1

1. §¹i c-¬ng vÒ U x-¬ng
BS.§inh Ngäc S¬n
I. §¹i c-¬ng:
U x-¬ng ®-îc ph¸t hiÖn tõ rÊt l©u:
kho¶ng 2500 n¨m T.C.N tõ c¸c ng«i mé cæ ë Ai
cËp.Tû lÖ tö vong chiÕm 1% (do ung th-).
U x-¬ng cã thÓ tõ nhiÒu tæ chøc kh¸c
nhau sinh ra. Dùa vµo ®ã ng-êi ta ph©n lo¹i u
x-¬ng theo c¸c yÕu tè c¬ b¶n: U xuÊt ph¸t tõ lo¹i
tÕ bµo nµo? Lµnh tÝnh hay ¸c tÝnh? Nguyªn ph¸t
hay do di c¨n ung th- tõ n¬i kh¸c ®Õn?
Trªn l©m sµng, bÖnh c¶nh cña mét U
x-¬ng lóc ®Çu rÊt nghÌo nµn, chØ cã gi¸ trÞ gîi
ý. ChÈn ®o¸n bÖnh ph¶i dùa vµo nhiÒu nhiÒu ph-¬ng
ph¸p: kh¸m l©m sµng tû mû, cã hÖ thèng, X.quang
(Xquang th-êng, C.T, IRM) vµ ®Æc biÖt lµ xÐt
nghiÖm tÕ bµo häc.
II. ph©n lo¹i u x-¬ng: Theo tæ chøc Y tÕ thÕ
giíi.
1. Tõ tÕ bµo cÊu tróc c¬ b¶n cña x-¬ng: Cßn gäi
lµ u t¹o x-¬ng , t¹o sôn
* Lµnh tÝnh:
- U x-¬ng lµnh tÝnh.
- U x¬ x-¬ng.
- U sôn lµnh tÝnh.
- U x-¬ng- sôn lµnh tÝnh.
- U nang x-¬ng ®¬n ®éc ë thiÕu nhi.
* ¸c tÝnh:

2. - U x-¬ng ¸c tÝnh(Osteosarcome)
- U sôn ¸c tÝnh(Chondrosarcome)
*Lo¹i trung gian: C¸c lo¹i u x-¬ng nµy n»m ë ranh
giíi tõ lµnh tÝnh cã thÓ tiÕn triÓn thµnh ¸c
tÝnh.
- U x-¬ng sôn lµnh tÝnh(1-2% tiÕn triÓn thµnh ¸c
tÝnh.)
- U tÕ bµo khæng lå giai ®o¹n2( 20% tiÕn triÓn
thµnh ¸c tÝnh.)
2.Tõ tuû x-¬ng:
* Lµnh tÝnh: U x¬, u m¸u trong x-¬ng
* Ac tÝnh:
- Sarcome Ewing.
- Sarcome m¹ng l-íi.
- Sarcome lympho.
3.Tõ phÇn mÒm th©m nhËp vµo x-¬ng: lu«n lu«n lµ
c¸c khèi u ¸c tÝnh.
4.U x-¬ng do di c¨n tõ n¬i kh¸c ®Õn : K tiÒn liÖt
tuyÕn, K phæi…
III.ph©n lo¹i theo tiÕn triÓn cña u x-¬ng:
Ph©n lo¹i Sarcome x-¬ng theo hÖ T.N.M (Ott vµ
Hamzey-1970)
- To: ch-a cã u.
- T1: u ch-a thay ®æi mµng x-¬ng.
- T2: u thay ®æi mµng x-¬ng, ch-a th©m nhiÔm
phÇn mÒm.
- T3: u thay ®æi mµng x-¬ng,th©m nhiÔm phÇn
mÒm,g©y g·y x-¬ng bÖnh lý.
- T4: u ¨n mßn, ph¸ huû x-¬ng bªn c¹nh.
- No: kh«ng sê thÊy h¹ch ë khu vùc.

