บทที่ 1

1. บทที่ 1
การศึกษา การพัฒนามนุษย์ กับหลักสูตร
มโนทัศน์(Concept)
การศึกษาเป็ นการพัฒนามนุ ษย์ ผ่านกระบวนการสั่งสอน กระบวนการฝึ กอบร ม
หรือกระบวนการถ่ายทอดความรู้ ความชานาญ และทัศนคติที่รวมเรียกว่าประสบกา รณ์
ซึ่ ง ม นุ ษ ย์ เ ป็ น ผู้ จั ด แ ล ะ ถ่ า ย ท อ ด ใ ห้ แ ก่ กั น
หมายรวมถึงวัฒนธรรมหรือวิธีทางแห่งการดารงชีวิตของมนุษย์ทั้งที่มองเห็นได้ชัดเจนและไม่มองเห็น
ผลการเรียนรู้(Learning Outcome)
1. มีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการศึกษากับหลักสูตร
2. อธิบายและนิยาม /ความหมาย : การพัฒนาหลักสูตร
สาระเนื้อหา(Content)
1. การศึกษาในฐานะเครื่องมือการพัฒนา
ก า ร ศึ ก ษ า เ ป็ น เ ค รื่ อ ง มื อ ใ น ก า ร พั ฒ น า ท รั พ ย า ก ร ม นุ ษ ย์
เ ป็ น พื้ น ฐ า น ส า คั ญ ข อ ง ก า ร พั ฒ น า แ ล ะ เ ป็ น เ ค รื่ อ ง ชี้ น า สั ง ค ม
ผู้ได้รับการศึกษาจึงเป็ น บุคลากรที่มีคุณภาพและเ ป็ นกาลัง สาคัญในการพัฒนา ประ เ ท ศ
การเรียนการสอนเป็นการพัฒนาคน ซึ่งไม่ใช่สิ่งทดลองหรือลองผิดลองถูก กระบวนการพัฒนาคนนั้นครู
ผู้ บ ริ ห า ร บุ ค ล า ก ร ท า ง ก า ร ศึ ก ษ า
และผู้ที่เกี่ยวข้องจะร่วมกันจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณลักษณะอันพึงประสงค์
การออกแบบการสอนเป็นส่วนสาคัญที่สุดของการสอน เพื่อให้การสอนบรรลุเป้าหมายที่กาหนด
โดยอาศัยระบบที่มีขั้นตอนพัฒนาคุณภาพให้ดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง
ก า ร ศึ ก ษ า ( Education) เ ป็ น ก า ร เ พิ่ ม ศั ก ย ภ า พ ข อ ง ม นุ ษ ย์
ให้สามารถปฏิบัติงานที่มีความแตกต่างจากงานเดิมได้ การศึกษาเป็นกระบวนการในการพัฒนามนุษย์
ทั้ ง ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น ม นุ ษ ย์ โ ด ย ตั ว ข อ ง มัน เ อ ง แ ล ะ ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น ท รั พ ย า ก ร
การศึกษาเป็นการพัฒนาคนที่อยู่บนพื้นฐานของความรู้ (knowledge-based) วิจิตร ศรีสะอ้าน (2539 : 232-
233) กล่าวว่า การศึกษามีลักษณะสาคัญ 3 ประการ คือ
1) การศึกษาเป็นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของบุคคลให้เป็นไปในแนวทางที่ปรารถนา

2. 2) ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง พ ฤ ติ ก ร ร ม นี้ เ ป็ น ไ ป โ ด ย จ ง ใ จ
โดยมีการกาหนดจุดมุ่งหมายซึ่งเป็นสิ่งที่มีคุณค่าสูงสุดไว้
3) ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง พ ฤ ติ ก ร ร ม นี้ ก ร ะ ท า เ ป็ น ร ะ บ บ
มีกระบวนการอันเหมาะสมและผ่านสถาบันทางสังคมที่ได้รับมอบหมายให้ทาหน้าที่ด้า
นการศึกษา
2.การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์
พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตโต, 2539 : 2-4) กล่าวไว้ว่า ทรัพยากรมนุษย์ เป็นคาที่เกิดมาไม่นานนัก
( เ กิ ด ใ น ช่ ว ง ค . ศ . 1965 – 1970 คื อ พ . ศ . 2508 – 2513)
เป็นแนวคิดที่เกิดขึ้นในช่วงที่เน้นเรื่องการพัฒนาเศรษฐกิจ และต่อมาก็ขยายไปถึงการพัฒนาสังคม
เ ป็ น ก า ร ม อ ง ค น อ ย่ า ง เ ป็ น ทุ น
เป็ นเครื่องมือเป็ นปัจจัยหรือเป็ นองค์ประกอบที่จะใช้ในการพัฒนาเศรษฐ กิจแ ละ สัง ค ม
ต่อมาเราเห็นว่าการที่จะพัฒนาโดยมุ่งเน้นแต่ในด้านเศรษฐกิจนั้นไม่ถูกต้อง แต่สิ่งที่สาคัญคือ คนเรานี่เอง
ซึ่งควรจะให้ความใส่ใจเป็นพิเศษ เราจึงหันมาเน้นในเรื่องการพัฒนาคน แต่ก็ยังมีการใช้ศัพท์ที่ปะปนกัน
บางทีใช้คาว่าทรัพยากรมนุษย์ บางที่ใช้คาว่าพัฒนามนุษย์
ก า ร พั ฒ น า ม นุ ษ ย์ ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น ม นุ ษ ย์
กับการพัฒน ามนุ ษ ย์ใ น ฐาน ะ ที่เ ป็ น ท รัพ ยา ก ร มนุ ษ ย์นี้ มีคว า มห มาย ต่อ กา รศึ ก ษ า
เพราะการศึกษาเป็นกระบวนการในการพัฒนาคน ทั้งในฐานะที่เป็นมนุษย์โดยตัวของมันเ อง
และในฐานะที่เป็ นทรัพยากร ซึ่งมีลักษณะที่แตกต่างกันคือ การศึกษาเพื่อพัฒนาตัวมนุษย์นั้น
เ ป็ น ก า ร ศึ ก ษ า ที่ เ รี ย ก ไ ด้ว่า เ ป็ น ก า ร ศึ ก ษ า ขั้ น พื้ น ฐ า น ( ก า ร ศึ ก ษ า ร ะ ย ะ ย า ว )
ส่วนการศึกษาเพื่อพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ มีความหมายขึ้นกับกาลเทศะ หรือยุคสมัยมากกว่า
คือเป็ นการศึกษาที่สัมพันธ์ กับสภาพแวดล้อมของยุคสมัยนั้น (การศึกษาระยะสั้น) เช่น
เ พื่อสน อง ความต้อง การของ สัง คมใ น ด้าน กาลัง คน ใ น สาขาง าน และ กิจการต่าง ๆ
ฉ ะ นั้ น เ ร า จึ ง ค ว ร จั ด ก า ร ศึ ก ษ า ทั้ ง ส อ ง อ ย่ า ง นี้ ใ ห้ สั ม พั น ธ์ กั น
เพราะถ้าเราสามารถพัฒนาทั้งสองส่วนนี้ให้สัมพันธ์กันจนเกิดดุลยภาพขึ้นก็จะเป็นผลดีต่อชีวิตและสังคม
มาก
พระธรรมปิ ฎก (ประยุทธ์ ปยุตโต 2540 : 1) กล่าวว่า ชีวิตจะดีงามมีความสุ ข
ประเทศชาติจะรุ่งเรืองมั่นคง และสังคมจะร่มเย็นเกษมศานต์ ด้วยปัจจัยสาคัญที่สุดคือ การพัฒนาคน
ซึ่งจะทาให้คนเป็นคนดีมีความสุข และเป็นทรัพยากรมนุษย์ที่มีคุณภาพ การพัฒนาคนก็คือ การศึกษา
คนที่มีการศึกษา ตลอดจนจบการศึกษาแล้วเรียกว่า บัณฑิต เมื่อว่าโดยเนื้อหาสาระ บัณฑิต ก็คือ

