xoắn khuẩn giang mai

1. XOAÉN KHUAÅN GIANG MAI
(Treponema pallidum)
Ngöôøi soaïn : Voõ Thò Chi Mai
Muïc tieâu hoïc taäp
- Moâ taû ñaëc ñieåm vi sinh hoïc cuûa Treponema pallidum.
- Phaân loaïi thôøi kyø beänh theo tieâu chí laâm saøng vaø caän laâm saøng.
- Cho y leänh xeùt nghieäm huyeát thanh phuø hôïp.
- Lieân heä vôùi nhieãm truøng khaùc laây qua ñöôøng tình duïc.
Beänh giang mai do xoaén khuaån Treponema pallidum gaây ra. Nguoàn goác cuûa beänh
naøy cho tôùi nay vaãn chöa roõ raøng, phaàn vì beänh coù raát nhieàu bieåu hieän, phaàn vì coøn thieáu
nhöõng chöùng cöù khaúng ñònh veà maët coå sinh beänh hoïc. Vi khuaån môùi chæ ñöôïc phaùt hieän
naêm 1905 bôûi Schaudinn vaø Hoffmann.
I.- ÑAËC ÑIEÅM SINH VAÄT HOÏC
1.- Hình theå – kích thöôùc
Treponema pallidum laø moät xoaén khuaån nhoû, ñöôøng kính 0,1-0,15 m, daøi 7-8 m vôùi
8-12 soùng löôïn. Do ñöôøng kính nhoû neân xoaén khuaån coù theå chui qua maøng loïc. Moãi löôïn
soùng coù chieàu roäng chöøng 0,3 m vaø daøi khoaûng 0,6 m. Coù theå nhuoäm Giemsa hay
nhuoäm baïc xem vi khuaån vôùi kính hieån vi quang hoïc.
Caáu truùc caên baûn laø moät truïc hình xoaén caáu taïo bôûi baøo töông ñöôïc bao boïc trong phöùc
hôïp goàm maøng baøo töông vaø beân ngoaøi laø moät lôùp moûng peptidoglycan. Döôùi kính hieån vi
ñieän töû, moãi ñaàu taän cuûa vi khuaån coù moät caáu truùc nuùm, 3-4 noäi tieâm mao (endoflagella),
vaø nhöõng tieåu sôïi baøo töông (cytoplasmic fibrils) chaïy doïc thaân vi khuaån beân trong vaùch
teá baøo vaø maøng baøo töông. Noäi tieâm mao daøi hôn phaân nöûa chieàu daøi vi khuaån, chaïy doïc
truïc xoaén khuaån, coù caáu truùc gioáng heät tieâm mao cuûa vi khuaån Gram döông, ñöôïc coi laø
giöõ chöùc naêng di ñoäng. Thaân cuûa noäi tieâm mao goàm moät loõi vaø moät bao ngoaøi. ÔÛ ñaàu xa
cuûa tieâm mao, bao ngoaøi coù theå maát ñi vaø tieâm mao trôû neân moûng maûnh hôn.
Moät tính chaát sieâu caáu truùc quan troïng khaùc cuûa T. pallidum laø maøng ngoaøi. Maøng
ngoaøi coù tính ñaøn hoài, chöùa haøm löôïng cao phospholipid. Noù caàn thieát cho söï toaøn veïn cuûa
teá baøo xoaén khuaån vaø ñöôïc cho laø thaønh phaàn giuùp vi khuaån neù traùnh ñaùp öùng mieãn dòch
cuûa kyù chuû trong nhieãm khuaån maïn tính.

2. 2.- Nôi ôû vaø söùc ñeà khaùng
Nguoàn goác beänh giang mai cuõng nhö xoaén khuaån T. pallidum chöa ñöôïc bieát roõ. Xoaén
khuaån bò baát ñoäng vaø bò cheát khi tieáp xuùc vôùi oxy, nöôùc caát, xaø boâng, kim loaïi naëng, vaø
nhöõng chaát dieät khuaån thoâng thöôøng khaùc. Chuùng cheát raát nhanh khi ra khoûi cô theå, khi
gaëp söï khoâ, nhieät ñoä taêng. ÔÛ 39C chuùng toàn taïi ñöôïc 5 giôø, coøn ôû 41,5C chæ trong 1 giôø.
