More Related Content Similar to осол гэмтэлгүй эрүүл амьдарцгаая Similar to осол гэмтэлгүй эрүүл амьдарцгаая (20) 3. ГССҮТөвд хэвтэж эмчлүүлэгсдийн насны бүтэц 2008-2012
50
45
40
30
25
20
15
10
5
0
35
0-1 нас
1-4 нас
5-15 нас
16-44 нас
45-64 нас
65-аас дээш
2.5
10.1 12
49.6
19.3
6.6
4. ÃÑѯÒ-ä òуñëàìæ àâñàí îñîë ãýìòëèéí ºâ÷ëºë, íàñ áàðàëò
56918 58721
2007-2011
61137
71078 72135
11672 11170 11186 11863 12154
301 279 256 275
281
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
2007 2008 2009 2010 2011
Îñîë ãýìòëèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ
Îñîë ãýìòëèéí ñòàöèîíàðûí ºâ÷ëºë
Îñîë ãýìòëèéí íàñ áàðàëò
5. Æèë á¿ð îéðîëöîîãîîð 5.8 ñàÿ õ¿í îñîë
ãýìòëèéí ÿìàð íýã øàëòãààíû óëìààñ íàñ
áàðæ áàéíà.
Îñîë ãýìòëèéí øàëòãààí:
1. Çàì òýýâðèéí îñîë
2. Õ¿í õîîðîíäûí õ¿÷èðõèéëýë
3. Àìèà õîðëîõ
4. Äàéí áàéëäààí
5. Æèâýõ
6. Ò¿ëýãäýë
6. Îñîë ãýìòëèéí õýòèéí òºëºâ
• Æèë á¿ð 2 ñàÿ ãàðóé õ¿í õ¿÷èðõèéëëèéí óëìààñ íàñ
áàðæ áàéíà
• 15-44 íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí äóíä õ¿í õîîðîíäûí õ¿÷èðõèéëýë
íü íàñ áàðàëòûí 3-äàõü íèéòëýã øàëòãààí áîëæ áàéíà
• Çàì òýýâðèéí îñëûí óëìààñ íàñ áàðàõ íü 18-25 íàñíû
õ¿ì¿¿ñò ÄÎÕ-ûí äàðàà 2-ð áàéðàíä îðæ áàéíà
• Ìîíãîëä ñ¿¿ëèéí 10 æèëä îñîë ãýìòëèéí òîõèîëäîë 2 äàõèí
íýìýãäñýí.
7. ÀÂÑÄÅ-àíõàí øàòíû ¿çëýãèéí
äýñ äàðààëëûã çààõ ÷óõàë
àðãà þì.
– À-Àìüñãàëûí çàì Airway
– Â-Àìüñãàëàõ Breathing
– Ñ-Öóñíû ýðãýëò Circulation
– Ä-Òàðõè íóðóó íóãàñíãû ãýìòýë
Disability and neurological Damage
– Å-Á¿õ áèåä ¿çëýã õèéõ Exposure
9. OPEN AIRWAY
Place one hand on forehead & apply firm
backward
pressure with palm to tilt head back
Place finger on the chin bone and lift
the jaw forward (jaw trust)
Open mouth gently and remove any
obvious
obstructing foreign body, e.g.. food, loose
denture
or secretions (finger sweep)
10. CHECK BREATHING Do the ‘head tilt-chin lift’ to open
airway
Place own ear & cheek over casualty’s
mouth & nose for:
Look – for chest rise and fall
Listen – air escaping during
exhalation
Feel - for the flow of air from
casualty’s nose
12. 30 CHEST COMPRESSIONS
• Place the heel of one hand in the centre of
the chest
• Place other hand on top
• Interlock fingers
• Compress the chest
– Rate 100 min-1
– Depth 4-5 cm
– Equal compression : relaxation
• When possible change CPR operator every
2 min
17. 2 rescue breaths
Pinch the nose
Take a normal breath
Place lips over mouth
Blow until the chest
rises
Take about 1 second
Allow chest to fall
Repeat
20. SWITCH ON AED
Some AEDs will
automatically switch
themselves on when
the lid is opened
28. Тодорхойлолт
Цус гэдэг бол хүний бие махбодид
судсаар урсаж байгаа улаан өнгөтэй
шингэн бодсыг хэлнэ. Улаан өнгөний
учир нь цусны найрлаганд буй
гемоглобин улаан өнгөтэй байдаг.
Зарим цус багадалттай хүний цусны
гемоглобин багассанаас өнгө нь хүртэл
бүдгэрсэн байж болдог.
30. Ангилал
1. Гадуур цус алдалт/артер, вен, хялгасан/
2. Дотуур цус алдалт /эмч болон эмнэлэгийн
нөхцөлд тодорхолох боломжтой/
32. Цусны үүрэг
• О2 –ийг уушгинаас авч эд эрхтэнд
хүргэж, буцахдаа нүүрсхүчлийн хийг
зөөвөрлөж, хүчилтөрөгчийн солилцоог
явуулж байдаг.
• Эд эрхтэнүүдэд аминдэм, уураг, эрдэс
бодисыг хүргэж өгдөг.
• Бие махбодын дархлааны буюу нянгын
эсрэг тэмцэгч.
• Бие махбодид гарч буй өөрчлөлтүүдийн
мэдээлэгч болдог.
35. Öóñ òîãòîîõ àðãóóä
– ßñòàé íü äàðæ ò¿ð òîãòîîõ
– Äàðàëòòàé çóçààí áîîëò
– ¯åíèé õîíõîðûí öóñ àëäàëòûã ¿åýð íü
ã¿éöýä íóãàëæ ò¿ð öóñ òîãòîîõ
– ×àíãàëóóð áîîëò
36. Öóñ ò¿ð òîãòîîõîä õýðýãëýõ ìàòåðèàë
• Ðåçèíýí ÷àíãàëóóð,áèíò,ñàìáàé
• Áàéõã¿é ¿åä ãàð äîîðõè ìàòåðèàë
àøèãëàæ ( ºìäíèé òýëýý, á¿ñ, çàíãèà,
àë÷óóð ãýõ ìýò)
37. Цус тогтоох цэгүүд
Шууы артери дээр дарж
цус тогтоох
Бугалганы артери дээр
дарж цус тогтоох
38. Цус тогтоох цэгүүд
Эгэмний артери дээр дарж
цус тогтоох
Гүрээний артери дээр дарж
цус тогтоох
39. Цус тогтоох цэгүүд
Хэвлийн артери дээр дарж
цус тогтоох
Цавьны артери дээр дарж
цус тогтоох
50. Хуруу тасарсан үед
• Òàâüñàí
÷àíãàëóóðûã 10-
15 ìèíóò òóòàìä
ñóëëàõàà á¿¿
ìàðò. ×àíãàëóóð
áîîëò òàâüñàí öàã
ìèíóòûã çààâàë
áè÷èæ òýìäýãëý.
