Д. Ган-Очир, UB Risk Management Consulting

1. ҮНЭТ ЦААС, ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ:
ЭРСДЭЛ, СОРИЛТ, ЦААШДЫН ХАНДЛАГА
Д.Ган-Очир
doojav.ganochir@yahoo.com
Энэхүү илтгэлийн явцад дурьдагдах аливаа дүгнэлт, санаа бодол нь зөвхөн
хувь судлаачийн байр суурийг илэрхийлэх бөгөөд Монголбанкны байр суурийг
заавал илэрхийлэх албагүй болно.
“Гадаадын хөрөнгө оруулалт-Эрсдэл, сорилт:
Шийдвэрлэх арга зам” сэдэвт уулзалт ярилцлага

2. Хамрах хүрээ
 Д.Ган-Очир 2006, ‘Мөнгөний бодлогын хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх
нөлөө ’судалгааны ажил, ЭДИЙН ЗАСАГ : Онол, практик сэтгүүл, 2006-12.
 D.Gan-Ochir, B.Lkhagvajav and D.Batnyam 2008, ‘Monetary Policy and Bond
Market: A Case of Mongolia ’судалгааны ажил
< http://www.unescap.org/pdd/projects/bondmkt/12_Mongolia_monetary_policy_bond.pdf>.
Д.Ган-Очир 2008, ‘Монголын хөрөнгийн зах зээлийн загвар (MSMM):
Дэлхийн санхүүгийн хямралын эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлд
үзүүлэх нөлөө’ судалгааны ажил
<http://www.eri.mn/index.php/en/l?task=view&catid=49&id=21>
 D.Gan-Ochir 2009, ‘Capital flows and their implications for central bank policies
in Mongolia’ судалгааны ажил
<http://seacen.org/gui/pdf/publications/research_proj/2009/rp76/6-chap5.pdf>.
 D.Gan-Ochir, G.Borkhuu & D.Tsenddorj 2012, ‘Financial Contagion and
Volatile Capital Flows’ судалгааны ажил
<http://www.eri.mn/index.php/en/l?task=view&catid=49&id=732>.
2/25

3. Төлөвлөгөө
 Санхүүгийн систем дэх хөрөнгийн урсгал
 Онолын хандлага: Нотлогдсон баримтууд
 Үнэт цаас, хувьцааны зах зээл
 Өнөөгийн байдал
 Эрсдэл, сорилт
 Цаашдын хандлага
 Үнэт цаас, хувьцааны зах зээлийг хөгжүүлэхэд
анхаарах асуудлууд
3/25

4. Санхүүгийн систем: Хөрөнгийн урсгал
Эх сурвалж: Mishkin, FS & Eakins, SG, Financial Markets and Institutions, 7th edition, Pearson Education, Inc.,
Boston.
ШУУД БУС САНХҮҮЖИЛТ: 60-80%
ХӨРӨНГӨХӨРӨНГӨ
ХӨРӨНГӨ
ХӨРӨНГӨ ХӨРӨНГӨ
Санхүүгийн
зах:
 Бондын зах
 Хөрөнгийн
зах
ШУУД САНХҮҮЖИЛТ: 20-40%
Зээл өгөгч-Хадгалагч
1. Өрхүүд
2. Бизнесийн
компаниуд
3. Засгийн газар
4. Гадаадын иргэн,
байгууллага
Зээл авагч-Зарцуулагч
1. Бизнесийн
компаниуд
2. Засгийн газар
3. Өрхүүд
4. Гадаадын иргэн,
байгууллага
Санхүүгийн
зуучлагч:
 Банк
 Даатгал
 Тэтгэвэрийн
сан
Зах зээл зүй ёсоор
хөгжиж, ажиллахад
саад учруулж буй
хүчин зүйлс:
 Мэдээллийн зардал
 Трансакцийн зардал
Санхүүгийн системийн
үүрэг:
 Хуримтлалыг
шилжүүлэх
 Нөөцийг үр ашигтай
байршуулах
 Компанийн хяналтыг
бий болгох
 Эрсдлийн
менежментийг
сайжруулах
 Бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний худалдааг
хялбарчлах
Эдийн засгийн өсөлтөнд
хүргэх суваг:
 Капиталын хуримтлал
 Технологийн шинэчлэл
4/25