T. pallidum coù theå laây qua maùu nhieãm khuaån, nhöng nguy cô truyeàn maùu khoâng cao vì
xoaén khuaån seõ cheát sau 3-4 ngaøy ôû tuû laïnh hoaëc cheát nhanh trong huyeát töông ñoâng khoâ.
3.- Tính chaát nuoâi caáy
Nuoâi caáy vi khuaån trong phoøng thí nghieäm ñaàu tieân naêm 1909, tuy nhieân caùc doøng
nuoâi caáy ñöôïc naøy khoâng phaûi laø doøng ñoäc tính coù khaû naêng gaây beänh ôû ngöôøi. Cho ñeán
nay ngöôøi ta vaãn chöa nuoâi caáy ñöôïc Treponema pallidum treân moâi tröôøng nhaân taïo, trong
nuoâi caáy teá baøo, trong noaõn hoaøng. Caùc doøng nuoâi caáy ñöôïc laø nhöõng tyùp sinh hoïc cuûa
Treponema phagedenis hay T. refringens coù caáu truùc khaùng nguyeân gioáng T. pallidum, ñaõ
ñöôïc nghieân cöùu kyõ veà sinh lyù vaø huyeát thanh hoïc.
Duø chöa nuoâi caáy ñöôïc ngöôøi ta coù theå gaây beänh thöïc nghieäm cho ñoäng vaät nhö thoû hay
khæ vaø töø ñoù nghieân cöùu sinh lyù vaø bieán döôõng cuûa T. pallidum. Doøng vi khuaån duøng
nghieân cöùu laø doøng T. pallidum Nichols. Tröôùc ñaây xoaén khuaån giang mai ñöôïc xeáp vaøo
loaïi kî khí tuyeät ñoái, nhöng hieän nay noù ñöôïc coâng nhaän laø loaïi vi hieáu khí sau khi ngöôøi
ta phaùt hieän heä thoáng cytochrome cuûa noù.
4.- Caáu taïo khaùng nguyeân
T. pallidum coù khoaûng 15 khaùng nguyeân chính, ña soá coù baûn chaát laø lipoprotein.
II.- KHAÛ NAÊNG GAÂY BEÄNH
Beänh giang mai chöa ñieàu trò laø moät beänh maïn tính tieán trieån qua nhieàu giai ñoaïn khaùc
nhau, moãi giai ñoaïn coù trieäu chöùng vaø beänh lyù rieâng.
1.- Giang mai sô kyø hay giang mai I : söï laây truyeàn beänh laø do tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi
toån thöông nhieãm khuaån. Trong nhieàu giôø sau laàn tieáp xuùc ñaàu tieân, xoaén khuaån phaùt taùn
khaép cô theå. Tuy nhieân, xoaén khuaån nhaân ñoâi toát nhaát ôû taïi choã xaâm nhaäp gaây ra toån
thöông loeùt ñaàu tieân goïi laø saêng (coøn goïi laø haï cam), khoâng ñau, neàn cöùng, thöôøng ñôn
ñoäc neáu khoâng tieáp tuïc bò nhieãm ñeå taïo theâm saêng môùi. Da xung quanh phuø neà vaø thaâm
nhieãm teá baøo vieâm. Trung taâm saêng tích tuï thanh dòch chöùa raát nhieàu xoaén khuaån. Thaønh
phaàn chuû yeáu cuûa dòch laø hyaluronic acid vaø chondroitin sulphate. Saêng coù theå töï laønh
trong voøng 1-5 tuaàn.

3. Suoát thôøi kyø giang mai I haïch lymphoâ beïn hôi söng to nhöng hieám khi meàm. Khaùng
theå thöôøng chæ xuaát hieän 1-4 tuaàn sau khi saêng hình thaønh.
2.- Giang mai kyø II : xoaén khuaån xaâm nhaäp moïi cô quan trong cô theå vaø taát caû dòch cô
theå. Nhöõng trieäu chöùng khoâng ñaëc hieäu xuaát hieän khoaûng 1-5 tuaàn sau khi saêng laønh, goàm
soát, nhöùc ñaàu, ñau hoïng, ñau caùc khôùp vaø chaùn aên. Trieäu chöùng ñaëc hieäu ngoaøi da laø hoàng
ban toaøn thaân, u loài giang mai (condylomata lata). Nhöõng thay ñoåi bieåu moâ cuûa nhöõng toån
thöông naøy goàm thaâm nhieãm baïch caàu, hoaïi töû teá baøo söøng, daøy teá baøo bieåu moâ, vaø taêng
söøng hoùa nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Chuùng töï laønh trong voøng 2-6 tuaàn, nhöng coù theå taùi
hoài trong naêm ñaàu tieân sau khi nhieãm khuaån neáu beänh nhaân khoâng chöõa trò.
