leerstoornissen

1. Deel 3 Jongeren met nood aan verhoogde zorg
Ontwikkelingsstoornissen uitgediept
Leerstoornissen
• Dyslexie
• Dyscalculie

2. Leerstoornis of
leermoeilijkheden?
2

3. Leerstoornissen
3
Stoornissen in het verwerven van
de schoolse vaardigheden lezen,
spellen en rekenen.
Geletterdheid
Vlot kunnen lezen,
spellen/schrijven
Gecijferdheid
Vlot kunnen rekenen

4. Leerstoornissen
4
Leerproblemen
(algemene term)
Leerstoornissen
(Primaire leerproblemen)
Neurobiologische oorzaak
Leermoeilijkheden
(Secundaire leerproblemen)
Niet specifieke oorzaken :
omgeving of andere stoornissen
• Onvoldoende/ontoereikend
onderwijs
• Onvoldoende stimulatie
• Anderstaligheid
• ….
• Zintuiglijke stoornis
• Verstandelijke stoornis
• Emotionele stoornis
• ….

5. 5
Leerstoornissen
Definitie volgens Netwerk Leerproblemen
Vlaanderen
Een leerstoornis is een stoornis die gekenmerkt wordt
door een hardnekkige achterstand in de
automatisering van de schoolse vaardigheden lezen,
spellen, en/of rekenen/wiskunde.
Deze achterstand kan niet louter worden verklaard
door ongunstige omgevingsfactoren of door
intellectuele, fysieke of psychosociale beperkingen.

6. Dyscalculie
6

7. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
7
Vraag 1: Annemie de Soete geeft aan dat
we kunnen spreken van dyscalculie als er
voldaan is aan 3 beschrijvende criteria.
Welke?

8. Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door
hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van
rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van
rekenprocedures
1. Definitie

9. Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door
hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van
rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van
rekenprocedures
Duidelijke en meetbare
achterstand in rekenen
vergelijk met
leeftijdsgenoten
Ontwikkelingsstoornis,
aangeboren

10. Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkig
problemen met het vlot/accuraat oproepen van rekenfeiten en/of
het leren en vlot/accuraat toepassen van
rekenprocedures
Blijft aanhouden en
verdwijnt niet zomaar met
extra hulp en wegnemen
van belemmeringen

11. Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door
hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van
rekenfeiten en/of het leren en en vlot/accuraat toepassen van
rekenprocedures
Moeizaam aanleren
Vlot toepassen blijft moeilijk
(automatiseringsprobleem)
Daling kwaliteit bij
taakverzwaring (twee taken
tegelijkertijd of tempotaken)
of verhoging tijdsdruk

12. 12

13. Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door
hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van
rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van
rekenprocedures
Berekeningen die geautomatiseerd
moeten zijn of opgeroepen worden uit
het geheugen
Vaste stappen om tot
rekenopgave te komen

14. 14
Rekenfeiten

15. 15
Rekenprocedur
e

16. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
16
Vraag 3: Met welke problemen kampen
leerlingen met dyscalculie?
(primaire kenmerken)
Vraag 7 Heeft een leerling in het secundair
onderwijs enkel problemen met wiskunde? Verklaar
je antwoord.

17.  Kleutertijd: dyscalculie nog niet vast te stellen (wel
risicosignalen)
 Lagere school: valt dyscalculie op
• Problemen met oproepen van rekenfeiten, toepassen van
rekenprocedures
• Omzetten van cijfers in visuele voorstelling
• Problemen met accuraatheid of snelheid bij lezen en interpreteren
van cijfers, bij talige rekenopgaven en vraagstukken, bij kloklezen
2. Primaire gedragskenmerken
17

18. 18
Omzetten van
cijfers in visuele
voorstellingen

19.  Secundair onderwijs:
• Meeste kinderen kunnen accuraat getallen tot 1000 lezen en
eenvoudige rekenoefeningen oplossen.
• Moeite met opdrachten rond kommagetallen, breuken en
procenten
• Problemen met inprenten van formules
• Problemen met uitvoeren van dubbeltaken en tempotaken
2. Primaire gedragskenmerken
19

20. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
20
Vraag 2: Er wordt een onderscheid
gemaakt tussen twee types dyscalculie.
Welke?

