TAI MŨI HỌNG

1. CH T
 TÇn sè: Ung th- sµng hµm chiÕm tØ lÖ tõ 0,4 ®Õn 8% khèi u cña ®-êng h« hÊp trªn.
 Tuæi: Ung th- sµng hµm gÆp ë mäi løa tuæi, nh-ng chñ yÕu ë ng-êi trªn 40 tuæi.
 Giíi: Nam giíi gÆp nhiÒu h¬n n÷ giíi, víi tû lÖ 2/1.
 YÕu tè nghÒ nghiÖp: Liªn quan gi÷a bÖnh K sµng hµm vµ ng-êi lµm thî tiÕp xóc
víi bôi gç.
đ â
Theo SÐbileau chia ung th- sµng hµm thµnh 3 tÇng:
 Ung th- tÇng trªn chñ yÕu ®Ò cËp tíi ung th- xuÊt ph¸t tõ xoang sµng gäi lµ th-îng
tÇng.
 Ung th- tÇng gi÷a lµ ung th- xuÊt ph¸t tõ xoang hµm gäi lµ trung tÇng.
 Ung th- tÇng d-íi xuÊt ph¸t tõ r¨ng, lîi, hµm Õch, sµn xoang hµm gäi lµ h¹ tÇng.
rên:
Giai ®o¹n sím:
C¬ n¨ng:
- BÖnh nh©n x× ra mòi lÉn m¸u.
- §au trong hèc m¾t hoÆc d-íi æ m¾t, nhøc ®Çu.
- BiÓu hiÖn th-¬ng tæn ë m¾t: ch¶y n-íc m¾t, nh×n ®«i, viªm kÕt m¹c v.v..
Thùc thÓ:
Kh¸m: Cã thÓ thÊy h×nh ¶nh tæn th-¬ng hoÆc polype.

2. Giai ®o¹n toµn ph¸t:
C¬ n¨ng: C¸c triÖu chøng râ rÖt h¬n.
- Mòi: Ng¹t mòi, x× mòi lÉn m¸u, ch¶y m¸u mòi 1 bªn.
- M¾t: Ch¶y n-íc m¾t, nh×n ®«i, nh×n mê, låi m¾t, s-ng nÒ æ m¾t.
- §au: §au trong hèc m¾t, ®au trong hèc mòi, ®au 1/2 ®Çu, ®au tr¸n râ rÖt
h¬n.
Thùc thÓ:
- Mòi: ThÊy khèi u sïi ë khe gi÷a hoÆc cho¸n ®Çy hèc mòi, mÇu ®á hoÆc
tÝm sÉm, cã gi¶ m¹c che phñ. Khèi u rÊt dÔ ch¶y m¸u khi ch¹m ph¶i.
- M¾t: Khi khèi u ë th-îng tÇng, c¸c triÖu chøng vÒ m¾t l¹i rÊt râ rÖt.
+ Cã h×nh ¶nh biÕn d¹ng mÆt chñ yÕu ë vïng hèc mòi, vïng trong
hèc m¾t, cã thÓ thÊy khèi ®Èy låi gãc trong m¾t, ranh giíi kh«ng
râ, Ên h¬i ®au, mËt ®é ch¾c, kh«ng ®ång ®Òu.
+ Mi m¾t s-ng nÒ ®á, nhÊt lµ mi d-íi, cã thÓ thÊy xung huyÕt kÕt
m¹c mi m¾t. M¾t bÞ ®Èy låi ra ngoµi vµ ra tr-íc. LiÖt vËn nh·n
hoÆc nh×n ®«i, Ên nh·n cÇu h¬i ®au. MÊt c¶m gi¸c ®au hoÆc tª b×
d-íi æ m¾t.
Giai ®o¹n lan trµn:
- Lan trµn vµo æ m¾t:
+ U ph¸ vì thµnh trong æ m¾t, g©y ®Èy låi m¾t, chÌn Ðp c¬ th¼ng trong g©y
liÖt vËn nh·n, phång gãc trong m¾t, sôp mi m¾t.
+ NÆng h¬n g©y tæn th-¬ng thÇn kinh thÞ gi¸c, thÞ lùc gi¶m cã thÓ g©y mï
m¾t.

