2. Негізгі сұрақтар және қысқаша мазмұны:
1. Еңбекті қорғау жүйесінің нормативтік-
құқықтық негізі
2. Еңбекті қорғау жөніндегі негізгі құқықтық
заңға тәуелді актілер.
3. Ратификацияланған конвенциялары және
еңбекті қорғау талаптарын қамтитын басқа да
халықаралық шарттар
4. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарын қамтамасыз ету мәселелеріне
қатысы бар өзге заңдар мен заңға тәуелді актілер
3. Еңбекті қорғау жүйесінің нормативтік-құқықтық
негізі
Қазақстан Республикасының Конституциясы еңбек
жағдайлары және оны қорғау туралы
Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы Қазақстан
Республикасының Конституциясы болып табылады
(республикалық референдумда қабылданд 30 тамыз 1995
жыл).
Негізгі заң әр адамға оның құқықтары мен міндеттерін
белгілейді.
Конституцияның 24-бабының 2-тармағына сәйкес
"әркімнің қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сай еңбек
ету жағдайына, еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы
алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға
құқығы бар".
4. Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
2007 жылғы 1 маусымнан бастап қолданысқа енген
2007 жылғы мамырда қабылданған (2007 жылғы 15
мамырдағы № 251 - III) Қазақстан Республикасының
Еңбек кодексі (бұдан әрі – ҚР ЕК) еңбекті қорғау
саласындағы құқықтық негіздерді белгілейтін
Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы болып
табылады.
Оның қолданысқа енгізілуімен ҚР "Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы", "ұжымдық
шарттар туралы", "Қазақстан Республикасындағы
әлеуметтік әріптестік туралы" және "еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау туралы"Заңдары күшін жойды.
5. ҚР ЕК-де 40 тараудан тұрады, оған 341 бап кіреді (еңбек туралы ескі Заңда 109
баптың 12 тарауы болған) және арнайы тараулар мен баптарда регламенттеуге ие
болған жаңалықтардың едәуір саны кіреді:
* еңбек заңнамасының қағидалары;
* барлық мемлекеттік органдардың еңбек қатынастарын реттеу саласындағы
құзыреті;
* еңбек қатынастарының туындау негіздері;
* қызметкер мен жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері;
* еңбек шартын жасасу, тоқтату және бұзу тәртібі (бұрын ол жеке еңбек шарты деп
аталған);
* қызметкердің дербес деректерін қорғау;
* жұмыс уақытының режимі және Еңбекті нормалау;
• оплата труда;
* кепілдіктер мен өтемақы төлемдері;
* жеке еңбек дауларын қарау;
* кәсіби даярлау, біліктілікті қайта даярлау;
* әйелдер мен басқа да отбасылық міндеттері бар адамдардың еңбегін реттеу
ерекшеліктер
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
6. Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының негізгі қағидаттары:
* адамның және азаматтың еңбек саласындағы құқықтарын шектеуге жол
бермеу;
* еңбек бостандығы;
• тыйым салу кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең
нашар түрлерін;
* қауіпсіздік және гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына
құқықты қамтамасыз ету;
* өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты қызметкердің өмірі мен
денсаулығының басымдығы;
* ең төменгі жалақы мөлшерінен кем емес еңбегі үшін әділ сыйақы құқығын
қамтамасыз ету;
* демалу құқығын қамтамасыз ету;
* қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;
* қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өз құқықтары мен мүдделерін
қорғау үшін бірігу құқығын қамтамасыз ету;
* әлеуметтік әріптестік;
* еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу;
* қызметкерлер өкілдерінің Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының
сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
7. ҚР ЕК бұрын қолданыста болған еңбек туралы Заңға қарағанда, тек еңбек
және онымен байланысты қатынастарды ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік
әріптестік қатынастарын және еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды
қамтамасыз ету жөніндегі қатынастарды реттейді.
ҚР ЕК-де ҚР Үкіметі, еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган (Еңбек
және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі) және оның аумақтық
бөлімшелері, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар арасындағы еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату нақты
жазылған.
ҚР ЕК-нің 26-бабына сәйкес медициналық қорытынды негізінде адамның
денсаулық жағдайы бойынша қайшы келетін жұмысты орындауға еңбек шартын
жасасуға жол берілмейді.
Жеке еңбек шартында қауіпті және зиянды өндірістік факторларды қоса
алғанда, жұмыс орнының дұрыс сипаттамасы, Қазақстан Республикасының
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңнамасында және ұжымдық
шартта көзделген осындай жағдайлардағы жұмыс үшін жеңілдіктер мен
өтемақылар көрсетілуге тиіс.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
8. Еңбекке қабілетті халықтың денсаулығын сақтау және
өндірістік қызметтің қауіпсіздігі мәселелері бойынша
заңнамалық нормалар:
• "Денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 4 маусымдағы № 430-II Заңында;
• Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 4 желтоқсандағы №
361-II Заңында "Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық
салауаттылығы туралы".
"Денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының
Заңы Денсаулық сақтау саласындағы қоғамдық қатынастарды
реттейді және азаматтардың денсаулық сақтауға конституциялық
құқықтарын іске асыру және олардың сақталу кепілдіктерін
қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Денсаулық
сақтау жүйесі қызметінің құқықтық, ұйымдастырушылық,
экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындайды.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
9. Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі
принциптері:
* халықтың денсаулығын ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
факторларына жатқызу;
* азаматтардың денсаулық сақтау саласындағы құқықтарын сақтау және
оларды мемлекеттік кепілдіктермен қамтамасыз ету;
* Әлеуметтік және мүліктік жағдайына қарамастан, халыққа
медициналық көмектің қолжетімділігі;
* халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын
қамтамасыз ету;
* өмір бойы азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы
мемлекеттік реттеу және мемлекеттік бақылау;
* әлеуметтік әділеттілік және азаматтардың медициналық көмек алудағы
теңдігі;
* Денсаулық сақтау жүйесінің азаматтардың денсаулық сақтау
саласындағы қажеттіліктеріне жауаптылығы;
* азаматтардың денсаулығын сақтау мен нығайтуды қамтамасыз ететін
жағдайлар жасау үшін мемлекеттік органдардың жауапкершілігі.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
10. "Санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық туралы" Қазақстан
Республикасының Заңы мынадай қағидаттарға негізделеді:
* азаматтардың денсаулығын қорғау, өмір сүрудің қолайлы жағдайлары мен
санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылыққа құқықтары мен міндеттерін іске асыру;
* халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету
жөніндегі қызметтің профилактикалық сипаты, мекендеу ортасы факторларының халық
денсаулығына зиянды әсерінің алдын алу;
* халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы
жариялылық;
* санитариялық-эпидемияға қарсы (профилактикалық) іс-шараларды орындау және
лауазымды, жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының халықтың
санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы заңнамасын міндетті сақтауы;
* халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ететін іс-
шаралардың ғылыми-практикалық негізділігі;
* Қазақстан Республикасының халықтың санитариялық-эпидемиологиялық
саламаттылығы саласындағы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық;
* Қазақстан Республикасының халықтың санитариялық-эпидемиологиялық
салауаттылығы туралы заңнамасын бұзу нәтижесінде жеке және (немесе) заңды
тұлғалардың адам немесе адамдар тобының денсаулығына келтірген зиянды өтеу
міндеттілігі.
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
11. Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қызмет:
* мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалауды жүзеге асырады;
* халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз
ету жөніндегі мәселелерді мемлекеттік органдардың қарауына енгізеді;
* аумақты инфекциялық және паразиттік аурулардың әкелінуі мен таралуынан
санитариялық қорғау жөніндегі іс-шараларды ұйымдастырады;
* тағамнан улану, инфекциялық, паразиттік және басқа да аурулар кезінде
алдын алу іс-шараларының кешенін ұйымдастырады және жүзеге асырады;;
* санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылықты қамтамасыз ету бөлігінде
мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеуге қатысады;
* гигиеналық нормативтерді және мемлекеттік органдар мен санитарлық-
эпидемиологиялық қызмет ұйымдарының қызметін регламенттейтін құқықтық
актілерді бекітеді;
* санитарлық-эпидемиологиялық мониторингті және әлеуметтік-гигиеналық
мониторингті ұйымдастырады және жүргізеді;
* гигиеналық оқытуды және салауатты өмір салтын насихаттауды
ұйымдастырады және жүргізеді;
* жобалардың санитариялық-эпидемиологиялық сараптамасын
ұйымдастырады және жүргізеді және санитариялық-эпидемиологиялық қағидалар
мен нормаларға, гигиеналық нормативтерге сәйкестігі немесе сәйкес еместігі
туралы санитариялық-эпидемиологиялық қорытынды береді;
Еңбекті қорғаудың негізгі заңдары.