Phöùc hôïp mieãn dòch tuaàn hoaøn goàm IgG vaø C3 ñöôïc tìm thaáy trong 80% tröôøng hôïp
giang mai II coù theå gaây laéng ñoïng trong thaän vaø sau ñoù laøm toån thöông thaän.
Tieáp theo giang mai kyø II beänh tieán trieån töø caáp tính sang tình traïng maïn tính. Giai
ñoaïn naøy keùo daøi ngaén hôn moät naêm, thöôøng khoâng coù trieäu chöùng neân ñöôïc coi laø khoâng
laây lan vaø ñöôïc goïi laø giang mai thôøi kyø tieàm aån sôùm. Suoát thôøi kyø naøy, coù theå taùi xuaát
hieän ñôït naëng cuûa giang mai kyø II. Maëc duø ñöôïc coi laø khoâng laây, phuï nöõ coù thai vaãn coù
theå truyeàn sang thai nhi trong 4 naêm sau laàn nhieãm ñaàu tieân neáu khoâng ñieàu trò.
3.- Giang mai muoän : thöôøng xuaát hieän trieäu chöùng giang mai kyø III hay giang mai
muoän 10-20 naêm sau laàn nhieãm ñaàu tieân.
Toån thöông goâm thaáy ôû 16% tröôøng hôïp khoâng ñieàu trò sau khi nhieãm beänh. Goâm
giang mai xuaát hieän treân da, trong xöông, nieâm maïc, noäi taïng, cô hay maét.
Toån thöông tim maïch thaáy ôû 10% beänh nhaân khoâng ñieàu trò. Quaù trình vieâm noäi maïc
ñoäng maïch chuû keùo daøi nhieàu naêm taùc ñoäng caû 3 lôùp vaùch ñoäng maïch chuû daãn tôùi thoaùi
hoùa aùo trong vaø hình thaønh maûng xô vöõa. Ñoäng maïch vaønh cuõng coù theå bò aûnh höôûng.
Toån thöông thaàn kinh thaáy ôû khoaûng 6,5% tröôøng hôïp khoâng ñieàu trò. Maëc duø giang
mai thaàn kinh coù theå phaùt trieån trong giang mai kyø II nhöng thöôøng ñoù laø bieán chöùng cuûa
giang mai muoän xuaát hieän chöøng 2 naêm sau laàn nhieãm ñaàu tieân. Giang mai thaàn kinh coù
nhieàu daïng: vieâm maøng naõo maïn tính ñeå laïi dö chöùng treân nhu moâ vaø maïch maùu trong
naõo vaø tuûy soáng; vieâm maøng naõo caáp tính vôùi vieâm noäi tuûy daïng haït vaø vieâm noäi ñoäng
maïch; teo naõo; chaát traéng voû naõo thoaùi hoùa myelin… Tuy nhieân, trieäu chöùng giang mai
thaàn kinh khoâng phaûi luoân luoân ñöôïc bieåu hieän.
4.- Giang mai baåm sinh: xoaén khuaån nhieãm tröïc tieáp vaøo heä tuaàn hoaøn thai nhi. Trieäu
chöùng thöôøng xuaát hieän töø 3 tuaàn ñeán 6 thaùng sau khi treû chaøo ñôøi. Ñeán 50% treû khi sinh
khoâng coù trieäu chöùng. Beänh caûnh goàm coù phì ñaïi gan laùch, toån thöông da, vieâm suïn-
xöông, bieán daïng raêng vaø xöông, ñieác, muø, thieåu naêng trí tueä.

4. III.- CHAÅN ÑOAÙN VI KHUAÅN HOÏC
Raát nhieàu kyõ thuaät xeùt nghieäm chaån ñoaùn giang mai ñaõ ñöôïc trieån khai. Coù theå xeáp
chuùng thaønh boán loaïi: (1) soi tröïc tieáp döôùi kính hieån vi khi coù sang thöông hieän dieän, (2)
phaûn öùng huyeát thanh khoâng chuyeân bieät duøng ñeå taàm soaùt beänh, (3) phaûn öùng huyeát
thanh chuyeân bieät duøng ñeå khaúng ñònh beänh, vaø (4) phaùt hieän khaùng nguyeân tröïc tieáp
duøng trong nghieân cöùu vaø duøng laøm tieâu chuaån vaøng ñeå ñaùnh giaù xeùt nghieäm.