52. 1. Шарх том хэмжээтэй, цээж, хүзүү, зэрэгт
Яаралтай байвал хагас хэвтээ авах байрлалд арга байлгана.
хэмжээ
2. Хэрэв гар, хөл зэргээс цус алдаж байгаа үед
бүрэн хэвтүүлж, гар хөлийг биеийн түвшинөөс
дээр байлгана.
3. Маш хурдан эхний 10-15 секундэнд шархыг
ямар нэгэн ариун бинт, сальфеткаар дарах
хэрэгтэй
4. Хэрэв шархнаас их хэмжээний цус алдвал
түргэн тусламж дууд, хөдөө орон нутагт
байвал доррхи арга хэмжээнүүдийг аваад
эмнэлэгт хүргэж өг.
5. Түргэн тусламж ирэхээс өмнө цус тогтоох
цэгүүд дээр дарж, хурц цус алдалтыг
тогтооно.
6. Цус тогтоох цэгүүд дээр дарсан боловч
амжилтгүй үед чангалуур тавих аргыг
хэрэглэнэ.
53. Анхаарах зүйлс
• Хэрэв ямар нэгэн эрхтэн тасарсан бол
тасарсан хэсгээс 1-2 см дээгүүр даралттай
боолт, чангалуур зэргийг тавина. Тасарсан
хэсгийг мөстэй уутанд хийж тээвэрлэнэ.
• Цус тогтоох цэгүүд дээр дарж байх үед өөр
нэг тусламж үзүүлэгч тусламж дуудах,
хэрэгтэй зүйлс хангах хэрэгтэй.
• Цус тогтоох цэг дээр зөв дарсан үед цус
алдалт багасаж байгаа нь шууд харагдана.
• Цус тогтоох цэг дээр мэдрэлийн судаснууд
хамт байдаг тул зөв дарсан үед өвдөлт
ихтэй байдаг.
• Цэгүүд дээр удаан дарах үед амархан
ядарч сульддаг тул гараа солих эсвэл
хамт тусламж үзүүлэгчтэй сольж тусламж
54. Мөрдөх зарчим
Чангалуурыг хэт сул, чанга тавьж болохгүй цус
тогтооход тохирсон хүчээр тавина.
Чангалуур тависан сар, өдөр, цаг хугацааг
маш нарийн бичиж, эсвэл цаасан дээр бичээд
зүүж өгнө
Яаралтай богино хугацаанд эмнэлэгт хүргэж
өгөх ба тусламж дуудна.
Хүргэж өгөх явцад 10-15 мин суллаж, өгч дахин
чангалж байхгүй бол эрхтэн үхжих аюултай.
Дээд тал нь 1 цаг 30 мин тавина.
Хэрэв эрхтэн тасарсан бол тасарсан хэсгээс 1-
2 см дээгүүр даралттай боолт, чагнуур зэргийг
тавина. Тасарсан эрхтэнийг мөстэй уутанд
хийж тээвэрлэнэ.Чангалуур тавьсан хөл
мөчдийг сайтар хучиж, дулаан байлгахаар
тооцно.ялангуяа хүйтний улиралд.
58. Ясны бат бөх чанараас давсан
гадны хүчний үйлчлэлээр алив ясны
бүрэн бүтэн байдал алдагдаж,
орчны зөөлөн эд хамт гэмтэхийг
хугарал гэнэ. Ясны хугарал нь дээд
зэргийн зохион байгуулалт бүхий
холбох эдүүдийн гэмтэл ба эд
нэхдэсийн төлжилтөөр нөхөгдөж
эдгэрдэг шарх юм.
60. Ясны хугарлыг эмгэг хугарал ба үен доторх хугарал гэж 2
ангилдаг.
•Эмгэг хугарал гэдэг нь ясны өрөвсөлт өвчин хорт болон
хоргүй хавдар, ясны сийрэгжилт болон ясны сүрьеэ
бага хүчний үйлчлэлт яс хугарахыг хэлнэ. Энэ бүх
хугарлын дотор 65-75 хувь тохиолдоно.
•Үен доторх хугарал гэдэг нь үений хугарал, үений
ойролцоох хугаралууд үе рүү цуурч, үетэй холбоотой
болохыг хэлнэ.
61. Ангилал:
1. Зөрөөтэй ба зөрөөгүй хугарал
2. Ил хугарал ба битүү хугарал
3. Чөмөгт ясны хугарлын байрлалаар нь
•Булууны хугарал
•Чөмөгт хэсгийн буюу гандан хэсгийн
хугарал
4. Хугарлын хэлбэрүүдээр нь:
•Ташуу
•Хөндлөн
•Мушгирсан
•Сэлтэрсэн ба бяцарсан
•Шигдсэн
72. Хугарлын эмгэг анатом
Гадны хүчний нөлөөллөөр яс
хугарахад булчин, мах, мэдрэл,
цусны судсууд гэмтэнэ. Гэмтэл
авсан эд нэхдэсүүдэд үүссэн
цочролоос хүчтэй өвдөлт үүсэж
судас тагларах, агших, лимфийн
урсгал саадаж дарагдах зэргээс
хаван хавдар ихэсдэг
74. Хугарлын хэлбэр:
Гаднаас үйлчилсэн хүч, түүний
чиглэлээс шууд хамаарч хөндлөн
ташуу мушгирсан шугамаар хугарахаас
гадна 2 түвшинд ч хугарч болно.
