การศึกษาตามอัธยาศัย การศึกษาของโลกยุคใหม่ที่มาแรง

1. บทที่ 1
ระบบการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่รู้จัก
การเรียนรู้กำเนิดขึ้นมาพร้อมกับการเกิดของสิ่งมีชีวิต ระดับการเรียนรู้ของ
สัตว์โลกแต่ละชนิดจะมีมากน้อยแตกต่างกันออกไป ระดับการเรียนรู้ของสัตว์โลก
ชั้ น ต่ ำ ส่ ว นใหญ่ จ ะเป็ น ไปเพื่ อ ความอยู่ ร อดของชี วิ ต เช่ น เรี ย นรู้ ที่ จ ะแสวงหา
อาหาร เรียนรู้ที่จะหลบหลีกภัยอันตรายจากศัตรู เป็นต้น ถ้าเป็นสัตว์โลกชั้นสูง
เช่น มนุษย์ ระดับการเรียนรู้จะมีกระบวนการ มีขั้นตอนการเรียนรู้ที่เป็นระบบ
ซับซ้อน ลึกซึ้งก้าวหน้ามากขึ้น
คุณสมบัติสำคัญประการหนึ่งที่มนุษย์มีก็คือ มนุษย์แต่ละบุคคล สามารถ
เรี ย นรู้ แ ละพั ฒ นาตนเองได้ อ ย่ า งต่ อ เนื่ อ งตลอดเวลา ตลอดชี วิ ต ความรู้
10-030(001-110)P3.indd 1 1/6/11 6:05:15 PM

2. 2 การศึกษาตามอัธยาศัย
ความสามารถที่ ม นุ ษ ย์ มี จ ะถู ก สั่ ง สมพั ฒ นาและถ่ า ยทอดสื บ ทอดต่ อ กั น ไป
ได้ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เราเรียกกระบวนการเรียนรู้ของมนุษย์ดังกล่าวนี้ว่า
“การศึกษา” การศึกษากับการดำเนินชีวิตของมนุษย์จึงเป็นกระบวนการอันหนึ่ง
อันเดียวกัน ที่เกิดขึ้นต่อเนื่องตลอดชีวิต และถ่ายทอดจากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีก
รุ่นหนึ่งตามลำดับ มนุษย์มีการศึกษาเรียนรู้อยู่แล้วตามธรรมชาติจึงสามารถพัฒนา
ตนเองให้มีชีวิตอยู่รอดและสร้างสรรค์ความเจริญด้านต่าง ๆ สืบต่อกันมาได้จนถึง
ปัจจุบัน
พั ฒ นาการเรี ย นรู้ ห รื อ “การศึ ก ษา” ของมนุ ษ ย์ เราตั้ ง แต่ ยุ ค เริ่ ม แรก
มาจนถึงยุคปัจจุบันได้ก้าวหน้ามาโดยลำดับ มีการเรียน การสอน การฝึกอบรม
หรือที่ยุคปัจจุบันรู้จักกันในนามของ “การศึกษา” ซึ่งการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่
รู้จักกันโดยทั่วไปมีอยู่ด้วยกัน 4 รูปแบบ คือ:-
การศึกษาในระบบ (Formal Education)
การศึกษานอกระบบ (Non-Formal Education)
การศึกษาตามอัธยาศัย (In-Formal Education)
การศึกษาตลอดชีวิต (Live Long Education)
ซึ่งอธิบายรายละเอียดเพิ่มได้ ดังนี้ :-
การศึกษาในระบบ (Formal Education)
ความหมาย
ในพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2)
พ.ศ. 2545 ได้ให้คำนิยามการศึกษาในระบบไว้ในหมวด 3 ระบบการศึกษา มาตรา
15 (3) ดังนี้ :-
10-030(001-110)P3.indd 2 1/6/11 6:05:15 PM

3. บทที่ 1 ระบบการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่รู้จัก
“... การศึกษาในระบบ เป็นการศึกษาที่กำหนดจุดมุ่งหมาย วิธีการศึกษา
หลักสูตร ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขของ
การสำเร็จการศึกษาที่แน่นอน ...” ซึ่งตรงกับความหมายของการศึกษาในระบบที่
ปรากฏในหนังสือคัมภีร์ กศน. ที่หน่วยศึกษานิเทศก์ สำนักงานส่งเสริมการศึกษา
นอกระบบและการศึกษาตลอดชีวิต สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการได้ให้
นิยามความหมายของการศึกษาในระบบไว้ ดังนี้ :-
“... การศึกษาในระบบ (Formal Education) คือ การศึกษาที่กำหนด
จุดมุ่งหมาย วิธีการศึกษา หลักสูตร ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมิน
ผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขของการสำเร็จการศึกษาที่แน่นอน ...”