5. Санхүүгийн системийн нотлогдсон баримтууд
Эх сурвалж: Mishkin, FS, The Economics of Money, Banking and Financial Markets, 10th edition, Pearson Education,
Inc., New Jersey.
Банкуудын зээл Банк бус санхүүгийн
байгууллагын зээл
Бонд Үнэт цаас
АНУ
Герман
Япон
Канад
Үнэт цаас, хувьцаа нь
бизнесийн үндсэн
санхүүжилтийн эх
үүсвэр биш
 Трансакцийн зардал: (1) Өргөжилтийн үр ашиг
(2) Мэргэшсэн байдал (компьютер технологи)
 Асимметрик мэдээлэл: (1) Муу сонголт (Лемоны асуудал)
(2) Ёс суртхууны гажуудал (хүний мөнгө)
Санхүүгийн зуучлагчид, ялангуяа банкууд нь
бизнесийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх
хамгийн чухал эх үүсвэр юм
Зөвхөн том компаниуд л үнэт цаасны зах
зээлээс санхүүжилт босгож чаддаг
Санхүүгийн систем нь эдийн засгийн хамгийн их
зохицуулалттай салбар
 Мэдээллийг нэмэгдүүлэх
 Үнэн зөв, ил, тод байдлыг
сайжруулах
 Мониторинг сайжруулах
5/25

6. ҮНЭТ ЦААС, ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН
ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
6/25

7. Үнэт цаас, хувьцааны зах зээлийн хөгжил (1)
Эх сурвалж: Монголбанкны сарын статистикийн бюллетинь
3,3% 3,0% 2,3% 2,7% 1,3% 1,8%
3,3%
14,5%
7,9%
9,4%
16,3%
19,6%
12,9%
5,5%
9,7%
14,9%
24,2%
25,7%
28,3%
30,4%
41,5% 40,2% 40,3%
38,8%
49,1% 50,1%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ,
нэрлэсэн ДНБ-ий харьцаа
Банкны салбарын нийт зээл,нэрлэсэн
ДНБ-ий харьцаа
0,0
500,0
1000,0
1500,0
2000,0
2500,0
3000,0
200501
05
09
200601
05
09
200701
05
09
200801
05
09
200901
05
09
201001
05
09
201101
05
09
201201
05
09
Хөрөнгийн зах зээлийн нийт
үнэлгээ,сая ам.доллараар
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
35 000
200501
05
09
200601
05
09
200701
05
09
200801
05
09
200901
05
09
201001
05
09
201101
05
09
201201
05
09
Топ-20 (max)-Топ-20(Min),баруун тэнхлэг
Топ-20 индекс (Хамгийн их утга)
Топ-20 индекс (хамгийнбагаутга)
0
20 000
40 000
60 000
80 000
100 000
120 000
140 000
0
20 000
40 000
60 000
80 000
100 000
120 000
200701
04
07
10
200801
04
07
10
200901
04
07
10
201001
04
07
10
201101
04
07
10
201201
04
07
10
Нийт гүйлгээний дүн, саятөгрөг
Засгий газрын бонд, саятөгрөг
Компанийн бонд, саятөгрөг
Хувьцаа, саятөгрөг
Шри Ланк: 40%
Индонез:50%
Монгол: 12.9%
Мөчлөг дагасан
хөрөнгийн зах
7/25