3. - N1: sê thÊy h¹ch ë khu vùc.
- Mo: kh«ng cã biÓu hiÖn di c¨n
- M1: cã biÓu hiÖn di c¨n xa.
IV.l©m sµng:
1.Hái bÖnh:
§¹i ®a sè c¸c u lµnh tÝnh thÊy
ë ng-êi trÎ, d-íi 30 tuæi.
Mét sè u x-¬ng ph¸t triÓn giíi
h¹n chÝnh x¸c trong mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh, dùa
vµo ®ã cã thÓ chÈn ®o¸n ph©n biÖt ®-îc.
§au lµ dÊu hiÖu phæ biÕn nhÊt,
lµ dÊu hiÖu chñ yÕu ®Ó ph¸t hiªn khèi u.
NhiÒu khi bÖnh nh©n hay kÓ khèi u
khëi ®Çu b»ng mét sang chÊn nµo ®ã. §iÒu nµy hÕt
søc cÈn thËn, nhÊt lµ vÒ ph¸p y, th«ng th-êng
chÊn th-¬ng chØ lµ dÞp ®Ó ph¸t hiÖn ra khèi u ®·
cã tiÒm tµng s½n. NhiÒu khi bÖnh nh©n ®Õn viÖn
víi mét g·y x-¬ng bÖnh lý mµ chÊn th-¬ng nhÑ lµ
mét nguyªn cí.
U x-¬ng lµnh tÝnh g©y ®au ª Èm nhÑ,
ho¹t ®éng th× ®au t¨ng lªn, ®au tiÕn triÓn chËm.
U x-¬ng ¸c tÝnh g©y ®au t¨ng nhanh,
kh«ng cã liªn quan víi ho¹t ®éng ( nghØ ng¬i, bÊt
®éng bÖnh nh©n vÉn ®au), ®au lµm B.N mÊt ngñ vÒ
®ªm.
2.Kh¸m toµn th©n:
HÇu hÕt c¸c khèi u x-¬ng ®Òu kh«ng
cã triÖu chøng toµn th©n.
BÖnh nh©n bÞ sarcome Ewing cã thÓ
cã sèt cao, sôt c©n, ®au mái nh-ng hiÕm gÆp, nÕu
cã c¸c dÊu hiÖu nµy th× ®· qu¸ muén.
NÕu lµ mét ®øa trÎ mµ khi bè mÑ
ch¸u ph¸t hiÖn thÊy khèi u, dï lµ ë phÇn mÒm vµ

4. kh«ng ®au, ®Òu hÕt søc c¶nh gi¸c vµ ph¶i ®-a kh¸m
b¸c sü chuyªn khoa ngay ®Ó chÈn ®o¸n lo¹i trõ.
3.Kh¸m thùc thÓ:
Kh¸m mét c¸ch toµn diÖn, theo tr×nh tù:
nh×n, sê, ®o khèi u, kh¸m h¹ch khu vùc…
Khèi u cã thÓ lµ dÊu hiÖu ®Çu tiªn, song
lµ dÊu hiÖu muén cña giai ®o¹n ph¸t triÓn nhiÒu
cña u x-¬ng
- Nh×n trªn da bÖnh nh©n cã vÕt n©u nh¹t kiÓu
vÕt cµ phª s÷a ph¶i nghÜ tíi bÖnh lo¹n s¶n x¬
Recklinghausen…
- Sê thÊy u r¾n, nhiÒu côc, nhiÒu n¬i, gÇn c¸c
®Çu x-¬ng dµi, kh«ng th©m nhiÔm phÇn mÒm,
th-êng lµ c¸c u x-¬ng sôn lµnh tÝnh. U cã
phÇn mÒm xung quanh mÒm m¹i, di ®éng ®-îc
th-êng lµ u lµnh tÝnh.
- U cã phÇn mÒm xung quanh r¾n ch¾c, cè ®Þnh,
c¨ng ë d-íi líp c©n n«ng, cã khi tÜnh m¹ch
næi trªn da th× cã thÓ lµ u ¸c tÝnh.
4.Kh¸m Xquang:
Kh¸m Xquang ®ãng mét vai trß rÊt quan träng
trong chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh u x-¬ng.
4.1 Xquang th«ng th-êng(quy chuÈn):
Ph¶i chôp Ýt nhÊt lµ 2 phim: th¼ng vµ
nghiªng. Xem møc ®é c¶n quang (®é ®Ëm v«i) t¨ng
hay gi¶m? Cã ph¶n øng mµng x-¬ng hay kh«ng?Vá
x-¬ng cã bÞ ph¸ huû kh«ng? Cã h×nh ¶nh ph¶n øng
x-¬ng quanh khèi u kh«ng? Cã khuyÕt x-¬ng? mÊy
chç? Khíp cã b×nh th-êng kh«ng? Cã h×nh khèi u
phÇn mÒm so víi bªn lµnh kh«ng.
VÝ dô:
- Låi x-¬ng ë gÇn ®Çu x-¬ng dµi, u h×nh nãn, cã
mét nÒn réng th-êng lµ u x-¬ng sôn lµnh tÝnh.