“... การศึกษาในระบบ เป็นการศึกษาที่มีรูปแบบ และระบบแบบแผน
ชัดเจน มีการกำหนดวัตถุประสงค์หลักสูตร วิธีการจัดการเรียนการสอน การวัด
ผลและการประเมิ น ผลที่ แ น่ น อน การศึ ก ษาในระบบของไทยประกอบด้ ว ย
การศึกษาขั้นพื้นฐานและการศึกษาขั้นอุดมศึกษา โดยการศึกษาขั้นพื้นฐานยัง
แบ่งออกเป็นระดับต่าง ๆ คือ ระดับก่อนประถมศึกษา ระดับประถมศึกษา ระดับ
มัธยมศึกษาตอนต้น และระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ในระดับมัธยมศึกษาตอน
ปลายยังแบ่งออกเป็นประเภทสามัญศึกษา และประเภทอาชีวศึกษาอีกด้วย ส่วน
การศึกษาขั้นอุดมศึกษานั้น แบ่งออกเป็นระดับต่าง ๆ คือ ต่ำกว่าปริญญาตรี
ปริญญาตรี ประกาศนียบัตรบัณฑิต ปริญญาโท และปริญญาเอก” (คัมภีร์ กศน.,
2552)
ในรายงานการสั ม มนาการศึ ก ษานอกโรงเรี ย น ที่ จั ด โดยกระทรวง
ศึกษาธิการ เมื่อปี 2517 ได้ให้คำจำกัดความของการศึกษาในระบบโรงเรียนไว้ว่า
“... หมายถึง การศึกษาที่มีระบบมาตรฐานแน่นอน มีหลักสูตรของแต่ละระดับชั้น
มีการกำหนดอายุและพื้นฐานความสามารถของผู้เรียน มีการให้ประกาศนียบัตร
10-030(001-110)P3.indd 3 1/6/11 6:05:16 PM

4. 4 การศึกษาตามอัธยาศัย
ปริญญาบัตร ในระดับชั้นต่าง ๆ ซึ่งระบุให้ทราบว่าผู้ได้รับประกาศนียบัตรหรือ
ปริญญาบัตรนั้น ๆ มีความรู้ความสามารถในระดับใด อันจะเป็นที่ยอมรับนับถือ
โดยทั่วไป การศึกษาในระบบโรงเรียนนี้ อาจจะเป็นการศึกษาสายสามัญ สาย
อาชีพ หรือแบบประสมก็ได้ ...” (กระทรวงศึกษาธิการ, 2517)
กล่ า วโดยสรุ ป ความหมายของ การศึ ก ษาในระบบ การศึ ก ษาใน
โรงเรี ย น หรื อ การศึ ก ษารู ป นั ย ก็ เรี ย ก หมายถึ ง การศึ ก ษาที่ จั ด ให้ กั บ บุ ค คล
กลุ่มเป้าหมายผู้อยู่ในโรงเรียน ในสถาบันการศึกษาทุกระดับ (อนุบาล ประถม
ศึกษา มัธยมศึกษา และอุดมศึกษา) ทุกประเภท (ที่จัดโดยภาครัฐ และเอกชน)
เป็นการศึกษาที่มีสถานที่เรียน มีหลักสูตร ที่จัดทำไว้เป็นลายลักษณ์อักษรชัดเจน
ตายตัว มีการจัดการเรียนการสอนที่มีผู้สอน ผู้เรียน และมีกิจกรรมการเรียนรู้
มี ก ารวั ด และประเมิ น ผลความรู้ ที่ เรี ย นรู้ ไ ปโดยใช้ เ ครื่ อ งมื อ วั ด ประเมิ น ผลที่ ไ ด้
คุณภาพมาตรฐาน มีการแจกวุฒิบัตร ประกาศนียบัตร หรือปริญญาบัตร เมื่อ
ผู้เรียนเรียนจบหลักสูตร เป็นต้น
กล่าวได้ว่าการศึกษาในระบบเป็นการศึกษาที่มีระบบ ระเบียบ ในการ
จั ด การเรี ย นรู้ ที่ ชั ด เจนแน่ น อน มี ส ถานที่ เรี ย น มี ห ลั ก สู ต ร มี สื่ อ การเรี ย น