8. Үнэт цаас, хувьцааны зах зээлийн хөгжил (2)
 Эдийн засгийн мөчлөг, гадаад менежментийн дүнд зах
зээлийн үзүүлэлтүүд сайжирч байна
 Сүүлийн 3 жилд зах зээлийн үнэлгээ, ДНБ-ий харьцаа 12.9-19.6%
 Эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих хэмжээнд хүрч хөгжөөгүй
 Хөрөнгийн зах зээл жижиг, хөрвөх чадвар султай байна
 Санхүүгийн зах зээлийн диверсификаци хийх шаардлага/
орон зай байна
 Банкны салбар, хөрөнгийн зах зээл нь харилцан орлох бус
хослон хөгжиж байна
 2007 оноос өмнөх судалгаанууд эдгээр салбар тэгш хэмгүй хөгжиж
(Хувийн секторын зээл -> Топ-20, ЗЗҮ) байгааг харуулдаг.
8/25

9. ҮНЭТ ЦААС, ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН
ЭРСДЭЛ, СОРИЛТ
9/25

10. Гадаад секторын нөхцөл байдал сул байна
-0.1
0.1
0.3
0.5
0.7
0.9
1.1
1.3
1.5
1.7
1.9
2.1
2.3
2.5
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
7.0
8.0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Худалдааны нөхцөл
(баруун тэнхлэг)
Экспортын үнийн
индекс
Импортын үнийн
индекс
1123
-225
-377
-1500
-1000
-500
0
500
1000
1500
2000
2500
I'09
II'09
III'09
IV'09
I'10
II'10
III'10
IV'10
I'11
II'11
III'11
IV'11
I'12
II'12
III'12
IV'12
Хөрөнгө ба санхүүгийн тэнцэл
Урсгал тэнцэл
Нийт тэнцэл
838
570
1 630
4 620
3 835
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт
17% (785 сая ам.доллар)-иар буурсан
2009:01
1.315
2013:02
1.432
Гадаадхудалдаанынөхцөл
12.5%-иармуудсан
Урсгалтэнцлийналдагдлыг
хөрөнгөбасанхүүгийнтэнцлийн
ашигнөхөжирсэн
10/25

11. Макро эдийн засгийн өнөөгийн байдал
(2013 оны 2 дугаар сарын байдлаар)
• Экспортын
бууралт- 4.5%
• Импортын бууралт-
13.6%
• Гадаад худалдааны
нөхцөл бууралт-
12.5%
• Гадаад худалдааны
алдагдал-305.2 сая
$
• М2 мөнгөний
өсөлт- 16.1%
• Зээлийн өрийн
үлдэгдлийн
өсөлт- 21.6%
• УБ хотын
инфляци- 11.1%
• Улсын инфляци-
11.3%
• Валютын ханшийн
сулралт- 4.6%
• Бодит ДНБ-ий
өсөлт- 12.3%
• ХАА-н салбарын
өсөлт-21.3%
• Уул, уурхайн
салбарын өсөлт-
8.9%
• Бусад- 11.3%
Эдийн
засгийн
өсөлт
Инфляци,
валютын
ханш
Гадаад
худалдаа
Мөнгө,
зээлийн
өсөлт
11/25