1.- Kyõ thuaät hieån vi tröïc tieáp: vôùi söï hieän dieän cuûa toån thöông, vieäc phaùt hieän xoaén
khuaån tröïc tieáp laø caùch chaån ñoaùn giang mai deã daøng vaø ñaëc hieäu nhaát neáu ta coù theå loaïi
tröø tình traïng nhieãm nhöõng Treponema khaùc. Tuy nhieân, keát quaû hieån vi aâm tính chöa theå
loaïi tröø beänh giang mai.
1.1.- Kính hieån vi neàn ñen: beänh phaåm laø thanh dòch khoâng coù hoàng caàu vaø maûnh
vuïn moâ, laáy ôû toån thöông saêng, u loài giang mai, maûng nhaøy, hoaëc coå töû cung vaø aâm ñaïo
chöùa raát nhieàu vi khuaån T. pallidum. Cuõng coù theå laáy chaát dòch huùt töø haïch lymphoâ söng
gaàn toån thöông. Quan saùt beänh phaåm töùc thì sau khi laáy. Döôùi kính hieån vi neàn ñen T.
pallidum laø nhöõng xoaén khuaån maûnh, voøng xoaén löôïn khít, chaéc vaø ñoàng daïng, noù di
chuyeån gioáng nhö muõi khoan baèng caùch xoay quanh truïc doïc.
Duøng kính hieån vi neàn ñen coù theå chaån ñoaùn ñöôïc giang mai sô kyø, kyø II, giai ñoaïn
taùi phaùt vaø giang mai baåm sinh.
1.2.- Kyõ thuaät khaùng theå huyønh quang tröïc tieáp: duøng khaùng theå ñaëc hieäu coäng hôïp
huyønh quang phaùt hieän T. pallidum trong chaát baøi tieát, chaát tieát töø toån thöông, trong moâ vaø
dòch cô theå, trong veát loeùt ôû mieäng vaø ruoät. Kyõ thuaät naøy ñöôïc duøng chaån ñoaùn giang mai
kyø II, giang mai muoän, giang mai baåm sinh.
2.- Huyeát thanh hoïc: laø phaûn öùng ñöôïc duøng chuû yeáu vôùi huyeát thanh beänh nhaân, duø
vaäy moät ít saûn phaåm thöông maïi coù theå söû duïng huyeát töông.
2.1.- Phaûn öùng khoâng chuyeân bieät: phaùt hieän khaùng theå IgM vaø IgG baèng khaùng
nguyeân coù theå laø chaát lieäu lipoid töø teá baøo bò toån thöông cuûa kyù chuû hoaëc chaát lieäu
lipoprotein hoaëc cardiolipin cuûa Treponema hay cardiolipin trích töø tim boø. Khaùng theå
xuaát hieän khoaûng moät tuaàn sau saêng giang mai nhöng khoâng ñaëc hieäu vì coøn coù ôû moät soá
beänh khaùc nhö lupus, phong, sôûi,… Nhöõng kyõ thuaät thoâng duïng xeùt nghieäm beänh laø phaûn
öùng leân boâng VDRL, phaûn öùng ngöng keát latex RPR. Kyõ thuaät ELISA khoâng ñaëc hieäu
cuõng ñöôïc trieån khai döïa treân caên baûn VDRL gaén men.
Ba vaán ñeà chuû yeáu cuûa phaûn öùng khoâng chuyeân bieät laø hieän töôïng tieàn vuøng, phaûn
öùng döông giaû vaø bình giaûi keát quaû. Hieän töôïng tieàn vuøng xaûy ra ôû chöøng 2% beänh nhaân
giang mai II. Ñoù laø do khoâng coù kinh nghieäm vôùi huyeát thanh coù haït neân kyõ thuaät vieân

5. ñoïc sai keát quaû hoaëc luùc thöïc hieän phaûn öùng laïi nhoû khaùng nguyeân vaøo huyeát thanh tröôùc
khi traûi huyeát thanh vaøo oâ. Ngoaøi ra keát quaû aâm giaû cuõng xaûy ra ôû giang mai giai ñoaïn
sôùm, giang mai muoän vaø giang mai tieàm aån.