3. - Lan trµn vµo n·o:
Khèi u cã thÓ lan trµn theo 3 ®-êng: qua trÇn xoang sµng, thµnh sau xoang
tr¸n, trÇn hèc m¾t. BÖnh nh©n cã biÓu hiÖn cña héi chøng t¨ng ¸p lùc néi sä:
®au ®Çu, n«n v.v..
- U x©m lÊn vµo xoang tr¸n vµ xoang b-ím:
Chñ yÕu nh×n thÊy tæn th-¬ng trªn phim chôp.
Giai ®o¹n sím:
C¬ n¨ng:
- Ch¶y m¸u mòi, hoÆc nhÇy mòi lÉn m¸u.
- §au nhiÒu vïng d-íi æ m¾t, ®au tª b× 1/2 mÆt.
- S-ng nÒ nöa mÆt.
Thùc thÓ: Mòi: Cã thÓ thÊy viªm mòi xoang m·n tÝnh 1 bªn, polype 1 bªn, hoÆc
polype ë khe gi÷a.
Giai ®o¹n toµn ph¸t:
Thùc thÓ: C¸c triÖu chøng ë mòi næi tréi vµ râ rÖt h¬n.
+ Kh¸m thÊy khèi u ë khe gi÷a, ®á tÝm, sïi, ®ông ch¹m vµo rÊt dÔ ch¶y m¸u.
+ Cã khi kh«ng cã u sïi trong hèc mòi, mµ thÊy v¸ch ng¨n mòi xoang bªn ®ã
bÞ ®Èy phång, Ðp cuèn d-íi vµo v¸ch ng¨n mòi lµm hÑp hèc mòi.
C¸c triÖu chøng biÓu hiÖn ë mÆt ngoµi râ rÖt h¬n:
- Mét nöa mÆt s-ng nÒ, lµm mÊt r·nh mòi m¸ hoÆc bÌ c¸nh mòi.Tª b× 1/2
mÆt.

4. Giai ®o¹n lan trµn:
Khèi u ë tÇng gi÷a vµ d-íi lan trµn gièng nhau. Chóng ta thÊy:
- Lan trµn vµo hèc mòi: Khèi u lan vµo hèc mòi, cho¸n toµn bé hèc mòi. U th©m
nhiÔm vµo niªm m¹c hèc mòi, niªm m¹c v¸ch ng¨n. Mét sè tr-êng hîp u ¨n thñng v¸ch
ng¨n mòi, lan sang bªn ®èi diÖn.
- Lan trµn vµo hè ch©n b-ím hµm: Th©m nhiÔm vµo c¬ ch©n b-ím g©y co th¾t 1/2
mÆt, khÝt hµm. Tæn th-¬ng thÇn kinh hµm trªn g©y ®au r¨ng mét nöa hµm trªn.
- Cã thÓ lan vµo æ m¾t: qua viÖc ph¸ vì sµn æ m¾t.
- Lan trµn phÇn mÒm ngoµi mÆt: Cã thÓ sê thÊy khèi u ngay ë d-íi da. U dÝnh vµo
da, th©m nhiÔm, g©y co kÐo biÕn d¹ng vµ nhiÒu khi thÊy cã h×nh ¶nh "sÇn da cam".
ng d i:
Giai ®o¹n sím:
DÊu hiÖu ë mòi gièng nh- khèi u ë trung tÇng. Ngoµi ra cã dÊu hiÖu tæn th-¬ng
r¨ng miÖng.
- S-ng nÒ ch©n r¨ng 6, 7, lung lay r¨ng dÉn tíi ph¶i nhæ r¨ng, sau ®ã chç nhæ r¨ng
kh«ng liÒn, dÔ ch¶y m¸u hoÆc cã nh÷ng nô sïi ra.
- Tæn th-¬ng quanh r¨ng nh-: Viªm tÊy lîi quanh r¨ng, phång vµo vßm khÈu
c¸i cøng hoÆc phång r·nh tiÒn ®×nh lîi m«i, hoÆc cã lç thñng hµm Õch.
Giai ®o¹n toµn ph¸t:
- Hè r¨ng ®Çy nô sïi, bÈn, gi¶ m¹c, dÔ ch¶y m¸u. R¨ng lung lay, cã thÓ rông r¨ng
tù nhiªn. Bê lîi xung quanh loÐt, h«i thèi vµ ch¶y m¸u.
- Khèi u ®Èy phång hµm Õch hoÆc r·nh tiÒn ®×nh lîi m«i, g©y biÕn d¹ng hµm Õch
vµ cung r¨ng, sê thÊy mËt ®é kh«ng ®ång ®Òu, Ên thÊy ®au, u cã thÓ loÐt, ¨n lan ra vïng
lîi vµ r¨ng l©n cËn, g©y ra nh÷ng æ loÐt rÊt to.