3. ค น ที่ ด า เ นิ น ชี วิ ต ด้ ว ย ปั ญ ญ า เ ป็ น อ ยู่ ด้ ว ย ค ว า ม ไ ม่ ป ร ะ ม า ท
พัฒนาชีวิตของตนจนลุถึงประโยชน์ที่เป็นจุดหมายของชีวิต
ก า ร พัฒ น า ( Development) เ ป็ น ก า ร ฝึ ก อ บ ร มค น ใ ห้ มีค ว า มส า มา ร ถ ใ หม่
เ พื่ อ ร อ ง รั บ เ ท ค โ น โ ล ยี ใ ห ม่ มุ ม ม อ ง ใ ห ม่ เ ป็ น ต้ น
ซึ่งจะช่วยให้ผู้ปฏิบัติง านสามารถสร้าง สรรค์งาน ได้ผลดียิ่ง ขึ้น มีบริการที่รวดเ ร็ ว ก ว่า
มี ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร แ ข่ ง ขั น เ พิ่ ม ขึ้ น
เ ป็ น การเ รี ยน รู้เ พื่อพัฒน า รา ย บุค ค ลแ ต่ไ ม่เ กี่ย วข้อง กับง าน ปั จจุ บัน ห รื ออ น า ค ต
บุคลากรในองค์กรทาให้องค์กรได้เปรียบในการแข่งขัน ทาให้อยู่ในแนวหน้า ปัจจุบันเราเรียกองค์กรนี้ ว่า
อง ค์กรแห่ง การเ รี ยน รู้ การพัฒน ามีผลต่อ การเ ปลี่ยน แปลง ใ น อง ค์กรที่เ ป็ น ร ะ บ บ
ทาให้องค์กรเกิดประสิทธิภาพและต่อเนื่อง มีการปรับบทบาทหน้าที่ การคงอยู่ขององค์กร
กล่าวโดยสรุปการศึกษาในฐานะเครื่องมือการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์มุ่งการจัดระบบประสบการณ์
ก า ร เ รี ย น รู้ ก า ร ด า เ นิ น ก า ร ภ า ย ใ น เ ว ล า ที่ จ า กั ด
เพื่อเพิ่มความสามารถในการปรับปรุงการปฏิบัติงานให้ประสบความสาเร็จ และการเจริญเติบโตของงาน
การพัฒนามนุษย์ (Human Development) ตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542
พรบ.การศึกษาแห่งชาติ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. 2545 และ พรบ.การศึกษาแห่งชาติ (ฉบับที่ ๓) พ.ศ. 2553
มีเจตนารมณ์ที่ต้องการเน้นย้าว่าการจัดการศึกษาต้องเป็นไปเพื่อพัฒนาคนไทยให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์
ทั้ ง ร่ า ง ก า ย จิ ต ใ จ ส ติ ปั ญ ญ า ค ว า ม รู้ แ ล ะ คุ ณ ธ ร ร ม
มีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการดารงชีวิตสามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข การจัดการศึกษามี 3
รูปแบบ คือ การศึกษาในระบบ การศึกษานอก และการศึกษาตามอัธยาศัย หลักสูตรการศึกษาระดับต่าง ๆ
ต้อ ง มีลัก ษ ณ ะ ห ล า ก ห ล า ย ทั้ ง นี้ ใ ห้ จัด ต า ม ค ว า ม เ ห ม า ะ ส ม ข อ ง แ ต่ล ะ ร ะ ดั บ
โดยมุ่งพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคลให้เหมาะสมแก่วัยและศักยภาพ
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติทั้งสามฉบับนี้ถือได้ว่าเป็นเครื่องมือสาคัญในการจัดการ
ศึกษา อาจสรุปหลักการด้านหลักสูตร ปรากฏตามมาตราต่าง ๆดังนี้
มาตรา 8(3) การพัฒนาสาระและกระบวนการเรียนรู้ให้เป็นไปอย่างต่อเนื่อง
มาตรา 27 ให้คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานกาหนดหลักสูตรภาคบังคับ
การศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อความเป็นไทย ความเป็นพลเมืองที่ดีของชาติ การดารงชีวิต และการประกอบอาชีพ
ต ล อ ด จ น เ พื่ อ ก า ร ศึ ก ษ า ต่ อ
ให้สถานศึกษาขั้นพื้นฐานมีหน้าที่จัดทาสาระของหลักสูตรตามวัตถุประสงค์ในวรรคหนึ่ง
ใ น ส่ ว น ที่ เ กี่ ย ว กับ ส ภ า พ ปั ญ ห า ใ น ชุ ม ช น แ ล ะ สั ง ค ม ภู มิ ปั ญ ญ า ท้ อ ง ถิ่ น
คุณลักษณะอันพึงประสงค์เพื่อเป็นสมาชิกที่ดีของครอบครัว ชุมชน สังคม และประเทศชาติ

4. มาตรา 28 หลักสูตรสถานศึกษาต่าง ๆ รวมทั้งหลักสูตรสถานศึกษาสาหรับบุคคลพิการ
ต้อ ง มีลัก ษ ณ ะ ห ล า ก ห ล า ย ทั้ ง นี้ ใ ห้ จัด ต า ม ค ว า ม เ ห ม า ะ ส ม ข อ ง แ ต่ล ะ ร ะ ดั บ
โดยมุ่งพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคลให้เหมาะสมแก่วัยและศักยภาพ
ส า ร ะ ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ทั้ ง ที่ เ ป็ น วิ ช า ก า ร แ ล ะ วิ ช า ชี พ
ต้อง มุ่ง พัฒน าคนให้มีความสมดุลทั้ง ด้านความรู้ ความคิด ความสามารถ ความดีง าม
และความรับผิดชอบต่อสังคม
ส า ห รั บ ห ลั ก สู ต ร ก า ร ศึ ก ษ า ร ะ ดั บ อุ ด ม ศึ ก ษ า
นอกจากคุณลักษณะในวรรคหนึ่งและวรรคสองแล้ว ยังมีความมุ่งหมายเฉพาะที่จะพัฒนาวิชาการ
วิชาชีพชั้นสูง และด้านการค้นคว้า วิจัย เพื่อพัฒนาองค์ความรู้และพัฒนาทางสังคม
3. หลักสูตร
2.1 ความหมายของหลักสูตร
ค า ว่า “ ห ลัก สู ต ร ” แ ป ล มา จ า ก ค า ใ น ภ า ษ า อัง ก ฤ ษ ว่า “ c u r r ic u lu m ”
ซึ่งมีรากศัพท์มาจากภาษาละตินว่า “currere” หมายถึง “running course” หรือเส้นทางที่ใช้วิ่งแข่ง
ต่อได้นาศัพท์นี้มาใช้ในทางการศึกษาว่า “runningsequenceor learningexperience” (Armstrong,1986:2)
ก า ร ที่ เ ป รี ย บ เ ที ย บ ห ลั ก สู ต ร กั บ ส น า ม
หรือเส้นทางที่ใช้วิ่งแข่งอาจเนื่องมาจากการที่ผู้เรียนจะสาเร็จการศึกษาในระดับใดหรือหลักสูตรใดก็ตาม
ผู้เรียนจะต้องฟันฝ่าความยากของวิชาหรือประสบการณ์การเรียนรู้ตามลาดับขั้นที่กาหนดไว้ในหลักสูตร
เช่นเดียวกับนักวิ่งที่ต้องวิ่งแข่งและฟันฝ่าอุปสรรคไปสู่ชัยชนะและความสาเร็จให้ได้ในสมัยก่อนในประเทศ
ไ ท ย ใ ช้ ค า ว่ า “ ห ลั ก สู ต ร ” กั บ ค า ศั พ ท์ ภ า ษ า อั ง ก ฤ ษ ว่ า “ syllabus”
