Panitikang Filipino

1. Dugo at Utak
Akdani CornelioS.Reyes
Isangiglapna pagitanng buhayat kamatayan.Isang iglapmulasa pag-igkasngmabilisnakableng
gabisigat sa paghampasnitosa bungoni Korbo.Isang iglapngabot-langitnasigaw ng pagtutol ng
kanyangutak na sa loobng isangiglapdingyaonay pira-pirasongnakalatsalapagng ikiranngbalot-
bakal n kable.
Angutak ang kalabanng akingmga pangarap,ang buongaklatng akingbuhay.At doo’ylagi kong
iniingatanghuwagmulingmabuklatangmgadahonng akingmga kalungkutan.
Angutak, ang mga matangnakamalasng iyongkagandahan,angmga taingangnakarinigngmga
pagtatapat ngiyongpag-ibig,angmga ilongnanakasamyong iyongbango,angmga labingnakadamang
initng iyongmgalabi.Angutak ang mga bisignang tuturo sa iyosa sutlanghiligansatapatng aking
pusoat nagbuhol sa atingdalawangkatawanupangtayo’ymagingkaisang lupaat langit,ng mga bituin
at ng santinakpan.
Isangiglap,at ang nasambulatnadugo at pira-pirasongmalagkit,malambotatabuhing aymga bagayna
walanang kahulugan.Kalatnawawalisinatitataponsatapunanng mga dumi.
Sa isangiglap,mulanangnakitani Korboang pag-igkasngkablengmaydalangkamatayanpara sa kanya
at hanggangsa yao’ykanyangmadama,ay isangkidlatngpagtututol ngkanyangbuongpagkatao ang
gumuhitsakanyangutak. Isangiglapat parang kislapnggumuhitat nahalosa kanyangutakang ligaya,
ang lungkot,si Karelia,anginangkinniyanganak,si Dando,upangmagwakasang lahatsa isangmaapiy
at nakakabulagnaliwanag.
Huwag!Hintay,MaginoongKable.Ito’yhindi nararapat!Ito’ywalangkatarungan!
Hindi malalao’tparururoknaang araw. Napapasoanginit.
Walangnamamalaskundi ang malayongabotng karagatansa bawa’t panig,angwari’ymaninipisna
aninong di-maabot-tanawnailangpulo,angbughaw na langit,angpilaknaalapaap.
Mabanayad na nililikomngbabor-kable Apo,angmgasirangkable sakailalimanngdagatupang ayusin
yaonat mulingitatag,atnang mulingmagkaugnayangmga lungsodMaynila,ngSebu, ngIloilo,ng
Zamboanga,upangmulingihinangngpag-uunawaanangmgapulo.
At ang kable’ymabanyadnahinihilangmakinasaibabaw ng kubyertaatinihuhulogsakailaliman,sa
dilimngtiyanng bapor.
Dalawampusilasadilimngmalalimnabalon-tangkengikiranngkable.Dalawampusila,atisa-isa,hali-
halili,pagdatingngbawa’ttakdaay lumalapitsilanagayang isangpanata sa walangpatidna datingng
gabisigat balot-bakal nakable.Atangbangisnito,aytigas at bigat,ang matutol sa pag-igkasat
paghampasna may dalangkapangyarihanglumurayatmagwasaksa bawa’ttamaanay sinusupil nilang
kanilangdalawangbisigatiniikidhanggangsayao’ymaamongmailapagatmabanayadna maiayossa
ikiranng kanilangtinatapakan.

2. At ang kanilangisa-isangpaglapitsakable atwalangpatidna payukodnapagligidsatangkengyaonng
kadilimanaywaringisangpagsambasa isangmahiwagangBathala.
Dalawampusila,atanggalitna lamanng kanilangmgabisig,katawanathita ay masakitay halos
pumutoksa walnghintong pagtutol sahapo.Angkanilangmgabaga ay halosnapupunitsawalang
humpayna paghingi nghanginat hangingwaringwalangkasapatan.
