Սպիտակուցների սինթեզ, տրանսկրիպցիա, տրանսլյացիա

1. Սպիտակուցների սինթեզ
Տրանսկրիպցիա
Տրանսլյացիա

2. Սպիտակուցների սինթեզը կենդանի օրգանիզմների
բջիջներում ամինաթթուներից սպիտակուցների
առաջացման պրոցես է։ Ինքնասուն (ավտոտրոֆ)
օրգանիզմները անօրգանական նյութերից սինթեզում
են ամինաթթուներ և ապա սպիտակուցներ, իսկ
տարասունները (հետերոտրոֆ) սպիտակուցները
սինթեզում են հիմնականում սննդի հետ ընդունած
ամինաթթուներից։

3. Բջիջների հատկությունները և հատկանիշները հիմնականում որոշվում են
սպիտակուցային կազմով։ Բջիջների բաժանման ժամանակ առաջացած
դուստր բջիջների նմանությունը մայրականին հիմնականում
պայմանավորված է սպիտակուցների նույնությամբ։ Հատկանիշների
ժառանգումը սերընդեսերունդ նույնպես նշանակում է հաջորդ սերնդում
նույնանման սպիտակուցների կենսասինթեզի ապահովում։ Սպիտակուցների
հատկությունները պայմանավորված են նրանցում ամինաթթուների
հաջորդականությամբ, ուստի հատկանիշների ժառանգումը նախ և առաջ
նշանակում է սերնդում ամինաթթվային միևնույն հաջորդականությամբ
սպիտակուցների սինթեզի ապահովում։

4. Տրանսկրիպցիա

5. Տրանսկրիպցիան գենային էքսպրեսիայի
(արտահայտում) առաջին քայլն է, երբ ԴՆԹ-ի
որոշակի հատված ՌՆԹ-պոլիմերազի
միջոցով պատճենվում է որպես ՌՆԹ (ի-
ՌՆԹ)։ Համարվում է մոլեկուլային
կենսաբանության կենտրոնական դոգմայի
երկրորդ փուլը։

6. ՌՆԹ-ն (ռիբոնուկլեինաթթու) և ԴՆԹ-ն
(դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու) նուկլեինաթթուներ են, որոնք
օգտագործում են նուկլեոտիդների ազոտային հիմքերով
պայմանավորված կոմպլեմենտրաությունը
տեղեկատվության փոխանցման համար։ Տրանսկրիպցիայի
ընթացքում ԴՆԹ շղթան կարդացվում է ՌՆԹ-պոլիմերազի
օգնությամբ, որի հետևանքով սինթեզվում է ԴՆԹ շղթային
կոմպլեմենտար և հակազուգահեռ ՌՆԹ շղթա։

7. Տրանսկրիպցիան ընթանում է հետևյալ փուլերով՝
1.մեկ կամ ավելի սիգմա ֆակտորներ միանում են ՌՆԹ-պոլիմերազին, որը թույլ
է տալիս վերջինիս միանալ ԴՆԹ-ի որոշակի հաջորդականության՝ պրոմոտորին:
2.ՌՆԹ-պոլիմերազը ձևավորում է տրանսկրիպցիոն պղպջակ: Այս արվում է
կոմպլեմենտար ԴՆԹ նուկլեոտիդների միջև ջրածնային կապերի քանդման
միջոցով։
3.ՌՆԹ-պոլիմերազը կոմպլեմենտարության սկզբունքի համաձայն սկսում է
ռիբոնուկլոտիդներից սինթեզել նոր ՌՆԹ շղթա։
4.ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ ձևավորվում է ՌՆԹ-ի շաքարա-ֆոսֆատային
հենքը։
5.ՌՆԹ և ԴՆԹ շղթաների միջև գործող ջրածնական կապերը քանդվում են և նոր
սինթեզված ՌՆԹ շղթան ազատվում է։
6.Եթե բջիջն ունի ձևավորված կորիզ, ապա ՌՆԹ-ն ենթարկվում է մշակման
(պրոցեսինգ)։ Այս կարող է լինել պոլիադենիլացում, կեպինգ և սպլայսինգ:
7.ՌՆԹ-ն կարող է կամ մնալ կորիզում կամ անցնի ցիտոպլազմա:

