Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển_ Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội

1. HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
NGUYỄN XUÂN HOẢN
NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN CỤM LÀNG NGHỀ
Ở HÀ NỘI
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2021

2. HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
NGUYỄN XUÂN HOẢN
NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN CỤM LÀNG NGHỀ
Ở HÀ NỘI
N Ki tế p át triể
M 9.31.01.05
N ười ướ dẫ k oa ọc GS.TS. Phạm Thị Mỹ Dung
HÀ NỘI - 2021

3. i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ
lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng năm 2021
Tác giả luận án
Nguyễn Xuân Hoản

4. ii
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã luôn nhận
được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của
bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn
sâu sắc GS.TS Phạm Thị Mỹ Dung đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời
gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo,
Bộ môn Phát triển nông thôn, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông
nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và
hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ, công chức, viên chức UBND
Thành phố, Liên đoàn Lao động Thành phố; Công đoàn ngành Nông nghiệp và Phát
triển nông thôn Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Công thương, Hiệp
hội làng nghề Hà Nội, UBND các huyện Gia Lâm, Thạch Thất và Chương Mỹ, UBND
các xã Bát Tràng, Chàng Sơn, Phú Nghĩa và các xã có liên quan đã giúp đỡ và tạo điều
kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn các chủ doanh nghiệp, chủ hộ sản xuất kinh doanh, các
nghệ nhân làng nghề đã tin tưởng, cung cấp cho tôi nh ng thông tin, giành nhiều thời
gian chia s thảo luận để cho tôi thực hiện đề tài và hoàn thành luận án.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./.
Hà Nội, ngày tháng năm 2021
Nghiên cứu sinh
Nguyễn Xuân Hoản

5. iii
MỤC LỤC
Lời cam đoan .................................................................................................................... i
Lời cảm ơn....................................................................................................................... ii
Mục lục ........................................................................................................................... iii
Danh mục ch viết tắt..................................................................................................... vi
Danh mục bảng............................................................................................................. viii
Danh mục biểu đồ.............................................................................................................x
Danh mục hình..................................................................................................................x
Trích yếu luận án ............................................................................................................ xi
Thesis abstract............................................................................................................... xiii
Phần 1. Mở đầu ...............................................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài.............................................................................4
1.2.1. Mục tiêu chung .....................................................................................................4
1.2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................4
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................4
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ...........................................................................................4
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................4
1.4. Nh ng đóng góp mới của đề tài............................................................................5
1.5. Ý nghĩa Khoa học và thực tiễn của luận án ..........................................................5
1.5.1. Ý nghĩa khoa học ..................................................................................................5
1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn...................................................................................................6
Phần 2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu về phát triển cụm làng nghề.........................7
2.1. Cơ sở lý luận về phát triển cụm làng nghề ...........................................................7
2.1.1. Các khái niệm .......................................................................................................7
2.1.2. Phát triển cụm làng nghề ....................................................................................14
2.1.3. Nội dung nghiên cứu về phát triển cụm làng nghề.............................................17
2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của các cụm làng nghề..........................23
2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển cụm làng nghề ......................................................26
2.2.1. Kinh nghiệm phát triển cụm làng nghề trên Thế giới.........................................26
2.2.2. Kinh nghiệm về phát triển cụm làng nghề ở Việt Nam ......................................29

6. iv
2.2.3. Các bài học rút ra cho phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội.................................32
2.3. Các nghiên cứu có liên quan...............................................................................34
2.3.1. Nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan ...............................................................34
2.3.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam có liên quan...........................................................39
2.3.3. Các khoảng trống nghiên cứu trước đây.............................................................43
Phần 3. Đặc điểm đ n v phƣơng pháp nghiên cứu............................................45
3.1. Điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội của Hà Nội.....................................................45
3.1.1. Điều kiện tự nhiên...............................................................................................45
3.1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội.....................................................................................46
3.1.3. Điều kiện hạ tầng kỹ thuật ở khu vực nông thôn................................................50
3.2. Phương pháp luận trong nghiên cứu...................................................................52
3.2.1. Khung phân tích..................................................................................................52
3.2.2. Tiếp cận nghiên cứu............................................................................................52
3.2.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................54
3.2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................................................61
Phần 4. Kết quả nghiên cứu.........................................................................................63
4.1. Thực trạng các cụm làng nghề ở thành phố Hà Nội ...........................................63
4.1.1. Sự hình thành và phân bố các cụm làng nghề ở Hà Nội.....................................63
4.1.2. Sự phát triển các yếu tố sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề ...................71
4.1.3. Phát triển về tổ chức sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề ........................84
4.1.4. Kết quả phát triển các cụm làng nghề.................................................................94
4.1.5. Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của cụm làng nghề trên địa bàn thành
phố Hà Nội........................................................................................................105
4.1.6. Đánh giá chung thực trạng phát triển Cụm làng nghề ở Hà Nội ......................124
4.2. Một số giải pháp phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội.......................................131
4.2.1. Quan điểm và định hướng phát triển cụm làng nghề........................................131
4.2.2. Căn cứ đề xuất các giải pháp ............................................................................131
4.2.3. Một số giải pháp phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội.......................................132
Kết luận phần 4.............................................................................................................145
Phần 5. Kết luận và kiến ngh ....................................................................................147
5.1. Kết luận.............................................................................................................147
5.2. Kiến nghị...........................................................................................................149

7. v
5.2.1. Đối với Chính phủ và các bộ ngành ở Trung ương ..........................................149
5.2.2. Đối với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội ....................................................150
Danh mục các công trình khoa học đã công bố ............................................................151
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................152
Phụ lục ..........................................................................................................................164

8. vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nghĩ tiếng Việt
CCN Cụm công nghiệp
CCNLN Cụm công nghiệp làng nghề
CLN Cụm làng nghề
CMH Chuyên môn hóa
CNH Công nghiệp hóa
CPTPP
Comprehensive and Progressive Agreement for Trans - Pacific
Partnership (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái
Bình Dương)
DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa
ĐKKD Đăng ký kinh doanh
ĐTH Đô thị hóa
EVFTA
European-Vietnam Free Trade Agreement (Hiệp định Thương
mại tự do gi a Việt Nam và Liên minh châu Âu)
GDP Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội)
GTSX Giá trị sản xuất
GRDP Gross Regional Domestic Product (Tổng sản phẩm trên địa bàn)
HĐH Hiện đại hóa
HĐND Hội đồng nhân dân
HTX Hợp tác xã
KTXH Kinh tế Xã hội
KHCN Khoa học công nghệ
LNTT Làng nghề truyền thống
MARD
Ministry of Agriculture and Rural Development (Bộ Nông nghiệp
và Phát triển nông thôn)
MQH Mối quan hệ
NCS Nghiên cứu sinh
NNNT Ngành nghề nông thôn
NTM Nông thôn mới

9. vii
OCOP One commune, one product (Mỗi xã một sản phẩm)
OTOP One Tambon One Product (Mỗi làng một sản phẩm)
OVOP One village one product (Mỗi làng một sản phẩm)
PTNT Phát triển nông thôn
PRA
Participatory Rural Appraisal (Phương pháp đánh giá nông thôn
có sự tham gia)
RRA Rapid Rural Appraisal (Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn)
SPL Systèmes Productifs Localisés (Hệ thống sản xuất địa phương)
SPSS
Statistical Package for the Social Sciences (là một phần mềm
máy tính phục vụ công tác phân tích thống kê)
SXKD Sản xuất kinh doanh
SXNN Sản xuất nông nghiệp
SWOT
Strengths (Điểm mạnh), Weaknesses (Điểm yếu),
Opportunities (Cơ hội), Threats (Thách thức)
TBCN Tư bản chủ nghĩa
THCS Trung học cơ sở
TT Thông tư
TTCN Tiểu thủ công nghiệp
UBND Ủy ban nhân dân
UNIDO
United Nations Industrial Development Organization (Tổ chức
phát triển công nghiệp Liên hợp quốc)
WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới)
XHCN Xã hội chủ nghĩa

10. viii
DANH MỤC BẢNG
TT Tên ảng Trang
2.1. Phân biệt cụm làng nghề với các loại cụm theo văn bản nhà nước ....................10
3.1. Một số chỉ tiêu tăng trưởng Kinh tế - Xã hội Hà Nội.........................................48
3.2. Một số tiêu chí lựa chọn cụm làng nghề để điều tra nghiên cứu ........................55
3.3. Mẫu điều tra các cơ sở sản xuất kinh doanh nghề thủ công ...............................56
3.4. Mô tả các biến độc lập và cách tính trong phân tích Logit.................................59
4.1. Phân bố các cụm làng nghề theo đơn vị hành chính ở Hà Nội...........................69
4.2. Không gian hoạt động của các cụm làng nghề được nghiên cứu .......................70
4.3. Diện tích nhà xưởng phục vụ sản xuất trong các cụm làng nghề .......................73
4.4. Cơ sở hạ tầng trong các cụm làng nghề..............................................................74
4.5. Số lượng và chất lượng lao động trong cụm làng nghề ở Hà Nội ......................75
4.6. Thị trường lao động của các cụm làng nghề.......................................................79
4.7. Thị trường cung cấp nguyên liệu cho các cụm làng nghề ..................................82
4.8. Thị trường cung cấp thiết bị của các cụm làng nghề ..........................................83
4.9. Lợi ích và chi phí tăng thêm của việc chuyển đổi từ hộ sản xuất sang doanh
nghiệp nhỏ và vừa...............................................................................................86
4.10. Các loại hình tổ chức sản xuất trong các cụm làng nghề....................................87
4.11. Một số thông tin thể hiện về phát triển các cụm làng nghề ................................94
4.12. Thị trường tiêu thụ sản phẩm của các cụm làng nghề ........................................95
4.13. Giá trị và cơ cấu kinh tế của các xã có làng nghề chính trong cụm làng nghề
năm 2017.............................................................................................................96
4.14. Một số thay đổi của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề mây
tre đan Phú Vinh .................................................................................................97
4.15. Thay đổi kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các cơ sở trong cụm
làng nghề mây tre đan Phú Vinh.........................................................................98
4.16. Số lượng việc làm và thu nhập trong cụm làng nghề ở Hà Nội..........................99
4.17. Quan hệ giao thương với nước ngoài của các cụm làng nghề..........................103
4.18. Một số thông tin về vốn xã hội trong cụm làng nghề .......................................117
4.19. Ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến tăng doanh thu ......................................121

11. ix
4.20. Xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc tăng doanh thu của các cơ sở sản
xuất kinh doanh trong cụm làng nghề...............................................................122
4.21. Ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến đăng ký kinh doanh của các cơ sở sản
xuất kinh doanh trong cụm làng nghề...............................................................122
4.22. Xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc đăng kí kinh doanh của các cơ sở
sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề trên địa bàn Hà Nội..........................123
4.23. Ma trận SWOT và định hướng giải pháp..........................................................130

12. x
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
TT Tên iểu đồ Trang
3.1. Diện tích đất nông nghiệp trên địa bàn Hà Nội qua các năm...............................45
3.2. Biến động dân số của thành phố Hà Nội qua các năm.........................................46
3.3. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động ở Hà Nội qua các năm...................................47
3.4. Tỷ trọng các ngành dịch vụ, công nghiệp – xây dựng Nông – lâm nghiệp,
thủy sản trong GRDP của Hà Nội ........................................................................49
DANH MỤC HÌNH
TT Tên hình Trang
3.1. Khung phân tích của đề tài ...................................................................................... 52
4.1. Một số quan hệ trong cụm làng nghề gốm sứ Bát Tràng......................................... 88
4.2. Một số quan hệ trong cụm làng nghề đồ gỗ Chàng Sơn.......................................... 89
4.3. Một số quan hệ trong cụm làng nghề Mây tre đan .................................................. 91
4.4. Sơ đồ về mối quan hệ trong đào tạo nghề trong cụm làng nghề............................ 100

