2. Mục tiêu
1. Trình bày đặc điểm các loại ong thường gặp ở VN.
2. Trình bày các triệu chứng lâm sàng và biến chứng khi
bị ong đốt.
3. Trình bày cách xử trí trẻ bị ong đốt.
3. 3
Đại cương
- Vespidae (loâng trôn):
Ong voø veõ (hornet)
Ong ñaát (wasp)
- Apidae (loâng xuø):
Ong maät (honey bee)
Ong ngheä (bumble bee)
4. Phân loại ong
Ong
Bee
(20.000 loài)
Wasp
(25.000 loài)
Honey Bee
Bumble Bee
Waspa (hornet)
Yellow Jacket
(common wasp)
Solitary
Social (quen, male, Infertile
female)
6. Ong mật
- Loài duy nhất kim có gai.
- Chích để lại kim trên da nên ong chết sau chích
- Nhanh chóng lấy kim ra vì độc tố vẫn vào trong 60
giây.
9. 9
ONG ÑAÁT (vespa nigrithorax)
Ở vùng núi cao, khí hậu ẩm
Làm tổ: dưới đất, gốc cây, hốc đá, thân
cây mục
Ong bắp cày hay Thổ phong hay mã Phong
11. 11
ÑAÏI CÖÔNG
Loaïi ong HÌnh daùng, maøu saéc Nôi laøm toå
Ong maät -Xaùm vaøng
-Thaân xuø
-Kim ñoát coù gai
Gaàn nôi coù hoa
Ong voø veû Ñen, vaøng, traéng Toå hình traùi banh treân caây,
maùi nhaø
Ong ñaát Naâu ñoû, ñen toaøn
thaân
Toå döôùi goác caây
13. 13
2. ÑOÄC TOÁ
Honey Bee Hornets Taùc duïng
Thaønh phaàn cô baûn Protein Protein
Thaønh phaàn chuû yeáu Melittin (50% ) Melittin Taùn huyeát, phoùng
thích histamine, giaûm
HA
Caùc amine sinh hoïc Histamine
Dopamine
Histamine
Serotonine
Achetylcholine
Daõn maïch
Haï huyeát aùp
Ñau
Caùc men Phospholipase A, B
Hyaluronidase
Phospholipase A, B Taùn huyeát phaù huûy
maøng teá baøo
Ñoäc chaát Melittin
Mast cell
degranulating
Apamin
Minimin
Hornet kinen Taùn huyeát phaù huûy
maøng teá baøo
Caùc khaùng nguyeân Phospholipase
Melittin
Hyaluronidase
Allergen B, C
Protein Mieãn dòch
14. 14
3.CÔ CHEÁ BEÄNH SINH
ONG ÑOÁT
Phan öùng dò öùng Taùc duïng ñoäc toá
Toaøn thaân
-Soác phaûn veä
-Phaûn öùng phaûn veä
Taïi choå
-Phuø neà
-Söng ñau
Toaøn thaân Taïi choå
-Ñau
-Hoaïi töû
Maùu
Taùn huyeát
Thaän
Toån thöông teá
baøo oáng thaän
Cô
Tieâu cô
Gan
Toån thöông teá
baøo gan
Thaàn kinh
Roái loaïn tri giaùc.
Yeáu lieät cô.
Vieâm ña daây TK
Tieåu
Hemoglobine
Hoaïi töû oáng
thaän caáp
Tieåu
Myoglobine
SUY THAÄN CAÁP
15. 15
4. LAÂM SAØNG
Trieäu chöùng tuøy thuoäc vaøo:
Soá muõi ñoát.
Loaïi ong.
Vò trí ñoát.
Tình traïng söùc khoûe beänh nhaân.
Cô ñòa (dò öùng).
16. 16
- Taïi choã: phuø neà, ñau, ngöùa; nhieãm truøng, hoaïi töû
- Toaøn thaân:
Phaûn öùng phaûn vệ (0,3-3%)ä: xaûy ra sôùm 10-20 phuùt sau
chích 24 giôø. Tái phát 60%
Yeáu toá nguy cô:
Nam > nöõ.
Nhieàu muõi ñoát (> 20).
Tieàn söû dò öùng vôùi coân truøng.
Suy thaän caáp: thöôøng xaûy ra 3-5 ngaøy sau ñoát.
Hoaïi töû teá baøo gan.
Tieåu huyeát saéc toá.
ARDS: 24-48 giôø sau.
Lâm sàng
17. 17
Laâm saøng: phaân loaïi phaûn öùng
do coân truøng caén
Phaân loaïi phaûn öùng dò öùng toaøn thaân do Ong ñoát
Möùc ñoä traàm
troïng
Kyù hieäu Phaûn öùng
Nheï + Phaùt ban ñoû, ngöùa, meà ñay, phuø
maïch, vieâm muõi, noân oùi.