Phaûn öùng döông giaû phuï thuoäc vaøo thöû nghieäm vaø quaàn theå khaûo saùt. Khoaûng 10%
ngöôøi chích ma tuùy cho phaûn öùng giang mai döông giaû. Phaûn öùng döông giaû toàn taïi döôùi 6
thaùng lieân heä vôùi vieâm gan, beänh baïch caàu ñôn nhaân nhieãm truøng, vieâm phoåi do viruùt,
thuûy ñaäu, sôûi, nhieãm viruùt khaùc, soát reùt, chuûng ngöøa, coù thai, hoaëc do loãi kyõ thuaät. Phaûn
öùng döông giaû maïn tính lieân quan caùc beänh moâ lieân keát hay beänh immunoglobulin baát
thöôøng.
Bình giaûi keát quaû test khoâng chuyeân bieät phuï thuoäc vaøo quaàn theå khaûo saùt vaø giai
ñoaïn beänh. Phaûn öùng döông hay döông yeáu coù theå xaûy ra trong moïi thôøi kyø beänh. Tuy
nhieân keát quaû aâm tính coù theå xaûy ra trong thôøi gian uû beänh. Khi xeùt nghieäm taàm soaùt beänh
trong quaàn theå nguy cô thaáp cho keát quaû döông tính thì phaûi ñöôïc khaúng ñònh baèng thöû
nghieäm chuyeân bieät.
Moät caên nguyeân chính gaây laàm laãn khi söû duïng thöû nghieäm khoâng chuyeân bieät laø
nhieät ñoä phoøng xeùt nghieäm quaù noùng (> 29o
C) hay quaù laïnh (< 23o
C). Ngoaøi ra coøn do baûn
chaát saûn phaåm, thôøi gian vaø vaän toác ly taâm.
Baûng so saùnh ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu cuûa nhöõng thöû nghieäm khoâng chuyeân bieät
(khaùng nguyeân khoâng phaûi laø T. pallidum)
Ñoä nhaïy (%) % ñaëc hieäu
Thöû nghieäm Kyø I Kyø II Tieàm aån Muoän
VDRL 74-87 100 88-100 37-94 96-99
RPR 77-100 100 95-100 73 93-99
ELISA 90 100 100 97
2.2.- Phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät: veà maët kyõ thuaät thì phöùc taïp hôn vaø ñaét
tieàn hôn phaûn öùng khoâng chuyeân bieät neân khoâng duøng ñeå saøng loïc giang mai. Phaûn öùng
chuyeân bieät duøng khaúng ñònh döông tính cuûa phaûn öùng khoâng chuyeân bieät, hoaëc ñeå xaùc
ñònh trieäu chöùng laâm saøng maø keát quaû test khoâng chuyeân bieät aâm tính. Khoaûng 1% daân soá
cho keát quaû döông tính giaû vôùi phaûn öùng chuyeân bieät. Phaûn öùng chuyeân bieät cuõng khoâng
theå duøng theo doõi trò lieäu giang mai.

6. Phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät söû duïng nhöõng saûn phaåm duøng T. pallidum hay
thaønh phaàn cuûa noù laøm khaùng nguyeân, goàm phaûn öùng TPI, FTA-ABS, TPHA, kyõ thuaät
mieãn dòch thaám (immunoblotting).
TPI duøng doøng Nichols caáy treân dòch hoaøn thoû laøm khaùng nguyeân, söï hieän dieän cuûa
boå theå vaø khaùng theå ñaëc hieäu trong huyeát thanh beänh nhaân seõ laøm baát ñoäng caùc xoaén
khuaån soáng. Hieän töôïng naøy nhìn thaáy ñöôïc döôùi kính hieån vi neàn ñen. Nhöôïc ñieåm thöû
nghieäm TPI laø phaûn öùng khaù phöùc taïp veà kyõ thuaät, toán thôøi gian vaø ñaét tieàn.