ปรากฏในหลักสูตรมัธยมศึกษาตอนต้นและตอนปลาย พุทธศักราช 2503 ฉบับภาษาอังกฤษ เรียกว่า
“Syllabus for Lower secondary Educationm B.E. 2503” และ “Syllabus for Upper secondary Educationm
B.E. 2503” แต่ต่อมาได้เปลี่ยนมาใช้คาว่า “curriculum” แทน เช่น หลักสูตรมัธยมศึกษาตอนต้น พุทธศักราช
2521 (ฉบับปรุง2533) ฉบับภาษาอังกฤษเรียกว่า “Lower Secondary School Curriculum B.E.2521 (Revised
Education B.E.2533)” เพื่อต้องการแยกความหมายให้ชัดเจน เพราะคาว่า syllabus และ curriculum
มีความหมายที่แตกต่างกันดังที่ English Language Dictionary ให้ความหมายของคาทั้งสองดังนี้
“curriculum” หมายถึง 1. รายวิชาต่างๆ ทั้งหมดที่จัดสอนในโรงเรียน วิทยาลัย หรือมหาวิทยาลัย
(allthedifferent courses ofstudythataretaught in aschool, college, oruniversity e.g. theschool curriculum)
และ 2. รายวิชาหนึ่งๆ ที่จัดสอนในโรงเรียน วิทยาลัยหรือมหาวิทยาลัย (one particular course of study is
taught in a school, college, or university e.g. theEnglish curriculum )
“syllabus” หมายถึง หัวข้อเรื่องที่จะศึกษาในรายวิชาหนึ่งๆ (the subjects to be studied in a
p a r t ic u la r c o u r s e ) จ า ก ค ว า มห มา ย ข้า ง ต้น นี้ จ ะ เ ห็ น ว่า ค า ว่า “ curriculum”

5. ซึ่ ง ใ ช้ อ ยู่ใ น ปั จ จุ บั น จ ะ เ ห ม า ะ ก ว่า ค า ว่า “ syllabus” ส่ ว น ค า ว่า “ syllabus”
จะใช้เมื่อหมายถึงประมวลการสอนในแต่ละรายวิชาซึ่งประกอบด้วยรายละเอียดเกี่ยวกับจุดมุ่งหมาย
เ นื้ อหาสาระ กิจกรรม การเ รี ยน การส อน การวัดและ ป ระ เ มิน ผล “หลัก สู ต ร ”
เ ป็ น ค า ศั พ ท์ ท า ง ก า ร ศึ ก ษ า ค า ห นึ่ ง ที่ ค น ส่ ว น ใ ห ญ่ คุ้ น เ ค ย
และมีผู้ให้ความหมายไว้มากมายและแตกต่างกันไปบางความหมายมีขอบเขตกว้างบางความหมายมีขอบเขต
แคบทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความคิดเห็นและประสบการณ์ที่แตกต่างกันของบุคคลนั้นๆ ที่มีต่อหลักสูตร เช่น
กู๊ด (Good,1973:157) ได้ให้ความหมายของคาศัพท์ไว้ในพจนานุกรมทางการศึกษา (Dictionary
of Education) ว่ า ห ลั ก สู ต ร คื อ
กลุ่มรายวิชาที่จัดไว้อย่างมีระบบหรือลาดับวิชาที่บังคับสาหรับการจบการศึกษาหรือเพื่อรับประกาศนียบัตร
ใบสาขาวิชาหลักต่างๆ เช่น หลักสูตรสังคมศึกษา หลักสูตรพลศึกษา
บ๊อบบิท (Bobbit,1918:42)ได้ให้ความหมายไว้ว่า หลักสูตร คือรายการของสิ่งต่างๆ
ที่เด็กและเยาวชน ต้องทาและมีประสบการณ์ ด้วยวิธีการพัฒนาความสามารถในการทาสิ่งต่างๆ ดังกล่าวให้ดี
เพื่อให้สามารถดารงชีวิตในวัยผู้ใหญ่ได้
นักลีย์และอีแวนส์ (Neagley andEvans,1967:2) ได้ให้ความหมายของหลักสูตรว่า คือ
ประสบการณ์ที่โรงเรียนจัดเพื่อช่วยให้นักเรียนได้บรรลุเป้าหมายที่กาหนดไว้ตามความสามารถของนักเรียน
โ อ ลิ ว า ( Oliva,1982: 10) ก ล่ า ว ว่ า ห ลั ก สู ต ร คื อ
แผนหรือโปรแกรมสาหรับประสบการณ์ทั้งหลายที่ผู้เรียนจะต้องประสบปัญหาภายใต้การอานวยการของโร
งเรียน
วี ล เ ล อ ร์ ( Wheenler,1974: 11) ไ ด้ ใ ห้ ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ว่ า
มวลประสบการณ์การเรียนรู้ซึ่งโรงเรียนหรือสถานการศึกษาจัดให้แก่ผู้เรียน
โครว์ (Crow,1980:250) ได้ให้ความหมายของหลักสูตรคล้ายกับของวิลเลอร์ เขากล่าวว่า
ห ลัก สู ต ร เ ป็ น ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ ที่ นั ก เ รี ย น ไ ด้รั บ ทั้ ง ภ า ย ใ น แ ล ะ ภ า ยน อ ก โ รง เ รี ยน
เพื่อนักเรียนมีการพัฒนาด้านร่างกาย สังคม ปัญญา และจิตใจ
แ ค ส เ ว น แ ล ะ แ ค ม ป์ เ บ ล ล์ ( Caswell &Campbell,1935: 69)
ได้เสนอความคิดเกี่ยวกับหลักสูตรในหนังสือ Curriculum Development ซึ่งตีพิมพ์ในปี 1935
โ ด ย ใ ห้ ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ใ น โ ร ง เ รี ย น ว่ า
“หลักสูตรประกอบด้วยประสบการณ์ทุกอย่างที่จัดให้แก่เด็กโดยอยู่ในความดูแลการสอนของครู ”
แคสเ วน และ แคมป์ เ บลล์ไ ม่ได้มอง หลัก สู ต รว่าเ ป็ น ก ลุ่มข อง ราย วิช าแต่ห มา ย ถึ ง
“ประสบการณ์ทุกชนิดที่เด็กมีภายใต้การแนะนาของครู”
เซย์เลอร์และอเล็กซานเดอร์ (Saylor&Alexander,1974:6)ได้กล่าวถึงความหมายของหลักสูตรว่า
“ เ ป็ น แ ผ น ส า ห รั บ จั ด โ อ ก า ส ก า ร เ รี ย น รู้ ใ ห้ แ ก่บุ ค ค ล ก ลุ่ ม ใ ด ก ลุ่ ม ห นึ่ ง
เ พื่ อ บ ร ร ลุ เ ป้ า ห ม า ย ห รื อ จุ ด มุ่ง ห มา ย ที่ ว า ง ไ ว้โ ร ง เ รี ย น เ ป็ น ผู้รั บ ผิ ด ช อ บ ”

6. ซึ่ ง สอดคล้อง กับแน วความคิดของ ทาบา ( Taba,1962:10) ที่กล่าวไว้ว่า “หลักสู ตรคื อ
แผนการเรียนรู้ที่ประกอบด้วยจุดประสงค์และจุดมุ่งหมายเฉพาะการเลือกและการจัดเ นื้ อหา
วิธีการจัดการเรียนการสอน และการประเมินผล”
เ ช ฟ เ ว อ ร์ แ ล ะ เ บ อ ร์ เ ล ค ( Shaver and berlak,1968: 9) ก ล่า ว ว่า ห ลัก สู ต ร คื อ
กิจกรรมที่ครูจัดให้นักเรียนได้เล่นเพื่อให้นักเรียนได้เกิดการเรียนรู้
ท รั ม พ์ แ ล ะ มิ ล เ ล อ ร์ ( Trump and Miller,1973: 11- 12) ก ล่ า ว ว่ า
