Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր 9-1 դաս.

1. Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր 9-1

2. 10 հետաքրքիր փաստ մարդու
ԴՆԹ-ի մասին
 ♦ Բոլոր մարդկանց ԴՆԹ-ն 99.9 %-ով համընկնեում է և միայն 0.01 %-ն է տարբերվում, սակայն դա
բավարար է` բացահայտելու համար, թե ում է այն պատկանում:
 ♦ Մարդու ԴՆԹ-ն 50% -ով նման է բանանի ԴՆԹ-ին:
 ♦ Եթե մարդու բոլոր բջիջների ԴՆԹ-ները միմյանցից քանդվեր ու շղթա կազմվեր, ապա այն 10
միլիարդ մղոն կձգվեր` այստեղից մինչև Պլուտոն և հետ:
 ♦ Յուրաքանչյուր բջջի մեջ գտնվող ԴՆԹ-ն գրեթե 2 մետր երկարություն ունի, սակայն այն սեղմված է
0.09մմ-ից ոչ ավել տարածքում:
 ♦ Յուրաքանչյուր բջջի մեջ ամեն օր ԴՆԹ-ն մինչև մեկ միլիոն անգամ վնասվում է ու օրգանիզմի
ակտիվ համակարգի շնորհիվ ինքնավերականգնվում: Եթե այն չվերականգնվեր, դա կարող էր
քաղցկեղի կամ նույնիսկ բջիջների մահվան պատճառ դառնալ:
 ♦ ԴՆԹ-ի ընդամենը 2 գրամը կարող է իր մեջ պարունակել աշխարհի ամբողջ թվայնացված
պահպանված ինֆորմացիան:
 ♦ Րոպեում 60 բառ տպագրելու արագության դեպքում 50 տարի կպահանջվեր մարդու գենոմը
տպագրելու համար:
 ♦ Մարդու ԴՆԹ-ի 98.4 տոկոսը նման է շիմպանզեյի ԴՆԹ-ին:
 ♦ Գեները ամբողջ գենոմի ընդամենը 2-3 տոկոսն են կազմում:
 ♦ 2013թ.ին իրականացավ Hornsleth Deep Storage նախագիծը և Մարիանյան իջվածք իջեցվեց
մարդկային արյան ու մազերի նմուշներ, ինչպես նաև կենդանիների ԴՆԹ, այնպես, որ հետագայում
ոչնչացման եզրին լինելու դեպքում հնարավոր լինի վերականգնել տեսակները:
Իսկ ավելի վաղ Միջազգային տիեզերակայան է տեղափոխվել Ստեֆան Հոուքինգի, Ստեֆան
Կոլբերտի, Լենս Արմսթրոնգի և այլոց ԴՆԹ-ները` համաշխարհային աղետից հետո դրանք
վերականգնելու հնարավորությունն ունենալու համար:

3.  Դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու (ԴՆԹ) բոլոր
կենդանի օրգանիզմների և որոշ վիրուսներիզարգացման
և կենսագործունեության գենետիկական հրահանգները
պարունակող նուկլեինաթթու։
Վերջինները, սպիտակուցներն ու ածխաջրերը կյանքի
համար անհրաժեշտ երեք կարևորագույն
մակրոմոլեկուլներն են։ ԴՆԹ-ի մոլեկուլները
սովորաբար կրկնակի պարույրներ են՝ կազմված երկու
երկար կենսապոլիմերներից, որոնք էլ իրենց հերթին
կազմված են նուկլեոտիդներից։ Յուրաքանչյուր
նուկլեոտիդ կազմված է ազոտային հիմքից (գուանին (G,
Գ), ադենին (A, Ա), թիմին (T, Թ) և ցիտոզին (C, Ց)),
ածխաջրից (դեզօքսիռիբոզ) և ֆոսֆորական
թթվի մնացորդներից։ ԴՆԹ-ի մոլեկուլների հիմնական
դերը տեղեկատվության երկարատև պահպանումն է։
ԴՆԹ-ի այն հատվածները, որոնք ծածկագրում են
սպիտակուցներ, կոչվում են գեներ, իսկ ԴՆԹ-ի
չծածկագրող հատվածներն ունեն կառուցվածքային
նշանակություն կամ մասնակցում են ծածկագրող
հատվածների ակտիվության կարգավորմանը։