13. xi
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Nguyễn Xuân Hoản
Tên luận án: Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội
Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9.31.01.05
Tên cơ sở đ o tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa, bổ sung và phát triển các cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển
CLN; Đánh giá thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển CLN ở Hà Nội và Đề
xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển CLN ở Hà Nội trong thời gian tới.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận án chọn 3 CLN để nghiên cứu là CLN gốm sứ Bát Tràng, CLN đồ gỗ Chàng
Sơn và CLN mây tre đan Phú Vinh. Thông tin sơ cấp được thu thập qua hai cách là:
Đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia PRA với các công cụ chính như thảo luận
nhóm, lược sử lịch sử hình thành và phát triển các CLN, sơ đồ Venn thể hiện quan hệ
trong các CLN, quan sát thực tế; Điều tra khảo sát các địa phương và các cơ sở sản xuất
kinh doanh trong các CLN bằng phiếu điều tra. Các phương pháp phân tích đánh giá
gồm: thống kê mô tả, so sánh, nghiên cứu lịch sử, phương pháp chuyên gia, phương
pháp phân tích hàm Logit và phân tích SWOT.
Kết quả chính và kết luận
- Luận án đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn quan
trọng làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu đề tài như: Khái niệm CLN và phát triển CLN;
Tiêu chí xác định CLN; Đặc điểm và vai trò của phát triển CLN,... Luận án đã nêu lên
kinh nghiệm phát triển CLN trên thế giới như ở Trung Quốc, Indonexia, Hàn Quốc,
Thái Lan, Nhật Bản, Italia, Pháp... và kinh nghiệm phát triển CLN của một số tỉnh như
Bắc Ninh, Nam Định, Hà Nam. Từ các kinh nghiệm trong và ngoài nước đã rút ra
nh ng bài học kinh nghiệm cho phát triển CLN ở Hà Nội.
- Luận án đã thu thập thông tin và đánh giá thực trạng các CLN ở Hà Nội theo các
nội dung như: Sự hình thành và phân bố các CLN, phát triển các yếu tố sản xuất kinh
doanh trong các CLN, phát triển tổ chức sản xuất kinh doanh trong CLN, kết quả và
hiệu quả của phát triển CLN và các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển các CLN ở Hà Nội.

14. xii
- Từ các nghiên cứu lý luận và thực trạng; luận án đã đề xuất 5 giải pháp thúc đẩy
phát triển các CLN ở Hà Nội trong thời gian tới như: (1) Tăng cường đầu tư các nguồn
lực cho phát triển CLN; (2) Đổi mới về tổ chức sản xuất; (3) Nghiên cứu và phát triển
thị trường; (4) Tăng cường năng lực quản lý nhà nước, năng lực cán bộ và chủ các các
cơ sở SXKD; và (5) Ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề
nông thôn và CLN.

15. xiii
THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Nguyen Xuan Hoan
Thesis title: Research on development of Craft Village Cluster in Hanoi
Major: Development Economics Code: 9.31.01.05
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives
Systematize, supplement and develop theoretical and practical baises on
development of craft village cluster; Evaluate the current situation and factors affecting to
the development of craft village cluster in Hanoi; and Propose some solutions to promote
the development of craft village clusters in Hanoi in the coming time.
Research methods
The thesis selects 3 craft village clusters to study, namely Bat Trang ceramic
cluster, Chang Son wooden cluster, and Phu Vinh rattan and bamboo cluster. Primary
information is gathered through two ways: Participatory Rural Appraisal PRA with key
tools such as group discussion, history of craft village cluster formation and development,
Venn diagram showing relationships in craft village clusters, observing reality; and
Surveying localities and business establishments in the craft village clusters with
questionnaires. Analysis and evaluation methods include descriptive statistics,
comparison, historical research, expert method, Logit function analysis method and
SWOT analysis.
Main findings and conclusions
- The thesis systematized and clarified a number of important theoretical and
practical issues as a theoretical basis for researching the topic such as: The concept of the
craft village cluster and development of the craft village cluster; The criteria for
determining craft village clusters; Characteristics and role of developing craft village
clusters... The thesis has raised experiences in developing craft village clusters in the
world such as in China, Indonesia, Korea, Thailand, Japan, Italy, France ... and
experiences in developing craft village clusters of some provinces such as Bac Ninh, Nam
Dinh, Ha Nam. From domestic and foreign experiences, lessons have been drawn for
developing craft village clusters in Hanoi.
- The thesis has collected information and assessed the current situation of craft
village clusters in Hanoi according to the contents such as the formation and distribution
of craft village clusters, development of production-business factors in craft village
clusters., the development of production-business organizations in the craft village

16. xiv
clusters, the results and effectiveness of the development of craft village clusters and
factors affecting the developmen of craft village clusters.
- From the theoretical research and the current situation, the thesis has proposed
5 solutions to develop craft village clusters in Hanoi in the coming time such as: From the
theoretical studies and the current situation, the thesis has proposed 5 solutions to promote
the development of craft village clusters in Hanoi in the coming time, such as: (1)
Increasing investment in resources for the development of quality quality; (2) Innovating
in production-business organizations; (3) Market research and development; (4)
Strengthening capacity on state management, capacity of managers, owners of production
and business establishments; and (5) Promulgating mechanisms and policies to encourage
the development of rural industries and craft village clusters.

17. 1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong hơn 30 năm qua, sự đổi mới kinh tế của Hà Nội được đặc trưng bởi
nh ng chính sách cải cách, mở cửa nền kinh tế và chuyển sự vận hành các quan
hệ kinh tế theo hướng thị trường. Trong thời gian qua, khu vực nông nghiệp,
nông thôn vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã
hội của Thành phố. Mặc dù đóng góp của nông nghiệp vào tổng GRDP của Hà
Nội không nhiều và giảm dần từ 6,4% năm 2006 xuống 2,0% năm 2019 nhưng
khu vực nông nghiệp, nông thôn vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong việc
phát triển kinh tế - xã hội với 50,6% dân số và 32,0% lao động của Thành phố
(Cục Thống kê Hà Nội, 2020). Trong chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, vai
trò của các hoạt động kinh tế phi nông nghiệp, bao gồm các hoạt động tiểu thủ
công nghiệp và dịch vụ nông thôn là rất quan trọng. Nh ng năm gần đây, các
làng nghề nông thôn ở Hà Nội đã phục hồi và phát triển, tạo điều kiện để thúc
đẩy kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng giá trị sản xuất phi
nông nghiệp, giảm tỷ trọng nông nghiệp, giải quyết việc làm cho lao động nông
thôn và tạo ra nh ng hướng phát triển mới, đặc biệt là hình thành các chuỗi
cung ứng, chuỗi giá trị, công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) nông
thôn. Sau khi mở rộng địa giới hành chính thì Hà Nội có 1350 làng nghề và làng
có nghề, trở thành địa phương có số lượng làng nghề nhiều nhất nước, các làng
nghề phân bố tập trung chủ yếu ở 24 quận, huyện và thị xã, trong đó có 308
làng nghề đã được UBND Thành phố công nhận theo tiêu chí chuẩn quốc gia về
làng nghề (Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế - Xã hội Hà Nội, 2018). Trong
bối cảnh đó đã có nhiều nghiên cứu về làng nghề và cho thấy hai xu hướng rất
rõ: Một số làng nghề truyền thống bị mai một hoặc yếu kém khó khăn (đan tơ
lưới, thêu ren, cơ kim khí,...); nhưng ngược lại một số làng nghề lại phát triển
năng động, đổi mới, hiện đại hóa, lan tỏa mở rộng ra không gian địa lý gần kề
để hình thành lên các cụm làng nghề (CLN). Đây là hình thức tổ chức theo kiểu
“Hệ thống tổ chức sản xuất địa phương" tương tự hình thức cụm công nghiệp
(CCN) trước đây ở các nước. Các CLN có sự kết nối và khai thác hiệu quả các

18. 2
nguồn lực sản xuất ở địa phương, thúc đẩy sự hành thành các chuỗi cung ứng và
chuỗi giá trị sản phẩm, đó là xu hướng phát triển của sự CNH, HĐH và hội
nhập quốc tế, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội nông thôn theo vùng. Điều
này cũng đã xảy ra tại các nước phát triển như Ý, Pháp trước đây khi nền công
nghiệp của họ còn yếu kém. Lúc đó tại các nước này cũng hình thành các Cụm
sản xuất tiểu thủ công nhỏ trong nông thôn với tên gọi “Industrial cluster”
(CCN, cụm nghề) hoặc là “Systèmes Productifs Localisés” (SPL- Hệ thống sản
xuất địa phương) với trình độ sản xuất thủ công. Các CCN, Cụm nghề, hệ thống
sản xuất địa phương tập trung các cơ sở SXKD trên một không gian địa lý nên
có sự mở rộng hay thu hẹp không gian một cách tương đối, không xác định
hoàn toàn chính xác do sự thăng trầm của các làng nghề. Các CCN và cụm công
nghiệp làng nghề (CCNLN) trong văn bản ở Việt Nam liên quan đến việc quản
lý các đơn vị kinh doanh công nghiệp hoặc tiểu thủ công nghiệp trong một
khuôn viên đất đai riêng biệt. Các CCN hoặc CCNLN còn được hiểu là các
Cụm liên kết ngành (Nguyễn Đình Tài, 2017) với 3 loại là: (1) Cụm ngành công
nghệ khoa học kỹ thuật cao; (2) Cụm ngành công nghiệp thông thường; (3)
Cụm ngành công nghiệp truyền thống thuộc loại CCN truyền thống; đó là các
CCNLN. Các CLN hoặc hệ thống sản xuất địa phương mà luận án đề cập liên
quan đến phân bố sản xuất theo không gian địa lý với sự tồn tại cả đơn vị sản
xuất kinh doanh và văn hóa làng xã gắn với cả quản lý kinh tế, quản lý xã hội
và có vai trò với cả đổi mới công nghệ, phát triển thị trường, nâng cao năng lực
cạnh tranh, tạo thêm việc làm cho lao động tại chỗ và khu vực xung quanh,
giảm bớt tình trạng đi tìm việc làm ở thành thị, thúc đẩy việc hình thành và phát
triển chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị. Bên cạnh nh ng mặt tích cực, các CLN hiện
nay cũng còn một số hạn chế do sự phát triển tự phát nên dẫn đến các ảnh
hưởng tiêu cực về môi trường, công tác quản lý hành chính, khai thác sử dụng
cơ sở hạ tầng, giao thông, an ninh trật tự, quản lý đất đai, môi trường ở địa
phương gặp nhiều khó khăn,... Mặt khác, trong bối cảnh hội nhập, thời kỳ cách
mạng công nghiệp 4.0 đã và đang có sự thay thế một số sản phẩm tiểu thủ công
nghiệp, thủ công mỹ nghệ truyền thống của các CLN bằng các sản phẩm công
nghiệp có thể sản xuất hàng loạt và các sản phẩm nhập khẩu khác. Nh ng thách

