More Related Content
Similar to Газарзүй 7-р анги 2-р бүлэг "Дэлхий гараг"
Similar to Газарзүй 7-р анги 2-р бүлэг "Дэлхий гараг" (20)
More from Enkh Tseba (20)
Газарзүй 7-р анги 2-р бүлэг "Дэлхий гараг"
- 2. Зорилго
Нарны аймгийн гарагууд ба дэлхий,
дэлхийн хөдөлгөөн, хоног жилийн
хэмнэл, улирал солигдох, цагийн ялгаа
үүсэх учир шалтгаан, дэлхийн хуурай
газар ба усны талаар дараах мэдлэг
ойлголтоо гүнзгийрүүлнэ.
- 4. Эзэмших мэдлэг
• Нар, нарны системийн гарагууд ба дэлхийн
тухай төсөөлөлтэй болох
• Дэлхийн хэлбэр хэмжээний тухай
• Дэлхийн хөдөлгөөн , түүни үр дагавар
• Экватор, туйл, матар, мэлхийн зам, хойд ба
өмнөд туйл, туйлын цагираг гэж юуг хэлэх
- 5. Эзэмших чадвар
• Дэлхийн хэлбэрийг энгийн жишээгээр
бөмбөрцөг гэдгийг батлах
• Дэлхийн хэмжээсүүдийг тойрог дээр дүрслэх
тэмдэглэж сурах
• Глобус , газарзүйн зурагт экватор, туйл,
мэлхий, матрын зам, туйл, туйлын
цагирагийн олж заах
• Дурын нэг улсын цаг нөгөө улсынхаас
түрүүлж, хожимдож байдгийн тайлбарлаж
сурах
- 6. Хэрэглээ
• Сарны харагдах хэлбэрээр билгийн тооллын
хэдний өдөр болохыг мэдэх
• Шаардлагтай үед цаг тооны бичгийг
хэрэглэж чаддаг байх
• Бусад улс оронд амьдарч буй хүмүүстэй
харилцахад цагийн бүсийн ытухай мэдлэгээ
ашиглах
• Өөр улс оронд суралцах, амрахаар очихдоо
хэдэн цагийн зөрүүтэй болохыг мэдэх
- 7. Түлхүүр үгс
• Гариг , дагуул
• Геоид
• Дэлхийн радиус
• Дэлхийн диаметр
• Туйл, тэнхлэг, экватор
• Дэлхийн орбит
• Матар мэлхийн зам, туйл туйлын цагираг
• Хоног, улирал, онцлог өдрүүд
• Арга , билгийн тоолол
• Цагийн бүс
• Өдөр солигдох шугам
- 8. 1. Нарны аймаг
• Нар нь дэлхийд
хамгийн ойр
орших шар од
юм. Химийн
найрлагад нь
устөрөгч, гели
зонхилох бөгөөд
гадаргын
температур нь
60000С ажээ.
Нар болон түүнийг тойрон өөр
өөрийн замаар эргэж буй 9 том
гараг, тэдгээрийн дагуулууд,
жижиг гарагууд, сүүлт одод,
солирууд, элдэв тоосонцор,
гараг хоорондын зайг нийтэд нь
нарны аймаг гэдэг.
- 9. Нарны аймгийн гарагуудын байрлал
Гарагуудын нарыг тойрон эргэж байгаа замыг орбитын зам гэж
нэрлэдэг. Дэлхийн орбитын зам 940 сая км байдаг. Бүх гараг
нэгэн зүгт нарыг тойрох ба Сугар, Тэнгэр Ван гарагаас бусад нь
мөн энэ зүгт тэнхлэгээ тойрон эргэнэ.
- 10. Хатуу хөрстэй гарагууд: Буд, Сугар,
Дэлхий, Ангараг
Хийн гарагууд:
Бархасбадь, Санчир,
Тэнгэр ван, Далай ван
Дэлхий ван гараг: 1930 онд
нээгдсэн энэ гарагийг нарны
аймгийн 9 дэх гарагт оруулж
байсан. Хэмжээ нь хэтэрхий
бага буюу диаметр нь
2700км, сарнаас
эзэлхүүнээрээ 3 дахин,
жингээрээ 5 дахин бага учир
2006 онд нарны аймгийн 9
дэх гаргаас хасч одой
гарагийн ангилалд
оруулсан. Ингээд нарны
аймаг нь 8 гарагтай болсон
юм.
- 11. Нар
• Нар нь дэлхийд хамгийн
ойрхон орших шар од юм.
• Диаметр нь 1 сая 492
мянган км ба дэлхийн
диаметрээс 109 дахин их.
• Нарны аймгийн нийт
массын 99,86%-ийг нар
дангаараа эзэлнэ.
• Гадарга нь +6000 орчим
градус бөгөөд энэ нь
дэлхийн дотоод дулаантай
ойролцоо юм.
• Дэлхийгээс 150 сая км зайд
оршино.
- 13. Сар
• Сар бол дэлхийн
цорын ганц дагуул
билээ.