การสอน มีการจัดการเรียนการสอน มีการวัดและประเมินผล มีการให้วุฒิบัตร
ประกาศนียบัตร หรือปริญญาบัตร เมื่อเรียนจบหลักสูตร เป็นการจัดการศึกษา
ที่มีหลักเกณฑ์ชัดเจนแน่นอนตายตัว จึงยืดหยุ่นได้น้อย ตอบสนองความต้องการ
เรียนรู้ของผู้เรียนได้จำนวนจำกัดเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้น
ความสำคัญ
การศึกษาในระบบเป็นการศึกษาที่ทุกคนรู้จักดี เพราะคนส่วนใหญ่เกือบ
ทุกคนจะต้องผ่านการศึกษาในระบบมาแล้วอย่างน้อยที่สุดก็ในช่วงของการศึกษา
10-030(001-110)P3.indd 4 1/6/11 6:05:16 PM

5. บทที่ 1 ระบบการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่รู้จัก
ขั้ น พื้ น ฐานระดั บ ประถมและระดั บ มั ธ ยมศึ ก ษา ซึ่ ง เป็ น การศึ ก ษาภาคบั ง คั บ
ให้ทุกคนต้องศึกษาเรียนรู้เพื่อประโยชน์ในการปกครองของรัฐ และประโยชน์ของ
ตั ว ผู้ เรี ย นเองเพื่ อ ใช้ เ ป็ น เครื่ อ งมื อ สื่ อ สารติ ด ต่ อ กั บ ผู้ อื่ น และใช้ เ ป็ น เครื่ อ งมื อ
ในการประกอบอาชี พ เลี้ ย งตนเองและครอบครั ว เพื่ อ ไม่ ใ ห้ เ ป็ น ภาระต่ อ ผู้ อื่ น
นอกจากนี้ การศึ ก ษาในระบบ ระดั บ อุ ด มศึ ก ษาที่ สู ง ขึ้ น ไป ผู้ เรี ย นส่ ว นใหญ่
จะนำไปใช้เพื่อประโยชน์ของตัวผู้เรียนเองเป็นสำคัญ เช่น ใช้เป็นเครื่องมือใน
การประกอบอาชีพ พัฒนาอาชีพการงาน พัฒนาคุณภาพชีวิต ตลอดจนพัฒนา
สังคมและประเทศชาติให้เจริญก้าวหน้า
การศึกษานอกระบบ (Non-Formal Education)
ความหมาย
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2)
พ.ศ. 2545 ได้ให้คำนิยามการศึกษาในระบบไว้ในหมวด 3 ระบบการศึกษา มาตรา
15 (2) ดังนี้ :-
“... การศึกษานอกระบบ เป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่นในการกำหนด
จุ ด มุ่ ง หมาย รู ป แบบ วิ ธี ก ารจั ด การศึ ก ษา ระยะเวลาของการศึ ก ษา การวั ด
และประเมิ น ผล ซึ่ ง เป็ น เงื่ อ นไขสำคั ญ ของการสำเร็ จ การศึ ก ษา โดยเนื้ อ หา
และหลั ก สู ต รจะต้ อ งมี ค วามเหมาะสม และสอดคล้ อ งกั บ สภาพปั ญ หาและ
ความต้องการของบุคคลแต่ละกลุ่ม ...” (พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542
แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2), 2545)
การศึกษานอกระบบ ตามมาตรา 4 ในพระราชบัญญัติส่งเสริมการศึกษา
นอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พ.ศ. 2551 ได้ให้ความหมายไว้ ดังนี้ :-
10-030(001-110)P3.indd 5 1/6/11 6:05:17 PM