19. 3
thức lớn đối với chính quyền và người dân địa phương trong việc phát triển
CLN là nh ng vấn đề cần được nghiên cứu, phân tích để có các giải pháp tháo
gỡ cho phát triển CLN theo hướng bền v ng và có hiệu quả cao.
Cho đến nay vẫn không có con số chính thức về số lượng các CLN ở Việt
Nam nhưng nói chung tại các địa phương đều có các loại CLN khác nhau.
Riêng Hà Nội hiện có 33 CLN với 5 nhóm ngành nghề khác nhau và được phân
bố ở các huyện ngoại thành. Điều đáng quan tâm là hầu như rất thiếu vắng các
nghiên cứu về cả lý luận và thực tiễn về CLN không chỉ ở Hà Nội mà nói chung
trong cả nước. Từ các tài liệu tổng quan thu thập được cho thấy chỉ có một số ít
các nghiên cứu từng khía cạnh nhỏ, phân tán và thường gắn với tác giả là người
nước ngoài hoặc các nghiên cứu phối hợp với sự tham gia của lưu học sinh, nhà
nghiên cứu Việt Nam với các tác giả nước ngoài trong các đề tài, luận án, bài
viết và được công bố ở nước ngoài như: Hoan Nguyen Xuan (2004); Hoang
Nam Vu (2008); Quy Nghi Nguyen (2009); Fanchette (2014, 2019);… Các
nghiên cứu thường dựa trên quan niệm riêng hoặc khái niệm Cụm công nghiệp
(industrial cluster) của Marshal (1980); Becattini (1992); Nadvi (1999); Ganne
& Lecler (2009);... để nghiên cứu thực tế. Với Việt Nam và đặc biệt với Hà Nội
trước đây cũng đã có nhiều nghiên cứu về làng nghề, một số ít nghiên cứu rất
sớm kể từ thời Pháp thuộc do người nước ngoài thực hiện (Gourou, 1936);
nhưng cũng chưa có một tài liệu nào trình bày rõ các lý luận và thực tiễn về
CLN. Trên thực tế CLN nói chung và CLN trên địa bàn Hà Nội vẫn tồn tại, phát
triển hoặc biến mất nhưng không được quan tâm và nghiên cứu dẫn đến chưa
vận dụng được đầy đủ tiếp cận phát triển theo ngành kết hợp phát triển theo
không gian địa lý trong việc ban hành các chính sách cho phát triển nông thôn
theo vùng. Trong bối cảnh đó, việc lựa chọn và thực hiện đề tài luận án “Nghiên
cứu phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội” là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn vì
Hà Nội đang cần nh ng giải pháp, chính sách phù hợp để thúc đẩy phát triển
bền v ng các làng nghề. Đề tài luận án được chọn nhằm trả lời các câu hỏi sau:
(1) Hiểu thế nào là CLN? CLN có gì khác so với khái niệm CCN trong các
tài liệu nước ngoài, CCN và CCNLN trong các văn bản của Việt Nam và Hà Nội?

20. 4
(2) Thực trạng phát triển của các CLN ở Hà Nội và sự phát triển đó chịu
ảnh hưởng của nh ng yếu tố nào?
(3) Muốn thúc đẩy phát triển các CLN ở Hà Nội trong thời gian tới thì cần
có nh ng giải pháp chủ yếu nào ?
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1.2.1. Mục tiêu chung
Tập hợp, bổ sung, hệ thống hóa các cơ sở lý luận về CLN từ đó phân tích
thực trạng và đề xuất một số giải pháp để thúc đẩy phát triển các CLN ở Hà Nội
trong thời gian tới.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa, bổ sung và phát triển các cơ sở lý luận và thực tiễn về
CLN và phát triển CLN;
- Phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển các CLN ở
Hà Nội;
- Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển CLN ở Hà Nội trong
thời gian tới.
1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là lý luận, thực tiễn về CLN và phát triển CLN đặt
trọng tâm vào khía cạnh kinh tế quản lý, tổ chức sản xuất kinh doanh theo
không gian địa lý của CLN.
- Đối tượng khảo sát là các CLN, các cơ sở SXKD trong các CLN, các
mối quan hệ kinh tế gi a các làng nghề và các cơ sở SXKD trong CLN.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: Nội dung nghiên cứu chủ yếu tập trung khía cạnh
kinh tế trong phát triển CLN có gắn kết một số khía cạnh xã hội trong CLN.
- Phạm vi không gian: Tập trung nghiên cứu với các CLN thủ công mỹ
nghệ là CLN gốm sứ, CLN đồ gỗ và CLN mây tre đan trên địa bàn Hà Nội.
- Phạm vi thời gian: Đánh giá thực trạng CLN đến năm 2018 và đưa ra các
đề xuất đến năm 2030.

21. 5
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Về lý luận: Luận án đã hệ thống hóa và rõ thêm cơ sở lý luận về CLN
và phát triển CLN, bao gồm: khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, tiêu chí
đánh giá và nhân tố ảnh hưởng. Luận án đã định nghĩa CLN dựa trên lý thuyết
về làng nghề và CCN đã được triển khai ở nhiều nghiên cứu thực nghiệm, cũng
như nh ng nghiên cứu tổng quan về cơ sở lý luận, thực tiễn. Luận án đã phân
biệt sự khác biệt gi a CLN với CCN, CCNLN. Luận án đã giải thích khoảng
trống trong các nghiên cứu liên quan về làng nghề, CCN, CCNLN và CLN, đặc
biệt là tính liên kết ngành theo không gian địa lý của CLN. Nh ng phân tích và
kết luận của luận án là nh ng kết quả có ý nghĩa bổ sung thêm lý luận đối với tổ
chức sản xuất của các làng nghề theo hướng hình thành và phát triển các CLN,
hình thành chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị sản phẩm làng nghề.
- Về thực tiễn: Luận án đã luận giải cho đến nay ở Việt Nam chưa có văn
bản pháp lý nào thừa nhận hay công nhận CLN nhưng luận án đã minh chứng
trên thực tế ở Hà Nội đang tồn tại 33 CLN. Nên luận án nghiên cứu theo hướng
này không chỉ mới mà còn cần thiết. Luận án đã cung cấp kinh nghiệm phát
triển làng nghề, CCN, CLN ở các nước; cung cấp cơ sở d liệu cho các cơ quan
quản lý Nhà nước, các địa phương tham khảo để hoạch định chính sách, các nhà
nghiên cứu kế thừa và có các nghiên cứu sâu hơn,... Luận án đã đề xuất được
các định hướng và 5 giải pháp thúc đẩy phát triển CLN ở Hà Nội trong thời gian
tới như: (1) Tăng cường đầu tư các nguồn lực cho phát triển CLN; (2) Đổi mới
về tổ chức sản xuất; (3) Nghiên cứu và phát triển thị trường; (4) Tăng cường
năng lực quản lý nhà nước và năng lực của cán bộ quản lý, chủ cơ sở SXKD; và
(5) Ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển NNNT và CLN.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
1.5.1. Ý nghĩ kho học
Đề tài luận án nghiên cứu về CLN là một hướng nghiên cứu mới ở Việt
Nam nên luận án đã cung cấp các tài liệu mang tính học thuật như tiếp cận
“Cụm”, đưa ra khái niệm về CLN và phát triển CLN, tiêu chí xác định CLN; sử

22. 6
dụng mô hình hồi quy Binary Logit để phân tích ảnh hưởng của các yếu tố đến
quyết định về loại hình SXKD của các cơ sở SXKD trong CLN; xác định các
mối quan hệ, mạng lưới, liên kết ngành, sự hình thành chuỗi cung ứng và chuỗi
giá trị trong CLN. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu mà luận án sử
dụng đã kết hợp các phương pháp phân tích truyền thống và hiện đại, kết hợp
phương pháp nghiên cứu kinh tế và nghiên cứu lịch sử,… Đây là nh ng kiến
thức, kỹ năng và phương pháp có giá trị khoa học trong luận án. Các nghiên cứu
lý luận của luận án không chỉ ở mức hệ thống hóa lý luận mà ý nghĩa hơn còn là
sự giải thích, bổ sung nh ng lý luận mới mà các tác giả khác chưa đề xuất.
1.5.2. Ý nghĩ thực tiễn
Vận dụng lý luận để phát hiện và phân tích lịch sử hình thành, thực trạng
và đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển các CLN trên địa bàn thành phố Hà
Nội có ý nghĩa thực tiễn trong việc giúp cho các nhà quản lý nhìn nhận CLN
như một thực thể khách quan ra đời và phát triển gắn với làng nghề và hình thức
tổ chức sản xuất địa phương từ đó có chính sách, giải pháp quản lý, hỗ trợ phù
hợp để phát huy nh ng ưu thế và hạn chế nh ng bất cập của phát triển CLN.
Luận án đã rút ra kinh nghiệm phát triển CLN; đánh giá các điểm mạnh, điểm
yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển CLN ở Hà Nội; cung cấp cơ sở d
liệu cho các cơ quan quản lý ở Hà Nội và các địa phương tham khảo để hoạch
định chính sách,... Đồng thời, luận án đã đề xuất nh ng định hướng và giải pháp
có căn cứ khoa học nhằm phát triển CLN trong thời gian tới trong bối cảnh
CNH, HĐH, xây dựng NTM và hội nhập quốc tế.

23. 7
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN
CỤM LÀNG NGHỀ
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CỤM LÀNG NGHỀ
2.1.1. Các khái niệm
2.1.1.1. Khái niệm về làng nghề và cụm công nghiệp làng nghề
Ở nước ta hiện có nhiều khái niệm khác nhau về làng nghề Trần Quốc
Vượng (1996); Bùi Văn Vượng (2002); Trần Minh Yến (2004);… nhưng về
chính thống thì Nghị định số 52/NĐ-CP ngày 12/4/2018 (thay thế Nghị định số
66/2006/NĐ-CP ngày 07 tháng 7 năm 2006 về phát triển ngành nghề nông
thôn) của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn đã đưa ra một khái
niệm chung về “làng nghề” ở Việt Nam như sau:
“Làng nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn,
phum, sóc hoặc các điểm dân cư tương tự tham gia hoạt động ngành nghề nông
thôn. Có tối thiểu 20% tổng số hộ trên địa bàn tham gia một trong các hoạt động
hoặc các hoạt động ngành nghề nông thôn; Hoạt động sản xuất kinh doanh ổn
định tối thiểu 02 năm liên tục tính đến thời điểm đề nghị công nhận; Đáp ứng các
điều kiện bảo vệ môi trường làng nghề theo quy định của pháp luật hiện hành”.
Theo Nghị định này, “Làng nghề truyền thống” là làng nghề có nghề
truyền thống được hình thành từ lâu đời. Trong đó, “nghề truyền thống” là nghề
đã được hình thành, xuất hiện tại địa phương từ trên 50 năm và hiện đang tiếp
tục phát triển tính đến thời điểm đề nghị công nhận, tạo ra nh ng sản phẩm độc
đáo, có tính riêng biệt, được lưu truyền và phát triển đến ngày nay hoặc có nguy
cơ bị mai một, thất truyền. “Làng nghề mới” là nh ng làng nghề hình thành do
có sự du nhập của một nghề mới hoặc là sự phát triển lan tỏa từ các nghề truyền
thống đến nh ng làng thuần nông hoặc ở nh ng làng đã có nghề cũ nhưng nay
chuyển hoàn toàn sang nghề mới (Dương Bá Phượng, 2001). “Làng có nghề” là
làng có sự du nhập của một nghề mới hoặc là sự phát triển lan tỏa từ các nghề
truyền thống; có số hộ, số lao động sản xuất tiểu thủ công nghiệp ít nhất từ 10%
trở lên (UBND thành phố Hà Nội, 2013a). Như vậy “Làng nghề” và “Làng có
nghề” bao gồm 2 yếu tố là “làng” và “nghề”. “Làng” là cộng đồng dân cư
được tập hợp theo quan hệ huyết thống, quan hệ địa vực, quan hệ nghề nghiệp,
quan hệ hôn nhân và tín ngưỡng. “Nghề” thể hiện một hoạt động sản xuất tiểu
thủ công nghiệp ở địa phương khi nó tạo ra được một khối lượng sản phẩm