5. Giai ®o¹n lan trµn
- Khèi u cã thÓ lan trµn gièng nh- khèi u ë tÇng gi÷a nh- vµo hèc mòi, hè ch©n
b-ím hµm, da mÆt v.v... Ngoµi ra cßn thÊy:
- Lan trµn ra phÝa sau vÒ vßm khÈu c¸i mÒm, g©y ®Èy phång mµn hÇu. - Lan trµn tíi
vïng r¨ng sè 8 hµm trªn, hè ch©n b-ím hµm g©y khÝt hµm. Ung th- ë giai ®o¹n muén cã thÓ
lan trµn ra c¶ 3 tÇng.
Trªn ®©y lµ lan trµn t¹i chç cña ung th- sµng hµm, ngoµi ra ung th- cßn cã thÓ di
c¨n xa tíi h¹ch vµ c¸c c¬ quan kh¸c cña c¬ thÓ.
Lan trµn h¹ch vµ di c¨n xa:
- C¸c khèi u sµng hµm Ýt di c¨n h¹ch, hoÆc lµ di c¨n h¹ch rÊt muén.C¸c h¹ch hay
gÆp: H¹ch d·y c¶nh, h¹ch d·y gai, h¹ch d-íi hµm. - Di c¨n xa: Hay vµo phæi, x-¬ng.
n đ
Blondeau: Cã ®¸m mê ®Ëm lan táa trong xoang hµm, c¸ biÖt cã thÓ thÊy h×nh ¶nh
khèi u trong xoang, khèi u x©m lÊn vµo hèc mòi thÊy mê ®Æc ë trong hèc mòi.
Hirtz: Sµng tr-íc vµ sµng sau mê hoÆc gi·n réng mét bªn. Cã thÓ thÊy vïng c¸nh
x-¬ng b-ím, c¸c nÐt x-¬ng mê kh«ng râ nÐt nh- bªn kia.
C.T Scan: Xoang hµm vµ xoang sµng mê cã thÓ mét phÇn hoÆc toµn bé do khèi u.
C¸c thµnh xoang bÞ ®Èy phång, x-¬ng bÞ th©m nhiÔm kh«ng râ nÐt, hoÆc ph¸ hñy hoµn
toµn ®ã lµ:
+ Thµnh tr-íc vµ thµnh ngoµi xoang, v¸ch ng¨n mòi xoang.
+ Lan trµn vµo vïng sau xoang b-ím t-¬ng øng víi hè ch©n b-ím hµm. Thµnh trong
hèc m¾t bÞ ®Èy låi hoÆc ph¸ hñy do khèi u lan trµn vµo. X©m lÊn xoang tr¸n vµ
xoang b-ím.

6. + H×nh ¶nh u ph¸ hñy thµnh sau cña xoang tr¸n, trÇn æ m¾t hay trÇn cña xoang
sµng, lan trµn vµo n·o.
n đ
H×nh ¶nh gi¶i phÉu bÖnh quyÕt ®Þnh cho chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ:
ChiÕm tõ 80-90%. Gåm c¸c lo¹i nh- sau:
- Ung th- biÓu m« tuyÕn theo Perrin [28] hay gÆp ë xoang sµng, lo¹i nµy
thÊy ë nh÷ng ng-êi lµm c«ng viÖc tiÕp xóc víi bôi gç (51,2%) gåm cã:
BiÓu m« tuyÕn biÖt hãa, biÓu m« tuyÕn d¹ng bÌ (Ýt biÖt hãa h¬n). BiÓu m«
tuyÕn Ýt biÖt hãa.
- Ung th- biÓu m« trô: Lo¹i nµy th-êng tiÕn triÓn chËm.
- Ung th- biÓu m« v¶y: Lo¹i nµy th-êng gÆp khi tæn th-¬ng xuÊt ph¸t tõ
xoang hµm. Lo¹i nµy chiÕm tíi 60% c¸c tr-êng hîp.
- Ung th- tÕ bµo thÇn kinh khøu gi¸c.
- Ung th- tÕ bµo chuyÓn tiÕp.
- Ngoµi ra cßn gÆp u h¾c tè.
- Sarcome:
+ Sarcome phÇn mÒm: Rhabdomyosarcome, Angiosarcome,
Hemangiopericytome.
+ Sarcome tæ chøc liªn kÕt: Sarcome sôn, sarcome x-¬ng.
- Lymphome: Khèi u ¸c tÝnh cña tæ chøc lympho. Lymphomes Malins
Hodgkin. Lymphomes Malins Non Hodgkinien, Plasmocytome.

