Газарзүйн зураг

1. Газарзүй 7
1-р бүлэг
Сэдэв: Гео оронзайн дүрслэл
Э.Цэрэнбаатар

2. Зорилго
Газрын зургийн ангилал,
зурах арга, хэрэглээ, ач
холбогдлын талаар цогц
мэдлэгтэй болох

3. Агуулга
•Газарзүйн зураг
•Дэлхийг бүрхсэн торлол ба газарзүйн
солбицол
•Таних тэмдэг ашиглан газарзүйн зургийг
унших
•Газарзүйн зургийн масштаб

4. Эзэмших мэдлэг
• Газрынзургийн тухай ойлголт
• Газрын зураг зурах арга, тусгацтай танилцах
• Газрын зургийн ангилал
• Газрын зургийн масштабын төрлүүдийг мэдэх
• Газрын зурагт зай хэмжих , зүг чиг тодорхойлох аргуудыг
мэдэх
• Газарзүйн солбицол тодорхойлох
• Газрын зургийн ач холбогдол, газрын зургийн өндрийн
шатлал ашиглан аливаа газар орны гадаргын хэлбэр
тодорхойлох

5. Эзэмших чадвар
• Газрын зургийг ялгаж таних
• Газрын зургийн таних тэмдэг ашиглан зураг унших,
масштабын ашиглан зай тодорхойлох
• Газрын гүний болон өндрийн хуваарийг ашиглан газар
нутгийн ерөнхий гадаргын хэлбэрийг тодорхойлох
• Тоон, шугаман, нэрлэсэн масштабын хэлбэрийг шилжүүлэн
хэрэглэж сурах
• Өгөгдсөн солбицолыг газрын зураг дээр олж заах
• Газрын зургийн градусын торыг ашиглан зурсан аргыг таньж
ялгах

6. Хэрэглээ
•Газар орны зүг чигийг газрын зурагт тодорхойлж
сурах
•Газрын зургийн масштаб ашиглан аялах
газрынхаа замын уртыг тооцох
•Шаардлагатай нөхцөлд аливаа газар орны тухай
мэдээллийг газрын зураг, атласаас олж ашиглах
•Оронзайн зөв баримжаатай болох

7. Түлхүүр үгс
•Газарзүйн зураг
•Масштаб
•Таних тэмдэг
•Зурагзүйн тусгаг
•Газарзүйн зургийн торлол
•Газарзүйн солбицол
•Голдож, зэргэд
•Өргөрөг , уртраг

8. 1. Газарзүйн зураг
• Дараах зургуудыг ялгааг гаргана уу

9. Тодорхойлолт
•Газрын зураг гэдэг нь байгаль-нийгмийн үзэгдэл,
юмсыг математик арга тооцоонд үндэслэн
масштабаар багасгаж , таних тэмдэг хэрэглэн
тэмдэгжүүлж, хавтгай дээр буулгасан дүрслэл
юм.
•Глобус бол дэлхийн хэлбэр хэмжээг багасган
үзүүлсэн загвар юм.

10. Газарзүйн зургийн ангилал
Агуулга гэдэг нь тухайн зурагт байгаль , нийгмийн ямар үзэгдэл, юмсыг
зурж вэ гэдгийг тодорхойлно.
Агуулгаар нь
Ерөнхий
Физик газарзүйн зураг
/ уул гуруу, гол мөрөн нуур, далай тэнгис, хот тосгон, зам тээвэр,
далайн урсгал зэрэг олон агуулыг нэг дор багтаан харуулсан зураг
Сэдэвчилсэн
Амьтны, ургамалын , хөрсний, хүн амын, зам тээврийн, далайн,
эдийн засгийн гэх мэт

11. Хамрах нутгаар нь ангилахдаа дэлхийн хэмжээнд, тухайн нэг тивийг, эх газрыг,
тодорхой бүс нутгийг, эсвэл нэг улсыг, дотор нь аймаг, хотууд, сум, баг хорооны
нэгжийг хүртэл газрыг зурагт зурж үзүүлдэг
Хамрах
нутгаар нь
Дэлхий Тив Улс орон Орон нутаг

12. Дасгал
• 1. Ерөнхий ба сэдэвчилсэн зургуудын адил ба ялгаатай талыг
бичээрэй
• Сэдэвчилсэн зураг 4-ийг нэрлээрэй
Адил тал Ялгаатай тал
1 2
3 4

13. Газарзүйн зургийн тусгаг
• Та дэлхийг хавтгай дээр бодитоор нь харж чадахгүй ч тохирох
зураг зүйн тусгагийг ашигласнаар үнэнд ойр байдлаар харж
чадна.
• Дэлхийг бөмбөрцөг эсвэл эллипсоид биет гэж үзвэл үргэлжилсэн
хавтгайд шилжүүлэхдээ аль нэг хэсгийг нь заавал хүчээр сунгаж,
зарим хэсгийг нь агшаана.
• Зураг зүйн тусгаг гэж эллипсойд эсвэл бөмбөрцөг гадаргуу дээр
уртраг, өргөргөөр илэрхийлэгдэх цэгийг хавтгай дээрх байрлал
руу математик системтэйгээр хөрвүүлэхийг хэлнэ.
• Иймд дэлхийн гадаргыг хавтгай дээр дүрслэн зураглах хэрэгцээ
нэмэгдсээр байгаатай холбоотой дүрслэх арга нь ялгаатай.