24. 8
hàng hóa trao đổi thường xuyên trên thị trường, nh ng người hoặc hộ sản xuất
lấy hoạt động đó làm nguồn thu nhập chủ yếu.
Theo Nghị định Số 68/2017/NĐ-CP về quản lý, phát triển cụm công
nghiệp: Cụm công nghiệp là nơi sản xuất, thực hiện các dịch vụ cho sản xuất
công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, không có dân
cư sinh sống, được đầu tư xây dựng nhằm thu hút, di dời các doanh nghiệp
nhỏ và vừa, hợp tác xã, tổ hợp tác vào đầu tư SXKD. Cụm công nghiệp có quy
mô diện tích không vượt quá 75 ha và không dưới 10 ha.
Cụm công nghiệp làng nghề là CCN phục vụ di dời, mở rộng SXKD của
các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hợp tác xã, tổ hợp tác, cơ sở sản xuất hộ gia
đình, cá nhân trong làng nghề nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường,
phát triển nghề, làng nghề ở địa phương. CCNLN có qui mô diện tích không
vượt quá 75 ha và không dưới 5 ha (Chính phủ, 2017).
2.1.1.2. Khái niệm cụm làng nghề
Cho đến nay ở Việt Nam chưa có khái niệm thống nhất về “Cụm làng
nghề” nên để đi đến một khái niệm sử dụng cho nghiên cứu của luận án thì tác
giả đã vận dụng một số quan điểm, khái niệm có tên gọi đúng, gần hoặc liên
quan từ các tài liệu khác nhau để đưa ra khái niệm cho nghiên cứu luận án. Các
văn bản của nhà nước hoặc địa phương đang sử dụng thì có một số khái niệm về
Cụm có liên quan như CCN và CCNLN. Một số tác giả đã đưa ra khái niệm về
CCN, cụm ngành, cụm nghề như: Marshall (1890); Porter (1998); UNIDO
(2013); Nguyễn Xuân Thành (2015) có liên quan đến nh ng khía cạnh kinh tế,
xã hội và các mối quan hệ khác nhau nhưng cũng không có cụm nào tên gọi đặt
đúng tên là “Cụm làng nghề”.
Theo tác giả “Cụm làng nghề” được hiểu đơn giản là sự kết hợp gi a hai
từ “Cụm” và “Làng nghề”. “Cụm” là một tập hợp gồm một số đơn vị cùng loại
ở gần cạnh nhau, làm thành một đơn vị lớn hơn (Từ điển Việt-Việt, 2019) còn
“Làng nghề” đã được giải thích theo quy định của Chính phủ (Nghị định số
52/2018/NĐ-CP). Vì vậy, xuất phát từ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan,
tác giả đưa ra khái niệm về “Cụm làng nghề” như sau:

25. 9
“Cụm làng nghề là một tập hợp gồm một số làng nghề cùng loại ở gần
cạnh nhau, tập trung trên một không gian địa lý các cộng đồng người dân, chủ cơ
sở SXKD làng nghề và các thể chế địa phương với các mối liên kết về kinh tế, xã
hội và văn hóa tạo nền tảng cho việc cùng tham gia vào các hoạt động của cùng
một nghề tiểu thủ công nghiệp tại địa phương”.
Như vậy Cụm làng nghề phải bao gồm các yếu tố như: có các làng nghề
cùng loại, gần kề trên một không gian địa lý nào đó. Trong CLN cũng có các
mối quan hệ về kinh tế, văn hóa, xã hội. CLN ở Việt Nam cũng có nh ng điểm
tương tự CCN của Marshall và Porter vì ở đây cũng có sự tập trung của các đơn
vị sản xuất qui mô nhỏ như hộ, doanh nghiệp (khoảng 95% là hộ gia đình với 4
đến 5 lao động thường xuyên, doanh nghiệp với 15 đến 50 lao động thường
xuyên); Trong CLN cũng có sự phân công lao động và chuyên môn hóa cao
trong các hoạt động tiểu thủ công nghiệp, chuyên môn hóa theo từng công đoạn
sản xuất; Trong một không gian địa lý của CLN đã hình thành nên thị trường
lao động, nguyên liệu, sản phẩm và tạo nên năng lực cạnh tranh của Cụm.
CLN được đặc trưng bởi sự tập trung các làng nghề liền kề nhau trong một
phạm vi không gian địa lý (trong đó có các làng nghề chính, làng nghề lân cận và
làng nghề lan tỏa), các sản phẩm, dịch vụ trong cụm bổ trợ cho nhau dựa trên các
thể chế, mạng lưới và các nguồn lực của địa phương; các cơ sở SXKD có quy mô
vừa, nhỏ và siêu nhỏ chuyên môn hóa theo ngành gắn kết với sự đổi mới và năng
động do tính hiệp đồng thừa hưởng từ “Tính hiệu quả tập thể” thông qua các tác
động kinh tế từ bên ngoài, từ mạng lưới các nhà cung cấp, mạng lưới khách hàng
và các lợi ích của các hoạt động tập thể (Nadvi, 1999). Sự tập trung theo địa lý
của các cơ sở SXKD như hộ, HTX, doanh nghiệp đã tạo ra các thể chế thúc đẩy
sự hình thành và phát triển các mối quan hệ, sự hợp tác và cạnh tranh lẫn nhau
nhưng đồng thời cũng tạo ra các lợi ích chung cho các bên tham gia trong cùng
khu vực. Trong không gian địa lý của CLN có sự tồn tại, phát sinh và phát triển
nhiều mối quan hệ như quan hệ kinh tế, xã hội,... trong đó quan hệ kinh tế là
quyết định nhất và tác động vào sự tồn tại phát triển của các quan hệ khác.

26. 10
Bảng 2.1. Phân iệt cụm l ng nghề với các loại cụm theo văn ản nh nƣớc
Tiêu chí Cụm công nghiệp*
Cụm công nghiệp
làng nghề*
Cụm l ng nghề**
1. Tính
pháp lý
UBND cấp tỉnh
quyết định thành lập.
UBND cấp tỉnh quyết
định thành lập.
Hình thành tự phát do
sự phát triển, lan tỏa
của làng nghề.
2. Quy mô
Có ranh giới địa lý
xác định, diện tích
10-75ha.
Có ranh giới địa lý
xác định, qui mô tối
đa không quá 70ha
và không dưới 5 ha.
Có giới hạn về không
gian địa lý nhất định,
qui mô rộng lớn liên
quan đến nhiều làng
nghề liền kề nhau.
3. Cơ sở hạ
tầng
Được đầu tư đồng bộ
từ nhà xưởng, xử lý
môi trường, hạ tầng;
khu văn phòng,...
Được đầu tư tương
đối đồng bộ, nhưng
qui mô và tổng vốn
đầu tư nhỏ hơn CCN.
Không được đầu tư
đồng bộ về nhà xưởng,
đường xá, hạ tầng, xử lý
môi trường,... Sử dụng
nơi ở làm nhà xưởng.
4. Ngành
nghề SXKD
Đa ngành
Ngành nghề nông
thôn, làng nghề.
Một ngành nghề, 1
nhóm sản phẩm bổ trợ
nhau.
5. Loại
hình Tổ
chức sản
xuất
Chủ yếu DNNVV,
doanh nghiệp mở
rộng qui mô, doanh
nghiệp tư nhân (có qui
mô lớn).
Chủ yếu doanh
nghiệp nhỏ, HTX, hộ
gia đình, cá nhân
làng nghề có đăng
ký kinh doanh.
Chủ yếu là doanh
nghiệp nhỏ, siêu nhỏ;
các hộ gia đình (chủ
yếu là hộ chưa đăng ký
kinh doanh).
6. Nguồn
gốc doanh
nghiệp
Trong nước và nước
ngoài (nhiều DN từ
địa phương khác đến).
Có nguồn gốc tại địa
phương và rất ít DN
từ nơi khác đến.
Có nguồn gốc tại địa
phương (trong 1 nhóm
ngànhbổtrợ nhau).
7. Không
gian địa lý
cho sản xuất
làng nghề
Nằm ngoài khu dân
cư; không có dân cư
sinh sống; thuận tiện
về giao thông.
Nằm ngoài khu dân
cư; gần làng nghề và
không có dân cư sinh
sống.
Đan xen trong khu dân
cư; đan xen sản xuất và
sinh hoạt của gia đình
trong các làng nghề nên
có dân cư sinh sống.
* Theo Nghị định số 68/2017/NĐ-CP; ** Từ khái niệm tác giả đề xuất (2019).
Khái niệm CLN theo nghiên cứu của luận án là một phạm trù có nh ng nét
tương tự nhưng có nh ng điểm khác biệt so với các khái niệm và đặc trưng của
CCN, CCNLN. Điểm khác biệt cơ bản nhất là: (1) Sự hình thành và tính pháp
lý của cụm; (2) Quy mô và không gian địa lý của cụm; (3) Ngành nghề SXKD
trong cụm; (4) Các chủ thể SXKD trong cụm; và (5) Các mối quan hệ về kinh tế
- xã hội trong cụm. Trong khi CNN và CCNLN được đầu tư xây dựng nhằm thu
hút, di dời các DNNVV, hợp tác xã, tổ hợp tác, hộ gia đình vào đầu tư SXKD
nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm môi thì CLN hình thành do sự phát triển lan
tỏa của các làng nghề và sự tập trung của các DNNVV, hợp tác xã, hộ gia đình

