bs nguyễn văn chừng

1. THAÊNG BAÈNG
NÖÔÙC – ÑIEÄN GIAÛI
KIEÀM – TOAN
PGS. TS Nguyeãn Vaên Chöøng
BS. Buøi Ngoïc Uyeân Chi

2. Muïc tieâu
1. Neâu ñöôïc vai troø quan troïng cuûa caùc chaát
nöôùc, ñieän giaûi trong söï soáng
2. Naém ñöôïc caùch phaân boá nöôùc, ñieän giaûi
trong caùc thaønh phaàn cuûa cô theå
3. Phaân chia ñöôïc caùc hoäi chöùng toan – kieàm
thoâng thöôøng
4. Xöû trí ñöôïc nhöõng tröôøng hôïp roái loan
thoâng thöôøng

3. THAÊNG BAÈNG NÖÔÙC
Trung bình moät ngöôøi khoeû maïnh thoâng thöôøng
soáng ñöôïc khoaûng:
– 4 phuùt neáu khoâng ñöôïc thôû Oxy
– 4 ngaøy neáu khoâng ñöôïc uoáng nöôùc
– 4 tuaàn neáu khoâng ñöôïc aên nhöng ñöôïc
uoáng nöôùc

7. THAÊNG BAÈNG NÖÔÙC
1. Nöôùc toaøn theå
– Thay ñoåi theo löùa tuoåi
– Caáu truùc moâ trong cô theå
2. Nöôùc trong teá baøo
3. Nöôùc ngoaøi teá baøo

9. 40% Dòch trong teá baøo
15% Dòch gian baøo
Dòch baïch huyeát - Albumin thaáp
5% Huyeát töông
Huyeát thanh – Albumin cao
Nöôùc chieám 60% troïng löôïng cô theå

10. THAÊNG BAÈNG NÖÔÙC
4. Nöôùc vaøo
– Nöôùc vaøo thaáy ñöôïc
▪ Thöùc uoáng
▪ Thöùc aên
▪ Dòch truyeàn
– Nöôùc vaøo khoâng thaáy ñöôïc: phaûn öùng oxid
hoùa
▪ 100 g lipid: 100 ml
▪ 100 g carbohydrate: 50 ml
▪ 100 g protein: 40 ml

11. THAÊNG BAÈNG NÖÔÙC
5. Nöôùc ra
– Nöôùc ra thaáy ñöôïc
▪ Nöôùc tieåu: 1 – 1,5 ml/kg/giôø
▪ Nöôùc qua ñöôøng tieâu hoùa: 100 – 200
ml/ ngaøy
▪ Nöôùc qua caùc oáng daãn löu
– Nöôùc ra khoâng thaáy ñöôïc
▪ Moà hoâi: # 400 – 600 ml/ngaøy
▪ Hoâ haáp: 15 ml/kg/ngaøy, treû em maát
nhieàu hôn

12. HOÄI CHÖÙNG THÖØA NÖÔÙC
1. Nguyeân nhaân
– Uoáng nhieàu nöôùc
– Truyeàn nhieàu dòch
– Suy thaän
– Suy tim
– Nhieãm ñoäc
– Roái loaïn trao ñoåi chaát

13. HOÄI CHÖÙNG THÖØA NÖÔÙC
2. Trieäu chöùng
– Caûm giaùc sôï nöôùc, aên keùm
– Suy nhöôïc, meât moûi
– Nhöùc ñaàu, ñau daây TK, run cô
– Löôõi vaø nieâm maïc öôùt, tieåu ít
– Co giaät, hoân meâ
– Natri giaûm, Kali taêng

14. HOÄI CHÖÙNG THÖØA NÖÔÙC
3. Ñieàu trò
– Haïn cheá cung caáp nöôùc
– Taêng maát nöôùc: lôïi tieåu, nhuaän traøng,
taêng ñoàng hoùa
– Vitamin nhoùm B, C, men taùc duïng leân
tính thaám maøng teá baøo
– Ñieàu trò nguyeân nhaân
▪ Ñieän giaûi
▪ Suy thaän, suy tim,...

15. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NÖÔÙC
1. Nguyeân nhaân
– Taéc heïp thöïc quaûn, heïp moân vò
– Maát nöôùc qua hoâ haáp: môû khí quaûn
– Maát nöôùc qua da: taêng thaân nhieät
– Maát nöôùc qua thaän: Ñaùi thaùo nhaït,...
– Duøng nhieàu thuoác lôïi tieåu, dòch öu tröông
– Noân oùi, tieâu chaûy

16. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NÖÔÙC
2. Trieäu chöùng
– Da khoâ, nieâm maïc khoâ
– Caûm giaùc khaùt
– Khoù thôû
– Suy nhöôïc, buoàn nguû, ñoâi khi bò kích thích
– Hoân meâ
– Maùu: taêng Natri, Amoniac
– Nöôùc tieåu: taêng Kali, trọng löôïng rieâng

17. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NÖÔÙC
3. Ñieàu trò
– Cho uoáng nöôùc
– Truyeàn dòch Glucose 5%
– Ñieàu trò nguyeân nhaân

18. Caùc chæ soá caàn ñaït
1. Nhòp tim < 100 l/ph
2. HA: duy trì ± 20% möùc HA cô baûn
3. Nöôùc tieåu: 1 ml/kg/giôø
4. CVP: 6-12 cmH2O
5. pH, PaO2, PaCO2, BE… bình thöôøng
6. Hb > 7,5 g/dl ôû BN khoeû maïnh); Hb > 10
g/dl ôû BN bò beänh tim thieáu maùu cuïc boä

19. Caùc yeáu toá aûnh höôûng nhu caàu dòch quanh moå
1. Theå traïng BN (caân naëng, cao..)
2. Maát dòch tröôùc moå
3. Beänh ñi keøm: nhieãm truøng, suy thaän, suy tim, suy gan.
4. Taêng thaân nhieät
5. Nhieät ñoä moâi tröôøng
6. Phöông phaùp voâ caûm
7. Loaïi phaãu thuaät
8. Thôøi gian phaãu thuaät
9. Maát dòch trong vaø sau phaãu thuaät…
Trung bình lượng nước cần thiết cho cơ thể người
lớn khoảng 40 ml/kg/ngaøy.

20. THAÊNG BAÈNG ÑIEÄN GIAÛI

21. THAÊNG BAÈNG ÑIEÄN GIAÛI
1. Ñaïi cöông
– Ñieän giaûi laø nhöõng chaát coù mang ñieän
tích, coù vai troø quan troïng trong quaù trình
laøm thaêng baèng nöôùc trong cô theå vaø
trong quaù trình trao ñoåi nöôùc trong vaø
ngoaøi teá baøo
– Cation: Natri, Kali, Calci, Magne
– Anion: Clo, Bicarbonate

22. Teân ñieän giaûi Trong teá baøo
Trong loøng
maïch
Ngoaøi loøng
maïch
Na+
10 142 142
K+
140 4 4
Ca++
< 1 4 4
Mg++
50 2 2
Cl-
4 105 105
HCO3
–
10 27 27
PO4
3-
75 2 2

23. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NATRI
1. Nguyeân nhaân
– Maát qua ñöôøng tieâu hoùa
– Maát dòch gian baøo
– Maát qua nöôùc tieåu
– Cheá ñoä aên kieâng

24. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NATRI
2. Trieäu chöùng: keøm trieäu chöùng maát dòch gian baøo
Maát ≤ 450 mEq
– Chaùn aên, ít hoaëc khoâng khaùt
– Löôõi nöùt neû, tónh maïch xeïp
– Natri nöôùc tieåu < 40 mEq/l
Maát > 600 mEq
– BN buoàn noân, lôø ñôø
– Nöôùc tieåu ít, HA thaáp – thay ñoåi theo tö theá
– Natri maùu giaûm < 130 mEq/l
– Soác giaûm khoái löôïng tuaàn hoaøn

25. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU NATRI
3. Ñieàu trò
Na+ mEq = (Na+ bình thöôøng - Na+ ño ñöôïc)
x kg cô theå x 0.6
– Buø < 400 mEq Natri/ ngaøy
– Khoâng neân naâng noàng ñoä Natri leân
nhanh quaù
– Buø theâm dòch, maùu maát, huyeát töông
– Maát dòch gian baøo coù theå buø baèng dung
dòch ñieän giaûi

26. HOÄI CHÖÙNG THÖØA NATRI
1. Nguyeân nhaân
– Thaän giaûm baøi tieát
– Taêng taùi haáp thu: Corticoid, Oestrogen,
Testosteron
2. Trieäu chöùng:
– Phuø, taêng caân
– Suy tim, phuø phoåi caáp
– Natri maùu taêng
3. Ñieàu trò
– Haïn cheá muoái NaCl
– Lôïi tieåu

27. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU KALI
1. Nguyeân nhaân
– Thuoác lôïi tieåu baøi tieát Kali
– Lôïi tieåu thaåm thaáu
– Maát dòch qua ñöôøng tieâu hoùa
– Giaûm cung caáp Kali
– Taêng chöùc naêng tuyeán thöông thaän, hoäi
chöùng Cushing, duøng nhieàu kích thích toá
tuyeán thöôïng thaän
– Khoâng roõ nguyeân nhaân

28. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU KALI
2. Trieäu chöùng
– Meät moûi, tay chaân raõ rôøi
– Chöôùng buïng, lieät ruoät, taùo boùn
– Lieät cô tay chaân, cô hoâ haáp
– Loaïn nhòp tim
– ECG: ST thaáp, T thaáp hoaëc aâm, soùng U
– Huyeát aùp thaáp
– Kali maùu thaáp < 3 mEq/l

29. HOÄI CHÖÙNG THIEÁU KALI
3. Ñieàu trò: Cung caáp Kali
– Cam, chuoái, nöôùc döøa
– Vieân Kali
– Truyeàn KCl
▪ Khi BN coù daáu hieäu thieáu Kali, khoâng ñöôïc
cung caáp quaù 1 ngaøy
▪ BN khoâng bò thieåu nieäu
▪ Buø Kali ≤ 20 mEq/ giôø, ≤ 200 mEq/ ngaøy
▪ Noàng ñoä Kali/ dòch truyeàn ≤ 40 mEq/l
▪ Theo doõi ECG, tình traïng BN
K+ (mEq) = (K+ bình
thöôøng – K+ ño ñöôïc) x
kg cô theå x 0.6

31. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG KALI MAÙU
1. Nguyeân nhaân
– Duøng thuoác, cheá ñoä nuoâi döôõng coù nhieàu Kali
– Suy tuyeán thöôïng thaän
– Suy thaän caáp (giai ñoaïn voâ nieäu)
– Suy thaän maïn (giai ñoaïn cuoái)
– Truyeàn maùu cuõ (20 mEq Kali/ 1 lít maùu)
– Phoûng, hoäi chöùng vuøi laáp
– Duøng thuoác daõn cô khöû cöïc cho BN phoûng
– Huûy hoaïi toå chöùc – teá baøo, tan huyeát
– Nhieãm toan

32. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG KALI MAÙU
2. Trieäu chöùng
– Meät moûi, lôø ñôø, tay chaân raõ rôøi
– Kích thích, roái loaïn thaàn kinh
– Loaïn nhòp tim, cuoái cuøng: voâ taâm thu
– ECG: soùng T cao nhoïn, ñoái xöùng

33. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG KALI MAÙU
3. Ñieàu trò
– Ngöng cung caáp Kali
– Truyeàn Calcium
– Truyeàn Insulin vaø Glucose öu tröông
– Ñieàu chænh tình traïng nhieãm toan
– Thuoác lôïi tieåu vaø truyeàn NaCl 0.9%
– Kayexalate
– Chaïy thaän nhaân taïo, thaåm phaân phuùc maïc

34. HOÄI CHÖÙNG HAÏ CALCI MAÙU
1. Nguyeân nhaân
– Suy tuyeán caän giaùp
– Taêng thoâng khí quaù möùc
– Hysterie
2. Trieäu chöùng: Côn Tetany
3. Ñieàu trò
– Ñieàu trò nguyeân nhaân
– Tieâm Calcium
▪ Calci gluconate
▪ Calci clorua

35. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG CALCI MAÙU
1. Nguyeân nhaân
– Cöôøng tuyeán caän giaùp
– Baát ñoäng laâu ngaøy
– Ngoä ñoäc Lithium
– Lieân quan ñeán beänh aùc tính
– Hoài phuïc sau suy thaän caáp do ly giaûi cô vaân
– Thuoác lôïi tieåu nhoùm Thiazide
– Ngoä ñoäc hormone tuyeán giaùp
– Nuoâi aên toaøn phaàn qua ñöôøng tónh maïch

36. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG CALCI MAÙU
2. Trieäu chöùng
– Tim maïch: HA taêng, ñoaïn QT ngaén
– Heä tieâu hoùa: taùo boùn, buoàn noân, noân, vieâm
tuïy caáp
– Thaàn kinh: roái loaïn taâm thaàn, luù laãn, ñôø ñaãn
– Thaän: suy thaän caáp, maát muoái, maát chöùc
naêng coâ ñaëc nöôùc tieåu

37. HOÄI CHÖÙNG TAÊNG CALCI MAÙU
3. Ñieàu trò
– Truyeàn dòch
– Thuoác: lôïi tieåu, choáng taêng calci huyeát
– Thaåm phaân phuùc maïc, chaïy thaän nhaân taïo
– Caét tuyeán caän giaùp

38. HOÄI CHÖÙNG ROÁI LOAÏN CHUYEÅN
HOÙA MAGNE
1. Magne taêng:
– ÖÙc cheá thaàn kinh, buoàn nguû
– Lieät cô hoâ haáp, maát phaûn xaï gaân xöông
– Hoân meâ, loaïn nhòp tim, ngöng tim
2. Magne thaáp
– Gaây daõn maïch
– Choùng maët, co giaät, yeáu cô
– Ngoaïi taâm thu thaát, xoaén ñænh
3. Ñieàu trò: nguyeân nhaân (caét tuyeán caän giaùp)

39. ROÁI LOAÏN CHUYEÅN HOÙA Clo
1. Thöøa Clo
– > 105 mEq/l
– Do cung caáp nhieàu, thuoác lợi tieåu
– Ñieàu trò nguyeân nhaân
2. Thieáu Clo
– < 95 mEq/l
– Noân oùi, huùt daï daøy lieân tuïc
– Ñieàu trò nguyeân nhaân
Cl- (mEq) = (Cl- bình thöôøng – Cl- ño ñöôïc) x
kg cô theå x 0.2

40. THAÊNG BAÈNG TOAN KIEÀM

41. THAÊNG BAÈNG TOAN KIEÀM
1.Moät soá chæ soá thöôøng duøng
– pH = - log [ H+]
▪ pH: biểu thị kiềm toan, trong maùu ĐM
▪ pH = 7 ( Trung tính )
– pH maùu ñoäng maïch, 37 0C : 7,35 – 7,45 > <
– pCO2: 35 – 45 mmHg
– Kiềm dư (BE), cũng ñược gọi laø kiềm thiếu: ± 2
– Bicarbonat chuẩn: 25 – 27 mEq/lit

42. HC nhoû
Roái loaïn
ban ñaàu
Buø tröø
Hoâ haáp
Toan  Pa C02  HC03
-
Kieàm  Pa C02  HC03
-
Bieán
döôõng
Toan  HC03
-  Pa C02
Kieàm  HC03
-  Pa C02
Hoãn
hôïp
Toan
Kieàm
 

43. THAÊNG BAÈNG TOAN KIEÀM
1. Toan - Kieàm hoâ haáp: thoâng khí
2. Toan – kieàm chuyeån hoùa: dung dòch kieàm – toan
3. Toan – kieàm hoãn hôïp: thoâng khí, truyeàn dòch

44. THAÊNG BAÈNG TOAN KIEÀM
Natri bicarbonate
– Chæ ñònh: toan chuyeån hoùa
– Yeâu caàu: hoâ haáp toát
– Thöôøng duøng
▪ NaHCO3 öu tröông
▪ Truyeàn chaäm 20 – 30 phuùt
▪ Xeùt nghieäm laïi sau truyeàn 30 phuùt
Löôïng kieàm thieáu (mEq) = BE x kg cô theå x 0.2

45. Taøi lieäu tham khaûo
1. Nguyeãn Vaên Chöøng (2004) “Thaêng baèng nöôùc – ñieän
giaûi – kieàm toan”. Gaây meâ hoài söùc, Boä moân Gaây meâ –
Hoài söùc – Ñai hoïc Y Döôïc TP.HCM. Nhaø xuaát baûn Y
hoïc: tr 157-170
2. Charles H., Fuad N. (2001) “Electrolyte Disorders”. The
Intensive Care Unit Manual, U.S.A: W.B. Saunders
Company: p 425-440
3. Gary G. (2001) “Fluid and Electrolyte Management”.
The Washington Manual of Medical Therapeutics,
U.S.A.: Lippincott Williams & Wilkins: p 43-75
4. The ICU book
5. Shapiro “Clinical blood gas analysis”

46. Any question?