FTA-ABS laø kyõ thuaät khaùng theå huøynh quang giaùn tieáp söû duïng doøng Nichols laøm
khaùng nguyeân. Huyeát thanh beänh nhaân ñöôïc loaïi boû khaùng theå khoâng ñaëc hieäu roài phuû leân
khaùng nguyeân. Khaùng theå ñaëc hieäu seõ bao laáy xoaén khuaån. Cộng hợp (conjugate) gồm
khaùng theå anti-Ig ngöôøi ñaõ ñaùnh daáu huyønh quang ñöôïc theâm vaøo, gaén vôùi phöùc hôïp
khaùng theå beänh nhaân vaø xoaén khuaån. Keát quaû laø xoaén khuaån phaùt saùng döôùi kính hieån vi
huyønh quang. Kyõ thuaät naøy coù nhöôïc ñieåm laø nhieàu thaønh phaàn phaûn öùng, ñoøi hoûi kieåm tra
chöùng nhieàu möùc ñoä, coäng hôïp phaûi ñöôïc chuaån ñoä vaø kính hieån vi phaûi duøng maøng loïc
thích hôïp.
Thöû nghieäm ngöng keát hoàng caàu (TPHA) duøng khaùng nguyeân laø xoaén khuaån doøng
Nichols gaén leân hoàng caàu cöøu. Khaùng theå ñaëc hieäu trong huyeát thanh beänh nhaân cho vaøo
seõ laøm ngöng keát hoàng caàu. Phaûn öùng naøy ñôn giaûn, reû tieàn hôn vaø ít phaûn öùng döông giaû
hôn FTA-ABS. Tuy nhieân, caên nguyeân sai soùt cuûa kyõ thuaät laø duøng giaù mang khoâng ñuùng
loaïi hay laám buïi, söû duïng micropipette khoâng chính xaùc vaø söï rung ñoäng cuûa phoøng xeùt
nghieäm. Ngaøy nay ñaõ coù phaûn öùng TPHA töï ñoäng, ñöôïc nhaän ñònh laø ñaëc hieäu ít nhaát gaáp
ñoâi test RPR.
Ngoaøi ra, kyõ thuaät ELISA cuõng ñöôïc vaän duïng vôùi khaùng nguyeân ñaëc hieäu laø
nhöõng protein maøng cuûa T. pallidum. Hoaëc trong kyõ thuaät thaám mieãn dòch, protein khaùng
nguyeân töø xoaén khuaån ñöôïc ñieän di ly trích vaø chuyeån sang maøng nitrocellulose ñeå taïo
neân baûn thaám khaùng nguyeân ñaëc hieäu.
Phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät coù theå cho keát quaû döông giaû (< 1%) vôùi nhöõng
traïng thaùi nhö lupus ban ñoû heä thoáng, lupus do thuoác, beänh phong, tuoåi giaø, ngöôøi nghieän.
Ngoaøi ra, khoaûng 85% ngöôøi beänh giang mai ñaõ ñieàu trò thaønh coâng coøn cho keát quaû
döông tính vôùi caùc phaûn öùng chuyeân bieät nhieàu naêm veà sau.
3.- Kyõ thuaät phaùt hieän tröïc tieáp khaùc: tieâm beänh phaåm vaøo ñoäng vaät thöïc nghieäm,
duøng ñoaïn doø DNA, söû duïng kyõ thuaät PCR,…

7. IV.- TIEÂU CHÍ CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH GIANG MAI
1.- Giang mai kyø I
1.1.- Xaùc ñònh: nhaän daïng T. pallidum trong sang thöông, chaát haïch, maûnh sinh
thieát.
1.2.- Khaû nghi: sang thöông ñieån hình; vaø coù theâm 1 trong 2 ñieàu kieän sau:
+ huyeát thanh phaûn öùng vôùi thöû nghieäm khoâng chuyeân bieät hay chuyeân bieät
vaø khoâng coù tieàn caên giang mai. Hoaëc:
+ beänh nhaân coù tieàn caên giang mai taêng hieäu giaù khaùng theå gaáp 4 laàn vôùi thöû
nghieäm khoâng chuyeân bieät ñònh löôïng.
1.3.- Gôïi yù: sang thöông gioáng saêng giang mai vaø coù quan heä tình duïc trong voøng 3
thaùng tröôùc vôùi ngöôøi beänh giang mai.
2.- Giang mai kyø II
2.1.- Xaùc ñònh: nhaän daïng T. pallidum trong sang thöông, chaát haïch, maûnh sinh
thieát.