27. 11
vừa đầu tư SXKD, ăn ở, sinh hoạt trong CLN; CCN và CCNLN đề cập tới một
khu vực sản xuất tập trung trong một khuôn viên nhất định có ranh giới bờ rào
tường chắn còn CLN liên quan một không gian địa lý tương đối rộng lớn, có sự
đan xen gi a hoạt động SXKD và sinh hoạt; Quan hệ quản lý trong CCN và
CCNLN là quan hệ gi a quản lý nhà nước với đơn vị SXKD còn quan hệ quản
lý trong CLN là phối hợp gi a quản lý về đơn vị SXKD và quản lý xã hội, quan
hệ làng xã, cộng đồng dân cư nông thôn.
2.1.1.3. Đặc điểm chính của cụm làng nghề
Từ việc nghiên cứu, tổng hợp, xem xét đặc điểm của phát triển CLN ở một
số nước trên thế giới có hình thức tổ chức gần giống với CLN ở Việt Nam và
qua nghiên cứu từ thực tiễn cho thấy CLN có các đặc điểm chính như sau:
-Trong CLN có sự tập hợp các làng nghề và làng có nghề liền kề nhau; tập
trung các cơ sở sản xuất để đạt một quy mô lớn; nó cho phép thực hiện các hoạt
động mà các hoạt động đó từng cá nhân, cơ sở SXKD không thể thực hiện một
cách độc lập như hình thành các chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị và thị trường tại
địa phương, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, đổi mới công nghệ, giải quyết vấn
đề môi trường,... Tuy nhiên, các CLN không thể tạo ra từ con số không, nó
muốn trở thành quy mô lớn phải có các hoạt động hiệu quả và khả năng thu hút
sự tập trung của các cơ sở SXKD, đặc biệt là doanh nghiệp.
- Trong CLN luôn có sự hợp tác, tương trợ gi a các tác nhân: Trong cụm,
các tác nhân thường có các chiến lược phát triển trong khoảng một thời gian dài
dẫn đến có các cam kết hoặc định hướng chung và thực hiện các phương tiện
cần thiết để đạt được các mục tiêu được xác định trong sự thống nhất với nhau.
Các sự hợp tác thường theo 3 hướng là hợp tác về “phương tiện” như đào tạo,
nghiên cứu phát triển, đổi mới công nghệ, xúc tiến thương mại, hợp tác về sản
phẩm và thị trường, khai thác các tính bổ sung để sản xuất các sản phẩm và dịch
vụ mới hoặc mở rộng thị trường và hợp tác về hình thành các tổ chức nghề
nghiệp qua hình thành câu lạc bộ, hội nghề nghiệp để trao đổi kinh nghiệm,
thông tin, kiến thức và tương trợ lẫn nhau.
- Trong CLN có sự cạnh tranh, ganh đua gi a các tác nhân: Cụm là nơi tập
trung các doanh nghiệp nên bên cạnh sự hợp tác, tương trợ gi a các tác nhân
cũng có sự ganh đua, cạnh tranh gi a các đơn vị về đầu vào, đầu ra và tiếp cận
các chính sách liên quan đến việc SXKD. Sự cạnh tranh, ganh đua đó dẫn đến
sự tạo dựng các khả năng mới nhằm đưa lại các lợi ích như: Cải thiện tổ chức
SXKD gọn nhẹ, phù hợp và hiệu quả hơn; Thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng và
sử dụng các công nghệ, kỹ thuật và phương pháp thực hiện mới nhanh hơn, chất

28. 12
lượng hơn và hiệu quả hơn; Thúc đẩy nghiên cứu, tìm hiểu các thị trường mới
để tăng tiêu thụ, tăng giá bán sản phẩm, tìm được nguồn nguyên liệu mới chất
lượng tốt và r hơn; Phát triển các hoạt động mới, hoạt động bổ trợ cho hoạt
động chính thông qua dịch vụ logistic, chăm sóc khách hàng, tái chế các sản
phẩm phụ. về sản phẩm, tổ chức sản xuất, thị trường và phát triển các mối quan
hệ. Sự cạnh tranh đó dẫn đến một sự xây dựng lên các khả năng mới, sự cải
thiện các cách thức tiến hành và các dạng tổ chức sản xuất, nó đưa đến sự phát
triển các hoạt động mới đem lại lợi nhuận cao hơn và mở rộng thị trường.
- Trong CLN có sự chuyên môn hóa, cơ giới hóa và hiện đại hóa: Để tăng
cường khả năng cạnh tranh, nâng cao chất lượng sản phẩm và hiệu quả của các
cơ sở SXKD trong các CLN đều có xu hướng tổ chức sản xuất theo hướng
chuyên môn hóa, cơ giới hóa và hiện đại hóa trang thiết bị, phương thức quản lý
mới và công nghiệp hóa. Sự chuyên môn hóa của các cơ sở SXKD kéo theo vốn
đầu tư lớn và cho phép mở rộng quy mô, tăng trưởng kinh tế. Một số CLN phát
triển có tổ chức sản xuất khoa học theo dây chuyền, theo tính chuyên môn cao
(phân chia qui trình sản xuất thành các công đoạn, phân công lao động chuyên
môn hóa làm việc trong từng công đoạn của dây chuyền sản xuất,…). Cuối
cùng, sự công nghiệp hóa trong các cụm đóng một vai trò rất quan trọng, nó
như là nền tảng của sự công nghiệp hóa trong các nước đang phát triển.
- Trong CLN có sự đổi mới, sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh:
Việc phát triển CLN sẽ luôn thúc đẩy quá trình sáng tạo và đổi mới. Ngoài việc
thúc ép các doanh nghiệp phải gia tăng năng suất, sức ép cạnh tranh trong cụm
buộc họ phải đổi mới liên tục. Sức ép cạnh tranh do các khách hàng muốn có sự
lựa chọn các nhà cung cấp tốt hơn trong cụm cũng làm cho các doanh nghiệp
phải liên tục cải tiến. Mức độ tập trung cao trong một khu vực khiến cho các
hoạt động học hỏi của các doanh nghiệp diễn ra nhanh hơn, càng tạo sức ép cho
các thay đổi. Thêm vào đó, với việc liên kết và trao đổi với các tổ chức nghiên
cứu, các trường đại học trong khu vực, các doanh nghiệp sẽ có cơ hội hơn để
tiếp cận nh ng thành tựu mới nhất của KHCN. Đa dạng hóa sản phẩm, thị
trường gắn với nh ng cải thiện về chất lượng sản phẩm, có mẫu mã mới, có
chủng loại sản phẩm mới,… để phát triển thị trường, tránh rủi ro, tiếp cận được
các nguồn vốn, làm ra các sản phẩm tương thích và thu hiệu quả. Việc đổi mới,
sáng tạo trong CLN là yếu tố mấu chốt của sức sản xuất trong tương lai, khuyến
khích sự hình thành các hoạt động mới và nâng cao năng lực cạnh tranh.
- Trong CLN có các hành động tập thể và lợi ích chung: Để nâng cao hiệu
quả và năng lực cạnh tranh, trong quá trình phát triển các cơ sở SXKD trong
CLN sẽ luôn có sự liên kết và có các hành động tập thể. Cụ thể là: Các cơ sở

29. 13
SXKD trong CLN cùng nhau tìm kiếm thị trường; thực hiện các hợp đồng mới,
phát triển chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị; Cùng đóng góp tiền của và công sức
để xây dựng và nâng cấp đường điện lưới, làm đường giao thông, xây dựng mới
trường học, trạm y tế xã, đình, chùa,... tạo lên nh ng tài sản chung cho cộng
đồng làng xã, địa phương. Chính các hành động tập thể và sự hợp tác gi a các
tác nhân tham gia cụm đã mang lại lợi ích chung, cụ thể là: Do có sự tập trung
các cơ sở SXKD trong một không gian địa lý nhất định và có sự gần kề về địa
lý, tổ chức nên người lao động và các cơ sở sản xuất nhanh chóng học hỏi và
tiếp thu được các kiến thức, công nghệ và cách thức sản xuất để chuyên môn
hóa và nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện công việc, công đoạn mà người
lao động hoặc cơ sở sản xuất thực hiện nên cho phép giảm chi phí giao dịch, tạo
nên lợi thế cạnh tranh; Sự phát triển trong cùng một hoạt động nên sử dụng
cùng một kiểu nguồn lực, nhân lực, phương tiện và công nghệ nên dễ dàng hình
thành được các thị trường tại địa phương, giảm được chi phí đầu tư, vận
chuyển, giao dịch, chuyển giao và đào tạo; Sản xuất các sản phẩm hàng hóa và
dịch vụ bổ sung đồng thời góp phần thỏa mãn nhu cầu của thị trường về số
lượng, chất lượng và chủng loại sản phẩm, tối ưu hóa các phương tiện sản xuất,
vật tư, tiền vốn, đất đai, lao động và các mối quan hệ.
2.1.1.4. Tiêu chí xác định cụm làng nghề
Theo chúng tôi, tiêu chí để xác định CLN phải đạt cả 04 tiêu chí sau:
(1) Có sự tập trung tối thiểu 3 làng nghề và làng có nghề gần nhau trong
một không gian địa lý tham gia cùng một lĩnh vực hoạt động hoặc các hoạt
động ngành nghề nông thôn, trong đó có ít nhất 1 làng nghề chính đã đạt tiêu
chuẩn công nhận làng nghề theo quy định chung của quốc gia.
(2) Có sự tập trung số lượng lớn các cơ sở SXKD chuyên môn hóa trong
cùng một lĩnh vực hoạt động ngành nghề (ít nhất có 10% cơ sở SXKD trong các
làng liền kề nhau), trong đó đã có các DNNVV; đã có sự hiện đại hóa và đổi
mới trong cụm.
(3) Có sự liên kết gi a các làng nghề chính và làng có nghề gần kề, hình
thành các mạng lưới về cung cấp nguyên vật liệu, gia công thầu khoán, tiêu thụ
sản phẩm, đào tạo nghề, chuyển giao KHCN.
(4) Đã hình thành chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị và thị trường tại địa
phương liên quan đến hoạt động của CLN.
Có thể xác định và phân loại CLN theo quy mô về địa lý, ngành nghề, quá
trình CNH, quá trình hình thành và phát triển.

30. 14
2.1.2. Phát triển cụm l ng nghề
2.1.2.1. Khái niệm về phát triển cụm làng nghề
Phát triển là phạm trù triết học dùng để khái quát quá trình vận động từ
thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của tự nhiên, xã hội và tư
duy (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2017). Theo Porter (1990),
phát triển của Cụm công nghiệp là phát triển kinh tế của các cụm. Theo nghiên
cứu của Caniels & Romijn (2003) cho thấy có các giai đoạn phát triển của
CCN, đó là: Giai đoạn phôi thai, giai đoạn củng cố, giai đoạn trưởng thành, phát
triển và giai đoạn suy tàn. Theo Adeboye (1996), các CCN trong các nước đang
phát triển không thể sao chép hoàn toàn các CCN trong các nước phát triển
nhưng chúng có các đặc điểm tương tự nhau và các giai đoạn phát triển giống
nhau. Khai thác các ý kiến khác nhau thì tác giả cho rằng: “Phát triển cụm làng
nghề là sự phát triển tổng hòa của cả kinh tế, xã hội và môi trường với sự lồng
ghép gi a phát triển SXKD với bảo tồn bản sắc văn hóa trong không gian địa lý
nhất định của CLN”.
Như vậy phát triển CLN thường có đặc điểm là:
- Phát triển CLN trước hết phải đảm bảo cho phát triển kinh tế của địa
phương và các cơ sở SXKD làng nghề, các thể chế tham gia liên quan. Điều này
thể hiện rõ nhất là phát triển sản phẩm, thị trường, thu nhập của các nghề thủ
công trong từng CLN. Khía cạnh xã hội của phát triển CLN thể hiện qua việc
tạo thêm việc làm, phân công lao động, tăng thu nhập lao động, liên kết liên
doanh, tăng thêm các thể chế kinh doanh mới và bảo tồn bản sắc văn hóa.
- Phát triển CLN cũng sẽ trải qua các giai đoạn tương tự như phát triển các
CCN trên thế giới, cụ thể là:
+ Giai đoạn phôi thai: Trong giai đoạn này các làng nghề, CLN đang tập
hợp các cơ sở SXKD, lao động trong cùng một lĩnh vực hoạt động ngành nghề,
hình thành các mạng lưới quan hệ, chuẩn bị cho sự CNH, HĐH thông qua việc
cải thiện sự tham gia của các nhà sản xuất vào thị trường, đồng thời tạo ra môi
trường thuận lợi cho việc xuất hiện các hoạt động tập thể.
+ Giai đoạn củng cố: là giai đoạn CLN trải qua giai đoạn phôi thai và phải
đi vào các hoạt động có sự HĐH, đổi mới, cũng có cụm sẽ suy thoái ngay sau
giai đoạn phôi thai nếu không thể đổi mới, HĐH quá trình tổ chức SXKD và sản
phẩm. Bước vào giai đoạn này, trong CLN triển khai quá trình CMH, HĐH và
đổi mới tự bên trong, đồng thời đem lại hiệu quả hoạt động cao hơn giai đoạn
phôi thai. Sau một thời gian phát triển, khả năng tăng trưởng ở thị trường nội địa
là hạn chế nên việc quốc tế hoá là một sự cần thiết. Vì vậy, trong CLN xuất hiện

