Առարկա ՝ԿԵնսաբանություն

1. Դնթ և Ռնթ
Ալեքսանյան Տաթևիկ
9-2 դասարան
Կենսաբանությւոն

2. Դնթ
 Դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու (ԴՆԹ) բոլոր
կենդանի օրգանիզմների և որոշ վիրուսների զարգացման և
կենսագործունեության գենետիկական հրահանգները
պարունակող նուկլեինաթթու։
Վերջինները, սպիտակուցներն ու ածխաջրերը կյանքի համար
անհրաժեշտ երեք կարևորագույն մակրոմոլեկուլներն են։ ԴՆԹ-
ի մոլեկուլները սովորաբար կրկնակի պարույրներ են՝ կազմված
երկու երկար կենսապոլիմերներից, որոնք էլ իրենց հերթին
կազմված են նուկլեոտիդներից։ Յուրաքանչյուր նուկլեոտիդ
կազմված է ազոտային հիմքից (գուանին (G, Գ), ադենին (A, Ա),
թիմին (T, Թ) և ցիտոզին (C, Ց)), ածխաջրից (դեզօքսիռիբոզ)
և Ֆոսֆորական թթվի մնացորդներից։ ԴՆԹ-ի մոլեկուլների
հիմնական դերը տեղեկատվության երկարատև պահպանումն
է։ ԴՆԹ-ի այն հատվածները, որոնք ծածկագրում են
սպիտակուցներ, կոչվում են գեներ, իսկ ԴՆԹ-ի չծածկագրող
հատվածներն ունեն կառուցվածքային նշանակություն կամ
մասնակցում են ծածկագրող հատվածների ակտիվության
կարգավորմանը։

3.  ԴՆԹ-ի երկու շղթաներն ընթանում են միմյանց
հակառակ ուղղությամբ, որի պատճառով համարվում են
հակազուգահեռ դասավորված։ ԴՆԹ-ի որևէ ծայրում
շղթաներից մեկի 3′ ծայրն է, մյուսի՝ 5′ ծայրը։
Դեզօքսիռիբոզին միանում է 4 տեսակի ազոտային
հիմքերից որևէ մեկը։ Հենց այս 4 ազոտային հիմքերի
հաջորդականությունն էլ ապահովում է ինֆորմացիայի
գաղտնագրումը։ Ինֆորմացիան պահպանվում
է գենետիկական ծածկագիր միջոցով, իսկ ծածկագիրը
հետագայում փոխակերպվում
է ամինաթթուների հաջորդականության։ ԴՆԹ-ի
շղթաներից մեկի հիման վրա միաշղթա
նուկլեինաթթվի՝ Ռնթ-ի սինթեզի պրոցեսն անվանվում է
տրանսկրիպցիա, իսկ ի-ՌՆԹ-ի կաղապարի վրա
ամինաթթուների հաջորդականության
սինթեզը՝ տրանսլյացիա։

4.  Բջիջների ներսում ԴՆԹ-ն փաթեթավորվում
է քրոմոսոմների մեջ։ Բջջի բաժանման ժամանակ
քրոմոսոմները կրկնապատկվում են ԴՆԹ-
ի ռեպլիկացիայի (կրկնապատկման)
ժամանակ։ Էուկարիոտ օրգանիզմների մոտ
(կենդանիներ, բույսեր, սնկեր և նախակենդանիներ)
ԴՆԹ-ի հիմնական մասը պահպանվում է կորիզում,
իսկ որոշ մասը՝ օրգանոիդներում
(միտոքոնդրիումներում կամ քլորոպլաստներում)։
Պրոկարիոտների մոտ (բակտերիա և արքեա) ԴՆԹ-ն
պահպանվում է միայն ցիտոպլազմայում։
Քրոմոսոմներում ԴՆԹ-ի փաթեթավորմանը
մասնակցում են հիստոնային սպիտակուցները։

5.  Բջիջների ներսում ԴՆԹ-ն փաթեթավորվում
է քրոմոսոմների մեջ։ Բջջի բաժանման ժամանակ
քրոմոսոմները կրկնապատկվում են ԴՆԹ-
ի ռեպլիկացիայի (կրկնապատկման)
ժամանակ։ Էուկարիոտ օրգանիզմների մոտ
(կենդանիներ, բույսեր, սնկեր և նախակենդանիներ) ԴՆԹ-ի
հիմնական մասը պահպանվում է կորիզում, իսկ որոշ
մասը՝ օրգանոիդներում
(միտոքոնդրիումներում կամ քլորոպլաստներում) ։
Պրոկարիոտների մոտ (բակտերիա և արքեա) ԴՆԹ-ն
պահպանվում է միայն ցիտոպլազմայում։ Քրոմոսոմներում
ԴՆԹ-ի փաթեթավորմանը մասնակցում են հիստոնային
սպիտակուցները։
Ռնթ

6.  Բջջային ՌՆԹ առաջանում է տրանսկրիպցիայի
արդյունքում, որը ԴՆԹ-ի կաղապարի հիման վրա
իրականացվող ՌՆԹ-ի ֆերմենտատիվ սինթեզն է։
Այս գործընթացն իրականանում է հատուկ
ֆերմենտների ՌՆԹ-պոլիմերաների միջոցով։
Տրանսկրիպցիայի արդյունքում առաջացած ՌՆԹ-
ները հետագայում մասնակցում են սպիտակուցի
կենսասինթեզին, որն իրականացնում
են ռիբոսոմները։ Տրանսկրիպցիայից հետո մյուս
ՌՆԹ-ները ենթարկվում են քիմիական
ձևափոխությունների և կախված ՌՆԹ-ի տեսակից
առաջացնում երկրորդային և երրորդային
կառուցվածքներ։ Միաշղթա ՌՆԹ-ները
բնութագրվում են տարածական կառուցվածքներով,
որտեղ շղթայի նույն նուկլեոտիդային
հաջորդականությունները կապված են միմյանց
հետ։

7.  ՌՆԹ-ի ֆունկցիաները չեն սահմանափակվում
միայն տրանսլյացիայում ունեցած նրանց դերով։ Կարճ
կորիզային ՌՆԹ-ներն օրինակ մասնակցում
են էուկարիոտների իՌՆԹ-ների սփլայսինգին։
 ՌՆԹ-ները մտնում են նաև որոշ ֆերմենտների կազմի
մեջ (օրինակ՝ թելոմերազներ), որոշ ՌՆԹ-ների մոտ
նկատվել է սեփական ֆերմենտատիվ ակտիվություն։
 Մի շարք վիրուսների գենոմը կազմված է ՌՆԹ-ից, որը
նրանց մոտ ունի այն նշանակությունը, ինչ
բարձրակարգ օրգանիզմների մոտ ԴՆԹ-ն։ ՌՆԹ-ի
ֆունկցիայի այսպիսի բազմազանության պատճառով,
ենթադրվում է, որ նախաբջջային առաջին
կրկնապատկման ունակ մոլեկուլները եղել են ՌՆԹ-
ները։