ห ลั ก สู ต ร คื อ กิ จ ก ร ร ม ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น ช นิ ด ต่ า ง ๆ
ที่เตรียมการไว้และจัดให้แก่เด็กนักเรียนหรือระบบโรงเรียน
นั ก ก า ร ศึ ก ษ า ข อ ง ไ ท ย ห ล า ย ท่ า น ไ ด้ แ ส ด ง ค ว า ม คิ ด เ ห็ น
และความหมายของคาว่าหลักสูตรไว้หลายประการเช่น
สุ มิตร คุณานุ กร ( 2520,2- 3) ได้ใ ห้ความหมายของ หลักสู ตรไว้ใ น สอง ระ ดับ
คือหลักสูตรในระดับชาติและหลักสู ตรใน ระดับโรงเรียน หลักสูตรระดับชาติหมา ยถึง
“โครงการใ ห้การศึกษาเพื่อพัฒน าผู้เ รี ยนให้มีความรู้ ความสามารถ และคุณลัก ษณะ
สอดคล้องกับความมุ่งหมายทางการศึกษาที่กาหนดไว้” ส่วนหลักสูตรในระดับโรงเรียนหมายถึง
“โครงการที่ประ มวลความรู้แ ละ ประ สบการณ์ทั้ง ห ลายที่โรงเ รียน จัดให้กับนักเ รี ยน
ไม่ว่าจะเป็นภายในหรือภายนอกโรงเรียนก็ตาม เพื่อให้ผู้เรียนพัฒนาไปตามความมุ่งหมายที่กาหนดไว้”
ธ า ร ง บั ว ศ รี ( 2532: 6) ไ ด้ ใ ห้ ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ว่า คื อ
แผนซึ่งได้ออกแบบจัดทาขึ้นเพื่อได้แสดง ถึงจุดมุ่งห มาย การจัดเนื้อหาสาระ กิจกรรม
แ ล ะ ป ร ะ ม ว ล ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ ใ น แ ต่ ล ะ โ ป ร แ ก ร ม ก า ร ศึ ก ษ า
เพื่อให้ผู้เรียนมีพัฒนาการในด้านต่างๆตามจุดหมายที่ได้กาหนดไว้
เอกวิทย์ ณ ถลาง (2521:108) เขียนในบทความเรื่อง “ข้อคิดเรื่องหลักสูตร” ได้ให้ความหมายว่า
หลักสูตร หมายถึง มวลประสบการณ์ทั้งหลายที่จัดให้เด็กได้เรียน เนื้อหาวิชาและทัศนคติ แบบพฤติกรรม
กิ จ วั ต ร สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ฯ ล ฯ
เมื่อประมวลเข้ากันแล้วก็เป็นประสบการณ์ที่ผ่านเข้าไปในการรับรู้ของเด็กถือว่าเป็นหลักสูตรทั้งสิ้น
จากความหมายของหลักสูตรในลักษณะต่างๆ ที่ได้ยกตัวอย่างของระดับความคิดของ
นั ก ก า ร ศึ ก ษ า ทั้ ง ช า ว ต่ า ง ป ร ะ เ ท ศ แ ล ะ ช า ว ไ ท ย
สามารถนามาสรุปแนวความคิดเกี่ยวกับความหมายของหลักสูตรเพื่อความเข้าใจที่ชัดเจนยิ่งขึ้นได้ดังนี้
3.1.1. หลักสูตรในฐานะที่เป็นวิชาและเนื้อหาสาระที่จัดให้แก่ผู้เรียน
หลักสูตรในฐานะที่เป็นวิชาและเนื้อหาสาระนั้นหมายถึงวิชาและเนื้อหาสาระที่กาหนดให้ผู้เรียนต้
องเรียนในชั้นและระดับต่างๆ หรือกลุ่มวิชาที่จัดขึ้นด้วยวัตถุประสงค์เฉพาะอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น
หลักสูตรเตรียมแพทย์ หลักสูตรวิทยาศาสตร์ หลักสูตรธุรกิจ หลักสูตรตัดเสื้อและหลักสูตรการเลี้ยงสุกร

7. จ า ก อ ดี ต ตั้ ง แ ต่ เ ริ่ ม มี ห ลั ก สู ต ร จ น ถึ ง ปั จ จุ บั น นี้
แนวคิดที่สาคัญของความหมายของหลักสูตรก็ยังคงเป็ นวิชาและเนื้อหาวิชาที่ครู สอน ใ ห้
แ ล ะ นั ก เ รี ย น ใ ช้ เ รี ย น ใ น ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ใ น ร ะ ดั บ ต่ า ง ๆ
แม้จะได้มีความพยายามที่จะทาให้หลักสูตรมีความหมายที่กว้างและแตกต่างไปจากเดิมแต่แนวความคิดเกี่ยว
กั บ ห ลั ก สู ต ร ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น วิ ช า
และเนื้อหาที่จัดให้แก่ผู้เรียนก็ยังคงฝังแน่นและเป็นพื้นฐานสาคัญในการจัดหลักสูตร
3.1.2. หลักสูตรในฐานะที่เป็นเอกสารหลักสูตร
กลุ่มหนึ่งจัดให้จัดให้อีกกลุ่มหนึ่ง ประกอบด้วยจุดหมาย หลักการ โครงสร้าง เนื้อหาสาระ
อัตราเวลาเรียน กิจกรรมประสบการณ์ และการประเมินผลการเรียน เพื่อให้ผู้เรียนมีรู้ความสามารถ
มีเจตคติที่ดีในการอยู่ร่วมกัน มีพฤติกรรมตามที่กา หนดไว้ในจุดมุ่งหมายของหลักสู ตร
แนวคิดนี้จะเน้นหลักสูตรในฐานะที่เป็นเอกสารเป็นรูปเล่ม ซึ่งจาแนกเป็น 2 ประเภท คือ เอกสารหลักสูตร
และเอกสารประกอบหลักสูตร
เ อ ก ส า ร ห ลัก สู ต ร เ ป็ น เ อ ก ส า ร ที่ ก ล่า ว ถึ ง ส า ร ะ ข อ ง ห ลัก สู ต ร โ ด ย ต ร ง
คือกล่าวถึงจุดมุ่งหมายหลักการ โครงสร้าง และเนื้อหาที่จัดไว้ในหลักสู ตรนั้นๆ เช่น
หลักสู ตรมัธยมศึกษาตอน ต้น พุทธศักราช 2521 ( ฉบับปรับปรุ ง พุทธศักราช 2533)
หลักสูตรวิศวกรรมศาสตร์บัณฑิตสาขาวิศวกรรมเครื่องกล หลักสูตรศิลปกรรมศาสตร์บัณฑิต เป็นต้น
ส่วนเอกสารประกอบหลักสูตร เป็นเอกสารที่อธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับรายละเอียดต่างๆ
ของหลักสูตรเพื่อให้การนาหลักสูตรไปใช้ได้ผลตามความมุ่งหมาย ตัวอย่างเอกสารประกอบหลักสูตรได้แก่
คู่มือหลักสูตร คู่มือครูเกี่ยวกับหลักสูตร แผนการสอนกลุ่มวิชาต่างๆ หรือคู่มือการประเมินผลการเรียน
3.1.3. หลักสูตรในฐานะที่เป็นกิจกรรมต่าง ๆที่จะให้แก่ผู้เรียน
แ น ว คิ ด ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น กิ จ ก ร ร ม ต่ า ง ๆ
ที่จัดให้แก่ผู้เรียนนี้เป็นการมองหลักสูตรในลักษณะของกิจกรรมต่างๆ ที่ครูและนักเรียนจัดขึ้น
ห รื อ กิ จ ก ร ร ม ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น ช นิ ด ต่ า ง ๆ
ที่เตรียมไว้และจัดให้แก่ผู้เรียนโดยโรงเรียนทั้งในและนอกโรงเรียน เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ ประสบการณ์
และคุณลักษณะที่พึงประสงค์ตามที่กาหนด กิจกรรมต่าง ๆ ที่เหมาะสมเป็ นสิ่งที่สาคัญ