•Сэлтэртэй бяцарсан хугарал
•Өнцөг үүсгэн тахийж зөрдөг хугарал
76. Хугарлын шинж тэмдгээр нь мөчний яс
чөмөгт хэсгээрээ хугарахад үндсэн 6 шинж
тэмдэг илэрдэг.
•Өвдөх шинж
•Хавагнах буюу хавдах шинж
•Хэлбэр алдагдан мурийж тахийх шинж
•Тулгуур хөдөлгөөн алдагдах шинж
•Хугарлын түвшинд үүсэх эмгэг хөдөлгөөн
•Хугархайн хэсгийг барьж хөдөлгөхөд ясны
үзүүрүүдийн хавирах шинж
77. Хугарал бороолох нь:
Хугарлын завсарт хурсан цус өтгөрч
мөгөөрслөг зөөлөн холбоогоор хугарлын
үзүүрүүд холбогдоно. Зөөлөн бороо нь ясны
том жижгээс хамаарч 90 хоногт үүснэ.
Цаашид ясны зөөлөн бороонд кальци,
фосфор зэрэг бодисууд хуралдаж бороо
хатуурахыг ясан бороо үүсэх гэнэ. Энэ
хугарлын дараахь 2-4 саруудад үүсэж
эхэлдэг.
79. Хугарсан яс бүрэн бороолох үйл
ажиллагааны сэргэлт:
•Хуруу сарвууны ясны хугарал 30-45 хоног
•Шуу богтос ясны хугарал 30-60 хоног
•Бугалга ясны хугарал 60-90 хоног
•Эгэмний хугарал 45-60 хоног
•Хавирганы хугарал 14-21 хоног
•Аарцаг ясны хугарал 45-90 хоног
•Дунд чөмөгний хугарал 1 жил
•Шилбэ ясны хугарал 60-90 хоног
•Шагайн ясны хугарал 45-60 хоног
•Тохойн ясны хугарал 45-60 хоног
80. Ясны хугаралд анхны тусламж үзүүлэх
Яс хугарсан хүнд тусламж үзүүлээгүй
буруу үзүүлсэн тохиолдолд гэмтсэн эд
эрхтэн бие махбодод муу нөлөө үзүүлж
гэмтлийн шок үүсгэдэг. Улмаар үхэлд
хүргэх аюултай. Зөв үзүүлсэн тохиолдолд
эмчилгээний цаашдын үр дүн амь насыг
нь аварч болно.
81. Ил хугарал
Ил хугарлын үед ясны үзүүр, цуудас
хэлтэрхийнүүд судас мэдрэлийг гэмтээдэг. Ийм
ил хугарлын үед цус тогтоох эмчилгээг яаралтай
үзүүлнэ.
•Гараа угаа
•Цус гарч байвал цусыг тогтоо
•Шархан дээр цэвэр жийргэвч тавь
•Боолт хий
•Хугарсан ясанд чиг тавьж боо
Хугарсан үеүүдийг хөдөлгөөнгүй болгон
тээвэрлэхэд бэлтгэ
83. Анхаарах зүйлс:
• Хугарсан ясны үзүүрийг цааш буцаан хийж
болохгүй!
• Цус тогтоохтой хугаралтай үеэр нугалж цус
тогтоож болохгүй
85. Далд хугарал
•Биед ил шарх байгаа эсэхийг сайтар ажигла
•Хугарсан ясыг хөдөлгөөнгүй болгож чиг тавьж боо
•Биеийн аль нэг хэсэгт өөр ил шарх байвал ариун
жийргэвч тавьж боолт хий
Анхны тусламжаар шокын эсрэг, шокоос
урьдчилан сэргийлэх, зүрх судас, амьсгалын
дутмагшилыг арилгаж, цус тогтоохын зэрэгцээ
гэмтсэн мөчийн хугарлын механизмыг
бусниулахгүйгээр чиг боолт тавьж тээвэрлэнэ.
87. Ясны хугарлын үед бэхэлгээ, чиг боолт
хийх арга
Гэмтсэн мөчдөд чиг тавьснаар өвдөлт
багасаж, зөөлөн эд, дотор эрхтний хүндрэл
болон нэмэлт гэмтэл үүсэхгүй байх
нөхцлийг бүрдүүлдэг. Ингэснээр шокоос
сэргийлж чадна. Ямар ч тохиолдолд
хугарсан мөчдөд боолт, чиг хийхгүй
тээвэрлэхийг хатуу хориглоно
88. Чиг тавих материал
Чиг тавихын өмнө чиг тавих
материалаа сайтар бэлдэнэ. Чиг
тавихдаа банз, панер, мод, нарны
халхавч, ташуур сонин зэргийг
ашиглаж болно. Дээрх
материалыг хөвөн маарал бусад
зөөлөн эдээр бүрэн бүрхэх ба эд
холгохоос хамгаална.
89. Чиг тавихад анхаарах зүйл
• Шарх цэвэрлэх
• Үеийг дамнуулан бэхлэх
• Мөчдийг зөв байрлуулах
• Боолт хийх
• Бэхэлгээ боолт хийх
• Яс хугарсан үед хувцсыг тайлах хэрэггүй
• Өвчтөнийг дамнуурган дээр тээвэрлэнэ
• Ясны ил хугаралын үед ясны хэлтэрхийг буцааж
хийх, татаж болохгүй
138. Үений мултрал
Гэмтлийн улмаас яснуудын хоорондох үелэх
хэсэг салж, холдох, анатомын байрлал
өөрчлөхийг үе мултрах гэнэ. үений мултрал нь
залуу ба идэр насны хүмүүст элбэг тохиолддог.
Бага насны ба ахимаг насны хүмүүст бага
тохиолддог. Үе мултрал хугаралтай хавсран
тохиолдож болдог.