Samantala,ang kanilangmgakamayna mahigpitnikinakapitsakable aymaga sa dugong maraming
sugat n ulit-ulitnahinihiwangmgatalaba sa balatng kable.Atang mga sugatna yaon ay sumisigawsa
hapdi at kati ng sarisaringlasongnagmumulasailalimngdagat.
Pagkataposng turnoni Korbo ay sabikna minalasniyaangparisukatna pirasong langitnanakikitamula
sa siwangsa kubyertanapinagmumulanngwalngpatidnadatingng kable.Angkaluluwaniyang
kaluluwangisangpintoray uhawn umiinomsapirasong langitnayaon na siyangtangingkagandahan
sa dilimnglibinganngikiran.
Dalwanglingonanghndi lumalapitangbapor-kableAposalupaat dalwanglingonangsi Korboat ng
kanyangmga kasama ay namamahaysa ilalimngkubyerta.
Dalawanglingosadilimat sa pagtutol ngkatawanat kaluluwasapagkaalipinsakable.Dalawang
linggongkasinghabangdalawangdantaon.
Natatakotako na baka hindi nmarunonggumuhitangakingkamay.
Natatakotakongnalimotkona ang kulayng mga halamanat mga bulaklak,angkulayngdagat, ang kulay
ng lupa.Natatakotakongnalimotkona ang mga damdamng initng araw sa akingkatawan,ang
damdamng hangingsa akingmukhaat sa akingbuhok.
Pumitpitlagangakingpusosakaba nab aka hindi kona kilalaangiyongkagandahan,angdama ng iyong
labi sa akingmga labi.
Paano’ykungmawawalaanglahat ng kagandahangitoat mamatay ang kaluluwaathindi namuling
guguhitpa ana akingmga kamay.Atang buhay ay magigingisangtunayna
Sa wakasay dumaongdinang bapor-kable Apo.
At aang kalawakannglangitay hinigopnguhaw na kaluluwani Korbonamatagl dingnagtiissa
kapirasongdulotngsiwangsa kubyerta.
At sa isangtindahanaymaluwatniyangminamalasnnagingiti angisangkuwintasnamaypalawitnisang
maliitatmahiwagangBathalana di niyakilala.
“Magkano po?” ang tanongsa lumapitnatao ng tindahan.
Sinabi sakanya ang halaga.
“Kungmay sapat lamangakongibabayad,”ang sabi ni Korbo.
“Iyan poay hubogsa lantaynag into.Hindi mahal.”
Tuluyangnatuwasi Korbo.

3. “Kasasabikanpoiyanni Karelia,”angkanyangsabi.At nang mamalasanghindi pagkaunawasamata ng
kausap:“Ang akinpongasawa ay mahiligsapagtitiponngmaliliitnaikitngiba’tibangBathala.At hindi
po ba makikiliti angmadilataymahiwagangmgamata ng maliitnaBathalangiyanna wari bagang ibig
saklawinsaisangtiniganglahat nangnamamalassa buongsantinakpan?”
Angnagtitindanamanang napangiti.Nakatatawaangnamimilingito.Anoangibigsabihin?
Nasa gintolamangang halagang kuwintasnayaon.Pangitna pangitang palawit.
“alang-alangsakakatuwangugali nginyongasawa,sa kalahati lamangngtalagang halaga‘yibibigayko
na sa inyo.”
Binilangni Korbosaisipang lamannag kanyanglukbutan.
“Balutinlamangninyoagadbago ako makapag-bagongisip.”
Walnganuman,ang sabi sa sarili.Matutuwanaman si Kareliasapasalubongnayaon.
Pagkataposmaihandaanglahat at pagkataposidugtongsadalampasiganangunangdulong naayosna
kable,angbabor-kable Apoaymabanayadnanaglayagsa “paglalatag”tungo sa kabilangpulo.
Pagkataposng “paglalatag”aybabalikna sa Maynilaang bapor.
Banay-banayat maingatang paglalayag sapagka’tkailangangbagayanangmakinaangkubyertana
humihilasakable mulasatiyanng bapor at nagtutulakdoonsakaragatan.
Anglahat ng babalasa panganibaynahanda.Ang tatlongputol-putolnababalaay nangangahulugang
dapat ihintoanglahatng makina.