เ พ ราะ จะ น าไปสู่ประ สบการณ์ทาง ด้าน ความรู้ ความเ ข้าใ จ เ จตคติ ทักษะ ต่าง ๆ
อั น แ ส ด ง ถึ ง ก า ร เ รี ย น รู้ ที่ มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ
กิจ ก ร ร มที่ ค ว ร จัด ใ ห้ แ ก่ผู้เ รี ย น จ ะ ต้อ ง ป ร า ก ฏ อ ยู่ใ น ห ลั ก สู ต ร อ ย่า ง ชั ด เ จ น
หลักสูตรหมายถึงกิจกรรมต่างๆที่จัดให้ผู้เรียน
3.1.4. หลักสูตรในฐานะแผนสาหรับจัดโอกาสการเรียนรู้หรือประสบการณ์ที่คาดหวังแก่นักเรียน
แนวคิดของหลักสูตรในฐานะแผนสาหรับจัดโอกาสการเรียนรู้หรือประสบการณ์ที่คาดหวังแก่นัก
เ รี ย น นี้ จ ะ เ ป็ น แ ผ น ใ น ก า ร จัด ก า ร ศึ ก ษ า เ พื่ อ แ น ว ท า ง ใ ห้ผู้ที่ เ กี่ย ว ข้อ ง ปฏิบัติ

8. โ ด ย มุ่ง ใ ห้ ผู้ เ รี ย น มี ค ว า ม รู้ ค ว า ม ส า ม า ร ถ แ ล ะ พ ฤ ติ ก ร ร ม ต า ม ที่ ก า ห น ด
แผนสาหรับจัดโอกาสทางการศึกษาจะแสดงเกี่ยวกับจุดหมายหรือจุดประสงค์ของการออกแบบหลักสูตร
ก า ร น า ห ลั ก สู ต ร ไ ป ใ ช้ แ ล ะ ก า ร ป ร ะ เ มิ น ผ ล
แผนนี้สร้างขึ้นตามประเภทสถานการณ์หรือกลุ่มบุคคลในระดับการศึกษาต่างๆ เช่น หลักสูตรก่อนวัยเรียน
หลักสูตรประถมศึกษา หลักสูตรอุดมศึกษา หรื ออาจหมายถึงกลุ่มของแผนย่อย ต่าง ๆ
ที่ทาให้ผู้เรียนมีโอกาสพัฒนาการเรียนรู้หรือประสบการณ์ที่คาดหวัง
3.1.5. หลักสูตรในฐานะที่เป็นมวลประสบการณ์
แนวคิดของหลักสูตรในฐานะที่เป็นประสบการณ์ของผู้เรียนนั้น หมายถึงประสบการณ์
ทุกอย่างของนักเรียนที่อยู่ในความรับผิดชอบของโรงเรียน รวมถึงเนื้อหาวิชาที่โรงเรียนจัดให้แก่ผู้เรียนด้วย
แ น ว คิ ด นี้ เ กิ ด จ า ก ส า เ ห ตุ 2 ป ร ะ ก า ร คื อ ป ร ะ ก า ร ห นึ่ ง
การไม่เห็นด้วยกับแนวคิดของหลักสูตรในความหมายแคบที่ไม่ส่งเสริมให้เกิดพัฒนาการรอบด้านขึ้นในตัว
ผู้ เ รี ย น ป ร ะ ก า ร ที่ ส อ ง
การสอนของครูที่ยึดหนังสือเรียนและเนื้อหาสาระมากเกินไปทาให้การสอนจืดชืดไม่มีชีวิตชีวา
โรงเรียนจึงควรจัดกิจกรรมสร้างเสริมประสบการณ์ต่างๆ เพื่อพัฒนาและส่งเสริมให้ผู้เรียนได้คิด
ได้กระทา ได้แก้ปัญหา และค้นพบด้วยตนเอง การจัดหลักสูตรจึงควรพิจารณาถึงประสบการณ์
ทุกด้านที่พึ่งมีของผู้เรียน
ความหมายของหลักสูตรตามแนวคิดนี้ครอบคลุมความรู้และประสบการณ์ทุกอย่างที่อยู่ในความรั
บผิดชอบโรงเรียนที่จัดให้แก่ผู้เรียน เพื่อพัฒนาผู้เรียนให้เป็ นไปตามจุดมุ่งหมายที่กาหน ดไว้
แนวคิดในความหมายของหลักสูตรดังกล่าวนี้ เป็ นความหมายในแนวกว้างและสมบูรณ์ที่สุด
เพราะครอบคลุมทุกสิ่งทุกอย่างที่อยู่ในความรับผิดชอบของโรงเรียน
3.1.6. หลักสูตรในฐานะที่เป็นจุดหมายปลายทาง
แ น ว คิ ด เ กี่ ย ว กับ ห ลั ก สู ต ร ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น จุ ด ห ม า ย ป ล า ย ท า ง นั้ น
เ ป็ น สิ่ ง ที่ สั ง ค ม มุ่ ง ห วั ง ห รื อ ค า ด ห วั ง ใ ห้ เ ด็ ก ไ ด้ รั บ ก ล่ า ว คื อ
ผู้ที่ศึกษาจนจบหลักสูตรไปแล้วจะมีคุณลักษณะอย่างไรบ้างจะเกิดผลอย่างไรในตัวผู้เรียน บ้าง
แนวคิดนี้มองหลักสูตรในฐานะที่ทาให้เกิดผลการเรียนรู้ตามที่มุ่งหวังที่จะเกิดขึ้นจากการเรียนรู้ ดังนั้น
การจัดการหลักสูตร การกาหนดจุดมุ่งหมาย เนื้อหาสาระกระบวนการเรียนการสอนและการประเมินผล
จาต้องศึกษาและวางแผนให้สอดคล้องสัมพันธ์ซึ่งกันและกันด้วย
3.1.7. หลักสูตรในฐานะที่เป็นระบบการเรียนการสอนและกิจกรรมการเรียนการสอน
แ น ว คิ ด ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป็ น ร ะ บ บ ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น นั้ น
เป็นการมองหลักสูตรในฐานะที่เป็นแผนการเตรียมโอกาสของการเรียนรู้สาหรับผู้เรียนที่จัดขึ้นโดยโรงเรียน
ห รื อ ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ที่ รั บ ผิ ด ช อ บ เ พื่ อ ใ ห้ บ ร ร ลุ เ ป้ า ห ม า ย ที่ ก า ห น ด ไ ว้
เป็นการคาดการณ์ล่วงหน้าโดยรวมเอาแผนย่อยๆ ที่เป็นโอกาสของการเรียนรู้ที่คาดหวังเข้าไว้ด้วยกัน

9. แผนงานนั้นมิได้เกิดขึ้นอย่างลอยๆ แต่จะมีการวางแผนสาหรับสถานการณ์ใดสถานการณ์หนึ่งโดยเฉพาะ
ดั ง นั้ น
แผนงานจึงถูกกาหนดขึ้นเพื่อผู้เรียนโดยโรงเรียนหรือสถาบันการศึกษาที่รับผิดชอบในการจัดโอกาสทางกา
รศึกษาให้แก่ผู้เรียน
จ า ก ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ข้ า ง ต้ น จ ะ เ ห็ น ว่ า
ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร มี ก า ร ข ย า ย ค ว า ม ห ม า ย แ ล ะ เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ไ ป
ซึ่งสาเหตุของการเปลี่ยนแปลงสามารถสรุปได้ดังนี้
1. ยุ ค ส มัย ห รื อ ก า ล เ ว ล า จ ะ เ ห็ น ไ ด้ ว่า แ ต่ล ะ ยุ ค แ ต่ ล ะ ส มั ย
มนุษย์เล็งเห็นคุณค่าและใช้ประโยชน์จากการศึกษาต่างๆ กัน
2. ค ว า ม เ ชื่ อ ใ น ป รั ช ญ า แ ล ะ จิ ต วิ ท ย า ก า ร ศึ ก ษ า
ความเชื่อปรัชญาที่เปลี่ยนไปทาให้ความหมายของหลักสูตรเปลี่ยนไป เช่น ถ้าเชื่อในปรัชญาจิตนิยม
และช่วงที่จิตวิทยายังไม่เข้ามามีบทบาททางการศึกษา ความหมายของหลักสูตรก็คือเนื้อหาวิชาที่ให้เด็กเรียน
ต่อมาเมื่อมีความเชื่อในปรัชญาพิพัฒนาการนิยม และมีจิตวิทยาเข้ามามีบทบาททางการศึกษา
