “Монгол Улсын Хүний хөгжлийн индексийг 0.9-д
хүргэж, аз жаргалын индексээр дэлхийн эхний 10 орны тоонд
багтана”.
• 3. Амьдралын чанар ба дундаж давхарга-”Cэтгэл хангалуун амьдрах
нөхцөлөөр тэтгэгдсэн дундаж давхаргыг 2050 он гэхэд нийт хүн
амын 80 хувьд хүргэнэ”.
• 4. Эдийн засаг-”ДНБ 6.1 дахин нэмэгдэж нэг хүнд оногдох ДНБ 3.6
дахин өсөж, 15,000 ам.долларт хүрч, дэлхийн өндөр хөгжилтэй
орнуудын босгыг давна”.
• 5. Сайн засаглал “Тогтвортой засаглал тогтож, хүний эрхийг бүрэн
хангасан, шударга ёсны тогтолцоо төлөвшсөн, авлигагүй улс
болно”.
• 6. Ногоон хөгжил “Ногоон хөгжлийг эрхэмлэн байгаль орчны
тогтвортой байдлыг хангана”.
• 7. Амар тайван, аюулгүй нийгэм-”Үндэсний язгуур ашиг
сонирхлыг хамгаалах гадаад дотоод таатай орчин бүрдэнэ”.
• 8. Бүсчилсэн хөгжил- “Бүс нутгийн эдийн засгийн интеграцад
нэгдсэн, хүн амын нутагшилт, суурьшлын тогтвортой тогтолцоотой,
өрсөлдөх чадвартай улс доторх бүсүүдийг хөгжүүлнэ”.
• 9. Улаанбаатар ба дагуул хот “Амьдрахад таатай, байгаль орчинд
ээлтэй, хүн төвтэй хот болгон хөгжүүлнэ”.

9. • Монгол Улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлогын
гол цөм нь Монгол хүн байж хөгжлийн бодлогын
зорилго бүр Монгол хүний сайн сайхан байдлыг
дээшлүүлэхэд чиглэх болно.
• Дэлхий нийтийн хөгжлийн үзэл баримтлалын дагуу
Монгол Улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлогын
суурь эхлэлтийн цэг нь ногоон хөгжил байх бөгөөд
байгаль орчны нөөц бололцоо, газар зүйн байршлын
давуу тал дээрээ үндэслэн эдийн засаг, дэд бүтэц, бүс
нутгийг хөгжүүлэх болно.
• Эдийн засгийн хөгжлийн үр дүнд бий болгосон
баялгийг хүндээ хүргэж нийгмийн хөгжлийг бий
болгоно. Ухамсартай, боловсролтой иргэд ирээдүйд
байгаль орчноо зохистой ашиглах болно.
• Гол тулгуур гурвалжингийн дотор талд ногоон
хөгжил, эдийн засгийн хөгжил, нийгмийн хөгжлийн
үр нөлөөг хүндээ хүргэх дотоод тулгуур бүтцийг
тодорхойлж өгсөн. (Зураг 4 )
• Эдийн засгийн хөгжлийг нийгмийн хөгжилд үр
дүнтэй хүргэх арга зам нь засаглалын бодлого
буюу Сайн засаглал байна.
• Хэрэв хүн өөрөө л хичээвэл хуулийн орчин нь
шударга учир хүн бүрд тэгш боломж бүрэлдэнэ.
• Нийгмийн хөгжлийн үр дүнд үндэсний нэгдмэл
үнэт зүйлээ эрхэмлэсэн, нийгмийн оролцоотой
иргэдийг төлөвшүүлснээр ногоон хөгжлийн үндэс
суурь тавигдах болно.
• Ногоон хөгжлийн болон эдийн засгийн хөгжлийн
бодлого нь үндэсний аюулгүй байдлын бодлого
дээр тулгуурлах болно.
Монгол Улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлогын эцсийн эрхэм зорилго
нь чинээлэг-дундаж давхаргыг бий болгох явдал юм. Үүний тулд баялаг
бүтээхийг хүссэн иргэн бүрд нээлттэй, шударга бизнесийн орчин, тэгш
үйлчилдэг хуулийн засаглал ижил боломжийг олгох болно.
Баялгийн хуваарилалтын хамгийн төгс, зохистой хувилбарыг зөв
талсттай, юунд ч үл автах хатуу “Очир эрдэнэ”-ээр дүрслэн илэрхийлж
байгаа болно.

10. Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого нь 9
зорилго, нийт 50 зорилттой ба гурван 10 жилээр буюу 2020-
2030 он, 2031-2040 он, 2041- 2050 он гэсэн 3 үе шаттайгаар
зорилт тус бүрийн үйл ажиллагааны чиглэлийг
тодорхойлсон.