12. Э/З-ийн эмзэг байдлын үнэлгээ: 2012 оны эцэст
Гадаад сектор
Төсөв
Мөнгө &
валютын
ханш
Санхүү Нийгэм
 Түүхий эдийн экспорт/Нийт
экспорт: 90.8%
 Экспорт/ДНБ: 43.9%
 ГВЦАН/Импорт: 20 долоо
хоног
 Худалдааны тэнцэл/ДНБ:
23.6%
 Төсвийн тэнцэл/ДНБ: 6.7%
 ЗГ-ын өр/ДНБ: 49.6%
 Санхүүжилтийн эх үүсвэрийн
хэрэгцээ/ДНБ: 7.6%
 Зайлшгүй шаардлагатай
зардал /Нийт зардал:75%
 Түүхий эдийн орлого/нийт
орлого: 32.9%
 Инфляци: 14.0%
 Бодит хүү: -0.75%
 Гадаад валютын
нөөц/ДНБ: 40.9%
 Валютын ханшийн уян
хатан байдал:
Харьцангуй сул
 Гадаад валютын өр
төлбөрийн нийт өр
төлбөрт эзлэх хувь: 19.2%
 Өөрийн хөрөнгө, нийт
активын харьцаа: 8.2%
 Чанаргүй зээл, нийт
зээлийн харьцаа: 4.2%
 Зээл, депозитын харьцаа:
99.7%
 Зээл, ДНБ-ний харьцааны
өсөлт: 2.2%
 Ядуурлын мэдрэмж: 2.7
 Ажилгүйдлийн түвшин: 7.7%
 Өдрийн $1.25-аас бага орлого
ядуучуудын тоо/нийт хүн ам: 29.8%
 Жини индекс: 0.44
Эдийн
засгийн эмзэг
байдал
Эдийн засгийн гадаад
шоконд өртөх эмзэг
байдал өндөр байна.
Санхүүгийн салбарын
эмзэг байдал дунд
байна.
Нийгмийн салбарын
эмзэг байдал дунд
байна.
Мөнгө, валютын
ханшийн эмзэг байдал
дунд-> өндөр байна.
Төсвийн эмзэг байдал
өндөр байна.
12/25

13. Дотоод шокын хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөө
Төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш сулрах (4Q, 1 p.p)
A)Топ-20 индекс B)Зах зээлийн үнэлгээ, ДНБ-ий харьцаа
М2 мөнгө буурах (4Q, 10%)
A)Топ-20 индекс B)Зах зээлийн үнэлгээ, ДНБ-ий харьцаа
Калдерон-Росел
(1990-1991)-ын
Хөрөнгийн зах
зээлийн хөгжлийн
бүтцийн загвар
Миллер &
Модиглян (1961)-
ын ногдол агийн
хямдруулалтын
загвар
 Бодит мөнгөний
өөрчлөлт
 Бодит зээлийн
хүүний өөрчлөлт
 Төгрөгийн нэрлэсэн
ханшийн өөрчлөлт
 Зэсийн үнийн
өөрчлөлт
 Бодит ДНБ
 Бодит М2, ДНБ-ий
харьцааны
өөрчлөлт
 Инфляцийн
өөрчлөлт
 Хөрөнгийн зах зээл
дээр хийгдэж буй
гүйлгээний дүн
13/25

14. Гадаад шокын хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөө
Хятадын өсөлт саарах (4Q, 1 p.p)
Зэсийн үнэ буурах (4Q, 10%)
 Бодит мөнгөний
өөрчлөлт
 Бодит зээлийн
хүүний өөрчлөлт
 Төгрөгийн нэрлэсэн
ханшийн өөрчлөлт
 Зэсийн үнийн
өөрчлөлт
 Бодит ДНБ
 Бодит М2, ДНБ-ий
харьцааны
өөрчлөлт
 Инфляцийн
өөрчлөлт
 Хөрөнгийн зах зээл
дээр хийгдэж буй
гүйлгээний дүн
14/25
2/24

15. Эдийн засгийн өсөлт, инфляцийн хөтөч индексүүд
2008-09 оны
хямралын үе
Э/З-ийн
өрнөлийн үе
???
2008-09 оны
хямралын үе
Э/З-ийн
өрнөлийн үе
???
2008-09 оны
хямралын үе
Э/З-ийн
өрнөлийн үе
???
 5-6 улирлын
хоцролттой
эдийн засгийн
өсөлтөд
 2 улирлын
хоцролттой
жилийн
инфляцид
 2 улирлын
хоцролттой
жилийн
инфляцид
 1-5 улирлын
хоцролттой
эдийн засгийн
өсөлтөд
 2-3 улирлын
хоцролттой
жилийн
инфляцид
15/25

16. ҮНЭТ ЦААС, ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН
ЦААШДЫН ХАНДЛАГА, СОРИЛТ
16/25

17. Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч зах зээл
17/25

18. Дотоодын бонд, үнэт цаасны зах зээл дээрх
гадаадын хөрөнгө оруулалтын процедур
ОУ-ын
санхүүгийн
зах зээл
Гадаадын
хөрөнгө
оруулагч
Дотоодын
банкууд
Гадаад
валютын
свопын зах
Дотоодын
банкууд
Дотоодын
Брокер, дилерын
компани
Засгийн
газрын
бондын зах
Монголын
хөрөгийн зах зээл
USD
LIBOR
USD
USD
₮
₮
LIBOR
PR<i<RP
₮ ₮
ЗГҮЦ-ны хүү
(12.0%, 1 жил)
₮
ЗГҮЦ,
ЗГ-ын бонд
Компаниудын
үнэт цаас, бонд
₮
Үнэт цаас, бондын
хүү
Гүйцэтгэгч агентын
гэрээ байгуулна
Зарах, худалдан
авах захилгаа
өгнө
Монголын
рейтинг
Moody’s: B1
S&P: BB-
Fitch: B+
Дотоодын ЗГ-ын бондыг
гадаадын хөрөнгө
оруулагчид сонирхох уу?
5 жил:
4.125%+3.2%(45₮)=>7.5%
10 жил:
5.125%+3.2%(45₮)=> 8.5%
18/25

19. Орон сууцны санхүүжилтийн урт хугацааны
тогтвортой тогтолцоо
Монголбанк
(Санхүүгийн
зуучлагч)
Арилжааны
банк
Хуучин орон
сууц эзэмшигч
Шинэ орон
сууцны төлбөр
Шинэ орон
сууц хамтран
эзэмшигч
Төрийн өмчит
ипотекийн
хоёрдагч зах
зээл дээрх
байгууллага
(ТӨИХЗЗБ)
Хөрөнгийн
зах
Засгийн
газар
Хөрөнгө
оруулагчид
(НДС гэх мэт)
Эх үүсвэр Урьдчилгаа
төлбөр
Үлдэгдэл
төлбөр
Хуучин орон сууц:
Зээлийн барьцаа
Шинэ орон сууц:
Зээлийн барьцаа
Ипотекийн зээл
Орон сууц барьцаалсан
зээлийн шугам
Засгийнгазрындунд
хугацааныбонд
Хөгжлийн эхний
үе шатанд
ТӨИХЗЗБ-ийн
үнэт цаасанд ЗГ-
ын баталгаа
(7)Ипотекийнзээл
Эхүүсвэр
Эх үүсвэр
Ипотекийн
зээлээр
баталгаажсан
үнэт цаас
Ипотекийн
зээлээр
баталгаажсан
үнэт цаас
Эх үүсвэр
(1)
(2)
(2)
(2)
(3)
(3)
(3)
(1)
(4)
(5) (6) (6)
(6) (6)
(7)(7)
Ипотекийн хоёрдогч зах зээл
Хуучин орон сууцандаа суурилан шинээр орон
сууц худалдан авах санхүүжилтийн тогтолцоо
(4)Ипотекийншинэзээл
Монголбанк, Засгийн газар, банкны
хооронд 3 талт гэрээ байгуулна: Банк
нь Монголбанкнаас авсан Засгийн газрын
бондын эх үүсвэрээр олгосон ипотекийн
шинэ зээлийн багцыг ТӨИХЗЗБ-д
шилжүүлнэ.
19/25

20. Хийх шаардлагатай зарим ажлууд
 Засгийн газрын үнэт цаасны хоёрдагч зах зээлийг
идэвхижүүлэх
 Хүүний бэнчмарк буюу өгөөжийн муруй байгуулах боломж олгоно
 Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглах боломж бүрдэнэ
 Тэтгэвэрийн санд суурилсан институциональ хөрөнгө
оруулагчийг бий болгох
 Санхүүгийн систем дэх гол хөрөнгө оруулагч
 Урт хугацаатай эх үүсвэрийг бий болгоно
 Ипотекийн хоёрдагч зах зээл дээрх санхүүгийн
байгууллагыг дэмжих
 MBS гаргах буюу үнэт цаасны гол нийлүүлэгчдийн нэг болно
 Урт хугацаатай эх үүсвэрийг бий болгоно
20/25