21. Fenotypes
21
Semantische
Geheugendyscalculie
Procedurele
dyscalculie
Slechte toegang tot
feitenkennis
Problemen met snel oproepen
van rekenfeiten en dus met
temporekenen
Problemen met het
onthouden van de volgorde
in de te nemen stappen.
Problemen met toepassen
van rekenprocedures
2 . (4+ (7-3))
Rekenregel
getallenleer

22. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
22
Vraag 4: Welke problemen op emotioneel,
sociaal en gedragsmatig vlak kunnen we
vaststellen?
(secundaire kenmerken)

23.  Faalervaringen frustraties, schaamte, demotivatie
 Negatieve faalangst: falen toeschrijven aan (stabiel) zichzelf,
succes aan (toevallig) externe factoren.
 Groter risico op ‘fixed mindset’: denken dat capaciteiten
vaststaan en niet te veranderen. Waarom nog oefenen?
 Psychosomatische klachten
 Depressieve gevoelens
Secundaire kenmerken
23

24.  Gedragsproblemen
 Rekenangst minder oefenen
 Last ondervinden bij leren van muziek (noten lezen, ritme, tellen)
 Last ondervinden bij vakken zoals boekhouden, aardrijkskunde,
wetenschappen
groter risico op zittenblijven, schoolmoeheid, schooluitval, lager
diploma, …
 Onbegrip uitgelachen, gepest
 In gezin spanningen: zorgen over toekomst, …
Secundaire kenmerken
24

25. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
25
Vraag 5: Hoeveel mensen in België hebben de
leerstoornis dyscalculie?
Wat zegt dit over het aantal leerlingen met dyscalculie in
een klas van 20 leerlingen?
Vraag 8: Met welke andere stoornissen komt
dyscalculie vaak samen voor?

26.  5% kinderen
 Jongens = meisjes
 50% samen met ADHD, dyslexie, DCD, taalstoornis
Prevalentie en comorbiditeit
26

27. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
27
Vraag 9: Welke specifieke maatregelen kunnen
het leerproces bij dyscalculie faciliteren?

28.  Compenserende factoren: goede intelligentie, sterk geheugen,
creativiteit, doorzettingsvermogen
 Positieve omgevingsfactoren:
• Rekenstimulerend thuismilieu
• Onderwijsmethode
• Erkenning en begrip van ouders/lkr
• Leerklimaat: succeservaringen, positieve FB, positieve verwachtingen
• Kwaliteit behandeling: wiskundeangst verminderen
Beloop en prognose
28

29. Documentaire “Dyscalculie PROEF OP DE SOM”
29
Vraag 6: Ondanks er geen consensus is over de
oorzaak van dyscalculie worden er twee
inzichten toegelicht.
Welke?

30.  60 % genetisch bepaald
 Risico’s bij foetus: nicotine, alcohol, laag geboortegewicht
 Neurobiologisch: geen grote hersenbeschadiging, wel kleine
neuroanatomische en fysiologische verschillen
Etiologie
30

31.  Vanaf 2de/3de leerjaar diagnose (2 jaar onderwijs)
 Camoufleren door compensatie (hoog IQ, zeer hard werken)
 Vlaamse classificatiecriteria (link kritiek DSM)
• Achterstand
• Hardnekkig (didactische resistentie)
• Exclusiviteit
 Leerlingvolgsysteem (LVS): genormeerde signaleringstoetsen in
lager onderwijs voor lezen, spelling en wiskunde
Diagnostiek
31

32. Dyslexie
32

33. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een
hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen
van het lezen en/of spellen op woordniveau
1. Definitie

34. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een
hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen
van het lezen en/of spellen op woordniveau
Duidelijke en meetbare
achterstand in vergelijk
met leeftijdsgenoten
Ontwikkelingsstoornis,
aangeboren

35. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een
hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen
van het lezen en/of spellen op woordniveau
Blijft aanhouden en
verdwijnt niet zomaar met
extra hulp en wegnemen
van belemmeringen

36. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een
hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen
van het lezen en/of spellen op woordniveau
Moeizaam aanleren
Vlot toepassen blijft moeilijk
(automatiseringsprobleem)
Daling kwaliteit bij
taakverzwaring (twee taken
tegelijkertijd) of verhoging
tijdsdruk

37. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een
hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen
van het lezen en/of spellen op woordniveau
Technisch lezen (omzetten van letters
in klanken)
Begrijpend lezen geen probleem
(indien wel: algemene taalstoornis)
Woorden correct
schrijven

38.  Kleutertijd: dyslexie nog niet vast te stellen
 Lagere school: valt dyslexie op
• Blijven spellend lezen: traag of radend lezen
• Moeite met auditieve/visuele discriminatie (zie volgende slide)
• Omkeren en weglaten van klanken (drop ipv dorp)
• Fonetisch spellen (letterlijk opschrijven wat je hoort, kabouwter)
• Onthouden spellingsregels slecht
2. Primaire gedragskenmerken
38

39. 39
Auditieve discriminatie

40.  Secundair onderwijs
• Lezen blijft veel concentratie vragen (trager lezen bij tijdsdruk,
lawaaierige omgeving)
• Moeite met leren vreemde talen, nieuwe woorden
• Vakken met veel terminologie (bv. GES)
• Spellingsregels blijven moeilijk
• Noteren terwijl je luistert blijft moeilijk (les, luisteroefening).
40

