2. Վիտամին A
A վիտամինը, կամ Ռետինոլը, ճարպալույծ
վիտամին է, մաքուր վիճակում անկայուն է,
և հանդիպում է միայն կենդանական ծագում
ունեցող մթերքներում. այդ իսկ պատճառով
նրա յուրացման համար մարսողական
տրակտում պահանջվում են նաև ճարպեր,
ինչպես նաև հանքային աղեր։
Մարդու օրգանիզմում A վիտամինի
պաշարները մնում են երկար։
3. Գոյություն ունի A վիտամինի 2 ձև.
A վիտամին - ռետինոլ
A նախավիտամին – կարոտին
Ռետինոլ C20H30O
Կարոտին C40H56
4. A նախավիտամինը՝ կարոտինը
դեղնանարնջագույն պիգմենտ է
կարոտինոիդների խմբից, որը մարդու
օրգանիզմում վերածվում է ռետինոլի, այդ իսկ
պատճառով նրան կարելի է համարել A
վիտամինի բուսական տեսակը և
նախավիտամինը։
A վիտամինն ունի բաց դեղին գույն, որը
պայմանավորված է բուսական, կարմիր β-
կարոտին պիգմենտով։
5. Հայտնաբերվել է 1913 թվականին երկու
գիտնականների խմբերի կողմից (Մակ-
Կոլլուտ - Դեվիս և Օսբորն)։ Սա դարձավ
առաջին հայտնաբերված վիտամինը, ուստի
նրան տվեցին լատինական այբուբենի
առաջին՝ A տառի անունը։
6. A վիտամինը մասնակցում է
օքսիդավերականգնման ռեակցիաներին,
սպիտակուցների սինթեզի կարգավորմանը,
խթանում է նորմալ նյութափոխանակությանը,
բջջային և միջբջջային մեմբրանների նորմալ
ֆունկցիաներին, մեծ դեր է խաղում ոսկրերի և
ատամների ձևավորմանը, ինչպես նաև
ճարպային ավելցուկների քայքայմանը,
անհրաժեշտ է նոր բջիջների առաջացման և
նրանց աճի համար, դանդաղեցնում է
ծերացման պրոցեսը։
7. A վիտամինն աջակցում է գիշերային
տեսողությանը՝ ռոդոպսին պիգմենտի
շնորհիվ, որը ընդունակ է տեսնել մինիմալ,
չնչին լույսը, որը շատ կարևոր է գիշերային
տեսողության համար և հենց A վիտամինի
բացակայության կամ զգալի պակասի
ժամանակ է առաջանում հավկուրություն։
Այն նաև նպաստում է աչքի խոնավացմանը,
հատկապես անկյուններում, պաշտպանելով
դրանց չորացումից և ցանցաթաղանթի
հետագա վնասումներից։
8. A վիտամինն անհրաժեշտ է նաև իմունային
համակարգի նորմալ գործունեությանը և
հանդիսանում է ինֆեկցիաների դեմ պայքարի
պրոցեսի անբաժանելի մի մաս։
Ռետինոլի ընդունումը մեծացնում է
լորձաթաղանթի պատնեշային ֆունկցիան,
բարձրացնում է լեյկոցիտների ֆագոցիտար
ակտիվությունը և ոչ սպեցիֆիկ իմունիտետի
այլ գործոններ։
A վիտամինը պաշտպանում է օրգանիզմը
մրսածությունից, գրիպից և շնչառական,
մարսողական համակարգերի և միզուղիների
ինֆեկցիաներից։
9. Վիտամին C
Վիտամին C-ն կամ ասկորբինաթթուն, մարդու
և որոշ այլ կենդանի օրգանիզմներին
անհրաժեշտ կարևոր վիտամին:Վիտամին C-ի
կառուցվածքը բնորոշ է ենդիոլ ձեւի
առկայությամբ, որն իր կառուցվածքով մոտ է
գլյուկոզին: Ասկորբինաթթուն լինում է
օքսիդացած և վերականգնված ձևերով:
10. Ակտիվ մասը կոչվում է ենդիոլային: Վիտամին C-
ն հանդես է գալիս երեք ձեւով՝
L – ասկորբինաթթու
Դեհիդրոասկոբինաթթու
Ասկորբինոգեն
C վիտամինի մոլեկուլի կառուցվածքի սխեման:
12. Մարդու համար վիտամին C-ի օրվա
պահանջը 50-100 մգ է:
Տաքացնելիս 50 օ C - ում քայքայվում է:
Ասկորբինոգենը ջերմա եւ թթվակայուն է:
Դեհիդրաասկորբինաթթուն չեզոք և թթու
միջավայրում քայքայվում է:
13. Ասկորբինաթթուն վիտամին է միայն
մարդկանց, մարդանման կապիկների
եւ ծովախոզուկների համար: Արյան մեջ
վիտամին C-ի մի մասը միացած է
սպիտակուցների հետ, մյուս մասը
գտնվում է ազատ վիճակում:
Հյուսվածքներում ասկորբինաթթուն
սպիտակուցների հետ միացած
վիճակում է: Այն ամենաշատը
պարունակվում է մակերիկամներում,
լյարդում եւ թոքերում:
14. Կարևոր նշանակություններ
1. Աղիքներում վիտամին ցե վերականգնվում է Fe 3+ -
ը Fe 2+ - ի, նպաստում է դրա ներծծմանը,
արագացնում է երկաթի ձերբազատումը ֆերիտինից
2. Նպաստում է ֆոլատի (վիտ.