ความหมายของหลักสูตรก็เปลี่ยนเป็นกิจกรรมหรือมวลประสบการณ์ทั้งหลายที่จัดให้แก่เด็ก
3. ส ภ า พ ก า ร ด า ร ง ชี วิ ต สั ง ค ม แ ล ะ วั ฒ น ธ ร ร ม
ตลอดจนลัทธิการปกครองก็เป็นตัวกาหนดความหมายของหลักสูตรด้วยส่วนหนึ่ง
3.2 คุณสมบัติของหลักสูตร
คุ ณ ส ม บั ติ ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ห ม า ย ถึ ง
ธรรมชาติหรือลักษณะของหลักสูตรว่าเป็นอย่างไรซึ่งอาจหมายรวมถึงข้อตกลงหรือข้อยอมรับเกี่ยวกับกฎเก
ณฑ์ของหลักสูตร คุณสมบัติหรือกฎเกณฑ์ของหลักสูตรมีดังนี้
3. 2. 1. ห ลั ก สู ต ร มี ลั ก ษ ณ ะ เ ป็ น พ ล วั ต ( Dynamis)
แ ล ะ เ ป ลี่ ย น ไ ป ต า มค ว า มต้อ ง ก า ร แ ล ะ ค ว า มเ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ข อ ง สั ง ค มอ ยู่เ ส ม อ
คุณสมบัติข้อนี้แสดงว่าประสบการณ์และกิจกรรมการเรียนการสอนที่จัดให้แก่ผู้เรียนจะไม่ซ้าเหมือนเดิม
แต่จะเปลี่ยนแปลงและเพิ่มอยู่เสมอ โดยจะเปลี่ยนแปลงในลักษณะค่อยเป็นค่อยไปตามความจาเป็น
เนื้อหาสาระและกิจกรรมใ ดยังเสน อเ ป้าหมายและ จาเ ป็ น ต่อผู้เรี ยนและ สัง คมก็คง ไ ว้
ในบางครั้งอาจจะคงเนื้อหาสาระไว้อย่างเดิม แต่การจัดกิจกรรมเพื่อให้เกิดการเรียนรู้ในเรื่องนั้นๆ
อ า จ จ ะ ต้ อ ง ป รั บ ป รุ ง เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง เ สี ย ใ ห ม่ ใ ห้ เ ห ม า ะ ส ม
เพราะกิจกรรมหรือประสบการณ์ที่จัดให้แก่ผู้เรียนซึ่งเคยเหมาะสมเพียงพอในระยะเวลาหนึ่งและสถานการ
ณ์หนึ่ ง อาจจะไม่เหมาะ สมและเพียงพ อในอีกระยะเ วลาหนึ่ งและอีกสถาน การณ์หนึ่ ง
เพราะฉะนั้นหลักสูตรจึงมีการเปลี่ยนแปลงอันเป็นคุณสมบัติที่เด่นชัดประการณ์หนึ่ง

10. 3. 2. 2. ก า ร พั ฒ น า ห ลั ก สู ต ร เ ป็ น ก า ร พั ฒ น า ต่ อ เ นื่ อ ง
คุ ณ ส ม บั ติ ข้ อ นี้ มี ลั ก ษ ณ ะ ใ ก ล้ เ คี ย ง แ ล ะ เ ส ริ ม ข้ อ แ ร ก คื อ
หลักสูตรมีการเปลี่ยนต่อเนื่องกันไปตามความต้องการของสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา
เพราะฉะนั้นกระบวนการพัฒนาหลักสูตรเป็นกระบวนการที่ต่อเนื่องเป็นวัฏจักรในกระบวนการเปลี่ยนแปล
งที่มีการเปลี่ยนแปลงรวมอยู่ด้วย หลักสูตรเป็ นสิ่งที่ควรได้รับการปรับปรุงแก้ไขอยู่เสมอ
เพราะหลักสูตรที่ดีควรตอบสน องต่อสังคม และเมื่อสังคมเปลี่ยน แปลง อยู่ตลอดเ ว ลา
ห ลั ก สู ต ร จึ ง จ า เ ป็ น ต้ อ ง เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ต า ม ไ ป ด้ ว ย
เพื่อที่จะให้กระบวนการปรับปรุงและพัฒนาหลักสูตรเป็ นกระบวนการต่อเนื่องอย่างแท้จริง
จึงจาเป็นต้องมีองค์ประกอบหรือหน่วยงานเฉพาะรับผิดชอบงานดังกล่าวต่อเนื่องกันไปการเปลี่ยนแปลงหลั
กสูตรแต่ละครั้ง ไม่จาเป็ นต้องเปลี่ยนกิจกรรมและประสบการณ์ทุกชนิดในคราวเดียวกัน
ถ้ า ห า ก สั ง ค ม เ อ ง มิ ไ ด้ เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ร ว ด เ ร็ ว อ ย่า ง ห น้ า มื อ เ ป็ น ห ลั ง มื อ
ข้ อ สั ง เ ก ต จ า ก ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ห ลั ก สู ต ร แ ต่ ล ะ ค รั้ ง จ ะ พ บ ว่ า
เนื้อหาสาระและ กิจกรรมทั้ง ห ลายของการเรี ยน การสอน จะ ซ้าของเ ดิมเ กิน กว่า 80%
เพราะในการปรับปรุงตัวหลักสูตรแต่ละครั้งเราอาจจะเปลี่ยนจุดมุ่งหมายบางประการใหม่
และปรับปรุงโครงสร้างของหลักสูตรซึ่งได้แก่การให้น้าหนักความสาคัญของกิจกรรมหรือเนื้อหาสาระเสียใ
หม่แต่กิจกรรมและเนื้อหาสาระของวิชาต่างๆ หรือตาราที่มีอยู่เดิมก็อาจสามารถสนองจุดมุ่งหมายใหม่ได้
ถ้ากิจกรรมหรือเนื้อหาใดไม่สนองจุดมุ่งหมายดังกล่าวก็ปรับปรุงสิ่งเหล่านั้นเสียใหม่เป็นกรณีๆ ไป
3. 2. 3. ห ลั ก สู ต ร ไ ม่ ส า ม า ร ถ แ ส ด ง กิ จ ก ร ร ม ห รื อ ก ร ะ ท า กิ จ ก ร ร ม ต่ า ง ๆ
ตัว ข องมัน เ องได้ จึงจาเ ป็ น ต้ องใช้ กิจกรร มห รื อกา รก ระ ทาอย่ างอื่ น มา ช่ ว ย เ ช่น
การพัฒน าหลักสู ตรการจัดทาหลักสู ตร การปรับปรุ ง หลักสู ตร การสร้าง หลักสู ตร
เพราะฉะนั้นหลักสูตรจึงทาหน้าที่เป็นผู้กระทาอยู่ตลอดเวลา
3.3 ความสาคัญของหลักสูตร
ห ลักสู ตรเ ป็ น อง ค์ ป ระ ก อ บ อัน สา คัญ ยิ่ง อ ย่าง ห นึ่ ง ของ ก าร จัด กา ร ศึ ก ษ า
ก า ร จั ด ก า ร ศึ ก ษ า ป ร ะ เ ภ ท แ ล ะ ร ะ ดั บ ใ ด ก็ ดี จ ะ ข า ด ห ลั ก สู ต ร ไ ป มิ ไ ด้
เพราะหลักสูตรจะเป็นโครงร่างกาหนดไว้ว่าจะให้เด็กได้รับประสบการณ์อะไรบ้างจึงจะเป็นประโยชน์ต่อเด็
กและ สัง ค ม หลักสู ตรเ ป็ น แน ว ท าง ที่ จะ ส ร้าง ค ว า ม เ จริ ญเ ติ บ โ ตใ ห้ แ ก่ผู้เ รี ย น
นอกจากนี้หลักสูตรยังเป็นเครื่องชี้ให้เห็นโฉมหน้าของสังคมในอนาคตว่าจะเป็นอย่างไรอีกด้วย
นั ก ก า ร ศึ ก ษ า ช า ว อ เ มริ กัน ไ ด้ก ล่า ว เ น้ น ค ว า มส า คัญ ข อ ง ห ลัก สู ต ร ว่า
“หลักสูตรเสมือนเครื่องนาทางให้เด็กไปสู่จุดมุ่งหมาย หลักสูตรไม่ใช่เป็นแต่เพียงแนวทางการเรียนเท่านั้น
ยั ง ร ว บ ร ว ม ร า ย ก า ร แ ล ะ ปั ญ ห า ต่ า ง ๆ ไ ว้ อี ก ด้ ว ย
หลักสูตรไม่ใช่เนื้อหาวิชาแต่เป็นกิจกรรมทั้งหมดที่นาเข้ามาในโรงเรียน”