Үений мултралаас хамгийн элбэг
тохиолддог нь мөрний мултрал, эрхий хурууны
мултрал, шагай үений мултрал, эрүүний мултрал
байдаг
139. Үений мултрал
Гэмтлийн улмаас яснуудын хоорондох
үелэх хэсэг салж, холдох, анатомын байрлал
өөрчлөхийг үе мултрах гэнэ. үений мултрал
нь залуу ба идэр насны хүмүүст элбэг
тохиолддог. Бага насны ба ахимаг насны
хүмүүст бага тохиолддог. Үе мултрал
хугаралтай хавсран тохиолдож болдог
140. Үений мултралаас хамгийн элбэг
тохиолддог нь мөрний мултрал, эрхий
хурууны мултрал, шагай үений мултрал,
эрүүний мултрал байдаг. Үе мултрахад
өвдөлтөөс болж булчингууд агшилтын
байдалд орж.
хугацаа алдах тусам засаж
оруулахад төвөгтэй болно.
147. Бүх мултралын дотор
Мөрний мултрал 40-60 хувь
Тохойн үений мултрал 15-30 хувь
тохиолдоно
Шалтгаан:
Мултрал нь шууд бус хүчний
үйлчлэлээр
Алгаар дарж унахад мөр, тохой
мултрах
Хөлөө алцайж унахад түнх мултрах гэх
мэт шалтгаан үүснэ.
149. Ангилал нь:
Үений гадаргуунуудын харьцаа хэр
алдагдсанаар нь
А. Бүрэн мултрал
Б. Бүрэн бус мултрал үений талбай бүрэн салж холдсон
бол бүтэн, хагас салж холдсон бол хагас мултрал
Шалтгаанаар нь
А. Төрөлхийн
Б. Олдмол /гэмтэл, эмгэгийн улмаас/ гэмтлийн
шалтгаантай мултрал 80-90 хувь
Гэмтлийн хугацаагаар нь
А. Шинэ мултрал буюу 3 өдөр хүртэл
Б. Шинэвтэр буюу 3 өдрөөс 2-3 долоо хоног
В. Ужиг мултрал 3 долоо хоногоос цааш
Сурмаг
153. Төрөлхийн мултрал ихэвчлэн түнхний үенд нэг
болон 2 талын байна. Эрт оношлох нь эмчилгээний их
ач холбогдолтой, хүүхэд хөлд орохдоо доголж явна. Тэр
талдаа мөч богиносно. 2 талын түнхний үе мултрахад
савлаж явдаг.
Оношыг рентген зураг авч тодорхойлно. Анхны
мултралыг өвчин намдаалгүй хүчээр засч оруулсан
мэдээ алдуулалт ба түр унтуулгын дор мултралыг
оруулаагүй бол, оруулсан ч дараа сойлт бэхэлгээ хийж
хөдөлгөөнийг хязгаарлаагүйтэй холбоотой сурмаг
мултрал үүсдэг.
156. Үе мөчний улмаас үе мултрах нь
Хавдар
Сүрьеэ
Үений идээт үрэвсэл
Үе үүсгэгч ясны үрэвсэл
Булчингуудын саа
зэргээс шалтгаалан бүрэн, бүрэн бус
мултралт тохиолдоно.
Үений мултралын 85-95 хувь нь гэмтлийн
шалтгаантай байдаг.
Дээд мөчний мултрал нь 7-8 дахин их
тохиолдоно.
157. Шинж тэмдэг:
Том жижг аль ч үе мултрахад дараахь шинж
тэмдэг илэрнэ.
• Үений ерөнхий хэлбэр алдагдана
• Мөчний чиглэл өөрчлөгдсөн байдаг
• Үений хөдөлгөөн хязгаарлагдана/пүршийн
шинж/
• Албадмал байрлалд орсон байдаг
• Мултралтай мөч нэг бол урт эсвэл богино
байдаг
• Үений орчимд тэмтрэхэд хоосон тогоо
тэмтрэгдэнэ
159. Хүндрэл нь засагдаагүй
мултралын үед
• уут урагдаж чөмөгний толгой эвэрч
хавчуулагдан үений тогоо хагас хэтрэх
• чөмөгний толгой тасарч мултардаг
үений дотор ба гадна талын яс хугардаг
• мэдрэл суданы гэмтэл хавсарна
161. Оношлогоо
Мултралын үед цусан хангамж,
мэдээгүйжүүлэлт, арьс зөөлөн эдийн байдлыг
нарийвчлан шалгана
Үе аль талруугаа мултарсныг гэмтлийн үзлэг
хийж ямар аргаар оруулах гарч болох хүндрэлээс
урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хэрхэн авахыг
шийдвэрлэнэ.
Мултралын үед заавал 2 чиглэлээс рентген
зургийн 2 тусгалаас авна.
166. Анхны тусламж
Мултралын үед анхны тусламжийг RICE буюу
хөдөлгөөнгүй болгох зарчмыг баримтлана.
• R-rest: хөдлөхгүй байх буюу чиг тавих
• I-ice: хүйтэн жин тавих
• C-compress: дарж боох
• E-elevate: өргөх буюу сойх гэсэн зарчмын дагуу
тусламж үзүүлэн эмнэлэгт хүргэнэ.
Мултарсан үенд чиг тавих нь хугарсан үенд чиг тавихтай
ижил юм. Мултралын дээрх шинж тэмдгүүд илэрвэл
мөчийг байгаа байрлалд нь хөдөлгөхгүй чиг боолт тавьж
боогоод эмнэлэг хүргэх хэрэгтэй.
169. Ò¿ëýãäýë
• Á¿õ ãýìòëèéí äîòîð 4.5 õóâü ýçýëæ , 5-æèëèéí äóíäæààð
1500 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýí
• Ò¿ëýíõèéí òºâèéí ìýäýýãýýð 2002 îíä 1667, 2003 îíä 1854,
2008онд 2200 хүн, 2010 онд 2600 хүн, 2012 онд 3067хүн
ò¿ëýãäñýí áàéíà.