41. Fenotypes
 P-dyslexie (spellers)
• Blijvend spellend lezen
• Lezen traag, accuraat (weinig
fouten)
• Veel tijdconsumerende fouten
(herhalingen, aarzelingen)
 L-dyslexie (raders)
• Radend lezen
• Lezen snel, onnauwkeurig
• Maken substantiële fouten
(vervormingen, substituties)
41

42.  Faalervaringen frustraties, schaamte, demotivatie
 Negatieve faalangst: falen toeschrijven aan (stabiel) zichzelf,
succes aan (toevallig) externe factoren.
 Groter risico op ‘fixed mindset’: denken dat capaciteiten
vaststaan en niet te veranderen. Waarom nog oefenen?
 Psychosomatische klachten (bv. hoofd- en buikpijn)
 Depressieve gevoelens
3. Secundaire kenmerken
42

43.  Gedragsproblemen
 Lees- en spellingsangst minder oefenen
 Leerachterstand op andere domeinen (vakken)
groter risico op zittenblijven, schoolmoeheid,
schooluitval, lager diploma, …
 Onbegrip uitgelachen, gepest
 In gezin spanningen: zorgen over toekomst, …
3. Secundaire kenmerken
43

44.  5%
 2 jongens – 1 meisje
 Komt meer voor bij ondoorzichtige talen (ENG, FRA, zelfde
letter kan op verschillende manieren worden uitgesproken)
 Komt minder voor klankzuivere talen: ITA, ESP
 50% heeft ook een taalstoornis, dyscalculie, ADHD, DCD
4. Prevalentie en comorbiditeit
44

45.  Compenserende factoren: goede intelligentie, sterk geheugen,
creativiteit, doorzettingsvermogen
 Positieve omgevingsfactoren:
• Taalstimulerend thuismilieu
• Onderwijsmethode
• Erkenning en begrip van ouders/lkr
• Leerklimaat: succeservaringen, positieve FB, positieve verwachtingen
• Kwaliteit behandeling: leesangst verminderen
5. Beloop en prognose
45

46.  50 % genetisch bepaald
 Risico’s bij foetus: nicotine, alcohol, laag geboortegewicht
 Neurobiologisch: geen grote hersenbeschadiging, wel kleine
neuroanatomische en fysiologische verschillen
 Neuropsychologisch: bv. fonologisch bewustzijn
6. Etiologie
46

47.  Begeleiding afstemmen op remediëren van de schoolse
vaardigheden waar men moeite mee heeft.
 Vooruitgang door intensieve remediëring + leermotivatie
stimuleren.
 Tijdig opsporen is belangrijk: kloof tov lftsgenoten wordt niet
groter.
 Niet te snel dispenserende maatregelen nemen, zo ontneem
je leerkansen
7 begeleiding

48.  Geen indicatie, tenzij bijkomende stoornissen.
Farmacotherapie
48

49.  Training op de onderliggende functies die belangrijk zijn om
tot de schoolse vaardigheden te komen:
• Fonologisch bewustzijn
• Snel serieel benoemen
• Getalbegrip
• ….
49
Functietraining (niet te kennen)

50.  Inzicht geven wat leerstoornis is en hoe deze bij kind tot
uiting komt (= psycho-educatie)
 Accepteren beperkingen
 Erkennen van sterke eigenschappen (compensatie)
 Soms psychologische begeleiding: (faal)angst, depressie,
zelfbeeld en zelfvertrouwen.
Psychosociale begeleiding
50

51. Aanpassingen aan de fysieke en sociale
context
51
Optimaal afstemmen van het opvoedings- en
onderwijsaanbod aan de leerbehoeften van
het specifieke kind!
Voorkomen van frustraties en
andere secundaire problemen!

52. Sociale omgevingsaanpassingen
52
Erkenning en begrip: thuis en op school!
Educatie aan de omgeving als essentieel
onderdeel van de begeleiding
Medeleerlingen als ‘leesmaatje’ of als buddy
bij andere taken (nota’s, agenda, huiswerk)

53. Sociale omgevingsaanpassingen
53
Plezier!
Rekenen Lezen
• https://www.luisterpuntbibliot
heek.be/nl/kids
• https://www.ikhaatlezen.be/
Spelmateriaal: sudoku,
kaartspelen,…

54.  Redelijke aanpassingen:
Fysieke omgevingsaanpassingen
54

55. 55
Ondersteuningsvormen
Maximaal 2 jaar

56. 56
Ondersteuningsvormen
Maximaal 2 jaar