31. 15
các doanh nghiệp SXKD có khả năng cạnh tranh cao; đáp ứng được nhu cầu cho
thị trường quốc tế; tham gia vào chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị toàn cầu.
+ Giai đoạn trưởng thành, phát triển: là giai đoạn một CLN có khả năng
đổi mới mạnh mẽ, chuyên môn hoá, HĐH cao hơn; tập trung vào các hoạt động
có giá trị gia tăng cao và có thể tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Các
sáng kiến về hợp tác gi a các cụm của các vùng khác nhau và có lúc hợp tác
gi a các nước khác nhau được hình thành. Vì vậy, trong CLN xuất hiện các
doanh nghiệp lớn, tập đoàn sản xuất kinh doanh có khả năng cạnh tranh cao và
tham gia điều phối chuỗi giá trị toàn cầu.
+ Giai đoạn suy tàn: Sau khi các CLN đã đạt đến thời kỳ trưởng thành,
phát triển, chuyên môn hóa, HĐH cao hơn thì các cụm sẽ gặp phải các thách
thức của sự toàn cầu hóa theo các chuẩn mực quốc tế về quy trình sản xuất, chất
lượng sản phẩm, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, sự cạnh tranh về các
nguồn lực trong và ngoài ngành,... Ở giai đoạn này trong CLN sản phẩm đã bão
hòa, nếu không còn có sự đổi mới, không phát triển được thị trường tiêu thụ sản
phẩm do có sản phẩm công nghiệp khác phù hợp hơn thay thế nên SXKD thu
hẹp, hiệu quả SXKD thấp; người lao động và doanh nghiệp chuyển đổi ngành
nghề hoặc dịch chuyển SXKD đến địa điểm mới cách xa trung tâm CLN cũ.
CLN ở giai đoạn suy tàn ngày càng phổ biến hơn ở các nước phát triển.
2.1.2.2. Vai trò của phát triển cụm làng nghề
- Phát triển CLN giúp cho phát triển nông thôn theo vùng và đóng góp tích
cực vào việc xây dựng NTM, đặc biệt là sớm hoàn thành các tiêu chí đánh giá
đạt chuẩn NTM (như Tiêu chí 2 về giao thông, tiêu chí 4 về điện, tiêu chí 5 về
trường học, tiêu chí 7 về cơ sở hạ tầng thương mại, tiêu chí 10 về thu nhập; tiêu
chí 11 về lao động có việc làm và tiêu chí 13 về tổ chức sản xuất) và thúc đẩy
việc triển khai, thực hiện hiệu quả Chương trình OCOP ở địa phương. Về kinh
tế, CLN tập trung các cơ sở SXKD trong một không gia địa lý nhất định và phát
triển các mối quan hệ có tính ưu tiên theo từng địa phương, vùng lãnh thổ. Nhờ
sự neo kéo có tính địa phương này mà CLN có thể là một công cụ phát triển
kinh tế của vùng, nó có ảnh hưởng đòn bảy và tác động đến các hoạt động kinh
tế của địa phương. Theo quan điểm này, các CLN cũng là một yếu tố thu hút
các nhà đầu tư trong và ngoài địa phương tạo nên tính hiệu quả trong phát triển
vùng. Về văn hóa xã hội, CLN có các cộng đồng dân cư sinh sống nên các hoạt
động văn hóa xã hội có nh ng nét riêng theo tập quán địa phương. Vì vậy, phát
triển CLN giúp gi gìn, bảo tồn, phát triển các nét văn hóa truyền thống lâu đời
thể hiện ngay trong các sản phẩm và các hoạt động văn hóa, xã hội trong CLN.

32. 16
- Phát triển CLN góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp, nông thôn theo hướng CNH, HĐH. Trong quá trình phát triển, các CLN
đã có vai trò tích cực góp phần tăng tỷ trọng giá trị sản xuất tiểu thủ công
nghiệp và dịch vụ, chuyển lao động từ sản xuất nông nghiệp có thu nhập thấp
sang ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao hơn. Đồng thời các cơ sở
SXKD trong cụm không ngừng đầu tư, cải tiến các trang thiết bị, công nghệ để
hiện đại hóa và cơ giới hóa trong quá trình SXKD. Xét trên góc độ CNH và
HĐH thì việc phát triển các CLN đã có tác động tích cực tới cơ cấu kinh tế
nông nghiệp, nông thôn. Nó không chỉ cung cấp tư liệu sản xuất cho khu vực
nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp như: đầu tư máy móc, trang thiết bị và công
nghệ ngày càng hiện đại hơn để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và
góp phần CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn.
- Phát triển CLN giúp cho phát triển các quan hệ hợp tác, tương trợ, liên
kết gi a các đối tác; thúc đẩy sự phát triển chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị tại địa
phương và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Kinh tế cụm lại thúc đẩy sự cạnh
tranh khuyến khích sự trao đổi thông tin, kiến thức, chuyển giao công nghệ gi a
các doanh nghiệp có liên quan. Sự chuyển giao kiến thức và công nghệ gi a các
doanh nghiệp dẫn đến sự tăng trưởng mới, giúp cho sự tăng trưởng của cả cụm.
Trong cụm, các tác nhân thường có các chiến lược phát triển trong khoảng một
thời gian dài dẫn đến có các cam kết hoặc định hướng chung và thực hiện các
phương tiện cần thiết để đạt được các mục tiêu được xác định trong sự thống nhất
với nhau. Các sự cộng tác này dẫn đến sự phát triển các mối quan hệ hàng hóa và
phi hàng hóa; thúc đẩy sự phát triển chuỗi giá trị địa phương và tham gia vào
chuỗi giá trị toàn cầu.
- Khai thác hiệu quả các nguồn lực, đóng góp vào sự phát triển địa
phương: Trong quá trình phát triển của CLN, các cơ sở SXKD khai thác tốt các
tiềm năng, thế mạnh sẵn có về nguồn nguyên liệu, cơ sở hạ tầng, lao động, thị
trường, đất đai, vốn đầu tư, phát triển các hoạt động bổ trợ liên quan đến hoạt
động của CLN,… Mặt khác, các cơ sở SXKD trong CLN phát triển các mối
quan hệ có tính ưu tiên với lãnh thổ của nó đang hoạt động. Nhờ sự neo kéo có
tính địa phương này mà CLN có ảnh hưởng đòn bảy và tác động đến các hoạt
động kinh tế của địa phương, mở rộng quan hệ hợp tác với các đối tác để thu
hút các nhà đầu tư trong và ngoài địa phương. Các CLN tạo lên tính hiệu quả
trong sự phát triển vùng thể hiện ở các khía cạnh như: Cải thiện sức sản xuất
của các doanh nghiệp trong cụm; Khuyến khích sự đổi mới, yếu tố mấu chốt
của sức sản xuất trong tương lai; Khuyến khích sự hình thành các hoạt động
mới. Mặt khác, cộng đồng dân cư và doanh nghiệp sẽ có trách nhiệm chung

33. 17
trong việc đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường kinh doanh,
bảo vệ môi trường, tuân thủ các quy tắc chung của cộng đồng địa phương. Phát
triển CLN không chỉ nâng cao được năng lực của các cá nhân mà còn nâng cao
năng lực và trách nhiệm của cộng đồng với nghề tiểu thủ công; các hoạt động
ngành nghề, dịch vụ khác như du lịch, chế biến nông sản, các dịch vụ bổ trợ và
các hoạt động văn hóa, thể thao, xã hội từ thiện,...
2.1.3. Nội dung nghiên cứu về phát triển cụm l ng nghề
Nội dung 1: Lịch sử hình thành, phát triển và tổ chức không gian của cụm
- Nghiên cứu lịch sử hình thành và các giai đoạn phát triển của CLN cần
xem xét quá trình hình thành, phát triển, nh ng giai đoạn thăng trầm và nguyên
nhân. Các nghiên cứu sẽ được minh chứng qua các trường hợp của một số CLN
được chọn khảo sát ở Hà Nội.
- Nghiên cứu sự phân bố các CLN có vai trò quan trọng đối với hiệu quả
của SXKD TTCN cũng như giải quyết các vấn đề khác có liên quan về mặt xã
hội, môi trường. Thực tế cho thấy, việc bố trí hợp lý các CLN theo vùng lãnh
thổ, địa phương ngoài việc khai thác tốt các tiềm năng, nguồn lực và thế mạnh
sẵn có về nguồn nguyên liệu, cơ sở hạ tầng, lao động, thị trường, thu hút vốn
đầu tư,… còn giải quyết được các vấn đề về cấp điện, cấp nước, xử lý chất thải,
chống ô nhiễm môi trường, phân bố dân cư và hình thành các khu đô thị mới,…
Vì vậy, việc phân bố và quy hoạch phát triển CLN, không chỉ đáp ứng các yêu
cầu trước mắt mà còn phải tính đến các yếu tố trong tương lai, nói cách khác
quy hoạch phải có tính hệ thống và có sự định hướng phát triển lâu dài.
Nói tóm lại, việc tổ chức không gian lãnh thổ và phân bố CLN được coi là
hợp lý khi nó đảm bảo hài hoà được cả ba mục tiêu: kinh tế, xã hội và môi
trường trong suốt quá trình vận động, phát triển của vùng và của địa phương.
Bên cạnh đó, do nhu cầu mở rộng mặt bằng SXKD và khai thác sử dụng cơ sở
hạ tầng, tài sản chung của địa phương với chi phi hợp lý, nhiều cơ sở SXKD
trong làng nghề chính đã thuê hoặc mua đất ở các làng xã xung quanh làng nghề
chính để xây dựng nhà xưởng, thuê lao động tại chỗ phục vụ mở rộng SXKD,
tập kết nguyên vật liệu. Vì vậy, trong các CLN gần như không còn các khu đất
trống; các bờ ao, kênh mương liền kề làng nghề đều được tận dụng để vật liệu,
phơi sản phẩm,...
Nội dung 2: Nghiên cứu sự phát triển các yếu tố phục vụ sản xuất kinh doanh
- Nghiên cứu các nguồn lực phục vụ sản xuất kinh doanh trong mỗi CLN.
Các Cụm làng nghề có hai loại nguồn lực là nguồn lực chung của vùng,
của cộng đồng làng nghề và nguồn lựa riêng của các cơ sở SXKD làng nghề.