Dalawampusilasatangke ng ikiran.Atbawa’tisa’ymaingatna umaalalaysakablenghinihilangayonsa
itaasmula sa lapagna kanilangtinatapakan.
At apatnapungmata angnakahinangsa bawa’ttabo ng paitaasna lubidnabakal.
Ngunitmayroongnagkamali,mayroongnagtamadnoongunasapag-iikidpalamangngkablengyaon,
mayroonghindi nagingmaingat.
Pumitlagangkable at dalawangbisiganghalosnawalatmulasa kanilangkasukasuan.
Sa apatnapungmata ay apatnapungkulayngsindakat pagkatakotang nalarawan.
Tatlongputol-putol nababala!Uli!Atuli!Atuli!
Panganib!Panganib!Ihintoanglahatngmakina!
Humampasang kable at nalurayang isangbungongnagkalatngpira-pirasongutaksalapag ng ikiran.
Humintoang lahatng makina.Nagsiki anglahat sa katahimikan.Angbuongkahabaanngkablengwari’y
naubusangbiglanglakasay maamong nabitinayngayo’ywalanangpanganib.

4. Nakitani Korboang pagpitlagniyongkable.Nangihampasangbuongkahabaanniyonaynamalasniya
ang parang kidlatnapagdating na tungosa kanya.
At sa loobng isangiglapnyaon mulasa pagpitlaghanggangsa madamaang diinay isa-isangnabuklatsa
kanyangutak ang buhaynilani Karelia.
♦♣♦
At ang larawanng buhayna yaonay abot-langitnpagtutol ngkanyangkaluluwa.
Huwag!Hintay,Maginoongkable!Tinagnankungito’ymarpat,kungito’ymaykatarungan.
Sa paglubogngaraw ay parang napupunitangbuongng-aapoyna kalangitan.
Natigil angbuongdaigdig:angmalalakingtipakngalapaap.Angmga halaman.Angtahimiknadagat na
inuulitnasalaminngkanyangkalawakanangpaghihimagsiknglangit.
Naabutanna ni Korbo si Kareliasakanilangtipanan.Nakaupoitosaisangmalakingbatoat minamalas
ang maliliitnaalonggumagapangsabuhanginan.
Nangmasdan niyaang mukhaniyonaynakitaniyaang lunkotat nabakasniyaang ilangpinahidnaluha.
Umupo siyasa tabi ni Kareliaatminalasangnagbabagangaraw na kumakabilanasa maitimnabundok
sa dako pa roonng malawakna tubig.
“Kunggayo’yalam mo na,”ang kanyangsabi.“hindi akonatanggap sa pagawaangitinuromosa akin.
Totoongmarami angwalanghanapbuhay.Kayrami namingpumasokgayongisalamangangkailangan”
“Hindi koalm,” ang sabi ni Karelia.“Nguni’talamkongwalakangloobsa gayongGawain.Alamkong
nasa pagpipintaangiyongisip.Inaalaalakonaunti-unti molamangngangatngatinangiyongpusokapag
natanggapka sa gawaingyaon.”
“A, nagalitkana sa akin,Karelia,gayonghindi konamankasalananangpagigingpintorko.Kasalanan
bang makadamaat makakitang kagandahanat ibiginngbuokongpagkatao na iguhityaonupang
Makita at madama namanng iba?At kungtinatawananmanng marami ang gayonggawainsapagka’t
hindi komaibibilingbigasayhindi nangangahulugangnasakanilaangkatotohanan.Kungangbigasang
ituturingngayongpinakamahalagangbagay,iyanayhindi bungangkatunayankundi nglaganapna
karalitaangdulotngtinatawagnatingkaunlaran.Angkagandahanayisa sa mga halagangniwawalan
natinng kahulugan.Angpag-ibigayisapa.”
Siya’ynapatawa.
“A, nagsesermonnanamanako.Ikawkasi.Sinalangmona naman angkinagigiliwankongdiwa”
Unti-utingnawawalaangmapulangaraw.