11. Гэрийн даалгавар: Монгол орны нийгэм эдийн засгийн бодит байдал болон хөгжлийн төлөвлөгөөг
харьцуулан 2050 онд хэрхэн ийм хөгжилд хүрэх талаар төсөөллийг гаргах, мөн дараах эхийг уншин
ирээдүйн монголын хөгжлийн талаар өөрсдийн итгэл үнэмшилд тулгуурлан дүгнэлт хийгээрэй.
/ Энэхүү эх нь 2013 оны үед анх сошиалд тавигдаж байсан ба анх бичсэн хүний нэрийг нь олоогүй болно./
Дэлхийн хамгийн баян улс МОНГОЛ
2060 оны 03 сарын 14. CNN мэдээ:
Өнөөдөр Монголд дэлхийн хамгийн өндөр цамхагийн нээлт болох гэж байна. Энэ нь тус улсад удахгүй болох олимпийн арга хэмжээнд зориулагдсан
гэнэ. Уг арга хэмжээнд АНУ, Япон, БНХАУ, Франц, Герман, ОХУ зэрэг томоохон улсуудын ерөнхийлөгч оролцох юм.Арга хэмжээний далимд эдгээр
ерөнхийлөгч Монгол улсын ерөнхийлөгчид бараалхаж хамтарч ажиллах, өөрсдийн улсуудад хөрөнгө оруулалт хийхийг хүсэх, зээл тусламж авах талаар
хэлэцээр хийнэ.Монгол орон сүүлийн 50-аад жилд үсрэнгүй хөгжсөн түүх нь их сонин юм. Одоогоос 50-аад жилийн өмнө 2009 онд Монгол улс маш
ядуу орон байсан бөгөөд тэр үед Таван толгой, Оюу толгой гэж 2 ордоо гадныханд алдах шахсан түүхтэй улс.Гэхдээ Залуус нь Англи, Японоор
чөлөөтөй ярьдаг эртэч эерэг шинэ үеийн ухаалаг эрх баригчид гадныхантай хамтрахаас эрс татгалзан дан ганцаар эзэмшин, ОУВС-ийн зээлээр уул
уурхайн механизм авч, бүх хөдөлмөрийн насны ажилгүйчүүдээ сурган ажлаар 100% хангаж бага багаар олборлолтоо нэмэгдүүлж өөрсдийн тэргүүлэх
туршлагыг дэлхий нийтэд таниулсан агуу ард түмэн юмаа. Монгол хүний зохион бүтээх шинийг эрэлхийлэх, аливааг хялбарчлах арга эрт дээр үеэс
түүхтэй. Олборлосон ашгаараа уул уурхайгаа шат шатаар нэмэгдүүлсээр БНСУ, Австрали, АНУ, ОХУ-аас гэрээт ажилчид ажилуулсанар олборлолт улам
нэмэгдсэн.БНСУ-аас Монголд ажиллах визний ярилцлагад оролцогсодын тоо өнөөг хир нь буухгүй л байна. Аргагүй дээ хэдийгээр тэдний авах цалин
Монголчуудад бага мэт санагдах боловч тэдний хувьд маш их мөнгө юм. Монгол улсад цагаачлaгчдын тоо өдөр бүр нэмэгдсээр л байна. Монгол улсад
суугаа элчин сайдуудын уулзалт болж виз олгох тал дээр арай нааштай хандаачээ гэсэн хүсэлт удаа дараа тавиад байна. Монгол улсад амьдрах хөх
картны (bluecard) сугалаа интэрнэтийн сайт бүрт тавигдаж Монгол хэлний курст суугсдын тоо сүүлийн 10 жилд 50 дахин өслөө. Хараар амьдарч байгаа
хун бүрт 2000 төгрөг өгч нутагт нь үнэгүй буцааж байгаа бөгөөд 1 төгрөг нь 10 орчим доллартай тэнцдэг гэнэ. Монгол улсын иргэд нь дээд зэргийн
соёлтой гэмт хэрэг маш бага гардаг, 1 хүнд ногдох спиpтийн төрлийн ундаагаар дэлхийд хамгийн багад тооцогдох болсон.Хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээ, ДНБ, ҮНБ, ҮО, зэрэг үзүүлэлтээр тэргүүлж эхэллээ. Цалин өндөртэй болохоор хахуульд ер автахаа больсон ганц орон юм.Гэхдээ хууль маш
чангатай, хуулиа хүн бүр сайн мэддэг болохоор зөрчих явдал гараад байдаггүй. Дэлхийн томоохон бизнэсменүүд Монголын банкуудад мөнгөө
хадгалуулсаар, Швецарийн банкууд дампуурахын ирмэгт тулаад байна.

12. Баярлалаа

13. Алсын хараа 2050: линк
https://vision2050.gov.mn/