6. การศึกษาตามอัธยาศัย
“... การศึ ก ษานอกระบบ หมายความว่ า กิ จ กรรมการศึ ก ษาที่ มี ก ลุ่ ม
เป้ า หมายผู้ รั บ บริ ก ารและวั ต ถุ ป ระสงค์ ข องการเรี ย นรู้ ที่ ชั ด เจน มี รู ป แบบ
มีหลักสูตร วิธีการจัด และระยะเวลาเรียนที่ยืดหยุ่นและหลากหลายตามสภาพ
ความต้องการ และศักยภาพในการเรียนรู้ของกลุ่มเป้าหมาย มีวิธีการวัดผลและ
ประเมินผลการเรียนรู้ที่มีมาตรฐานเพื่อรับคุณวุฒิทางการศึกษา หรือเพื่อจัดระดับ
ผลการเรี ย นรู้ ...” (พ.ร.บ. ส่ ง เสริ ม การศึ ก ษานอกระบบและการศึ ก ษาตาม
อัธยาศัย, 2551)
ฟิลิป เอช คูมส์ กล่าวว่า “... การศึกษานอก (ระบบ) โรงเรียน หมายถึง
กิจกรรมการศึกษาที่จัดขึ้นนอกระบบการศึกษาภาคปกติ ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรม
ที่ จั ด ขึ้ น ต่ า งหากหรื อ จั ด เป็ น ส่ ว นหนึ่ ง ของกิ จ กรรมใหญ่ อื่ น ๆ เป็ น กิ จ กรรม
ที่ มุ่ ง ให้ บ ริ ก ารกลุ่ ม ผู้ เรี ย นที่ ก ำหนดเป็ น เป้ า หมายและอย่ า งมี ค วามมุ่ ง หมาย
ตัวอย่างเช่น สถานเลี้ยงเด็กก่อนวัยเรียน (ยกเว้น โรงเรียนอนุบาล) โรงเรียน
ที่มุ่งให้โอกาส (Second Chance) แก่ผู้ไม่มีโอกาสได้รับการศึกษาเมื่ออยู่ใน
วัยที่ควรได้รับการศึกษา หรือต้องออกจากโรงเรียนก่อนกำหนด โรงเรียนผู้ใหญ่
กิจการลูกเสือ อนุกาชาด ยุวกสิกร กลุ่มสนใจดนตรี การฝึกฝนอาชีพ กลุ่มกสิกร
ฯลฯ เป็นต้น ...” ( Philip H. Coombs, 1973)
เดวิด ไคล์น และโทมัส บี คีน ได้ให้คำจำกัดความการศึกษานอก (ระบบ)
โรงเรี ย นไว้ ว่ า “... การศึ ก ษานอกโรงเรี ย นเหมื อ นกั บ การศึ ก ษาที่ เรี ย กว่ า
การศึ ก ษานอกระบบ การศึ ก ษาผู้ ใ หญ่ การศึ ก ษาตลอดชี วิ ต การศึ ก ษาแบบ
เบ็ ด เสร็ จ เป็ น คำที่ ห มายถึ ง ชนิ ด ของการศึ ก ษาที่ พั ฒ นาขึ้ น มาเพื่ อ เป็ น ทาง
เลื อ ก หรื อ เสริ ม การศึ ก ษาในระบบโรงเรี ย น เป็ น การศึ ก ษาที่ จั ด ขึ้ น เพื่ อ ช่ ว ย
ปิดช่องว่างของประชากรจำนวนมากที่ไม่สามารถเข้ารับบริการจากการศึกษาใน
ระบบโรงเรี ย นได้ อ ย่ า งทั่ ว ถึ ง เมื่ อ เปรี ย บเที ย บกั บ การศึ ก ษาในระบบโรงเรี ย น
10-030(001-110)P3.indd 6 1/6/11 6:05:17 PM

7. บทที่ 1 ระบบการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่รู้จัก
แล้ว การศึกษานอก (ระบบ) โรงเรียน เป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่นได้มาก
กว่า ...” (David Kline and Thomas B. Keehn, 1971)