11. ในการจัดการศึกษาที่จะบรรลุเป้าหมายได้นั้นต้องอาศัยหลักสูตรเป็นเครื่องมือนาไปสู่การบรรลุเป้
า ห ม า ย ดั ง ก ล่ า ว ถ้ า ป ร า ศ จ า ก ห ลั ก สู ต ร เ สี ย แ ล้ ว
การจัดการศึกษาจะไม่มีวันสาเร็จลุล่วงไปตามเป้าหมายของการจัดการศึกษาที่กาหนดไว้ได้เ ลย
หลักสูตรจึงเปรียบเสมือนหัวใจสาคัญของการจัดการศึกษาทีเดียว ซึ่ง ใจทิพย์ เชื้อรัตนพงษ์ (2539: 11)
ไ ด้ ก ล่ า ว ถึ ง เ รื่ อ ง นี้ ไ ว้ ว่า ก า ร ที่ จ ะ ท ร า บ ว่า ก า ร ศึ ก ษ า ใ น ร ะ ดั บ ต่า ง ๆ
จ ะ ดี ห รื อ ไ ม่ดี ส า ม า ร ถ ดู จ า ก ห ลัก สู ต ร ก า ร ศึ ก ษ า ใ น ร ะ ดับ นั้ น ๆ ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ
เพราะหลักสูตรเป็นเครื่องมือในการปรับปรุงจุดมุ่งหมายและนโยบายทางการศึกษาของชาติเข้าสู่การปฏิบัติใ
น ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ร ะ ดั บ ต่ า ง ๆ
หลักสูตรจะเป็นเสมือนกับหางเสือที่จะคอยกาหนดทิศทางให้การเรียนการสอนเป็นไปตามความมุ่งหมายขอ
ง ก า ร ศึ ก ษ า ห รื อ ก ล่ า ว อี ก นั ย ห นึ่ ง คื อ
หลักสูตรเป็นเครื่องชี้นาทางในการจัดความรู้และประสบการณ์แก่ผู้เรียนซึ่งครูจะต้องปฏิบัติตามเพื่อให้ผู้เรีย
นได้รับการศึกษาที่มุ่ง สู่จุดหมายเ ดียวกัน หลักสูตรจึงเ ป็ นหัวใ จสาคัญของ การศึ ก ษา
และ เ ป็ น เ ครื่ อง ชี้ ถึง ค ว า มเ จริ ญ ข อง ช า ติ ถ้าประ เ ทศใ ด มีห ลัก สู ตร ที่เ ห มา ะ ส ม
ทั น ส มั ย แ ล ะ มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ ค น ใ น ป ร ะ เ ท ศ นั้ น ก็ ย่ อ ม มี ค ว า ม รู้
มีคุณภาพและศักยภาพในการพัฒนาประเทศได้อย่างเต็มที่
จากความสาคัญของหลักสูตรดังกล่าว พอสรุปได้เป็นข้อๆ ดังนี้
1. หลักสูตรเป็นเสมือนเบ้าหลอมพลเมืองให้มีคุณภาพ
2. หลักสูตรเป็นมาตรฐานของการจัดการศึกษา
3. หลักสูตรเป็นโครงการและแนวทางในการให้การจัดการศึกษา
4. ในระดับโรงเรียนหลักสูตรจะให้แนวการปฏิบัติแก่ครู
5.
หลักสูตรแนวทางในการส่งเสริมความเจริญงอกงามและพัฒนาการของเด็กตามจุดมุ่งหมายของการศึกษา
6. ห ลัก สู ต ร เ ป็ น เ ค รื่ อ ง ก า ห น ด แ น ว ท า ง ใ น ก า ร จัด ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ ว่า
ผู้เรียนและสังคมควรจะได้รับสิ่งใดบ้างที่จะเป็นประโยชน์แก่เด็กโดยตรง
7. ห ลั ก สู ต ร เ ป็ น เ ค รื่ อ ง ก า ห น ด ว่ า
เนื้อหาวิชาอะไรบ้างที่จะช่วยให้เด็กมีชีวิตอยู่ในสังคมอย่างราบรื่น เป็นพลเมืองที่ดีของประเทศชาติ
และบาเพ็ญตนให้เป็นประโยชน์แก่สังคม
8. ห ลั ก สู ต ร เ ป็ น เ ค รื่ อ ง ก า ห น ด ว่ า
วิธีการดาเนินชีวิตของเด็กให้เป็นไปด้วยความราบรื่นและผาสุกเป็นอย่างไร
9. หลักสูตรย่อมทานายลักษณะของสังคมในอนาคตว่าจะเป็นอย่างไร

12. 10. หลักสู ตรกา หน ดแน วทาง ค วา มรู้ ความสามาร ถ ความประ พ ฤ ติ
ทั ก ษ ะ แ ล ะ เ จ ต ค ติ ข อ ง ผู้ เ รี ย น ที่ จ ะ อ ยู่ ร่ ว ม กั น ใ น สั ง ค ม
และบาเพ็ญตนให้เป็นประโยชน์ต่อชุมชนและชาติบ้านเมือง
3.4 องค์ประกอบของหลักสูตร (Curriculum Component)
อ ง ค์ ป ร ะ ก อ บ ต า มห ลั ก สู ต ร อ า จ จ ะ แ ต ก ต่า ง กัน บ้า ง ใ น ร า ย ล ะ เ อี ย ด
แ ต่ส่ว น ใ ห ญ่มีป ร ะ เ ด็ น ห รื อ อ ง ค์ ป ร ะ ก อ บ ที่ ส า คัญ เ ห มือ น กัน อ ย่า ง ค ร บ ถ้ ว น
ซึ่งจะช่วยให้ผู้ใช้หลักสูตรสามารถไปใช้หลักสูตรได้อย่างมีประสิทธิภาพ องค์ประกอบที่สาคัญคือ
3.4.1. จุดมุ่งหมายของหลักสูตร (Curriculum Aims)
จุ ด มุ่ ง ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร ห ม า ย ถึ ง
ความตั้งใจหรือความคาดหวังที่ต้องการให้เกิดขึ้นในตัวผู้ที่จะผ่านหลักสูตรจุดมุ่งหมายของหลักสูตรมีความ
สาคัญเพราะเป็นตัวกาหนดทิศทางและขอบเขตในการศึกษาแก่เด็กช่วยในการเลือกเนื้อหาและกิจกรรม
ตลอดจนใช้เป็นมาตรการอย่างหนึ่งในการประเมินผล
จุ ด มุ่ ง ห ม า ย ข อ ง ก า ร ศึ ก ษ า มี ห ล า ย ข อ ง ร ะ ดั บ ไ ด้ แ ก่
จุดมุ่งหมายหลายระดับหลักสูตรซึ่งเป็นจุดมุ่งหมายที่บอกให้ผู้ที่เกี่ยวข้องรู้เป้าหมายของหลักสูตรนั้นๆ
จุ ด มุ่ ง ห ม า ย ข อ ง ก ลุ่ ม วิ ช า
วิชาแต่ละกลุ่มจะสร้างคุณลักษณะที่แตกต่างกันให้กับผู้เรียนดั้งนั้นแต่ละกลุ่มวิชาจึงมีจุดมุ่งหมายไว้ต่างกัน
จุดมุ่ง หมายรายวิช าเ ป็ น จุดหมายที่ ละ เ อียดจาเ พ าะ เจาะจง กว่าจุดมุ่ง หมายกลุ่มวิชา
ผู้สอนกลุ่มรายวิชาจะกาหนดจุดมุ่งหมายในการสอนเนื้อหาแต่ละบทแต่ละตอนขึ้นในรูปของจุดมุ่งหมายเชิง
พ ฤ ติ ก ร ร ม
แม้ว่าจุดมุ่งหมายทางการศึกษาจะมีระดับดังกล่าวแล้วจุดมุ่งหมายหลายระดับย่อมสอดคล้องกันและนาไปสู่
จุดหมายปลายทางเดียวกัน
3.4.2. เนื้อหา(Content)
เ มื่ อ ก า ห น ด จุ ด มุ่ง ห ม า ย ข อ ง ห ลั ก สู ต ร แ ล้ ว กิ จ ก ร ร ม ขึ้ น ต่อ ไ ป นี้
การเลือกเนื้อหาประสบการณ์การเรียนรู้ต่างๆ ที่คาดว่าจะช่วยให้ผู้เรียนพัฒนาไปสู่จุดมุ่งหมายที่กาหนดไว้
โดยดาเนินการตั้งแต่การเลือกเนื้อหาสาระและประสบการณ์ การเรียงลาดับเนื้อหาสาระ
พร้อมทั้งการกาหนดเวลาเรียนที่เหมาะสม
3.4.3. การนาหลักสูตรไปใช้ (Curriculum implementation)