8. ԴՆԹ-ի հատվածը, որից ինֆորմացիան անցնում է ՌՆԹ-ին, կոչվում է
«տրանսկրիպցիոն միավոր» և կոդավորում է ամենաքիչը մեկ գեն։ Եթե այդ գենը
կոդավորում է սպիտակուց, ապա ՌՆԹ-ն կլինի ի-ՌՆԹ (ինֆորմացիոն ՌՆԹ)։
Վերջինս հետագայում կծառայի կաղապար սպիտակուցի սինթեզի համար:
Սակայն գենը կարող է կոդավորել նաև չկոդավորող ՌՆԹ (ինչպես ՄիկրոՌՆԹ),
ռիբոսոմային ՌՆԹ (ռ-ՌՆԹ), փոխադրող ՌՆԹ (փ-ՌՆԹ), կամ մեկ այլ
ֆերմենտային հատկությամբ օժտված ՌՆԹ (ռիբոզիմ): Ընդհանուր առմամբ
ՌՆԹ-ն բջջում կատարում է ահռելի կարևորության ֆունկցիաներ, օգնելով
սինթեզել, կարգավորել և մշակել սպիտակուցները։ Վիրուսաբանությունում այս
եզրույթը կարող է օգտագործվել նաև բնութագրելու ի-ՌՆԹ-ի սինթեզը ՌՆԹ
մոլեկուլից։ Այդ գործընթացը կատալիզվում է վիրուսային ՌՆԹ-ռեպլիկազի
կողմից

9. Տրանսլյացիա

10. Տրանսլյացիան՝ բջջում սպիտակուցի
կենսասինթեզն է, որը իրենից
ներկայացնում է ՌՆԹից սպիտակուց
ինֆորմացիայի փոխանցումը։

11. Տրանսլյացիան տեղի է ունենում ռիբոսոմներում։
Այն կատարվում է երեք փուլով՝
1.Ինիցիացիա(սկիզբ)
2.Էլոնգացիա(երկարացում)
3.Տերմինացիա(ավարտ)

12. Ինիցիացիա
Սպլայսինգից հետո տՌնթ-ին միացել էին չկոդավորող հատվածներ՝ գլուխ և
պոչ, դրանք, բացի պաշտպանելուց տՌՆԹ-ին. նաև օգնում է նրան միանալ
ռիբոսոմին։ Ինիցիացիաի ժամանակ տՌՆԹ-ն միանում ռիբոսոմի փոքր
ենթամիավորին, իսկ փՌՆԹ-ն գտնվելով ռիբոսոմի A հատվածում միանում է
տՌՆԹ-ի ստարտ կոդոնին, որտեղից էլ սկսվում է տրանսյացիան։ Ստարտ
կոդոնը AUG կոդոնն է, փՌՆԹ-ի անտիկոդոնը UAC, որը իր հետ բերում է ՄԵԹ
ամինաթթուն։

13. Ինիցիացիայից հետո առաջանում է առաջին ամինաթթուն։ ՓՌՆԹ-ն
տեղափոխվում է P հատված։ Մյուս փՌՆԹ-ն ճանաչում է կոդոնը և
բերում համապատասխան ամինաթթուն։ Նոր եկած փՌՆԹ-ն
միանում է ռիբոսոմի A հատվածին։ Այն փՌՆԹ-ն, որը գտնվում է
ռիբոսոմի P հատվածում իր ամինաթթուն միացնում է A հատվածի
վրա գտնվող փՌՆԹ-ի ամինաթթվին, առաջացնելով պեպտիդային
կապ, և հեռանում։ A հատվածում գտնվող փՌՆԹն տեղափոխվում է
ռիբոոմի P հատված։ Դրանից հետո A հատվածին է միանում նոր
փՌՆԹ-ն և գործընթացը կրկնվում է։ Այս գործընթացը շարունակվում
է մինչև տերմինացիան։
Էլոնգացիա

14. Տերմինացիա
Էլոնգացիան շարունակվում է այնքան ժամանակ, մինչև
հասնում է ստոպ կոդանին (UAA, UAG կամ UGA)։ Ի
տարբերություն ստարտ կոդոնի ստոպ կոդոնները
ամինաթթու չեն սինթեզում, այլ միայն հայտարարում
տրանսլյացիայի ավարտը։ Ստոպ կոդոնին հասնելուն պես
ամիանաթթուների ավարտուն պոլիպեպտիդը անջատվում է
փՌՆԹից։ Ռիբոսոմները բաժանվում են ենթամիավորների։
Տրանսլյացիան համարվում է ավարտված։

15. Դանիելյան Յուրի
9-րդ դասարան