5. - U x-¬ng kiÓu nang, ®¬n ®éc, v¸ch râ, mäc ë
®Çu x-¬ng dµi gÆp ë bÖnh nhi th-êng lµ u
x-¬ng lµnh tÝnh.
- U x-¬ng cã nhiÒu v¸ch ng¨n, nhiÒu hèc, mäc ë
®Çu x-¬ng, hay gÆp ë bÖnh nh©n tõ 20-30 tuæi
th-êng lµ u tÕ bµo khæng lå.
- U ë ®Çu x-¬ng dµi, gÆp ë trÎ em ®é 6-8 tuæi,
x-¬ng th-a ra, tho¸i ho¸ kh«ng ®Òu, nh- vá
hµnh, nh- khãi, ph¶i nghÜ ®Õn u x-¬ng ¸c
tÝnh.
4.2 Chôp c¾t líp vi tÝnh( C.T. Scanner), céng
h-ëng tõ( M.I.R): cã vai trß rÊt quan träng
trong chÈn ®o¸n vµ tiªn l-îng khèi u. Nã cho h×nh
¶nh c¬ thÓ trªn 3 b×nh diÖn, x¸c ®Þnh chÝnh x¸c
kÝch th-íc, vÞ trÝ khèi u trong kh«ng gian 3
chiÒu. §©y lµ mét tiÕn bé v-ît b©c cña c«ng nghÖ
øng dông trong y häc ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh nãi chung
vµ chÈn ®o¸n c¸c khèi u nãi riªng, nh-ng kh«ng
ph¶i c¬ së y tÕ nµo còng cã.
4.3 Phãng x¹ ®å: Phãng x¹ nhÊp nh¸y x-¬ng hay
dïng chÊt Technetium vµ Gallium
5. C¸c XÐt nghiÖm: C¸c XN m¸u th-êng kh«ng cã gi¸
trÞ chÈn ®o¸n. Mét sè tr-¬ng hîp sarcome x-¬ng cã
tèc ®é m¸u l¾ng t¨ng cao, phosphataza kiÒm t¨ng.
6.Sinh thiÕt: RÊt cÇn thiÕt ®Ó chÈn ®o¸n x¸c
®Þnh. U ¸c tÝnh th-êng kh«ng cßn cÊu tróc b×nh
th-êng cña x-¬ng, cã c¸c tÕ bµo to, nh©n qu¸i,
nh©n chia.
Khã kh¨n chÝnh cña sinh thiÕt lµ lÊy ®óng;
®äc chÝnh x¸c. V× vËy, ng-êi ta kh¾c phôc b»ng
c¸ch lÊy nhiÒu n¬i trªn khèi u,sinh thiÕt c¶ phÇn
mÒm quanh khèi u vµ ®äc ë trªn nhiÒu phßng xÐt
nghiÖm tÕ bµo kh¸c nhau nÕu thÊy nghi ngê.
Sinh thiÕt lµ mét XN quyÕt ®inh cuèi cïng ®Ó
c¾t côt chi hay kh«ng.

6. Mét sè h×nh ¶nh X.Q cña U x-¬ng
H×nh ¶nh U x¬ x-¬ng(§ïi) Ux-¬ng
sôn(§ïi vµ c¼ng ch©n)
U tÕ bµo khæng lå ë M©m chµy vµ X-¬ng quay
Sarcome x-¬ng c¸nh tay vµ x-¬ng ®ïi

7. M.R.I ®ïi
M.R.I gèi
V.chÈn ®o¸n:
ChÈn ®o¸n u x-¬ng dùa vµo:
1. L©m sµng: ®au chi, sê thÊy khèi u.
2. Xquang: Xquang quy chuÈn vµ Xquang ®Æc
biÖt(C.T; M.R.T)
3. Sinh thiÕt khèi u: ®Ó x¸c ®Þnh u lµnh hay ¸c
tÝnh.
4. C¸c XN: nhÊt lµ tèc ®é m¸u l¾ng vµ
phosphataza kiÒm. C¸c XN nµy kh«ng ®Æc hiÖu
nh-ng rÊt nh¹y trong sarcoma x-¬ng.
VI. ®iÒu trÞ:

8. 1. §iÒu trÞ u x-¬ng lµnh tÝnh: Ph¶i mæ lÊy u
x-¬ng lµnh tÝnh :NÕu u ph¸t triÓn nhanh, ®au,
kÝch thÝch thÇn kinh . C¸c khèi u ¶nh h-áng c¬
n¨ng x-¬ng khíp, ¶nh h-ëng thÈm mü. C¸c g·y x-¬ng
bÖnh lý do u.
- §ôc bá u: U x-¬ng sôn.
- LÊy bá khèi u vµ ®o¹n x-¬ng råi ghÐp x-¬ng: U
tÕ bµo khæng lå.
- LÊp ®Çy khèi u nang x-¬ng b»ng x-¬ng tù th©n
hay ghÐp x-¬ng ®ång lo¹i( x-¬ng dù tr÷): U nang
x-¬ng ®¬n ®éc ë thiÕu nhi.
2. §iÒu trÞ u x-¬ng ¸c tÝnh: CÇn ph¶i mæ sím vµ
phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p víi nhau.
Cã 3 biÖn ph¸p ®iÒu trÞ u ¸c tÝnh.
*PhÉu thuËt:
- C¾t ®o¹n chi trªn mét khíp.
- Th¸o khíp nÕu u x-¬ng ë ®ïi hoÆc ë c¸nh tay.
*§iÒu trÞ tia: ®iÒu trÞ tia ®¬n thuÇn hoÆc kÕt
hîp tr-íc vµ sau mæ.
Dïng telecobalt 60, sö dông tia gamma cøng cña
Co60. T¸c dông tèt víi sarcoma Ewing.
*Ho¸ trÞ liÖu:
- C¸c lo¹i ho¸ chÊt ®iÒu trÞ trong ung th-
x-¬ng cã t¸c dung tíi ph©n chia tÕ bµo.
- Néi tiÕt: ®Æc biÖt trong di c¨n.
- Kh¸ng sinh t¸c dông tíi u.