“Korbo,”ang sabi ni Karelia“natatakotakonghindi sapatang pagakainngakingkapatid.Si Pepe aymay-
sakitna naman.Tanong maliitangnaitutulongkosakanila.AngTatay ay nawalnna namanng gawain.”

5. Maliitna bahagi na lamangang nakaungossa araw.
“Korbo,”ang sabi ni Karelia.“dalawangtaonnangtayoay magkatipan.Kilalamosi Dando.Nagtapatsiya
ng pag-ibigsaakin.”
Lubusannang lumubogangaraw sa unti-untinglumalaganapangdilim.
“Iniibigmobasa Dando?”ang tanongni Korbo.
Sa kauntingbanaagng liwanangnanalalabi paah namalasniyaang paglaganapng dugosa maliitna
ugat ng mga pisngi ni Karelia.
“May sapatna kakayahangtumulongsaakingmga kapatidsi Dando,”angsabi ni Karelia.
“May sapatna kakayhaangmag-asawasi dando.”
Nadamani Korboang sampal na sagot sa sampal na tanongniya.
“Laganap na ang dilim,”angsabi ni korbo.“baka inaantayka na ihahatidnakita.”
“Huwag na.Magtatrambiya na lamangako” ang sabi ni Karelia.
♦♣♦
Isangiglapsa pagitanng buhayat kamatayan.At ang dahonng alaalaay matulinat baha-bahaging
nabuklatsa kanyangutak.
Nangmawalasi Kareliaaywaringnawalanng kahulugansakanyaang buhay.Waringnamanhidang
kanyangpandamdam.Nawalangkagandahansa kanyangdaigdig.
Angmga bulaklakayhindi namga tainmtimna panalangin.Angmgakislapngbituinnaulit-ulitna
pagtatapat ngpagibig.
Angdamitsa huli niyangkuwadroaynalumasataguan na di nakadamang isamang kulaysa guhitng
pinsel.
♦♣♦
Matulinang agos na malinawsatubigna kumikislapsamga batuhansa tiyanng mababaw na ilog.
Isangbabae ang naglalabasa tabi nito.Nakilalani Korbosi Karelia.
Sa pampangsa lilimngmga kawayanay saglit-saglitnainaabotngtanaw ni Kareliaangisangpapag ng
batang maykulongat tinutulunganngisangpasusuhin.

6. Nilipatni Korboangpapag at maluwatat pinagmalasangnakawiwilingnatutulognasanggol.nang
balinganniyangmuli ngtanawsi Kareliaaynakitaniyangnakatigil itosapaglalabaat matamang
nakatitigsakanya na waringayawpang maniwalanasiyaay naroroon.
NakangitinglumapitsiyakayKarelia.Umuposiyasaisangbato,inalisangkanyangbalanggotat pinahid
ng panyoang pawis ng kanyangnoo.
“Napakalayonamansa bayanang inyong nayon,”ang sabi ni Korbo.“Napagodako sa kakahanap.”
Pinagmasdanniyaangkanyangmga sapatosna namumuti saalikabok.Maybutasna ang swelasngisa
niyon.Itinapakniyaupangdi makitani Karelia.
“Paano mongnatutuhanito?”tanongni Karelia.Nakitani Korbonghindi nalingidkayKareliaang
inililihimniyangssirangkanyangsapatos.
“Itinurosa akinng iyongkapatid,”ang kanyangsabi.
Ibigniyaang mga mata ni Karelia.Malalimatmahiwagaang mga itimniyon.
“Nang mabalitaankongikinasal si Dandoaypinuntahankita,”angsabi ni Korbo.“Ang sabi ng iyong
kapatiday sinaktankaat pinalayasngiyongama.”
“Sumulatakosa iyo makailangarawna tayoay magkagalit,”angsabi ni Karelia.“Tumungoako sa inyong
tinitirahan.Lumipatkanaat hindi moraw sinabi kungsaan.”
“Pumasokakongmanggagawasa bapor na nag-aayosngkable sa Bisayaat Mindanaw.Sa kapaguranng
akingmga lamanat katawan ay naari konglimutinangakingmga alaala.”