กล่าวโดยสรุป ความหมายของ การศึกษานอกระบบ การศึกษานอก
โรงเรียน หรือการศึกษาอรูปนัยก็เรียก หมายถึง การศึกษาที่จัดให้กับบุคคลกลุ่ม
เป้าหมายผู้อยู่นอกโรงเรียน นอกสถานศึกษาทุกระดับ ทุกประเภท ทั้งที่จัดโดย
ภาครัฐและเอกชน เป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่นในการจัดมากกว่าการศึกษา
ในระบบ สถานที่เรียนไม่คงที่แม้จะมีหลักสูตรเป็นลายลักษณ์อักษรแต่ก็มีความ
หลากหลาย ยืดหยุ่น ตอบสนองความต้องการการเรียนรู้ของผู้เรียนได้หลากหลาย
เป็นการจัดการเรียนรู้ที่เอื้อต่อการใช้ความรู้และประสบการณ์เดิมของผู้เรียนมา
ต่อยอดให้สูงขึ้น มีการวัดประเมินผลที่มุ่งเน้นการปฏิบัติได้จริง ใช้วิธีการประเมิน
ผลที่หลากหลาย เปิดโอกาสให้เทียบโอนความรู้และประสบการณ์ของผู้เรียนเข้ามา
เป็นส่วนหนึ่งของการเรียนรู้ตามหลักสูตรในระบบโรงเรียนได้ เมื่อเรียนจบหลักสูตร
แล้วอาจจะแจกประกาศนียบัตร วุฒิบัตร เกียรติบัตร หรือปริญญาบัตร หรือไม่
ก็ได้
กล่าวได้ว่าการศึกษานอกระบบ เป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่น หลาก
หลาย ตั้งแต่สถานที่เรียน หลักสูตร การจัดการเรียนการสอน การวัดประเมินผล
และการรับรองความรู้ เป็นการศึกษาที่เหมาะสมกับผู้มีความรู้และประสบการณ์
จากการประกอบอาชีพ เพื่อนำความรู้ที่ได้ไปพัฒนาคุณภาพชีวิต พัฒนาอาชีพและ
ความรู้ความสามารถให้สูงขึ้นทันต่อความเจริญก้าวหน้าและความเปลี่ยนแปลง
ของสังคมโลกยุคปัจจุบัน
ความสำคัญ
การศึ ก ษานอกระบบเป็ น การศึ ก ษาที่ ช่ ว ยส่ ง เสริ ม เติ ม เต็ ม ความรู้ ใ ห้ แ ก่
10-030(001-110)P3.indd 7 1/6/11 6:05:18 PM

8. การศึกษาตามอัธยาศัย
ผู้ด้อย พลาด ขาดโอกาสทางการศึกษาในระบบโรงเรียน และเป็นการเสริมสร้าง
ความรู้ความสามารถและประสบการณ์ให้แก่ผู้ต้องการพัฒนาตนเอง พัฒนาอาชีพ
และพัฒนาความรู้ความสามารถของตนเองให้ก้าวหน้าทันต่อความเปลี่ยนแปลง
ของสังคมและโลกยุคปัจจุบัน
การศึกษาตามอัธยาศัย (Informal Education)
ความหมาย
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2)
พ.ศ. 2545 ได้ให้คำนิยามการศึกษาตลอดชีวิตไว้ในหมวด 3 ระบบการศึกษา
มาตรา 15 (3) ดังนี้ :-
“... การศึกษาตามอัธยาศัย เป็นการศึกษาที่ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ด้วยตนเอง
ตามความสนใจ ศั ก ยภาพ ความพร้ อ ม และโอกาส โดยศึ ก ษาจากบุ ค คล
ประสบการณ์ สังคม สภาพแวดล้อม สื่อ หรือแหล่งความรู้อื่น ๆ ...” (พ.ร.บ.