Trung bình ++ Suyeãn, phuø maïch, ñau buïng
Naëng +++ Suy hoâ haáp (phuø thanh quaûn
hoaëc suyeãn), haï huyeát aùp, suy
suïp, maát yù thöùc
Nguyeãn Höõu Nhaân. Ong ñoát. Luaän vaên cao hoïc. 2000.
19. 19
THIEÅU & VOÂ NIEÄU
- Theå tích nöôùc tieåu:
< 1 ml/kg/giôø & < 0,5 ml/kg/giôø.
< 20 ml/kg/ngaøy & < 10 ml/kg/ngaøy.
< 300 ml/m2 da/ngaøy & < 100
ml/kg/ngaøy.
20. 20
Cận lâm sàng
- CTM: thieáu maùu (tieåu maùu, taùn huyeát,
HOAËC ure huyeát taêng).
- DIC.
- Men gan taêng, bilirubin taêng.
- Suy thaän (taêng creatinin, RLÑG, toan
chuyeån hoaù).
- CPK taêng (bình thöôøng 75-195 U/L).
- TPTNT, Hb nieäu.
- X-quang phoåi, ECG
21. 21
6. ÑIEÀU TRÒ
1. Ñieàu trò soác phaûn veä.
2. Ñieàu trò suy thaän, suy gan, suy hoâ haáp
3. Ñieàu trò nhieãm truøng
22. 22
ÑIEÀU TRÒ
- TAÏI HIEÄN TRÖÔØNG:
- Laáy kim ñoát neáu coù: khoâng ñöôïc eùp tuùi noïc
vì ñoäc toá seõ vaøo theâm. Duøng card, moùng tay
ñeà laáy
- Röõa saïch veát ñoát baèng xaø boâng.
- Ñaép laïnh ñeå giaûm ñau.
- Thoa dung dòch saùt khuaån
- Uoáng giaûm ñau hay xòt taïi choå
- Chuyeån ñeán beänh vieän.
23. 23
ÑIEÀU TRÒ PHAÛN ÖÙNG PHAÛN VEÄ
Möùc ñoä Ñieàu trò
Nheï AntiHistamine U/TB corticoid uoáng
Trung bình Adrenaline TB/TDD.
AntiHistamine TB.
Corticoid TM.
Naëng Adrenaline TB/TDD/TM.
AntiHistamine TB.
Corticoid TM.
24. 24
ÑIEÀU TRÒ: SOÁC PHAÛN VEÄ
1.Naèm ñaàu phaúng
2.Caáp cöùu ngöng thôû ngöng tim neáu coù
3.Adreùnaline 0,1%
Lieàu: 0.5 ml (cho trẻ > 12 tuổi) & 0,3 ml (trẻ < 12 tuổi) TB
hay 0,01 mg/kg.
Coù theå laäp laïi moãi 5 phuùt neáu tình traïng khoâng khaù hôn
Coù theå duøng Adreùnaline TTM lieàu 0, 1-1g/Kg/ph neáu
phaûi laëp laïi nhieàu laàn.
Pha soá mg adrenalin = 0,3 x p trong oáng tieâm 50 ml, lieàu
1 ml/giôø = 0,1 g/kg/ph
4. Ñaët ñöôøng truyeàn TM: sau 2 lieàu adrenaline ñaàu tieân neáu
BN khoâng ra soác: LR 20ml/kg/giôø TTM, neáu thaát baïi phaûi
duøng Ñaïi phaân töû TTM.
25. 25
ÑIEÀU TRÒ: SOÁC PHAÛN VEÄ
1. Thôû oxy neáu beänh nhi khoù thôû.
2. Neáu coù khoù thôû thanh quaûn: khí dung Adreùnaline 0,1% 2-5 ml,
laëp laïi 30 phuùt. Khoù thôû do co thaét pheá quaûn, khí dung
salbutamol
3. Caùc thuoác khaùc:
Meùthylprednisolone 1-2 mg/kg TMC Hoaëc Hydrocortisone 5
mg/kg TM moãi 6 giôø
Diphenhydramine (Dimeron) 1 mg/kg TB moãi 6 giôø
26. 26
Adrenalin
Lieàu : 0,01 mg/kg
- Adreùnaline 1/1.000 : 0,01 ml = 0,01 mg/kg
TB, TDD, TNKQ
- Adreùnaline 1/10.000 : 0,1 ml = 0,01 mg/kg
TM, TTX, TNKQ
Lieàu toái ña: 0,1-0,2 mg/kg.