• Диаметр нь 3474км
• Тэнхлэгээ 29,5
хоногт тэнхлэгээ
бүтэн тойрох ба мөн
энэ хугацаанд
дэлхийн нэг удаа
бүтэн тойрно. Ийм
учир сарны зөвхөн
нэг тал нь л бидэнд
харагддаг юм.
- 17. Дэлхий гараг
• Хүн төрөлхтөн олон мянганы
тэртээгээс эхлэн өөрийн оршин
амьдарч буй эх дэлхийгээ
судалсаар ирсэн. Дэлхийн насыг
геологичид 4,6 тэрбум, одон
орон судлаачид нарнаас
алслагдсан дундаж зайг 150 сая
километр гэж ойролцоогоор
тогтоожээ. Тэртээ 2000 жилийн
өмнө Грекийн их сэтгэгч саран
дээр туссан дэлхийн сүүдрээр
дэлхийн үнэн зөв хэлбэрийг
тодорхойлсон боловч үүнийг нь
хүлээн зөвшөөрөөгүй дундад
зууны үе хүргэсэн ард түмэн ч
бий. Дэлхий гараг нь геоид
(дэлхий шиг гэсэн утгатай латин
үг) хэлбэртэй.
- 18. Дэлхийн хэмжээ
• Гадаргын нийт талбай-510 сая км.кв
• Ус-361 сая км.кв
• Хуурай газар- 149 сая км.кв
• Дундаж диаметр-12750км
• Дундаж радиус- 6371км
• Экваторын урт- 40075км
• Дэлхийн масс- 6000000000000000000000тн
буюу 6 × 1021 тн
- 19. Дараах голдож зэргэдүүдийг ярилцаж
тохируул
• хө23,5 градус
• өө23,5 градус
• хө 66,5 градус
• өө66,5 градус
• хө90 градус
• өө90 градус
• 0 градусын зэргэд
• 180-р голдож
• 0 градусын зэргэд
- 21. Дэлхийн хөдөлгөөн
Дэлхийн нь олон төрлийн хөдөлгөөнд
оролцдог бөгөөд хамгийн гол нөлөө бүхий
хөдөлгөөн нь :
• Дэлхий тэнхлэгээ эргэх хөдөлгөөн
• Дэлхий нарыг тойрох хөдөлгөөн
- 22. Яагаад улирал солигддог вэ?
Нарыг тойрон эргэх дэлхийн хөдөлгөөн нь улирал солигдох шалтгаан болдог.
Учир дэлхийн тэнхлэг нь эгц биш, хэвтээ хавтгайтай 66.50 , босоо шугамтай
23,50 өнцөг үүсгэж оршдог учраас нарыг нэг бүтэн тойроход улирлууд
солигдоно. Дэлхийн өмнөд хагаст зун болж байхад, хойд хагаст өвөл болж
байдаг. Манай улсад 6 дугаар сарын 22-ий өдөр нарны тусгалын өнцөг хамгийн
их болох бөгөөд энэ үед жилийн бусад улирал, өдрүүдтэй харьцуулахад сүүдэр
хамгийн богино болно.
- 23. Тэнхлэгээ эргэх хөдөлгөөн
• Дэлхий гараг тэнхлэгээ
нэг бүтэн тойроход
дунджаар 24 цагийг
зарцуулах бөгөөд
үүнийг хоног гэдэг.
Дэлхий гараг
тэнхлэгээрээ эргэх явцад
нарны цацраг туссан
хэсэгт өдөр, дэлхийн
сүүдэр туссан хэсэгт
шөнө болж байдаг.
- 24. Нарыг тойрох хөдөлгөөн
• Дэлхий гараг
нарыг нэг
бүтэн
тойроход 365
хоногийг
зарцуулах
бөгөөд бид
үүнийг нэг
жил гэдэг. Нарыг тойрох дэлхийн замыг
орбит гэнэ. Орбитын зам 940
сая км байна.
- 25. Дэлхийн цагийн бүс
• Өдөр шөнө солигдохтой холбоотойгоор дэлхийн
цагийн бүс үүсдэг. Английн Лондон хотыг өглөөний 6
цаг болж байхад түүнээс зүүн тийш орших газар
нутгуудад өглөөний 7, 8, 9, 10 ... цаг болж байдаг.
Харин баруун тийш орших газар нутгуудад шөнийн
5, 4, 3, 2 ... цаг болж байна. Лондон хот нь анхны
голдоч 00
дээр орших ба үүнээс хоёр тийш
уртрагийн шугамуудыг тоолно. 1800 -ын голдчийн
шугамыг “өдөр хоног” солигдох шугам гэх бөгөөд
Номхон далайн дээр таардаг тул улс орон бараг
байхгүй. Дэлхийг 24 цагийн бүсэд хуваах бөгөөд 1
цагт 150 нутаг багтах боловч цагийн бүсийн хилийг
тухайн улс орны засаг захиргаа, гол мөрөн, улсын
хилийн дагуу ойролцоогоор тогтоодог.