– Õàëóóí øèíãýíèé ò¿ëýãäýë-60%
– Ãàë äºëíººñ-21%
– Öàõèëãààíû-11%
– Õèìèéí-2%
– Õýâòýãñýäèéí 58% íü-0-16 íàñíû
– 31% íü-17-45 íàñíû
170. Шалтгаан :
Халууны түлэгдэлт / Thermal
burn/
Химийн түлэгдэлт/ Chemical
burn/
Цахилгааны түлэгдэл /
Electrical burn/
Цацраг туяагаар түлэгдэх /
Radiation bur
172. Анхны тусламж
• Түлэгдлийн
процессийг
зогсоох
• Түлэнхийн
шархыг хөргөх
буюу орчинг
саармагжуулах
173. Галд түлэгдэх
• Түлэгдлийн эх үүсвэрийг
өвчтөнөөс салгах
• Халуун зүйлийг биеээс
салгаж авах болон
хувцсыг тайлах
174. Галд түлэгдэх
• Галыг унтраах, өвчтөнг
унагаах, өнхрүүлэх, битүү
зүйлээр хучиж агааргүй
болгож галыг унтраах мөн
тусламж үзүүлж буй хүн
нүүр, гар болон өөрийгөө
галд түлэгдэхээс
хамгаалах
175. Дулааны түлэгдэл
• Түлэгдэл үүсгэсэн хүчин зүйлийг биеэс
холдуулах
• Түлэгдсэн хэсгийн хувцсыг тайлах
• Дээрх алхмуудын үед өөрөө түлэгдэхээс
зайлсхий
176. Химийн түлэгдэл
• Түлэгдлийн эх
үүсвэрийг
өвчтөнөөс салгах
• Анхны тусламж
үйлчилгээ
үзүүлэгч хамгаалалтын
хувцас өмсөх
177. Химийн түлэгдэл
• Бохирдсон бүх
хувцасыг устга
• Нунтаг бодис бол
арьсан дээрээс
сойзоор болгоомжтой
унагаах ёстой
• Дээрх алхмуудын үед
өөрөө түлэгдэхээс зайлсхий
178. Химийн түлэгдэл
• Химийн түлэгдлийн үед
удаан хугацаагаар, их
хэмжээний ус шаарддаг.
Шүршүүр хэрэглэх нь
зүйтэй юм. Оролцож буй
химийн бодисыг
тодорхойлох. Химийн
бодис нь нунтаг бол
эхлээд сойзоор үлдэгдэл
хэсгийг унагааж дараа
нь усаар угаана.
179. Химийн түлэгдэл • Нүдний түлэгдлийн
үед физиологийн
уусмалаар PH-ийг
саармаг болтол зохих
ёсоор угаах хэрэгтэй.
Физиологийн уусмал
4 уут шаардагдана.
181. Цахилгааны түлэгдэл
• Цахилгааныг унтрааж
эх үүсвэрийг салгах
• Өөрийн аюулгүй байдлыг
санаж, цахилгаан эрчим
хүчний эх үүсвэрээс
өвчтөнийг салгах
182. Цахилгааны түлэгдэл
• Тусламж үзүүлэгч
цахилгаан дамждаггүй
материал ашиглах,
резинин бээлий өмсөх
• Дээрх алхмуудын үед
өөрөө түлэгдэхээс
зайлсхий
183. Цахилгааны түлэгдэл • Үйчлүүлэгчийг
хэвтүүлж тээвэрлэх
хэрэгтэй учир нь бүх
биеэр гүйдэл гүйж
амин чухал
эрхтэнүүдийн үйл
ажиллагааг хямраадаг.
184. Ангилал
• Шархны гүн буюу зэрэг
• 1-р зэрэг First degree - Superficial
• 2-р зэрэг Second degree
Partial-thickness
Deep partial
• 3-р зэрэг Third degree - Full-thickness
• 4-р зэрэг Fourth degree
188. 1-р зэрэг : Арьс улайж хавагнаж ,хорсож өвдөнө.хүйтэн
хананд хүрэхэд өвдөлт багасна.Арьсны эвэрлэг давхрагыг
хамарч захын хялгасан судсууд тэлж цусны урсгал
удааширснаас өнгөц цус харвалт үүснэ.
189. 2-р зэрэг :Арьсны эвэрлэг давхрага гэмтэж хөхлөг давхрагат
судас тэлснээс цусны урсгал удааширч шингэн гадагш
нэвчиж дээд давхрагаа хөндийрүүлснээс цэврүү үүсдэг.
Цэврүүний хэмжээ харилцан адилгүй. Цэврүү нь шаравтар
өнгийн шингэгээр дүүрсэн ,том хэмжээний цэврүү хагарсан ,
шархны зарим хэсэгт дөнгөж улайсан байхад нөгөө хэсэгт
хатуурч өнгө нь өөрчлөгдсөн байна. Өвдөлт их арьсны мэдрэх
чадвар алдагдсан байна.
190. • 3 А зэрэг : Арьсны хөхлөг буюу гуужилтийн давхрага
гэмтээгүй байна.
• 3Б зэрэг : Арьсны эвэрлэг давхрага бүтэн гэмтэнэ.
• 3-р зэргийн үед арьс нь зулмарч суурь саарал өнгөтөй
шарх, үхжил, хар тав үүснэ.шархны халдвараас ихээхэн
хамаарна.
191. 4-зэрэг : Арьсны бүх давхрага гүнд орших зөөлөн эдүүд
булчин яс хүртэл гэмтэнэ. Түлэгдлийн гадуур хатуу нягт
тав үүснэ. Гадны цочролд хариу урвалгүй болно. Эдийн
түлэгдлийн гүнийн зэргийг эмнэнэлт хэвтэсний дараа
тодорхойлно.
192. 1, 2, 3 А г өнгөц, 3 Б ,4-ийг гүнзгий түлэгдэлт гэнэ.
Гүнзгий түлэгдэлтийн эхний үед арьс нь хатуурч,
өнгө нь хувираад гүнзгий мэдэрхүй алдагдсан
байдаг. Ер нь эхний үед өвдөлт их бол өнгөц,
ямар нэгэн өвдөлтгүй бол гүнзийн байдаг.
Үс толгойн үслэг хэсгийн шарх удаан эдгэрнэ.
Түлэнхийн шархны эдгэрэлт нь гэмтлийн зэрэг ,
түүний байрлал, анхны тусламж, эмчилгээний
чанараас шууд хамаарна. Насанд хүрсэн хүний
биеийн гадаргуу 50%, хүүхдийн 10% хамарвал
тавилан муутай байна.