34. 18
+ Nguồn lực chung có thể là cơ sở hạ tầng chung của cả vùng như giao
thông, điện, nước, truyền thông, chợ nông thôn, cơ sở giáo dục và đào tạo,...
+ Nguồn lực của cộng đồng làng nghề như cơ sở trưng bày giới thiệu sản
phẩm, chợ buôn bán sản phẩm và nguyên vật liệu, quy trình và cách thức sản
xuất, danh tiếng, mối quan hệ xã hội, giá trị văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của
cộng đồng làng xã trong CLN.
+ Nguồn lực riêng của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong Cụm gồm:
nguồn nhân lực (nhân lực thường xuyên của các cơ sở SXKD và nhân lực vãng
lai thời vụ từ bên ngoài); Vốn cho sản xuất kinh doanh tồn tại dưới hai hình
thức là vốn tài chính (vốn tự có và vốn tín dụng) và Vốn hiện vật tồn tại dưới
hình thức vật chất của quá trình sản xuất như đất đai, nhà xưởng, máy móc,
nguyên liệu của các cơ sở SXKD. Ngoài ra trong các cơ sở SXKD cũng có
nguồn vốn phi vật chất là vốn xã hội và vốn con người, trong đó có kinh
nghiệm, kiến thức, bí quyết nghề nghiệp riêng của từng cá nhân.
- Nghiên cứu các loại thị trường cho phát triển SXKD của các CLN
+ Thị trường tiêu thụ sản phẩm là yếu tố quan trọng nhất của các CLN trong
giai đoạn hiện nay. Thị trường đầu tiên của CLN chính là chợ làng nhằm phục vụ
địa phương và các vùng lân cận, đó là thị trường tại chỗ nhưng thường nhỏ hẹp,
sức tiêu thụ chậm; phương thức giao dịch trên thị trường chủ yếu là trao tay, thỏa
thuận miệng gi a người sản xuất, người tiêu dùng và gi a các chủ thể kinh tế.
Cùng với sự phát triển kinh tế thị trường, sản phẩm của CLN được tiêu thụ rộng rãi
không chỉ tại nơi sản xuất, thị trường địa phương mà còn được cung cấp cho các
địa phương khác trên toàn quốc và xuất khẩu ra thị trường nước ngoài.
+ Thị trường khoa học công nghệ: được hình thành tự phát trên cơ sở các
thiết bị công nghệ truyền thống, một số người lao động, hộ thủ công đã tách ra
chuyên sửa ch a, cải tiến một số công đoạn cho hiệu quả hơn. Hoặc một số hộ,
doanh nghiệp có số vốn dồi dào chuyển sang buôn bán máy móc, thiết bị trong
phạm vi làng, xã trong CLN. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp, hộ SXKD có
tiềm lực đã tìm đến các thành phố, trung tâm buôn bán máy móc, công nghệ
hiện đại để tìm hiểu, đầu tư mua các thiết bị, công nghệ hiện đại phục vụ
SXKD. Vì vậy, nhìn chung thị trường công nghệ từ lúc nhỏ hẹp, chắp vá chưa
đáp ứng nhu cầu hiện đại hóa các hoạt động SXKD trong CLN đến chỗ phát
triển, mở rộng thị trường công nghệ cả ở trong và ngoài CLN. Bên cạnh đó, còn
có các tổ chức nghiên cứu, cơ quan có thẩm quyền vào cuộc để nghiên cứu,
giúp CLN thực hiện việc chuyển giao, tiếp nhận công nghệ hiện đại.

35. 19
+ Thị trường lao động được hình thành theo thời vụ, cơ cấu lao động trong
làng nghề cũng như CLN được phân hóa như sau: Lực lượng cơ bản nhất ở tại
địa phương bao gồm lao động địa phương chuyên nghiệp; Lao động địa phương
bán chuyên nghiệp là nh ng người trong gia đình tham gia khi công việc cần
kíp hoặc công việc của hộ rỗi rãi; Lao động làm thuê ở địa phương khác đến
làm việc với tư cách đi học việc, như các ngành chạm, khắc, thêu ren,... Thực tế
hiện nay tại một số CLN, lao động chuyên nghiệp là nh ng người trong độ tuổi
trung niên hoặc là người đã lập gia đình, còn đối với lao động tr thì quan niệm
gi “nghề truyền thống” của cha ông chỉ là tạm thời, đôi khi lao động tr thích
làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp, khu công nghiệp đa ngành có thu nhập
cao hơn và ổn định hơn làm “nghề truyền thống”.
+ Thị trường vật tư, nguyên liệu đầu vào sản xuất của làng nghề: Các CLN
thường sử dụng các nguyên vật liệu trong nước với 2 dạng là dạng nguyên vật
liệu có tại địa phương và loại nguyên vật liệu mua từ địa phương khác. Ngày
nay, sự khan hiếm nguyên vật liệu, sự mất cân đối trong cung ứng hoặc giá cả
nguyên vật liệu liên tục tăng đã ảnh hưởng tới phát triển làng nghề cũng như
CLN. Hiện nay một số làng nghề còn phải mua nguyên vật liệu, máy móc từ
nước ngoài nên cách thức nhập khẩu, thủ tục và giá cả cũng sẽ ảnh hưởng tới
hoạt động SXKD và chuỗi cung ứng trong CLN.
Nội dung 3: Nghiên cứu sự phát triển các tổ chức sản xuất kinh doanh và
liên kết, hợp tác trong cụm làng nghề
Trong mỗi CLN thường có một số làng nghề, có vị trí và vai trò khác nhau
trong SXKD, từ đó tạo nên một hệ thống sản xuất địa phương gắn với đặc trưng
sản phẩm của Cụm và tạo nên lợi thế cạnh tranh, đặc trưng của từng Cụm.
Trong mỗi CLN lại có nhiều loại cơ quan, đơn vị khác nhau từ các cơ sở SXKD
đến cơ quan hành chính và tổ chức xã hội nên mối quan hệ vừa có sự thống nhất
theo quy định của nhà nước và chính quyền địa phương nhưng lại có nh ng quy
ước riêng của nghề, của phường hội. Vỉ vậy, các nội dung chính về tổ chức sản
xuất trong cụm thường được xem xét về các khía cạnh như:
+ Phát triển về tổ chức SXKD trong CLN cần đề cập việc phát triển nền
kinh tế nhiều thành phần, trong đó có kinh tế tư nhân (bao gồm kinh tế cá thể và
kinh tế tư bản tư nhân, hoạt động dưới hình thức hộ kinh doanh cá thể, các loại
hình doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiêm h u hạn, công
ty hợp danh) và HTX. Trong các CLN thường có các hình thức tổ chức SXKD
chủ yếu là hộ gia đình, HTX, tổ hợp tác và doanh nghiệp. Doanh nghiệp là tổ
chức có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch, được đăng ký thành lập theo quy

36. 20
định của pháp luật nằm mục đích kinh doanh (Quốc hội, 2014). Hợp tác xã là tổ
chức kinh tế tập thể, đồng sở h u, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 07 thành viên
tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh
doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự
chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý HTX (Quốc hội,
2012). Hộ gia đình bao gồm hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh) và hộ không
đăng ký kinh doanh. Hộ kinh doanh thường do một cá nhân hoặc một nhóm
người là công dân Việt Nam đủ 18 tuổi, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ làm
chủ. Khi hộ có 10 lao động trở lên phải đăng ký thành lập doanh nghiệp theo quy
định (Chính phủ, 2015). Các hộ không đăng ký kinh doanh cũng phải chịu trách
nhiệm về hoạt động SXKD của gia đình nhưng không phải đóng thuế.
+ Nghiên cứu về sự chuyển đổi từ hộ sang doanh nghiệp có tư cách pháp
nhân: Ở Việt nam, các doanh nghiệp đăng ký theo luật định được coi là doanh
nghiệp chính thức, trong khi hộ gia đình được coi là phi chính thức. Quá trình
chuyển đổi các hộ gia đình thành doanh nghiệp chính thức là quá trình thúc đẩy
các hoạt động SXKD diễn ra minh bạch hơn để các đơn vị SXKD đó được điều
tiết bởi một hệ thống biện pháp hành chính và pháp lý toàn diện và ổn định.
Quá trình này cũng giúp nâng cao khả năng dự đoán về môi trường kinh doanh,
giúp các nhà đầu tư, các nhà quản lý doanh nghiệp, người lao động cũng như
các cơ quan chức năng của nhà nước đưa ra được nh ng quyết định phù hợp.
Do đó quá trình này sẽ thúc đẩy nền kinh tế vận hành có hiệu quả hơn và góp
phần phân bổ phù hợp các nguồn lực của quốc gia.
+ Liên kết hợp tác trong các CLN là rất quan trọng và thể hiện rõ vai trò
của CLN nhằm chia sẽ các giá trị chung, thúc đẩy chuyên môn hóa và giảm các
chi phí sản xuất kinh doanh trao đổi, giảm rủi ro trong kinh doanh và năng động
về sáng kiến. Liên kết có thể qua chính thức hoặc không chính. Trong phạm vi
một CLN hoặc gi a các CLN với nhau, các chủ cơ sở SXKD và chủ doanh
nghiệp thường có quan hệ liên kết hợp tác như: Thuê gia công thông qua quan
hệ gia đình, họ hàng, láng giềng, bạn bè, đồng niên, hội viên các đoàn thể xã hội
trong làng nghề và vùng lân cận; Chuyển giao kiến thức kĩ thuật, công nghệ,
đào tạo hoặc cho thuê phương tiện, thiết bị phục vụ SXKD; Truyền bí quyết
nghề trên cơ sở các công đoạn, kỹ thuật phức tạp họ tìm đến nhau để thuê,
khoán thực hiện một số chi tiết hoặc một bộ phận của sản phẩm, đặc biệt là các
sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ liên quan đến khảm xà cừ, sơn mài; Quan hệ thầy trò,
một số chủ xưởng, nghệ nhân trong CLN dạy nghề cho thợ của địa phương và
các địa phương khác. Một số thợ học nghề đã mở xưởng tại nhà và sau đó gia

37. 21
công thuê cho ông chủ cũ; hợp tác gi a làng nghề chính và các làng nghề lân
cận; gi a các làng chuyên cung cấp lao động và các làng sử dụng lao động.
+ Các mối liên kết gi a các làng nghề và mối quan hệ của các cơ sở SXKD
tạo nên uy tín, lòng tin trong việc thực hiện các đơn hàng hoặc cung cấp nguyên
vật liệu, cho thuê trang thiết bị phục vụ SXKD. Ngoài ra, trong CLN còn có mối
quan hệ gi a hoạt động ngành nghề với khu dân cư của CLN đó là mối quan hệ
khăng khít h u cơ gắn bó từ lâu đời trên cùng địa bàn. Trong quá trình phát triển
SXKD, địa bàn SXKD được mở rộng đã thu hút một lượng lớn lao động, tạo
công ăn việc làm đã khích lệ người nông dân ở khu dân cư chuyển sang làm
ngành nghề TTCN và dịch vụ dẫn đến có sự phân công lại lao động trong CLN.
Nội dung 4: Nghiên cứu kết quả phát triển các cụm làng nghề
- Kết quả phát triển về kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế
+ Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động nông thôn theo
hướng CNH-HĐH. Điều này thể hiện qua: Tăng tỷ trọng công nghiệp - TTCN,
dịch vụ, giảm tỷ trọng nông nghiệp; chuyển lao động từ sản xuất nông nghiệp
có thu nhập thấp sang ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao hơn; tạo ra
một nền kinh tế đa dạng ở nông thôn với sự thay đổi về cơ cấu, phong phú, đa
dạng về loại hình sản phẩm.
+ Gia tăng giá trị sản lượng, làm tăng giá trị sản phẩm hàng hóa, đóng góp
đáng kể cho kinh tế địa phương. Góp phần thúc đẩy sự ra đời và phát triển các
ngành nghề liên quan mật thiết với nó như dịch vụ, thương mại, vận tải, thông
tin liên lạc,v.v. Từng bước hình chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị và thành thị
trường địa phương, các trung tâm giao lưu buôn bán, dịch vụ và trao đổi hàng
hóa, dần dần tạo lập cụm dân cư với lối sống đô thị ngày một rõ nét, tiến đến đô
thị hóa trở thành các thị tứ, thị trấn.
+ Tạo thêm nhiều việc làm mới, thu hút nhiều lao động vào các ngành
nghề phi nông nghiệp, nhất là lao động nông nhàn, tăng thêm thu nhập cho lao
động nông thôn, góp phần xóa đói giảm nghèo; giải quyết tốt các vấn đề xã hội
như văn hóa, giáo dục, chăm sóc sức khỏe của người dân, giảm tệ nạn xã hội
trong CLN. Phát triển CLN gắn liền với bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc thông
qua các hoạt động lễ hội hay hương ước của làng nghề.
- Nghiên cứu ảnh hưởng của phát triển CLN tới phát triển của địa phương
+ Ảnh hưởng tích cực của các CLN tới phát triển địa phương được xem
xét trên 3 khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường.