เป็นการนาหลักสูตรไปสู่การปฏิบัติ ซึ่งประกอบด้วยกิจกรรมต่างๆ เช่นการจัดทาวัสดุหลักสูตร
ได้แก่ คู่มือครู เอกสารหลักสูตร แผนการสอน แนวการสอน และแบบเรียน เป็นต้น
การจัดเตรียมความพร้อมด้านบุคลากรและสิ่งแวดล้อม เช่น การจัดโต๊ะ เก้าอี้ ห้องเรียน
วัสดุอุปกรณ์ในการเรียน จานวนครูและสิ่งแวดล้อมอานวยความสะดวกต่างๆ การดาเนินการสอน

13. เ ป็ น กิ จ ก ร ร ม ที่ ส า คั ญ ที่ สุ ด ใ น ขั้ น ต อ น ก า ร น า ห ลั ก สู ต ร ไ ป ใ ช้
เ พ ร า ะ ห ลั ก สู ต ร จ ะ ไ ด้ ผ ล ห รื อ ไ ม่ขึ้ น อ ยู่กับ พ ฤ ติ ก ร ร ม ก า ร ส อ น ข อ ง ค รู
ครูผู้สอนจะต้องมีความรู้ในด้านการถ่ายทอดเนื้อหาความรู้การวัดและประเมินผล จิตวิทยาการสอน
ตลอดทั้งปรัชญาการศึกษาของแต่ละดับ จึงทาให้การเรียนของผู้เรียนบรรลุเป้าหมายของหลักสูตร
3.4.4. การประเมินผลหลักสูตร (Evaluation)
ก า ร ป ร ะ เ มิ น ผ ล ห ลั ก สู ต ร คื อ ก า ร ห า ค า ต อ บ ว่ า
หลักสูตรสัมฤทธิ์ ผลตามที่กาหนดในจุดมุ่งหมายหรือไม่ มากน้อยเพียงใด และอะไรเป็นสาเหตุ
ก า ร ป ร ะ เ มิ น ผ ล ห ลั ก สู ต ร เ ป็ น ง า น ใ ห ญ่ แ ล ะ มี ข อ บ เ ข ต ก ว้ า ง ข ว า ง
ผู้ประเมินจาเป็นต้องวางโครงการประเมินผลไว้ล่วงหน้า
3.5 ลักษณะของหลักสูตรที่ดี
ห ลั ก สู ต ร เ ป็ น แ น ว ท า ง ส า คั ญ ใ น ก า ร จั ด ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น
ลักษณะของหลักสูตรที่ดีจะนาไปสู่การเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ และเกิดสัมฤทธิ์ผลทางการศึกษา
หลักสูตรที่ดีควรมีดังนี้
1) ตรงตามความมุ่งหมายของการศึกษา
2) ตรงตามลักษณะของพัฒนาการของเด็กในวัยต่างๆ
3) ตรงตามลักษณะวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีเอกลักษณ์ของชาติ
4.)มีเนื้อหาสาระเรื่องที่สอนเพียงพอที่จะช่วยให้นักเรียนคิดเป็นและมีพัฒนาในการทุกด้าน
5) ส อ ด ค ล้ อ ง กั บ ชี วิ ต ป ร ะ จ า วั น ข อ ง ผู้ เ รี ย น คื อ จั ด วิ ช า ทั ก ษ ะ
และวิชาเนื้อหาให้เหมาะสมกันในที่จะส่งเสริมให้ผู้เรียนเจริญงอกงามทุกด้าน
6) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี ค ว ร ส า เ ร็ จ ขึ้ น ด้ ว ย ค ว า ม ร่ ว ม มื อ ข อ ง ทุ ก ฝ่ า ย
เพื่อจะให้ผลดีควรจัดให้เป็นคณะกรรมการ
7) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี จ ะ ต้ อ ง ใ ห้ นั ก เ รี ย น ไ ด้ เ รี ย น รู้ ต่ อ ไ ป
และจะต้องเรียงลาดับความยากง่ายไม่ให้ขาดตอนจากกัน
8)
หลักสูตรที่ดีจะต้องเป็นประสบการณ์ที่เกี่ยวกับชีวิตประจาวันของเด็กเพื่อให้เด็กได้มีโอกาสแก้ปัญหาต่างๆ
ในชีวิต เพื่อให้เป็นอยู่อย่างผาสุก
9) หลักสูตรที่ดีจะต้องเพิ่มพูนและส่งเสริมทักษะเบื้องต้นที่จาเป็นของเด็ก
10) หลักสูตรที่ดีย่อม ส่งเ สริ มให้เ ด็กเ กิดความรู้ ทักษะ เจตคติ ความคิด ริ เ ริ่ ม
มีความคิดสร้างสรรค์ในการดาเนินชีวิต
11) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี จ ะ ต้ อ ง ส่ ง เ ส ริ ม ใ ห้ เ ด็ ก ท า ง า น เ ป็ น อิ ส ร ะ
และทางานร่วมกันเป็นหมู่คณะเพื่อพัฒนาให้รู้จักการอยู่ร่วมกันในสังคมประชาธิปไตย

14. 12) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี ย่ อ ม บ อ ก แ น ว ท า ง วิ ธี ส อ น
และสื่ออุปกรณ์ประกอบเนื้อหาสาระที่สอนไว้อย่างเหมาะสม
13) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี ย่ อ ม มี ก า ร ป ร ะ เ มิ น ผ ล อ ยู่ ต ล อ ด เ ว ล า
เพื่อทราบข้อบกพร่องในการที่จะนาไปปรับปรุงให้ดียิ่งๆ ขึ้นไป
14) หลักสูตรที่ดีจะต้องจัดประสบการณ์ให้เด็กเกิดความรู้ ความเข้าใจ และมีโอกาสแก้ปัญหาต่างๆ
โดยเฉพาะปัญหาครอบครัว ชุมชน ประเทศชาติ
15) หลักสูตรที่ดีต้องส่งเสริมให้เด็กรู้จักแก้ปัญหา
16) หลักสูตรที่ดีต้องจัดประสบการณ์ที่มีความหมายต่อชีวิตของเด็ก
17) ห ลั ก สู ต ร ที่ ดี ต้ อ ง จั ด ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ แ ล ะ กิ จ ก ร ร ม ห ล า ย ๆ อ ย่า ง
เ พื่อเ ปิ ดโอ กา สใ ห้เ ด็ ก ไ ด้เ ลื อ ก อย่าง เ ห มาะ ส ม ตา ม ค วา มส น ใ จ ความต้อ ง ก า ร
และความสามารถของแต่ละบุคคล
18)
หลักสูตรที่ดีจะต้องวางกฎเกณฑ์ไว้อย่างเหมาะสมแก่การนาไปปฏิบัติและสะดวกแก่การวัดและประเมินผล
สรุป(Summary)
ห ลั ก สู ต ร มี ค ว า ม ส า คั ญ ยิ่ ง ใ น ก า ร จั ด ก า ร ศึ ก ษ า
เป็ นสิ่งที่ชี้ให้เห็นแนวทางในการจัดประสบการณ์แก่ผู้เรียน อันเปรี ยบเสมือนแผนที่หรื อ
เ ข็ ม ทิ ศ ที่ จ ะ น า ท า ง ใ น ก า ร วั ด ก า ร ศึ ก ษ า ใ ห้ บ ร ร ลุ ผ ล
หลักสูตรที่ดีจะต้องมีความชัดเจนเหมาะสมกับผู้เรียนและสังคมซึ่งจะทาให้การนาหลักสูตรไปใช้หรือการจั
ดการเรียนการสอนเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพเพราะฉะนั้นในการจัดทาหรือการพัฒนาหลักสูตรจึงควรถือเ
ป็ นงานสาคัญที่ทุกฝ่ ายต้องร่วมมือร่วมใจกันดาเนินการเพื่อให้ได้หลักสูตรใน ระดับต่าง ๆ
ที่ดีเพราะถ้าเรามีหลักสูตรที่ดีถูกต้องเหมาะสมการเดินทางไปสู่จุดหมายปลายทางในเรื่องการศึกษาจะเป็นไ
ปโดยราบรื่นสามารถสร้างลักษณะสังคมที่ดีในอนาคตโดยใช้การศึกษาเป็นเครื่องมืออย่างเต็มภาคภูมิ