194. Шархны талбайн
хэмжээг тогтоох нь
• Түлэгдлийн гадаргууны / арьсны/ хэмжээг ойролцоогоор
тодорхойлох нь анхны тусламж үзүүлэхэд ач
холбогдолтой.Түлэнхийн талбайг тодорхойлох олон
аргууд байдаг.
• Алганы зарчим
• Есийн зарчим
• Уоллесын схем
• Вровдерын таблиц г.м олон аргууд бий.
195. Алганы дүрэм :
1 %
• Тухайн хүний гарын алгыг 1 % гэж тооцон хэмжинэ.
Хүний биеийн арьс 16000-20000 см 2 орчим талбайтай.
Хүний нэг алга дарам талбайн хэмжээ насанд хүрсэн хүнд
ойрлоцоогоор 160-200 см 2 орчим байна. Алганы
зарчимаар хэмжихдээ ихэвчлэн биеийн гадаргуу
нэлэнхүйдээ биш энд тэнд цоохордож түлэгдсэн
тохиолдолд хэрэглэх нь тохиромжтой байдаг. Жишээ нь
арван алга байвал 10%
196. Естийн дүрэм :
Хүний биеийг ойролцоогоор 11 сегментед хуваана.
Нэг сегментийг 9 % гэж хуваана.
Толгой хүзүү -9 %
гар тус бүр -9 , 9 % буюу 18 %
гуя тус бүр- 9 % буюу 18 %
шилбэ тавхайн хамт- 9 % буюу 18 %
Ууцны хэсэг- 9%
Ар нуруу -9 %
Цээж урд талаасаа- 9%
Гэдэс хэвлийн хэсэг -9%
Умдаг хэсэг- 1 %
198. Уолессын схем :
Онцлог : Хүүхдийн насны байдлаас хамаарч биен
дэх сегментүүдийн харицаа харилцан адилгүй
байдаг онцлог дээр үндэслэсэн схем юм.
200. Түлэнхийн шархыг хөргөх буюу
усаар орчинг саармагжуулах
• Наад зах нь 20 минутын
турш хүйтэн цоргоны
усны урсгалд хөргөх
• Хөргөх усны температур
15 °С буюу 8 °C - 25 °С
байна
• Хөргөх нь түлэгдсэнээс
хойш 3 цаг хүртэл үр
дүнтэй байдаг
201. Анхаарах зүйлс
• Үлдсэн эрүүл хэсэг хуурай, дулаан байлгах ба
гипотермид орохоос зайлсхийх. Өвчтөний биеийн
температур 35 °С бага болвол хөргөх үйлдлээ
зогсоох
202. Анхаарах зүйлс
Мөс хэрэглэж болохгүй энэ нь судас нарийсалт
болон гипотерми үүсэх шалтгаан болж мэднэ.
Мөн мөс хэрэглэснээр гүнзгийрэх
магадлалтай
203. Анхаарах зүйлс
• Усаар хөргөхөд биеийн
аль хэсэг, түлэгдсэн
талбайн хэмжээ болон
насны хамаарал их чухал
байдаг. Үүнд: хүүхдийн
хөл, цээж хэсгийн
түлэгдлийн үед хүйтэн
усаар хөргөснөөс болоод
хоолой нь өвдөх, ханиад
хүрэх, хатгаа авах зэрэг
хүндрэлүүд гарах эрсдэлтэй байдаг.
204. • Түлэгдсэн шарханд ямар
нэгэн эмнэлгийн бус
зүйлс хэрэглэхгүй байх.
Үүнд барааны саван,
элсэн чихэр, гутлын тос,
хүн болон нохойн цус,
хар лак, үхрийн баас,
хорын цаас
Анхаарах зүйлс
205. Анхаарах зүйлс
• Мөн амьтны гаралтай
ямар нэгэн тос
хэрэглэхгүй байх.
Үүнд гахайн тос,
баавгайн тос, малын тос
206. Эмнэлэгт хүргэх
• Өвчтөнөө цэвэр хуурай гадаргуу дээр байрлуулж
дулаан байлгаж зөөвөрлөх
• Шархыг ариун бинт болон боолтийн
материалаар боож гадаад орчноос тусгаарлах
• Түлэгдсэн мөчийг хавагнахаас сэргийлж дээш
өргөх, сойх
• Жижиг түлэгдлийн үед өвдөлтийг бууруулах
зорилгоор ус байнга хэрэглэж байж болно.
• Бүх түлэгдэлтийн үед юуны түрүүнд зүрх судас,
амьсгалын үйл ажиллагааг дэмжихээс гадна
өвдөлтийг намдаах шокоос сэргийлэх нь чухал
юм
221. Хөлдөлт:
Хүйтний улмаас бие махбод болон
эд эсэд учрах хөнөөлийг хөлдөлт
гэнэ. Хөлдөлтийн үед ерөнхий
биеийн осголт болохоос гадна
биеийн ил хэсэг хамар, хацар,
чихний дэлбэн, муу хамгаалагдсан
гар, хөлийн хуруу хөлддөг.
222. Шалтгаан
• Цаг агаарын нөхцөл. Хөлдөлтөнд агаарын хэм, түүнээс гадна салхи,
чийгшил их нөлөөтэй байдаг. Хүчтэй салхи болон чийгшил их үед гутал,
хувцасны дулаан хадгалах чадвар буурдаг юм байна.
• Мөчдийн дулаалсан байдал. Бариу гутал, хөл нойтон байх, удаан
хугацаагаар хөдөлгөөнгүй байх, гартаа эд зүйлс барьсан байх зэрэг нь
микроциркуляцийг алдагдуулан хөлдөлт үүсэхэд нөлөөлдөг.
• Ерөнхий биеийн байдал. Суларсан организм хөлдөлтөнд амархан
өртдөг. Ихэвчлэн гэмтсэн хүн, цус алдалт, хоолгүй өлөн зэлмэн явах,
ядрах, стресс. Судалгаагаар хүнд хэлбэрийн хөлдөлт (88%) сэтгэцийн
эмгэг, гүн согтолтоос үүдэлтэй төдийгүй ихэнхидээ мөчдийн тайралтанд
хүргэдэг.