38. 22
Về mặt kinh tế cần xem xét đóng góp của CLN cho phát triển kinh tế địa
phương thể hiện qua tăng giá trị sản lượng và sản phẩm hàng hóa, đóng góp vào
nguồn thu của địa phương qua phần trích thuế phí cho địa phương, thúc đẩy sự
ra đời và phát triển các ngành nghề liên quan như dịch vụ, thương mại, vận tải,
thông tin liên lạc,... Từng bước hình thành phố chợ sầm uất, các trung tâm giao
lưu buôn bán, dịch vụ và trao đổi hàng hóa, dần dần tạo lập cụm dân cư với lối
sống đô thị ngày một rõ nét, tiến đến đô thị hóa trở thành các thị tứ, thị trấn ở
khu vực nông thôn. Để đánh giá cần xem xét qua các chỉ tiêu tăng trưởng giá trị
sản xuất của các địa phương trong Cụm, tăng số sản phẩm của làng nghề, thu
nhập của các cơ sở SXKD nghề nhất là các hộ gia đình, phát triển các hoạt động
du lịch nói chung và du lịch làng nghề nói riêng,... Sự phát triển của các CLN
đã tập trung các cơ sở SXKD và hình thành thị trường địa phương; khai thác
nguồn vốn nhà nước và xã hội hóa cho phát triển cơ sở hạ tầng.
Về mặt xã hội đóng góp của CLN thể hiện qua việc tạo thêm nhiều việc
làm mới, thu hút nhiều lao động vào các ngành nghề phi nông nghiệp, nhất là
lao động nông nhàn rỗi, lao động trên độ tuổi hay dưới độ tuổi, hạn chế việc di
cư từ vùng này sang vùng khác; tăng sức mua của người dân và thu hẹp khoảng
cách thành thị nông thôn; Nâng cao học vấn của người dân, thể hiện trình độ
dân trí văn minh cao hơn; góp phần xóa đói giảm nghèo; giải quyết tốt các vấn
đề xã hội như văn hóa, giáo dục, chăm sóc sức khỏe của người dân, giảm tệ nạn
xã hội trong CLN,… Phát triển CLN gắn liền với bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc
vì nó là sự kết tinh của lao động vật chất và lao động tinh thần, được tạo nên bởi
bàn tay tài hoa và óc sáng tạo của người thợ thủ công. Vì vậy, sự phát triển của
CLN góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống, kế thừa
nh ng bí quyết quý giá của nghề và bảo tồn di sản văn hoá. Hình thành các thể
chế xã hội và các tổ chức xã hội, nghề nghiệp mới có lợi cho thu hút đầu tư từ
bên ngoài. CLN cũng thúc đẩy phát triển sản xuất, tạo việc làm, tăng thu nhập
cho người dân, đóng góp cho nguồn thu ngân sách của địa phương và góp phần
chuyển đổi cơ cấu lao động, cơ cấu các đơn vị SXKD theo hướng chuyển từ hộ
sang doanh nghiệp, chuyển từ cơ sở SXKD không đăng ký kinh doanh sang cơ
sở SXKD có đăng ký kinh doanh.
Về môi trường thể hiện rõ nhất là cải tiến công nghệ để giảm thiểu ô
nhiễm, tập kết và thu gom rác thải làng nghề theo đúng quy định, không dùng
các chất cấm trong xử lý nguyên liệu và sản phẩm, không làm ô nhiễm nguồn
nước và không khí, bụi bẩn trên cả vùng. Các cơ sở SXKD và cả cộng đồng có
nh ng giải pháp bảo vệ môi trường, phòng cháy ch a cháy, bảo hiểm cháy nổ.

39. 23
+ Ảnh hưởng tiêu cực
Sự phát triển của các CLN cũng đã và đang gây ra một số khó khăn, bất cập
cho chính quyền và nhân đân địa phương như: Hoạt động trong CLN phần lớn
trong khu dân cư nên nên đã tạo ra sự quá tải và áp lực nên hệ thống cơ sở hạ
tầng đã được đầu tư (hệ thống đường giao thông, đường điện, hệ thống cung ứng
và tiêu thoát nước); Gây ô nhiễm môi trường (đất, nước, không khí và tiếng ồn);
sử dụng nguyên liệu tự nhiên với số lượng lớn nên đang làm cạn kiệt dần nguồn
nguyên liệu và tài nguyên của đất nước; Làm cho giá đất, thuê đất và các chi phí
sinh hoạt của người dân địa phương tăng lên; nhiều diện tích đất nông nghiệp và
diện tích ao hồ trong làng xã bị chuyển đổi sang mục đích phi nông nghiệp nên
ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, tiêu thoát nước và vệ sinh môi trường; Gây
nên nh ng vấn đề bất cập về tình hình trật tự an ninh và an toàn xã hội tại địa
phương do có một số lượng lớn người đến địa phương làm thuê, kinh doanh
dịch vụ, lưu trú.
2.1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng tới sự phát triển của các cụm làng nghề
(1) Ảnh hưởng từ thể chế, chính sách của nhà nước và địa phương
Cụm làng nghề đã hình thành và phát triển qua nhiều thời kỳ, nhiều chế độ
KTXH. Mỗi chế độ có nh ng thể chế và chính sách cai trị hoặc quản lý khác
nhau. Thực tế, sự thay đổi về thể chế, chính trị có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát
triển của các cơ sở SXKD trong CLN. Bởi vì các chủ cơ sở SXKD trong các
làng nghề, CLN rất sợ sự không ổn định về chính trị và thay đổi về pháp luật
liên quan đến sở h u tài sản. Chính sách thay đổi sẽ có nhiều ảnh hưởng đến
quyền lợi và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia SXKD, đặc biệt là sự sở h u về
tài sản, nộp thuế phí và tiếp cận các yếu tố đầu vào như: vốn, lao động. công
nghệ. Trong thực tế của sự phát triển và cả trong quá trình đổi mới ở nước ta
cho thấy muốn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế phải có động lực do việc tư h u hoá
tạo ra, còn muốn bảo đảm công bằng xã hội phải có các thể chế cộng đồng bảo
đảm việc phân phối lại phúc lợi.
(2) Ảnh hưởng của thị trường
Thị trường cung cấp nguyên liệu cho các CLN trong nh ng năm trước đây
chủ yếu được cung cấp từ các địa phương, trong nước thì hiện nay nguồn
nguyên liệu có thể nhập khẩu từ các nước Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ,... Bên
cạnh sự phát triển của thị trường nguyên liệu thì thị trường lao động, thị trường
vốn, thiết bị và khoa học công nghệ được hình thành và phát triển mạnh tại các
CLN. Các tiến bộ KHCN mới được phát minh được nhanh chóng thử nghiệm
và ứng dụng vào sản xuất đã góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu

40. 24
quả SXKD. Đối với thị trường tiêu thụ, từ xưa đến nay luôn đóng vai trò rất
quan trọng trong việc phát triển nghề và SXKD trong các làng nghề, CLN.
(3) Ảnh hưởng của vị trí địa lý
Sự xuất hiện các CLN gắn liền với sự gần kề về địa lý và tổ chức. Các cơ
sở SXKD trong các CLN ở Hà Nội đã khai thác sự gần kề về địa lý với thủ đô
Hà Nội, nơi được xem như là một thị trường rộng lớn để tiêu thụ các sản phẩm
và cung cấp nguyên liệu, các dịch vụ về khoa học và công nghệ,... Hơn n a sự
gần kề về địa lý gi a các cơ sở SXKD, các làng nghề với nhau cho phép thông
tin, lưu thông dễ dàng, giảm chi phí trong việc vận chuyển vật tư, tiêu thụ sản
phẩm và đào tạo lao động của các CLN. Thực tế cho thấy trong nh ng năm gần
đây luôn có một lực lượng lao động ở nh ng làng, xã thuần nông sang làm thuê
cho các cơ sở SXKD ở nh ng làng nghề và làng có nghề. Nh ng lao động này
từ chỗ học nghề, sau đó làm thuê cho các cơ sở dạy nghề và dần dần tách ra
khỏi cơ sở làm thuê để đầu tư xây dựng một cơ sở sản xuất độc lập. Đó chính là
cách lan rộng của các mạng lưới làm hàng gia công, cung ứng nguyên vật liệu
và mở rộng không gian của các CLN.
(4) Ảnh hưởng của vốn con người
Con người là một chỉnh thể, thống nhất về trí lực, tâm lực, thể lực, đa dạng
bởi mối quan hệ gi a các cá nhân (quan hệ gia đình, dòng tộc, làng xã, quan hệ
giai cấp, dân tộc,...) và các mối quan hệ xã hội như quan hệ chính trị, văn hóa,
đạo đức, tôn giáo,... (Tạ Ngọc Tấn & cs., 2016). Gần đây lúc nói đến các nhân tố
quyết định sự phát triển, người ta chú ý đến nhân tố con người, trong đó quan
trọng nhất là óc kinh doanh và một nhân tố liên quan với nó là sự đổi mới. Theo
Schumpeter (1942), óc kinh doanh hướng dẫn sự biến đổi và đổi mới, đó là động
cơ của tăng trưởng. Hiện nay, trong các CLN đang xuất hiện một tầng lớp doanh
nhân mới, các doanh nhân là người có óc kinh doanh, dám chịu rủi ro, dám làm
các việc chưa ai làm mà không sợ thất bại. Thực tế, sau một quá trình phát triển
nghề trong các CLN đều có một số nghệ nhân, thợ giỏi nghề và lao động đã thành
thạo nghề. Đây là lực lượng nòng cốt và quan trọng trong việc đào tạo, nhân cấy
và phát triển nghề tại địa phương. Vốn con người còn thể hiện qua vai trò to lớn
của lãnh đạo chính quyền địa phương trong việc tổ chức, chỉ đạo và định hướng
phát triển ngành nghề trong CLN. Thực tế, ở nh ng nơi có CLN phát triển mạnh
là nơi có nh ng người có chức, có quyền ở địa phương đã từng tham gia làm
nghề hoặc là chủ cơ sở SXKD trong CLN. Chính họ là người có thông tin và biết
được các khó khăn trong SXKD để có nh ng kiến nghị kịp thời với các cấp chính
quyền và các cơ quan chuyên môn nhằm đề xuất các giải pháp kịp thời, phù hợp
để tháo gỡ khó khăn và tạo điều kiện cho CLN phát triển.