12. Еңбекті қорғау жөніндегі негізгі
құқықтық заңға тәуелді актілер.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің ҚР ЕК қабылдауына байланысты
Қазақстан Республикасының аумағында Еңбекті қорғау саласындағы
мынадай салааралық нормативтік құқықтық актілер әзірленіп,
қолданылады:
* Тиісті уәкілетті органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау ережесі (Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 тамыз № 721);
* Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында ақпарат беру және
мемлекеттік статистика жүргізу ережесі (Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2007 жылғы 21 тамыздағы № 720 Қаулысы);
* Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік
бақылауды ұйымдастыру және жүргізу ережесі (Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі № 851 Қаулысы);
* Кәсіптік қызметтің жекелеген түрлерін, сондай-ақ жоғары қауіптілік
көзіне байланысты жұмыстарды жүзеге асыру үшін медициналық
психиатриялық қарсы көрсетілімдер тізбесін бекіту туралы (Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 18 маусымдағы № 668 Қаулысы);
13. Ратификацияланған конвенциялары және
еңбекті қорғау талаптарын қамтитын басқа да
халықаралық шарттар
Қазақстан Республикасында еңбекті қорғау талаптарын қамтитын
халықаралық еңбек ұйымының мынадай конвенциялары ратификацияланды:
* 1979 жылғы 18 желтоқсандағы Халықаралық еңбек ұйымының конвенциясы
* әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы;
* Кәсіпорындағы еңбекшілер өкілдерінің құқықтарын қорғау және оларға
берілетін мүмкіндіктер туралы Халықаралық Еңбек Ұйымының № 135 конвенциясы
(Женева қ., 1971 жылғы 23 маусым);
* Ауыл шаруашылығындағы еңбек инспекциясы туралы Халықаралық еңбек
ұйымының № 129 конвенциясы (Женева, 1969 ж. 25 маусым);
* Еңбек қауіпсіздігі мен гигиенасы және өндірістік орта туралы Халықаралық
Еңбек Ұйымының № 155 конвенциясы (Женева, 1981 ж. 3 маусым);
* Халықаралық еңбек нормаларын қолдануға жәрдемдесу үшін үш жақты
консультациялар туралы Халықаралық Еңбек Ұйымының № 144 конвенциясы
(Женева, 1976 ж. 2 маусым);
* Балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу және оларды жою
жөніндегі шұғыл шаралар туралы Халықаралық Еңбек Ұйымының № 182
конвенциясы (Женева, 1999 жылғы 17 маусым);
14. Тараптардың ұлттық заңнамасы және ЕҚСЖ-ны
жетілдіруге бағытталған бірлескен жұмыс нәтижелері;
* өзара жеткізілетін машиналарға, механизмдерге, жабдықтарға,
материалдарға, технологияларға, еңбекті қорғау құралдарына
еңбекті қорғау жөніндегі келісілген немесе бірлесіп әзірленген
нормалар мен талаптарды бекітеді;
* еңбекті қорғау саласында келісілген терминдер мен
анықтамалар қолданылады;
* еңбекті қорғау жөніндегі деректер банкімен бірлескен
ақпараттық жүйені құрады және осы мәселе бойынша
жарияланымдарды ұйымдастырады.
Ратификацияланған конвенциялары және
еңбекті қорғау талаптарын қамтитын басқа да
халықаралық шарттар
15. Тараптар еңбекті қорғау саласындағы келісілген қызметті мынадай бағыттар
бойынша жүзеге асырады:
* машиналарға, механизмдерге, өндірістік мақсаттағы басқа да өнімдерге,
жаңа заттарға, материалдарға, технологияларға және жобаланатын объектілерге
еңбекті қорғау талаптарын белгілеу;
* тиімді жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын, оларды жасау үшін
заманауи материалдарды жасау, Жабдықтар мен қорғаныс құралдарын міндетті
сертификаттауды жүзеге асыру;
* мемлекетаралық бағдарламалар мен техникалық жобаларды әзірлеу және
іске асыру, аса маңызды ғылыми - зерттеу жұмыстарын бірлесіп жүргізу;
келісілген әдіснамалық негізде еңбекті қорғау саласындағы көрсеткіштер мен
мемлекеттік есептілік жүйесін әзірлеу;
* кадрларды даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру;
* өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру және есепке алу, сондай-
ақ қызметкерлерге еңбек міндеттерін атқаруына байланысты мертігуден, кәсіптік
аурудан не денсаулығының өзге де зақымдануынан келтірілген зиянды өтеу
тәртібін жетілдіру;
Ратификацияланған конвенциялары және
еңбекті қорғау талаптарын қамтитын басқа да
халықаралық шарттар
16. Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалар,
гигиеналық нормативтер жалпымемлекеттік болып
табылады.
Санитарлық-гигиеналық ережелер мен нормаларды,
гигиеналық нормативтерді өткізілген тендерлердің
нәтижелері бойынша мамандандырылған ұйымдар әзірлейді.
Санитариялық-эпидемиологиялық қағидалар мен
нормаларды Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган
бекітеді;
Санитариялық-эпидемиологиялық қағидалар мен
нормалар, гигиеналық нормативтер жаңа ғылыми және
практикалық деректер пайда болған кезде кезең-кезеңімен
қайта қаралады.
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарын қамтамасыз ету мәселелеріне
қатысы бар өзге заңдар мен заңға тәуелді актілер
17. Санитарлық-гигиеналық нормалаудың міндеттері:
* қоршаған орта факторларының халық денсаулығына
әсерін бағалау критерийлерін әзірлеу;
* тіршілік ету ортасының адам ағзасына химиялық,
биологиялық, физикалық және радиациялық әсерінің
оңтайлы немесе рұқсат етілген шамаларын, деңгейлерін,
әсер ету концентрацияларын немесе жеке факторларын
анықтау.
Жоғарыда көрсетілген нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің
бұйрықтарымен бекітілген.
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарын қамтамасыз ету мәселелеріне
қатысы бар өзге заңдар мен заңға тәуелді актілер