2.2.- Khaû nghi: sang thöông ñieån hình cuûa kyø II ôû da hay nieâm maïc; vaø coù theâm 1
trong 2 ñieàu kieän sau:
+ huyeát thanh phaûn öùng vôùi thöû nghieäm chuyeân bieät, hieäu giaù  8 vôùi thöû
nghieäm khoâng chuyeân bieät vaø khoâng coù tieàn caên giang mai. Hoaëc
+ beänh nhaân coù tieàn caên giang mai taêng hieäu giaù khaùng theå gaáp 4 laàn.
2.3.- Gôïi yù (khi khoâng thöïc hieän ñöôïc test huyeát thanh): hieän dieän caùc daáu hieäu
laâm saøng nhö treân vaø coù quan heä tình duïc trong voøng 6 thaùng tröôùc vôùi ngöôøi beänh giang
mai.
3.- Giang mai tieàm aån sôùm
3.1.- Xaùc ñònh: khoâng coù chaån ñoaùn xaùc ñònh vì khoâng hieän dieän sang thöông trong
thôøi kyø tieàm aån.
3.2.- Khaû nghi: khoâng coù daáu hieäu vaø trieäu chöùng; huyeát thanh phaûn öùng vôùi thöû
nghieäm khoâng chuyeân bieät vaø chuyeân bieät. Coù theâm 1 trong 2 ñieàu kieän sau:
+ naêm tröôùc ñoù test huyeát thanh khoâng chuyeân bieät aâm tính. Hoaëc
+ hieäu giaù khaùng theå taêng gaáp 4 laàn treân beänh nhaân coù tieàn caên giang mai
hay coù tieàn caên vôùi nhöõng trieäu chöùng töông öùng vôùi giang mai sôùm.
3.3.- Gôïi yù: phaûn öùng huyeát thanh khoâng chuyeân bieät döông tính vaø coù quan heä tình
duïc vôùi ngöôøi beänh trong voøng 1 naêm tröôùc.
4.- Giang mai muoän laønh tính vaø theå tim maïch

8. 4.1.- Xaùc ñònh: phaûn öùng khaùng theå huyønh quang tröïc tieáp tìm T. pallidum döông
tính vôùi maûnh moâ.
4.2.- Khaû nghi: test chuyeân bieät döông tính; khoâng ñieàu trò giang mai tröôùc ñoù;
trieäu chöùng ñaëc bieät cuûa giang mai muoän laønh tính hay cuûa theå tim maïch.
5.- Giang mai thaàn kinh
5.1.- Xaùc ñònh: phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät döông tính vaø coù theâm 1 trong 2
ñieàu sau:
+ phaûn öùng VDRL döông tính vôùi dòch naõo tuûy beänh nhaân. Hoaëc
+ soi thaáy T. pallidum trong dòch naõo tuûy hay trong moâ.
5.2.- Khaû nghi: phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät döông tính vaø coù theâm 1 trong 2
ñieàu sau:
+ daáu hieäu laâm saøng cuûa giang mai thaàn kinh. Hoaëc
+ protein hay baïch caàu trong dòch naõo tuûy taêng maø khoâng tìm ra nguyeân do
khaùc.
6.- Giang mai baåm sinh
6.1.- Xaùc ñònh: soi tröïc tieáp thaáy T. pallidum trong daây roán, nhau, nöôùc muõi hay
sang thöông da.
6.2.- Khaû nghi: baø meï ñöùa beù maéc beänh maø chöa ñieàu trò hay ñieàu trò khoâng ñaày ñuû
luùc sinh beù; phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät cuûa beù döông tính; vaø coù theâm 1 trong 4
tieâu chí sau:
+ thaêm khaùm beù phaùt hieän daáu hieäu laâm saøng giang mai baåm sinh. Hoaëc
+ xeùt nghieäm thaáy dòch naõo tuûy baát thöôøng maø khoâng coù nguyeân do khaùc.
Hoaëc
+ phaûn öùng VDRL döông tính vôùi dòch naõo tuûy cuûa beù. Hoaëc
+ khaùng theå IgM ñaëc hieäu giang mai döông tính.
PHOØNG BEÄNH VAØ ÑIEÀU TRÒ
1.- Phoøng beänh
Chöa coù vaêcxin phoøng beänh. Phaùt hieän sôùm vaø ñieàu trò trieät ñeå ngöôøi maéc beänh qua
khaùm söùc khoeû, kieåm tra huyeát thanh tröôùc khi keát hoân, vaø xeùt nghieäm cho saûn phuï. Giaùo
duïc veà tình duïc an toaøn.