การศึกษาแห่งชาติ, 2545)
กรมการศึกษานอกโรงเรียนได้ให้ความหมายของการศึกษาตามอัธยาศัย
ไว้ว่า“... การศึกษาตามอัธยาศัย เป็นการศึกษาที่เกิดขึ้นตามวิถีชีวิตที่ผู้เรียนเรียน
รู้ได้ด้วยตนเองตามความสนใจ ศักยภาพความพร้อม และโอกาส โดยศึกษาจาก
ประสบการณ์ การทำงาน บุคคล ครอบครัว สื่อมวลชน ชุมชน แหล่งความรู้ต่าง ๆ
เพื่อเพิ่มพูนความรู้ทักษะ ความบันเทิง และพัฒนาคุณภาพชีวิตโดยมีลักษณะ
สำคัญคือไม่มีหลักสูตร ไม่มีเวลาเรียนที่แน่นอน ไม่จำกัดอายุ ไม่มีการลงทะเบียน
ไม่มีการสอบ ไม่มีการรับประกาศนียบัตร มีหรือไม่มีสถานศึกษาที่แน่นอน เรียน
10-030(001-110)P3.indd 8 1/6/11 6:05:18 PM

9. บทที่ 1 ระบบการศึกษาที่โลกมีและเป็นที่รู้จัก
ที่ไหนก็ได้สามารถเรียนได้ตลอดเวลาและเกิดขึ้นในทุกช่วงวัย ตลอดชีวิต ...”
(กรมการศึกษานอกโรงเรียน, 2544)
ในหนังสือคัมภีร์ กศน. ที่จัดทำโดยหน่วยศึกษานิเทศก์ สำนักงานส่งเสริม
การศึกษานอกระบบและการศึกษาตลอดชีวิต สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ
ได้ให้นิยามความหมายของการศึกษาตามอัธยาศัย และการเรียนรู้ตามอัธยาศัยไว้
ดังนี้ :-
“... การศึกษาตามอัธยาศัย (Informal Education) เป็นการศึกษาที่
เกิดขึ้นตามวิถีชีวิตที่ผู้เรียนเรียนรู้ด้วยตนเอง ตามความสนใจ ศักยภาพ ความ
พร้อม และโอกาส โดยศึกษาจากประสบการณ์ การทำงาน บุคคล ครอบครัว
สื่อมวลชน ชุมชน แหล่งความรู้ต่าง ๆ เพื่อเพิ่มพูนความรู้ ทักษะ ความบันเทิง
และการพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยมีลักษณะที่สำคัญคือ ไม่มีหลักสูตร ไม่มีเวลา
เรี ย นที่ แ น่ น อน ไม่ จ ำกั ด อายุ ไม่ มี ก ารลงทะเบี ย น ไม่ มี ก ารสอบ ไม่ มี ก ารรั บ
ประกาศนียบัตร มีหรือไม่มีสถานศึกษาที่แน่นอน เรียนที่ไหนก็ได้ สามารถเรียน
ได้ตลอดเวลาและเกิดขึ้นในทุกช่วงวัยตลอดชีวิต
การเรียนรู้ตามอัธยาศัย (Informal Learning) เป็นการเรียนรู้จาก
ประสบการณ์ โดยตั้ ง ใจ หรื อ ไม่ ตั้ ง ใจ ได้ รั บ ความรู้ อ ย่ า งไม่ รู้ ตั ว โดยผ่ า นสื่ อ
ต่าง ๆ เช่น วิทยุ โทรทัศน์ คอมพิวเตอร์ สื่อบุคคล ฯลฯ สามารถนำความรู้นั้น