27. 27
ÑIEÀU TRÒ
- Ñieàu trò suy thaän caáp:
- Haïn cheá dòch: dònh = V nöôùc tieåu + 20-30 ml/kg (nöôùc
maát voâ hình).
- Ñieàu chænh roái loaïn ñieän giaûi: haï Na, taêng K maùu
- Cheá ñoä aên: haïn cheá ñaïm (1-1,5 g/kg/ngaøy)
- Chæ ñònh thaåm phaân, loïc thaän
28. 28
ÑIEÀU TRÒ TAÊNG KALI MAÙU
Bieän phaùp Cô cheá Lieàu Khôûi phaùt Thôøi gian td
Cacl2 Antagonism 0,2 ml/kg 1-3 phuùt 1 giôø
NaHCO3 Ñoái vaän, taùi pb 1-2 mEq/kg 30 phuùt 1-2
Ins+glu Taùi phaân boá O,5 g/kg 30 phuùt 4-6
Furo Baøi tieát 1 mg/kg Lôïi tieåu Lôïi tieåu
Resin Baøi tieát 1g/kg 1-2 giôø 4-6 giôø
Loïc thaän Baøi tieát Vaøi phuùt Trong loïc
29. 29
Chæ ÑÒNH ñieàu trò thay theá thaän
- Hoäi chöùng taùn huyeát ureâ huyeát cao: chaùn aên,
buoàn noân, noân, roái loaïn tri giaùc, tieáng coï maøng
ngoaøi tim.
- Quaù taûi: OAP, suy tim, cao huyeát aùp, phuø nhanh
nhieàu
- Roái loaïn toan - kieàm, ñieän giaûi maø khoâng ñieàu
chænh ñöôïc baèng noäi khoa.
30. 30
Caùc bieän phaùp ñieàu trò thay theá thaän
trong ong ñoát
- Loïc maøng buïng.
- Chaïy thaän ngaét quaõng.
- Loïc maùu lieân tuïc
31. 31
Loïc maøng buïng
Öu ñieãm:
Ñôn giaûn.
Chi phí thaáp.
Khoâng aûnh höôûng huyeát ñoäng
Nhöôïc ñieãm:
Hieäu quaû chaäm.
Vieâm phuùc maïc cao.
Chöôùng buïng, toan maùu
32. 32
Chaïy thaän ngaét quaõng
- Hieäu quaû nhanh: xöû trí
phuø phoåi, taêng K+.
- Khoù aùp duïng treû nhoû.
- Aûnh höôûng huyeát ñoäng:
20-30% haï huyeát aùp.
- Toán keùm
- Khoù thöïc hieän hôn
33. 33
Loïc maùu lieân tuïc
Ít aûnh höôûng treân huyeát ñoäng: aùp
duïng ñöôïc khi coù soác.
Kieåm soaùt toát toan kieàm, ñieän
giaûi.
Laáy ñöôïc caùc protein coù troïng
löông trung bình vaø cao.
34. 34
Chæ ñònh loïc maùu trong ong ñoát
- Suy thaän hay
- Coù roái loaïn ít nhaát 2 cô quan:
Toån thöông gan.
Taùn huyeát hay roái loaïn ñoâng maùu.
Huyû cô
Roái loaïn tri giaùc.
Suy hoâ haáp
35. 35
ÑIEÀU TRÒ
- Ñieàu trò nhieãm truøng:
- < 10 veát: cefa 1 uoáng.
- > 10 veát, coù trieäu chöùng toaøn thaân: cef 1
tieâm.
- Giaûm ñau: paracetamol.
37. 37
7. TIEÂN LÖÔÏNG
TIEÂN LÖÔÏNG NAËNG KHI:
- Loaïi ong: ong ñaát, voø veõ.
- Tuoåi < 3 tuoåi.
- Vuøng bò ñoát: ñaàu maët.
- Soá veát ñoát 30 ñoát.
- Soá veát ñoát/caân naëng 1.5
- Tieåu Hb nieäu.
- Toån thöông gan, thaän.
- CPK > 15.000 U/l
- Toån thöông côù quan sôùm (< 5 ngaøy).
38. Phòng ngừa
- Không chọc phá tổ ong.
- Nếu ong làm tổ gần nhà, cần lấy đi (nên có người có kinh
nghiệm).
- Nếu dị ứng với côn trùng hay ong, tránh tất cả các hoạt
động liên quan, mang ủng, gang tay, nón bảo hiểm khi đi
vào rừng.
- Bị ong đốt, dung tay che mặt, mũi chạy vào nơi có thể
tránh được.
- Không dung cành cây hay áo để xua đuổi ong.