2.- Ñieàu trò
Duøng khaùng sinh Penicillin hoaëc thay theá baèng Tetracyclin (hay Doxycyclin) cho
ngöôøi dò öùng vôùi Penicillin. Hieän nay khoâng coøn söû duïng Erythromycin laøm thuoác thay theá

9. vì nguy cô khaùng thuoác. Trong khi ñieàu trò coù theå xaûy ra phaûn öùng Jarisch-Herxheimer
trong 12 giôø ñaàu do xoaén khuaån bò dieät vaø phoùng thích löôïng khaùng nguyeân lôùn.
Theo doõi hieäu quaû baèng phaûn öùng huyeát thanh ñònh löôïng moãi 3 thaùng cho ñeán ít nhaát
moät naêm.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1/ Topley and Wilson’s Microbiology and microbial infections, 9th
edition, 1998 :Volume
3, chapter 34, page 641-661. Editors : William J. Hausler, Jr. and Max Sussman. Publisher
: Arnold, London, Great Britain.
2/ Vi khuaån hoïc: Xoaén khuaån Treponema pallidum, tr. 240-245. Boä moân Vi sinh, Khoa Y,
Ñaïi hoïc Y döôïc TP HCM, 2008.
3/ Baøi giaûng Vi sinh y hoïc: Xoaén khuaån giang mai, tr. 188-191. Boä moân Vi sinh y hoïc,
Trung taâm ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä y teá, Sôû y teá TP HCM. 1998.
4/ Lyù thuyeát Vi sinh hoïc y khoa: Xoaén khuaån giang mai Treponema pallidum, tr.142-148.
Boä moân Xeùt nghieäm, Trung hoïc kyõ thuaät y teá III, 1998.
CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM
1. Xoaén khuaån giang mai coù tính chaát naøo sau ñaây ?
a/ Moïc deã daøng treân moâi tröôøng thaïch maùu coù theâm huyeát thanh thoû.
b/ Di ñoäng nhanh nhôø coù chuøm chieân mao ôû moät ñaàu xoaén khuaån.
c/ Coù theå loït qua maøng loïc vi khuaån coù kích thöôùc loã loïc 0,45m.
d/ Nhuoäm Gram dòch tieát töø saêng thaáy ñöôïc nhieàu xoaén khuaån.
2. RPR laø phaûn öùng huyeát thanh khoâng chuyeân bieät thuoäc loaïi
a/ Ñieän di mieãn dòch.
b/ Ngöng keát hoàng caàu.
c/ Ngöng keát haït latex.
d/ Mieãn dòch huyønh quang giaùn tieáp.
3. Trong khaùm saøng loïc duøng phaûn öùng huyeát thanh khoâng chuyeân bieät coù theå
a/ Boû soùt nhieàu tröôøng hôïp giang mai kyø II.
b/ Boû soùt nhieàu tröôøng hôïp giang mai muoän.
c/ Phaùt hieän taát caû thôøi kyø beänh giang mai.

10. d/ Chaån ñoaùn xaùc ñònh neáu keát quaû döông tính.
4. Nhöõng sai soùt cuûa phaûn öùng huyeát thanh khoâng chuyeân bieät
a/ Coù theå do hieän töôïng tieàn vuøng.
b/ Khoâng coù lieân heä tôùi quy trình kyõ thuaät.
c/ Do nhieât ñoä baát hoaït xoaén khuaån khoâng ñuùng.
d/ Do caû 3 ñieàu kieän treân.
5. Phaûn öùng huyeát thanh chuyeân bieät duøng theo doõi ñieàu trò giang mai :
a/ Raát toát, vì söû duïng chính xoaén khuaån laøm khaùng nguyeân.
b/ Phaûi cuøng keát hôïp vôùi phaûn öùng khoâng chuyeân bieät.
c/ Khoâng neân duøng vì khaùng theå ñaëc hieäu toàn taïi raát laâu.
d/ Khoâng neân duøng vì quaù phöùc taïp vaø ñaét tieàn.
6. Giang mai baåm sinh ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo ñieåm naøo sau ñaây ?
a/ Baø meï maéc beänh trong thai kyø.
b/ Huyeát thanh baø meï döông tính vôùi phaûn öùng chuyeân bieät.
c/ Huyeát thanh beù döông tính vôùi phaûn öùng khoâng chuyeân bieät.
d/ Tìm thaáy xoaén khuaån trong nöôùc muõi cuûa beù.