ไปใช้ เช่น การดูละครทางโทรทัศน์เพื่อการผ่อนคลาย อ่านหนังสือ ดูรายการที่ให้
ความรู้ที่จัดขึ้นทางโทรทัศน์ ฟังข่าววิทยุ อ่านหนังสือพิมพ์ การท่องเที่ยวตาม
สถานที่ ต่ า ง ๆ เป็ น ต้ น ผู้ เรี ย นเป็ น ผู้ ก ำหนดการเรี ย นรู้ ด้ ว ยตนเองนั บ ตั้ ง แต่
การเลือกที่จะเรียนรู้หรือไม่เรียน จะเรียนรู้เรื่องใดผู้เรียนเป็นผู้ประเมินผลการเรียน
รู้ของตนเอง ...” (คัมภีร์ กศน., 2552)
10-030(001-110)P3.indd 9 1/6/11 6:05:18 PM

10. 10 การศึกษาตามอัธยาศัย
มี นั ก การศึ ก ษาและท่ า นผู้ รู้ ไ ด้ อ ธิ บ ายความหมายของการศึ ก ษาตาม
อั ธ ยาศั ย และการเรี ย นรู้ ต ามอั ธ ยาศั ย ไว้ แ ตกต่ า งกั น บ้ า งในรายละเอี ย ดแต่ ไ ม่
แตกต่างกันในสาระสำคัญ ดังนี้ :-
การศึกษาตามอัธยาศัย เป็นการศึกษาที่ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ด้วยตนเองตาม
ความสนใจ ศักยภาพ ความพร้อมและโอกาส โดยศึกษาจากบุคคล ประสบการณ์
สังคม สภาพแวดล้อม สื่อหรือแหล่งความรู้อื่น ๆ
การเรียนรู้ตามอัธยาศัย หมายถึง กระบวนการเรียนรู้ตลอดชีวิตที่ผู้เรียน
ได้เรียนรู้ด้วยตนเองตามความสนใจ ความถนัด โดยศึกษาจากบุคคล ประสบการณ์
สังคม สภาพแวดล้อม ธรรมชาติ สื่อหรือแหล่งความรู้อื่น ๆ (ทิศนา แขมมณี,
2552)
การศึกษาตามอัธยาศัย หมายถึง การศึกษาที่เกิดขึ้นตามวิถีชีวิตซึ่งเป็น
การเรียนรู้จากประสบการณ์ เช่น จากการทำงาน บุคคล ครอบครัว ชุมชน และ
จากแหล่ ง ความรู้ ต่ า ง ๆ เพื่ อ เพิ่ ม พู น ความรู้ ทั ก ษะ เพื่ อ ความบั น เทิ ง และ
การพั ฒ นาคุ ณ ภาพชี วิ ต ของตนเอง การอบรมสั่ ง สอนให้ ป ระพฤติ ป ฏิ บั ติ ต าม
ระเบียบประเพณี พิธีกรรม วัฒนธรรมทางสังคม การเข้าร่วมกิจกรรมนันทนาการ
การอ่านหนังสือ ดูภาพยนตร์ ฟังวิทยุ ดูโทรทัศน์ โดยมีลักษณะที่สำคัญคือ ไม่มี
องค์กร ไม่มีระบบ และไม่จำกัดเวลา
การศึกษาตามอัธยาศัย (Informal Education) เป็นกระบวนการเรียนรู้
ตลอดชีวิต ซึ่งบุคคลสามารถแสวงหาและรับความรู้ ทักษะ เจตคติ ความเข้าใจ
ที่ ก ระจ่ า งชั ด เกี่ ย วกั บ ประสบการณ์ ใ นชี วิ ต ประจำวั น และการแสดงออกต่ อ
สิ่งแวดล้อมรอบ ๆ ตัว (La Bell, 1892)
10-030(001-110)P3.indd 10 1/6/11 6:05:19 PM