• Цусан хангамжийн янз бүрийн алдагдал. Мөчдийн цусны судас
бөглөрөх өвчин, системные өвчнүүд, захын хялгасан судас болон
томоохон судасны эмгэгүүд, цусан хангамж муутай хэсэг ( жнь:
сорвижсон эд)
223. Ангилал:
Хүйтнээс үүссэн гэмтлийн ерөнхий ангилал:
– Хүйтний хурц гэмтэл:
• Осголт (дотор эрхтэнүүд болон организм бүхэлдээ гэмтэх)
• Хөлдөлт (хэсэг газрын цусан хангамж алдагдаж үхжил явагддаг)
– Хүйтний архаг гэмтэл:
• Хүйтний гаралтай нейроваскулит (холодовой нейроваскулит)
• Ознобление
Хөлдөлтийн механизмаар нь:
– Хүйтэн агаарын улмаас болсон
– Хүрэлцэж хөлдсөн гэж ангилдаг.
224. Ангилал:
Мөн Оросын эрдэмтэн А. В. Орлов ерөнхий
биеийн осголтыг 3 үе шатаар ангилсан
байдаг:
– Бие сулрах үе
– Хөшилтийн үе
– Таталтын үе
225. Осголтын клиник шинж тэмдэг:
– Нэгдүгээр зэргийн осголт: Арьсны өнгө цайсан, бага зэрэг хөхөрсөн,
арьс хүйтэн, “галууны арьс” шиг харагддаг, чичирдэг, ярихад
бэрхшээлтэй болно. Пульс 60-66 болж удаарширна. АД-хэвийн байх
буюу бага зэрэг ихэсдэг, амьсгал өөрчлөгдөхгүй. Шулуун гэдэсний
халуун 35 хэмээс дээш, мөчдөд I-II зэргийн хөлдөлт болж болно.
– Хоёрдугаар зэргийн осголт: Илт нойрмоглож, толгой эргэх, бие
сулрах, ухаан санаа дарангуйлагдаж, сааталд орох, булчингийн тонус
буурч, рефлексүүд буурч хөдөлгөөнгүй болно, харц гөлийнө. Арьсны
өнгө цагаан, хөхөлбий, заримдаа мраморно болно, хүйтэн тэмтрэгдэнэ.
Пульс олширч, АД-бага зэрэг буурна, шулуун гэдэсний халуун 35-30
хэм. Магадгүй нүүр, мөчдөд I-IV зэргийн хөлдөлт байж болно.
226. Осголтын клиник шинж тэмдэг:
– Гуравдугаар зэргийн осголт: Ухаан алдах буюу ухаан бүдгэрнэ,
галлюцинаций илэрч, дэмийрнэ, царай маскообразное, хүүхэн хараа
өргөснө, өвдөлтөнд хариу урвал өгөхгүй, рефлексгүй болно, мэдрэлгүй
шээнэ, таталт өгч, бөөлжүүлнэ. Арьс цагаан, хөх, хүйтэн байна. Пульс
минутанд 35 удаа болтол цөөрч, хүчдэл, дүүрэлт сул байна. АД-илт буурна.
Амьсгал цөөн, өнгөц, 1 минутанд 8-10 удаа. Шулуун гэдэсний хэм 29-25 хэм
болж, хүнд хэлбэрийн, тархмал хөлдөлт болно.
– Дөрөвдүгээр зэргийн осголт: Ухаан бүрэн алдана, эмх замбараагүй
хөдөлгөөн хийнэ, хэвлийн булчин чангарч, нүдээ эргэлдүүлэх боловч
эвэрлэгийн рефлекс алдагдсан байдаг, АД буурч, зүрхний цохилт бүдгэрч,
пульс 20-30 хэм болж цөөрөхөөс гадна амьсгалын хэм алдагдан, минутанд 3-
4 болж цөөрөн, өтгөн, шингэн мэдээгүй гарна. Шулуун гэдэсний халуун 25
хэмээс доош болно.
Осголтоос гарсаны дараа бронхит, хатгалгаа, плеврит болох нь олонтой байдаг.
227. 1966 онд Оросын эрдэмтэн Арьев хөлдөлтийг үхжил
эдийн гүнээр нь 4 хувааж үзсэн:
Бүрэн үхжилийн бүс (зона тотального некроза)
Эргэж сэргэхээргүй өөрчлөлтийн бүс (зона
некробиоза)
Эргэж сэргэх өөрчлөлтийн бүс (зона обратимых
дегенеративных изменение)
Өгсөх хэсгийн үрэвслийн бүс (зона восходящих
патологических процессов)
228. Энд “ траншейная стопа” гэсэн нэр томъёог
тусад нь авч үздэг. Хөлийн тавхай удаан
хугацаагаар хүйтэн, чийгтэй траншейнд
байснаас гэмтсэн гэмтэл анх Дэлхийн I
дайны үед 1914-1918 онд цэргүүд гэмтэж
эхэлснээр тэмдэглэгдсэн. Хөнгөн
хэлбэрийнхээ үед өвдөлттэй, хавагнаж,
хөлийн тавхай улайж, дунд хэлбэртээ
цэврүүтэж, хүнд үедээ эдэд гүний үхжил
явагдаж, халдвар хавсран нойтон үхжил
үүсдэг байна.
229. Хөлдөлтийн гүнээр нь:
• I st. Хүйтний харьцангуй удаан үргэлжлээгүй үйлчлэлээр үүссэн хөнгөн хэлбэр.
Арьсны гэмтсэн хэсэг нь цайсан гэхдээ дулаацуулахад улайж ирдэг, зарим
тохиолдолд хүрэн улаан өнгөтэй болж, хавагнадаг. Арьсны үхжил үүсдэггүй.
Хөлдснөөс хойш 7 дахь хоног дээрээ арьс бага зэрэг хуурайшиж, ширүүсэн, 5-7
хоногт бүрэн эдгэрэл явагддаг. Ийм хөлдөлтийн анхны шинж тэмдэг нь хорсолт.
Дараа нь аажим эсвэл огцом арьсны загатнаа, өвдөлт үүсдэг.