21. Санхүүгийн хөрөнгө оруулалтыг удирдах нь
 Сайн зүйлс нэгэн зэрэг ирдэггүй
 Санхүүгийн хөрөнгийн урсгал: Мөчлөг дагасан, хэлбэлзэл өндөртэй
 Санхүүгийн хамаарал: Гадаад шокын шилжих гол суваг
 “Hot Money” нь санхүүгийн & макро эдийн засгийн тогтвортой
байдалд сөрөг нөлөөтэй
 Бодлогын зохистой хослолыг хэрэглэх
 Макро эдийн засгийн бодлого: Төсвийн & мөнгөний бодлого
 Макро зохистой бодлого: Системийн эрсдэлээс сэргийлэх
 Хөрөнгийн урсгалын хяналт: Үлдэгдэл эрсдэл/боломжгүйн гурвал
 Давуу, сөрөг талыг жигнэх шаардлагатай
 Бодлогын сонголт бүр нь давуу, сул талтай
 Улс орны & нөхцөл байдлын онцлогт суурилсан бодлого
хэрэгжүүлэх
21/25

22. ҮНЭТ ЦААС, ХУВЬЦААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ
ХӨГЖҮҮЛЭХЭД АНХААРАХ АСУУДАЛ
22/25

23. Зах зээлийг хөгжүүлэх суурь нөхцөл
 ЗГ-ын үнэт цаас, бондыг тогтсон хуваарийн дагуу
тогтмол арилжаалах, мэдээллийг ил тод болгох
 Зах зээлийн бэнчмарк бүрдэнэ
 Компанийн бонд & деривативын зах зээл хөгжинө
 Компаниуд банкнаас эсхүл гадаадаас эх үүсвэр хайх байдал буурна
 Хувьцааны зах зээлийг хөгжүүлэх
 Бүртгэлтэй том компаниудын тоо цөөн (Том 6 компани: 5 сая $)
 Үнэлгээний процессыг сайжруулах
 Компанийн ашиг, орлогын үнэн зөв, ил тод байдлыг бий болгох
 Хөрөнгийн захын зуучлагчдын идэвхи, чадавхийг сайжруулах
 Хөрөнгө оруулагчдын боловсрол, итгэлийг нэмэгдүүлэх
 Институциональ хөрөнгө оруулагчдын суурийг
өргөтгөх: Хамтын ХО-ын сан, тэтгэвэрийн сан, даатгалын компаниуд
 Урт хугацаатай үнэт цаас, хувьцааны тогтвортой эрэлт
23/25

24. Зах зээлийг хөгжүүлэхэд анхаарах асуудал
 Эрх зүйн орчныг сайжруулах
 Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга
 ОУ-ын хөрөнгийн зах зээлийн зарчимд нийцүүлэх
 Компанийн засаглал болон нээлттэй байдлыг
сайжруулахад чиглэсэн эрх зүйн систем бүрдүүлэх
 Бүртгэл, аудитын стандарт: Компанид итгэл итгэлийг нэмэгдүүлэх
 Хөрөнгийн зах зээлд оролцогч талуудын чадавхи,
чадамжийг сайжруулах чиглэлд анхаарах
 Зах зээлд тулгарч буй бэрхшээлийг хэлэлцэх, шинэ бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний талаар мэдээлэл авч нэвтрүүлэх
 Цаашид хийх реформын дарааллыг зөв тодорхойлох
 Хөрөнгийн ЗЗ-ийг хөгжүүлэхэд тулгарч буй сорилт, шийдвэрлэх
гарц, хамтын ажиллагааг багтаасан баримт бичиг боловсруулах
24/25

25. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа
25/25