HỘI CHỨNG LIỆT NỬA NGƯỜI

1. HỘI CHỨNG
LIỆT NỬA NGƯỜI
Ths. Nguyễn Thanh Bình
BM THẦN KINH ĐH Y HÀ NỘI

2. ĐẠI CƯƠNG
1. §Þnh nghÜa: LiÖt nöa ng-êi lµ hiÖn t-îng giảm
hoÆc mÊt vËn ®éng chñ ®éng cña mét nöa bªn
c¬ thÓ gåm: ch©n tay cïng bªn vµ cã thÓ kÌm
theo liÖt nöa mÆt cïng bªn do mét tæn th-¬ng
trung -¬ng x©m ph¹m vµo bã th¸p.
2. Giải phÉu ®-êng ®i cña bã th¸p:

3. ĐẠI CƯƠNG

4. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng-êi
1. LiÖt nöa ng-êi ®iÓn hinh
1.1. LiÖt mÒm nöa ng-êi
- LiÖt mÒm nöa ng-êi th-êng chØ xuÊt hiÖn t¹m thêi, ngay sau khi tæn
th-¬ng.
- Cã thÓ liÖt hoµn toµn hoÆc kh«ng hoµn toµn, xuÊt hiÖn ë c¸c c¬ duçi ë chi
trªn vµ c¸c c¬ gÊp ë chi d-íi. C¸c c¬ cµng cã chøc năng vËn ®éng chñ
®éng nhiÒu thì cµng thÓ hiÖn râ (vÝ dô c¸c c¬ phô tr¸ch ®éng t¸c tinh vi
cña c¸c ngãn tay).
- Tr-¬ng lùc c¬ giảm: C¬ nhÏo, ®é gÊp duçi c¸c khíp tăng, ®é ve vÈy tăng.
- MÊt hoÆc giảm phản x¹ g©n x-¬ng bªn liÖt. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy
cã thÓ ®· cã dÊu hiÖu Babinski .
1.2.LiÖt cøng nöa ng-êi
Trong ®a sè c¸c tr-êng hîp liÖt cøng lµ giai ®o¹n tiÕp theo sau cña liÖt mÒm .
Kh¸m l©m sµng sÏ thÊy liÖt vËn ®éng nöa ng-êi vµ kÌm theo c¸c dÊu hiÖu:
- Tăng phản x¹ g©n x-¬ng: Phản x¹ ®¸p øng m¹nh, lan táa, ®a ®éng. Cã thÓ
thÊy dÊu hiÖu rung giËt bµn ch©n hoÆc rung giËt x-¬ng b¸nh chÌ.
- Co cøng th¸p: BiÓu hiÖn co cøng c¬ cã tÝnh chÊt ®µn håi ë bªn liÖt, -u thÕ ë
mét sè nhãm c¬ t¹o nªn t- thÕ gÊp ë chi trªn vµ duçi ë chi d-íi.
- DÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu hiÖu t-¬ng ®-¬ng .

5. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng-êi
2. LiÖt nöa ng-êi kÝn ®¸o
- Quan s¸t d¸ng ®i: Giảm c¸c ®éng t¸c tù ®éng cña tay bªn liÖt khi ®i,
ch©n h¬i duçi do tăng tr-¬ng lùc nhãm c¬ tø ®Çu ®ïi vµ c¬ gÊp c¸c
ngãn (ch©n ®i kiÓu ph¸t cá).
- Th¨m kh¸m kü cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c thiÕu sãt vÒ vËn ®éng ë ngän chi.
- Tr-êng hîp triÖu chøng rÊt kÝn ®¸o cÇn tiÕn hµnh mét sè nghiÖm ph¸p
nh»m lµm râ c¸c thiÕu sãt vËn ®éng:
+ NghiÖm ph¸p BarrÐ
+ NghiÖm ph¸p Mingazini
+ NghiÖm ph¸p gÊp phèi hîp ®ïi – mình cña Babinski
- MÊt ®èi xøng cña phản x¹ g©n x-¬ng hai bªn; giảm hoÆc mÊt phản x¹
da bông vµ da bìu bªn liÖt.
- Cã thÓ thÊy dÊu hiÖu Hoffmann, Babinski vµ c¸c dÊu hiÖu t-¬ng ®-¬ng
ë bªn liÖt.
- Ph¸t hiÖn liÖt mÆt kiÓu trung -¬ng ë nöa ng-êi bªn liÖt.

6. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng-êi
3. LiÖt nöa ng-êi ë bÖnh nh©n h«n mª
Ph¸t hiÖn ®-îc liÖt nöa ng-êi trong tr-êng hîp bÖnh nh©n h«n mª cã ý nghÜa
rÊt quan träng, nã cho phÐp kh¼ng ®Þnh cã mét tæn th-¬ng t¹i n·o g©y
h«n mª. Tuy nhiªn th-êngkhã, ®ßi hái phải kh¸m xÐt cÈn thËn vµ cÇn
®¸nh gi¸ mét c¸ch thËn träng.
- Ph¸t hiÖn giảm vËn ®éng cña mét bªn c¬ thÓ (quan s¸t c¸c vËn ®éng tù ph¸t
hoÆc c¸c ®¸p øng vËn ®éng cña bÖnh nh©n sau khi kÝch thÝch ®au).
- Ph¸t hiÖn hiÖn t-îng giảm tr-¬ng lùc c¬ ë bªn liÖt víi biÓu hiÖn bµn ch©n
bªn liÖt ®æ ra ngoµi, ®-a tay bÖnh nh©n lªn cao råi bu«ng thả tay bªn liÖt
sÏ r¬i xuèng mét c¸ch nÆng nÒ (dÊu hiÖu Raimistes).
- MÊt ®èi xøng phản x¹ g©n x-¬ng hai bªn; mÊt phản da bông vµ da bìu bªn
liÖt, cã dÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu hiÖu t-¬ng ®-¬ng ë bªn liÖt .
- Ph¸t hiÖn dÊu hiÖu liÖt mÆt trung -¬ng ë bªn nghi liÖt nöa ng-êi. LiÖt mÆt cã
thÓ quan s¸t thÊy mét c¸ch tù nhiªn: Nh©n trung lÖch vÒ bªn lµnh, r·nh
mòi - m¸ ë bªn liÖt mê, m¸ bªn liÖt phËp phång theo nhÞp thë, miÖng
lÖch kiÓu ngËm tÈu. C¸c dÊu hiÖu lÖch mÆt thÓ hiÖn râ khi lµm nghiÖm
ph¸p PiÌrre-Marie-Foix .

7. ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng-êi
1. LiÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng vá n·o
LiÖt nöa ng-êi bªn ®èi diÖn kh«ng ®ång ®Òu, x©m ph¹m kh«ng
c©n xøng ba bé phËn (mÆt, tay vµ ch©n). Tæn th-¬ng mÆt
ngoµi cña håi tr¸n lªn sÏ g©y liÖt -u thÕ ë tay vµ mÆt. Tæn
th-¬ng mÆt trong vµ phÝa trªn cña vïng vËn ®éng sÏ g©y liÖt
-u thÕ ë ch©n.
ThiÕu sãt vËn ®éng th-êng kÌm theo c¸c triÖu chøng kh¸c cña
tæn th-¬ng vá n·o nh- rèi lo¹n cảm gi¸c ë nöa ng-êi bªn
liÖt, thÊt ng«n trong tr-êng hîp cã tæn th-¬ng b¸n cÇu -u
thÕ, ®éng kinh, rèi lo¹n t©m thÇn, mÊt nhËn thøc bÖnh tËt
trong tr-êng hîp tæn th-¬ng b¸n cÇu kh«ng -u thÕ, b¸n
manh...
Tãm l¹i liÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng vá n·o cã 3 ®Æc ®iÓm næi
bËt: LiÖt kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng toµn bé vµ kh«ng thuÇn
tóy.

8. ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng-êi
2. LiÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng bao trong
LiÖt nöa ng-êi bªn ®èi diÖn mang tÝnh chÊt toµn bé vµ
®ång ®Òu, thÓ hiÖn liÖt c©n ®èi ë 3 bé phËn (mÆt, tay
vµ ch©n). Bao trong lµ vÞ trÝ toµn bé c¸c sîi cña bã
th¸p ®i qua mét diÖn rÊt hÑp, mét tæn th-¬ng nhá ë
vïng nµy ®ñ ®Ó g©y nªn mét bÖnh cảnh liÖt rÊt nÆng
nÒ trªn l©m sµng.
LiÖt vËn ®éng thuÇn tóy. Mét sè tr-êng hîp cã rèi lo¹n
cảm gi¸c do tæn th-¬ng lan réng vµo ®åi thÞ .
Tãm l¹i liÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng bao trong cã 3
®Æc ®iÓm næi bËt: LiÖt toµn bé, liÖt ®ång ®Òu vµ liÖt
thuÇn tóy vËn ®éng .

9. ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng-êi
3. LiÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng th©n n·o
LiÖt nöa ng-êi bªn ®èi diÖn kÌm theo liÖt mÆt nÕu tæn
th-¬ng tõ cÇu n·o trë lªn, nÕu tæn th-¬ng d-íi møc
cÇu n·o thì kh«ng kÌm liÖt mÆt .
T-¬ng øng víi mçi khu vùc cña th©n n·o, liÖt nöa
ng-êi bªn ®èi diÖn víi tæn th-¬ng sÏ kÌm theo liÖt
mét sè d©y thÇn kinh sä cïng bªn víi tæn th-¬ng
(héi chøng giao bªn). C¸c héi chøng giao bªn nµy sÏ
cho phÐp x¸c ®Þnh vÞ trÝ tæn th-¬ng ë th©n n·o

10. ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng-êi
VÞ trÝ tæn
th-¬ng
Héi chøng TriÖu chøng bªn
tæn th-¬ng
TriÖu chøng bªn
®èi diÖn
Cuèng n·o Weber LiÖt d©y III LiÖt nöa ng-êi
CÇu n·o
Foville cÇu n·o LiÖt liÕc ngang LiÖt nöa ng-êi
Millard- Gubler LiÖt mÆt ngo¹i biªn LiÖt nöa ng-êi
Hµnh n·o Babinski - Nageotte Héi chøng tiÓu
n·o,Claude-Bernard-
Horner LiÖt mµn hÇu,
l-ìi .
LiÖt nöa ng-êi kh«ng
kÌm liÖt mÆt rèi lo¹n
cảm gi¸c nöa ng-êi

11. ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng-êi
4. LiÖt nöa ng-êi do tæn th-¬ng tñy sèng
Tæn th-¬ng nöa tñy cæ cao (tõ C1 - C4) cã thÓ g©y liÖt
nöa ng-êi víi c¸c ®Æc ®iÓm sau:
- LiÖt nöa ng-êi cïng bªn víi tæn th-¬ng, kh«ng kÌm
theo liÖt mÆt.
- Cã héi chøng Brown - SÐquard: Héi chøng th¸p, mÊt
cảm gi¸c s©u ë bªn tæn th-¬ng, mÊt cảm gi¸c n«ng
ë bªn ®èi diÖn vµ cã thÓ kÌm rèi lo¹n c¬ trßn.

12. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt
1. C¸c tr-êng hîp liÖt chøc năng (rèi lo¹n ph©n ly)
Th-êng xảy ra trong những hoµn cảnh ®Æc biÖt nh-
sang chÊn t©m lý. C¸c triÖu chøng l©m sµng thay
®æi theo t¸c ®éng cña bªn ngoµi vµ chÞu t¸c dông
cña ¸m thÞ.
Kh«ng cã sù phï hîp giữa c¸c lÇn kh¸m liªn tiÕp .
ThiÕu c¸c dÊu hiÖu kh¸ch quan: Phản x¹ g©n x-¬ng
b×nh th-êng, phản x¹ da bông vµ da bìu bình
th-êng, kh«ng cã dÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu
hiÖu t-¬ng ®-¬ng.
Tuy nhiªn chØ ®Þnh chôp c¾t líp vi tÝnh sä n·o lµ cÇn
thiÕt ®Ó kh«ng bá sãt mét tr-êng hîp tæn th-¬ng
thùc thÓ phèi hîp víi mét bÖnh lý t©m thÇn .

13. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt
2. Giảm ®éng t¸c trong héi chøng ngo¹i th¸p nöa ng-êi (héi chøng
Parkinson)
RÊt nhiÒu tr-êng hîp héi chøng Parkinson b¾t ®Çu tõ mét bªn, nhÊt lµ
những thÓ mµ triÖu chøng tăng tr-¬ng lùc lµ chñ yÕu cã thÓ nhÇm víi
liÖt nöa ng-êi .
Kh¸m kü vÒ l©m sµng sÏ ph¸t hiÖn c¸c dÊu hiÖu cña tăng tr-¬ng lùc
ngo¹i th¸p biÓu hiÖn co cøng kiÓu èng chì, dÊu hiÖu b¸nh xe răng c-a.
TriÖu chøng co cøng th¸p cã ®Æc ®iÓm kh¸c h¼n: Co cøng c¸c c¬ gÊp ë
chi trªn vµ c¸c c¬ duçi ë chi d-íi, co cøng cã tÝnh chÊt ®µn håi .
Tìm dÊu hiÖu run kiÓu Parkinson: Run ë ngän chi, ®Òu khoảng 3 chu kú/
gi©y, biªn ®é nhá, run ë t- thÕ nghØ. Cã mét sè nghiÖm ph¸p lµm cho
bÖnh nh©n tËp trung chó ý mét bªn, bªn kh«ng ®-îc chó ý sÏ xuÊt hiÖn
run râ h¬n .
CÇn hÕt søc chó ý những tr-êng hîp liÖt nöa ng-êi do mét tæn th-¬ng
s©u (u n·o) cã x©m ph¹m vµo c¸c nh©n x¸m. Trong tr-êng hîp nµy
giai ®o¹n ®Çu th-êng cã biÓu hiÖn run kÌm theo triÖu chøng thiÕu sãt
vËn ®éng nöa ng-êi .

14. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt
3. HiÖn t-îng mÊt chó ý nöa th©n:
GÆp trong héi chøng tæn th-¬ng thïy ®Ønh cña b¸n cÇu
kh«ng -u thÕ. HiÖn t-îng nµy th-êng phèi hîp víi
c¸c triÖu chøng kh¸c cña tæn th-¬ng b¸n cÇu kh«ng
-u thÕ nh- phñ nhËn bªn bÞ bÖnh, mÊt nhËn thøc nöa
th©n.

15. C¸c nguyªn nh©n liÖt nöa ng-êi
1. ChÊn th-¬ng sä n·o:
- Tô m¸u ngoµi mµng cøng
- Tô m¸u d-íi mµng cøng
- §ông giËp n·o
2. TBMMN
- Ch¶y m¸u n·o
- Nhåi m¸u n·o
- Co th¾t m¹ch n·o sau CMDN
3. U n·o:

16. C¸c nguyªn nh©n liÖt nöa ng-êi
4. NhiÔm trïng thÇn kinh
- ¸p xe n·o
- Viªm t¾c tÜnh m¹ch n·o
- Viªm n·o
5. Tho¸i ho¸ thÇn kinh vµ bÖnh lý mÊt myelin:
- BÖnh x¬ cøng cét bªn teo c¬
- X¬ cøng r¶i r¸c