14. Бөөрөнхий биетийг хавтгай дээр дүрслэхэд заавал гажилт/ алдаа/
гардаг. Дэлхийн гадаргын хэсэг бүрийг гажилт багатай хавтгай дээр
буулгахын тулд хэрэглэж буй аргуудыг тусгаг буюу проекц гэнэ.

15. Зурагзүйн тусгагийн ангилал
Азимут тусгаг Конус тусгаг Цлиндр тусгаг

16. Цилиндр тусгаг
• Голдож, зэргэдүүд
нь хоорондоо тэгш
өнцгөөр
огтлолцсон байдаг.
Хавтгай гадарга
глобусын
гадаргатай нэг
шулуунаар
шүргэлцэнэ. Энэ нь
тухайн тухайн
цилиндр тусгагийн
гажилтгүй шулуун
болдог. Энэ
шулуунаас 2 тийш
холдох тусам
гажилт улам бүр
ихэсдэг.

17. Конус тусгаг
• Конус тусгагаар
дундад өргөрөгийн
орнуудыг дүрслэхэд
илүү тохиромжтой.
Глобусын гадаргатай
цаасны гадарга
шүргэлцэх буюу
нийлж байвал тэр л
газраа үнэн зөв
дүрслэгддэг.

18. Азимут тусгаг
• Хавтгай гэсэн утгыг
илэрхийлнэ. Глобустай
зөвхөн 1 цэгээр шүргэх
ба гажилт нь тойрог
байдлаар
илэрдэг.Голдож нь
тойргийн диаграмм
байдлаар зурагдах бол
зэргэд нь жижгээс том
руу олон олон давхар
тойрог байдлаар
дүрслэгдэнэ. Энэ
тусгагаар хойд өмнөд 2
туйл болон тал
бөмбөрцгийн зургийг
зурдаг.
Тал бөмбөрцөг
Хойд туйл
Өмнөд туйл

19. 2. Дэлхийг бүрхсэн торлол ба газарзүйн
солбицол

20. Баруун уртраг
БУ
Зүүн уртраг
ЗУ
Анхны голдоч
Шинэ өдөр
эхлэх шугам

21. Өмнөд өргөрөг ӨӨ
Хойд өргөрөг ХӨ

23. Газарзүйн солбицол
• Тухайн обьектийн буюу цэгийн хаана байрлаж байгааг уртраг,
өргөрөгийн огтлолцсон цэгээр олдог. Үүнийг газарзүйн солбицол
гэнэ.
• Уртраг, өргөрөгийн шугамнь тухайн газар орон /цэг/ дэлхийн
бөмбөрцгийн хаана байрлаж байгааг мэдэх боломж олгодог. Энэ
нь газарзүйн байрлал юм.

24. Дасгал
Дараах торлолын шугамыг ашиглан хүснэгтэн дэх цэгүүдийн газарзүйн
солбицолыг олж хооронд нь холбож зурна уу. Юуны дүрс үүсч байна
вэ?

25. Өгөгдсөн хүснэгт

26. 3. Таних тэмдэг ашиглан газарзүйн
зургийг унших
• Газрын зургийн агуулгыг
баяжуулах, түүнийг
уншихад хялбар дөхөм
болгохын тулд таних
тэмдгийг ашигладаг.
• Газрын зураг дээрх таних
тэмдэг нь нийгмийн болон
байгалийн олон янз
үзэгдлийг өнгө будаг,
геометрийн болон янз
бүрийн төсөөтэй дүрсүүд,
цэг, бичээс зэрэг тэмдгээр
төлөөлүүлэн илэрхийлсэн
байдаг.
Тэмдэг бүрийн утгыг газрын
зургийн таних тэмдэг гэсэн
буланд бичээсээр бичсэн байдаг

27. Таних тэмдгийн утга, ангилал

28. Газрын зураг дээр бичиглэсэн хэлбэр

29. 4. Газарзүйн зургийн масштаб
Газрын зураг дээр дэлхийн гадарга бодит байдлаар
зурагдах боломжгүй тул олон дахин багасгадаг бөгөөд энэ
тоон харьцаа нь масштаб гэдэг утгыг илэрхийлнэ.
Өөрөөр хэлбэл газрын зураг дээрх 1см зай нь газар
дээрх хэдэн см зайг төлөөлөх хэмжээ бол масштаб юм.

30. Дасгал
• Газрын зургийг хараад 2 хот
суурин газар сонгон ав.
• Тус 2 хотын хоорондох
шулуун зайг олох зорилго
тавьцгаая
• . Үүний тулд газрын зурагт
хотуудыг холбосон шулуун
татаад хэмжиж үзнэ.
Ингэхдээ шугам болон
гортигоор хэмжээ авна.
• Тэгээд зургийн доод талд
бичигдсэн масштабаар
үржүүлж ойролцоо хэмжээг
гаргаж авна.

31. • Муруй тахир
шугамын хэмжээг
дараах аргаар
олно.
Курвиметр гэдэг багаж
ашиглан хэмжилт
хийнэ.
Утас дагуулан тавьж хэмжих

32. Газрын зургийн масштабын ангилал
Масштаб
Том
1:200 000-аас том
Дунд
1:200 000-1:1 000 000
Жижиг
1:1 000 000-с жижиг
Бичиглэх хэлбэр
Тоон масштаб
1:2 500 000
Нэрлэсэн масштаб
1 см-т 25км
Шугаман масштаб

33. Дасгал даалгавар
• Сурах бичгийн 13-р хуудас