230. II st. Нэлээд удаан даарсны улмаас үүснэ, эхлээд арьс цайж, хүйтэн болж, мэдээ алддаг. Энэ
үзэгдэл хөлдөлтийн бүх зэрэгт гарч ирдэг. Ийм учраас илэрхий шинж тэмдэг: гэмтсэний дараах
эхний өдөр цэврүүтэж тунгалаг шингэнээр дүүрдэг, арьсны бүрэн бүтэн байдал 1-2 долоо
хоногийн хугацаанд сэргэдэг, сорвижилт үүсдэггүй. II зэргийн хөлдөлтийн мөч үед дулаацсаны
дараа ч өвдөлт намддаггүй, хүчтэй үргэлжилж байдаг төдийгүй мөн арьсны загатнаа, хорсолт
тайван байлгадаггүй.
231. Анхны тусламж:
1. Өвчтөний биеийн байдлыг үнэлэх-Ухаантай эсэх, гэмтэлтэй эсэх,
2. Шаардлагатай үед А,В,С сэхээн амьдруулах үйл ажиллагаа
3. Дулаан орчинд оруулах
4. Хөлдсөн болон хүйтэн хувцсыг тайлах
5. Бүх биеийг дулаацуулж, зузаан хөнжил, даавуугаар хучих
6. Халуун цай, ус, кофе уулгах – Ухаантай үед
7. Тухайн хөлдсөн хэсгийг гэсгээж, дулаацуулах- Гар хөл, чих, хамар, нүүр
8. Мөчдийг усанд дүрэх- 38 °C –41 °C буюу 100 – 105 °F
9. Боолт хйих
10.Эмнэлэгт хүргэх
232. III st. Удаан хугацаагаар даарснаас үүсч, эдэд дулааны алдагдал ихээр үүсдэг. Арьс
цэврүүтэж, доторхи шингэн нь тунгалаг байх боловч цэврүүний ёроол хэсэг хөх бараан,
өвдөлт мэдрэхгүй, арьсны бүхий л элемент үхжиж төгсгөлд нь грануляций сорвижилт
явагддаг. Хумс шинээр ургахгүй байх буюу деформаци болон үлддэг. Үхсэн эдийн
хөндийрөлт, цэвэршилт нь 2-3 долоо хоногоос 1 сар хүртэл үргэлжлэн сорвижилтоор
дуусдаг. Мөн л өвдөлт, хорсолт зовоож байдаг.
233. Анхны тусламж:
1. Өвчтөний биеийн байдлыг үнэлэх-Ухаантай эсэх, гэмтэлтэй эсэх,
2. Шаардлагатай үед А,В,С сэхээн амьдруулах үйл ажиллагаа
3. Дулаан орчинд оруулах
4. Хөлдсөн болон хүйтэн хувцсыг тайлах
5. Бүх биеийг дулаацуулж, зузаан хөнжил, даавуугаар хучих
6. Халуун цай, ус, кофе уулгах – Ухаантай үед
7. Тухайн хөлдсөн хэсгийг гэсгээж, дулаацуулах- Гар хөл, чих, хамар, нүүр
8. Мөчдийг усанд дүрэх- 38 °C –41 °C буюу 100 – 105 °F
9. Боолт хйих
10.Эмнэлэгт хүргэх
234. IV st. Мөн л удаан хугацааны хүйтний үйлчлэлийн дүнд үүсч эдэд дулаан алдагддаг. IV
зэргийн хөлдөлт нь III, II зэргийн хөлдөлттэй хавсарч явах нь элбэг. Зөөлөн эдийн
бүхий л давхарга үхжиж, яс, үе гэмтэх нь ховор биш байдаг. Гэмтсэн мөч хөхөлбий,
мраморный өнгөтэй байдаг. Хаван дулаацсаны дараа шууд үүсч, ихэсч байдаг. Цэврүү
хаана III, II зэргийн хөлдүү байна тэнд үүсэх боловч хаван нэмэгдэхийн хэрээр алга
болж мэдрэхүйгээ алддаг.
235. Хөлдөлт
• Õºëäñºí àðüñûã ¿ðæ áîëîõã¿é. Öàõèëãààí
õàëààãóóð, èë ãàë, òóÿàíä ýýæ áîëîõã¿é.
Àðõè óóëãàæ áîëîõã¿é. Õàëóóíá¿ëýýí æèíã
òàâèõäàà ãàäóóð íü äààâóóãààð æèéðýãëýí
îðîîæ òàâèíà.
237. Урьдчилан сэргийлэлт:
Хөлдөлт болон осголтоос урьдчилан сэргийлэхэд энгийн хэдэн дүрэм байдаг.
• Хүйтний улиралд спиртийн төрлийн зүйл битгий уу, үнэн хэрэг дээрээ захыг судас
тэлснэээс биеийн дулаанаа их хэмжээгээр алдаад зогсохгүй хүйтний хэмийг буруу
(энэ нь согтсондоо биш) тооцно.
• Хүйтэнд тамхи битгий тат, тамхи захын цусны эргэлтийг багасгадаг
• Сул чөлөөтэй хувцасла, “байцаа” шиг хувцасла, ингэснээр агаарын давхарга үүсч
дулааныг сайн хадгалдаг
• Дээгүүрхи хувцас нь салхи нэвтэрдэггүй байх
• Давчуу багадсан гутал , чийгтэй бохир оймс өмсөх,
• Малгай, ороолт зүүж, бээлий өмсөж хэвших
• Дээрхи зүйлс нь цэвэр даавуун, хөвөн, ноосон материалаар хийгдсэн байвал зөв
• Хүйтэнд төмөр, алт, мөнгөн гоёл зүүх хэрэггүй
• Хүйтэнд удаан хүгацаагаар явахаа мэдэж байгаа бол бие тосолж байх хэрэгтэй
• Салхинаас болгоомжилж байх, гадаа нойтон үстэй гарахгүй байх, санамсаргүйгээр
усанд унах зэргээр хувцасаа норгочихвол нойтон хувцаснаасаа маш хурдан салж
хуурай хувцас өмсөх хэрэгтэй
• Хүүхдүүд тоглоомондоо улайраад осгож, хөлдчих нь бий. Иймд тэднийг 15-20
минут тутамд дулаацуулж байх хэрэгтэй