4.  ԴՆԹ-ի երկու շղթաներն ընթանում են միմյանց
հակառակ ուղղությամբ, որի պատճառով
համարվում են հակազուգահեռ դասավորված։
ԴՆԹ-ի որևէ ծայրում շղթաներից մեկի 3′ ծայրն է,
մյուսի՝ 5′ ծայրը։ Դեզօքսիռիբոզին միանում է 4
տեսակի ազոտային հիմքերից որևէ մեկը։ Հենց
այս 4 ազոտային հիմքերի հաջորդականությունն
էլ ապահովում է ինֆորմացիայի գաղտնագրումը։
Ինֆորմացիան պահպանվում է գենետիկական
ծածկագրի միջոցով, իսկ ծածկագիրը հետագայում
փոխակերպվում
է ամինաթթուներիհաջորդականության։ ԴՆԹ-ի
շղթաներից մեկի հիման վրա միաշղթա
նուկլեինաթթվի՝ ՌՆԹ-ի սինթեզի պրոցեսն
անվանվում է տրանսկրիպցիա, իսկ ի-ՌՆԹ-ի
կաղապարի վրա ամինաթթուների
հաջորդականության սինթեզը՝ տրանսլյացիա։

5.  Բջիջների ներսում ԴՆԹ-ն փաթեթավորվում
է քրոմոսոմների մեջ։ Բջջի բաժանման
ժամանակ քրոմոսոմները կրկնապատկվում
են ԴՆԹ-ի ռեպլիկացիայի (կրկնապատկման)
ժամանակ։ Էուկարիոտ օրգանիզմների մոտ
(կենդանիներ, բույսեր, սնկեր և նախակենդան
իներ) ԴՆԹ-ի հիմնական մասը պահպանվում
է կորիզում, իսկ որոշ մասը՝ օրգանոիդներում
(միտոքոնդրիումներում կամ քլորոպլաստներ
ում)։ Պրոկարիոտների մոտ
(բակտերիա և արքեա) ԴՆԹ-ն պահպանվում է
միայն ցիտոպլազմայում։ Քրոմոսոմներում
ԴՆԹ-ի փաթեթավորմանը մասնակցում
են հիստոնային սպիտակուցները։

7. Իրավական ակտի ընդունման
անհրաժեշտությունը
 ԴՆԹ-ի (դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու) որոշման (ներառյալ`
նմուշառման) իրականացման կարգը և ժամկետները
սահմանելու մասին Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության որոշման նախագծի (այսուհետև
Նախագիծ) ընդունումը պայմանավորված է «Մարդու
վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական
իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության
օրենքի 15-րդ հոդվածի 14-րդ և 15-րդ մասերի, ինչպես
նաև «Մարդու վերարտադրողական առողջության և
վերարտադրողական իրավունքների մասին» Հայաստանի
Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ և
լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի
Հանրապետության օրենքի կիրարկումն ապահովող
միջոցառումը հաստատելու մասին» ՀՀ վարչապետի 24
նոյեմբերի 2016 թվականի N 1100 - Ա որոշման
պահանջներից:

8. Ընթացիկ իրավիճակը և
խնդիրները
 «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին»
Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի
Հանրապետության 2016 թվականի հունիսի 29-ի ՀՕ 134-Ն օրենքով Հայաստանի
Հանրապետության կառավարությանը վերապահվել է ԴՆԹ-Ի (դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու)
որոշման (ներառյալ` նմուշառման) իրականացման կարգը և ժամկետները սահմանելու
մասին որոշումը ընդունելու լիազորություն:
 Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ «Մարդու վերարտադրողական առողջության և
վերարտադրողական իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում
փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի հունիսի 29-
ի ՀՕ 134-Ն օրենքով փոփոխվող Օրենքի 15-րդ հոդվածով սահմանվում են փոխնակ մորից
ծնված նորածիններին կենսաբանական ծնողներին հանձնելու կարգը արյունակցական կապը
հաստատելուց հետո, ուստի ծագեցին ԴՆԹ-Ի (դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու) որոշման (ներառյալ`
նմուշառման) իրականացման կարգի և ժամկետների վերաբերյալ ՀՀ կառավարության որոշմամբ
հաստատման ենթակա կոնկրետ հարցերի շրջանակ, այն է՝ արյան վերցնելու, նմուշառման,
տեղափոխման, հետազոտության եզրակացության և կենսաբանական նյութի պահպանման
ժամկետների, հետազոտության հակացուցումների ցանկը, համաձայն որի Փոխնակ մորից
ծնված բոլոր նորածինները ենթակա են սույն որոշումով սահմանված կարգով ԴՆԹ
թեստավորման և կարող են հանձնվել օրենսդրությամբ սահմանված կարգով փոխնակ մոր
պայմանագիր կնքած վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաներից օգտվող
անձին/անձանց, եթե ԴՆԹ-ի որոշման արդյունքում հաստատվում է նորածնի և այդ անձանց
արյունակցական կապը:

9. Նյութը պատրաստեց՝ Սյուզի Հովհաննիսյան
Առարկա՝ Կենսաբանություն 9