“Sa akingsulatay sinabi kona may mga sandal,kungtayo ay magkakasama,nawari bang nakasisilipako
ng kauntingbanaagng kahuluganngbuhay,”ang sabi ni Kareliana tilaibigtawananang kanyangalaala.
“Sinabi kosa mga sandalingyaonaynapupunoako ng damdamingangbuhayay may halagalamang
sapagka’tikaway naroroon.”
Patulooyangpagkusotni Kareliasadamitna nilalabhan.Matingkadngayonangkulayngkanyangmga
pisngi.Sanalaylaynaliigngkanyangbaro ay nakalabasang kanyangbalikatnapinamumulangsikat ng
araw.
♦♣♦
Haloshindi na maabotni Korbo sa alaalaang bahagi ng kanyangbuhayna hindi kinaroroonanni Karelia.
Sa palagayniyaay nangyari yaonbago pa nilalangangdaigdig.
Sa wari niyaay simulapa lamangnoonng daidignangmay isangdalaganglumapitsakanyang
pagpipintaatnagugulumihanngnagmasidsaiginuguhitngkanyangpinsel.
Nasa isangilangsiyanoon.Atang dalagaay hininuhaniyangkasamasaisangpiknik.
Pagkataposng matagal at pilitnapag-unawasa kanyangkwadroay bumalingsakanya ang dalagang
nagingiti.
“Ang kawayananpobang yaonang inyongpinipinta?”

7. “A, nahulaandinninyosawakas,”ang sabi niyangtumatawa.
“Patawarinninyopoako,” angsabu, “Ngunitbahagyanangmakilalaanginyongmgakawayanat ang
namamayani sainyongkuwadroay ang mahihiwagangkulaynapilitkomangwariinayhindi komakita
sa mga punong kawayanyaon.”
Lalongnatuwaang kanyangkalooban.
“A, kungkayolamangang maaaring lumagaysakinalalagyankongayonat Makitaat maipintaangpilak
ng kislapatlalimng itimnginyongmgamata, ang rosas ng inyongmgapisngi atang pula ng inyongmga
labi,aydi maniniwalanasanakayongang kulaypalaay may sarilingwikananauunawaanngpuso.”
Tumawaang dalaga.
“Ang nauunawaankolamangay ang ibang-ibaatkakatuwangparaanninyosa pagsasabingmagandaang
isangdalaga.”
Nagsabatang tunogng kanilanghalkhak.
♦♣♦
Umiyakang sanggol sa tulugannitosa lilimngmgakawayansa pampang.
Iniwanni Kareliaangkanyangnilalabhanatpinuntahanangsanggol.
Binuhatat idinuyansakanyangmga bisig.Ngunithinditumigil iyonsapag-iyak.
Sumunodsi Korboat hiningi angsanggol kayKarelia.
“Bayaan mo ako,”ang kanyangsabingnakangiti atinabotang sanggol.
Ibinigayni Kareliaattumigil namanyaonnangmahimlaysalalongmalalakingbisigni Korbo.Attuluyan
nang natulognamuli.
“Alisnamuli ang amingbapor sa linggongdarating,”angmarahanniyangsabi upangdi magisingang
dalaniyangsanggol na di iniiwanngkanyangtingin.“Mayinupahanakongbahaysa Maynila.Kung
maghahandaka ngayonay aabot tayoroon bago dumilim.Bukasaymaari tayongpakasal.”
♦♣♦
Isangiglaplamangang pagitanng buhayat kamatayan.Sa loobng isangiglapay maaari kayang danasing
muli angbuong buhayng isangkinapal?
At sa bawattilamsik ngsumambulatnautakay maaari kayangpiliinatpag-ugnay-ugnayinangmga
nagsasabi ng lungkotatang mga nagsasabi ng ligayaupangsa nabuonglarawanay mabasaang
kahuluganngbuhay?
Sa kalatna mga utak ay napasamaang isangkuwintasnagintona may palawitnamaliitat mahiwagang
Bathala.Madidilatangmalalakingmatanitona wari bagang ibigsakupinsaisangtitiglamangang lahat
ng makikitasabuongsantinakpan.