B9) կոֆերմենտային ձևի առաջացմանը
3. Նպաստում է արյունատար անոթների
թափանցելիության փոքրացմանը եւ
հյոուսվածքների ռեգեներացիային
4. պրոօքսիդանտ է
5. բակտերիցիդ հատկություն
6. հակաուռուցքային հատկություն
7. բարձրացնում է օրգանիզմի
դիմադրողականությունը
16. Վիտամին D՝ կենսաբանական ակտիվ
նյութերի խումբ (այդ թվում էրգոկալցիֆերոլ
и խոլեկալցիֆերոլ)։ Օրվա պահանջը՝ 10-25
մկգ։
Լուծվում է ճարպերում։ Բաղկացած է
ֆերոլներից, որոնք ակտիվանում են
ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից։
Օրգանիզմում այդ պրոցեսը կատարվում է
մաշկում։ Վիտամին D - ի
անբավարարությունը շատ տարածված է և
կարող է օրգանների բջիջների զարգացման
խնդիրներ առաջացնել, ամենաշատը մաշկի։
Գիտնականները ապացույցներ են փնտրում
նաև, որ վիտամին D-ի երկարաժամկետ
անբավարարությունը հանգեցնում է
քաղցկեղի:
17. Օրգանիզմում փոխարկվում է հորմոնանման
նյութ, որը մասնակցում է կալցիումի և
ֆոսֆորի աղերի յուրացմանը, ոսկրային
հյուսվածքում դրանց կուտակմանը։ D
վիտամինի մեծ պահանջ ունեն հատկապես
3–4 տարեկան երեխաները
(անբավարարությունից մանկական
օրգանիզմում զարգանում է ռախիտ
հիվանդությունը)։ Սովորաբար D վիտամինը
առաջանում է մարդու
մաշկում՝ուլտրամանուշակագույն
ճառագայթների ներգործությամբ։ D
վիտամինի աղբյուր է թյունոսի, ձողաձկան և
այլ ձկների լյարդի ճարպը։ Ոչ մեծ
քանակությամբ պարունակվում Է կարագում,
ձվի դեղնուցում, ձկան յուղում։
18. Մյուս կենդանական մթերքներն աղքատ են
այս վիտամինից, իսկ բուսական մթերքները,
որպես կանոն, բոլորովին չեն պարունակում։
Մեծահասակ մարդկանց պահանջը D
վիտամինի նկատմամբ մեծ չէ, սակայն այն
մեծանում է ցերեկային լույսի պակասի
դեպքում (ստորգետնյա աշխատանքներ
կատարելիս, հյուսիսում բնակվելու դեպքում)։
Ձմռանն օրգանիզմում D վիտամինի
առաջացումը կարելի է խթանել՝ քվարցային
լամպով ճառագայթահարելով։
19. Կանխարգելիչ նպատակով վաղ մանկական
տարիքի երեխաներին հաճախ նշանակում են
D վիտամինի պատրաստուկներ, որոնք
կարելի է օգտագործել միայն բժշկի
հսկողությամբ, քանի որ չափաքանակը
գերազանցելիս կարող են բարդություններ
առաջանալ։
21. Ֆունկցիաները
Վիտամին D հավասարակշռում է կալցիում և
ֆոսֆոր միներալների՝ յուրացումը, արյան մեջ
նրանց պարունակության մակարդակը և
նրանց ներթափանցումը ոսկրային
հյուսվածքներ և ատամներ։Վիտամին А-ի ,
կալցիումի և ֆոսֆորի հետ օրգանիզմը
պաշտպանում է մրսածությունից,
շաքարախտից, աչքի և մաշկային
հիվանդություններից։ Այն կանխարգելում է
ատամների կարիեսը և լնդերի պաթոլոգիան,
օգնում է պայքարել օստեոպորոզի դեմ և
արագացնում է կոտրվածքների ապաքինումը։