7. K biÓu m« cña thËn, K phÕ qu¶n v.v..
n
Theo UICC n¨m 1997
+ Khèi u t¹i xoang sµng:
T1: Tæn th-¬ng < 1cm2
: Kh«ng ph¸ hñy x-¬ng.
T2: Tæn th-¬ng > 1cm2
: kh«ng ph¸ hñy x-¬ng.
T3: Ph¸ hñy x-¬ng 1 cÊu tróc hoÆc v-ît qu¸ giíi h¹n mòi xoang.
T4: Ph¸ hñy x-¬ng tõ 2 cÊu tróc trë lªn hoÆc v-ît qu¸ giíi h¹n mòi xoang.
+ Khèi u t¹i xoang hµm:
TX: Khèi u nguyªn ph¸t kh«ng ®¸nh gi¸ ®-îc.
T0: Kh«ng ph¸t hiÖn khèi u nguyªn ph¸t.
TIS: Ung th- ë niªm m¹c, kh«ng ph¸ vì mµng ®¸y.
T1: Khèi u ë niªm m¹c xoang hµm, kh«ng x©m lÊn hay ph¸ hñy x-¬ng.
T2: Khèi u x©m lÊn hoÆc ph¸ hñy h¹ tÇng cÊu tróc bao gåm khÈu c¸i cøng
hoÆc khe gi÷a.
T3: Khèi u x©m lÊn ra c¸c vïng sau:
- Da ngoµi mÆt.
- Sµn hoÆc thµnh trong æ m¾t.
- Thµnh sau cña xoang hµm.

8. - Xoang sµng tr-íc.
T4: khèi u x©m lÊn vµo æ m¾t hoÆc c¸c cÊu tróc sau:
- Xoang sµng sau hoÆc xoang b-ím
- TrÇn xoang sµng
- Vßm mòi häng
- Hè ch©n b-ím hµm hoÆc hè th¸i d-¬ng
- Vßm khÈu c¸i mÒm
- NÒn sä
NX: H¹ch vïng kh«ng kh¸m thÊy.
N0: Kh«ng cã di c¨n h¹ch.
N1: H¹ch cïng bªn, 1 h¹ch ®¬n ®éc, kÝch th-íc  3cm.
N2: H¹ch cã kÝch th-íc > 3cm vµ  6cm. Chia lµm 3 ®é:
N2a: H¹ch cïng bªn, ®¬n ®éc.
N2b: Di c¨n h¹ch 2 bªn, nhiÒu h¹ch.
N2c: Di c¨n h¹ch 2 bªn, hoÆc ®èi bªn.
N3: H¹ch kÝch th-íc > 6cm.
3 D ăn xa M
MX: Di c¨n xa kh«ng x¸c ®Þnh ®-îc.
M0: Kh«ng cã di c¨n xa.
M1: Cã di c¨n xa.

9. n a n
Giai ®o¹n I: T1+ N0 + M0
Giai ®o¹n II: T2 + N0 + M0
Giai ®o¹n III: T3 + N0 + M0
Mäi T + N1 + M0
Giai ®o¹n IV: T4 + N0, N1 + M0
Mäi T + N2, N3 + M0
Mäi T + mäi N + M1.
III.
3.1. i u thu t:
3 n n n
- Më sµng - hµm - mòi theo ®-êng c¹nh mòi.
- NÕu u tiÕn triÓn vµo xoang b-ím + xoang tr¸n: kÕt hîp víi phÉu thuËt
thÇn kinh.
3 n n n
- Th-êng dïng phÉu thuËt réng: Mæ ®-êng mÆt (xuyªn mòi hµm) hoÆc c¾t
bá b¸n phÇn x-¬ng hµm, trªn nguyªn t¾c phÉu thuËt réng, ®¶m b¶o lÊy
hÕt bÖnh tÝch tæn th-¬ng.
- ChØ ®Þnh phÉu thuËt phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè sau: Toµn th©n, t¹i
chç.
3.2. i a x
- Tia x¹ t¹i u

10. - Tia x¹ t¹i hÖ thèng h¹ch cæ
3.3. i a t:
- Tuú theo tõng giai ®o¹n mµ ®iÒu trÞ ho¸ chÊt kÕt hîp: T¹i chç hoÆc toµn th©n.
- Cã thÓ sö dông ho¸ chÊt ®¬n thuÇn hoÆc kÕt hîp phÉu thuËt vµ tia x¹.
IV. TIÊN L NG
Tiªn l-îng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè sau:
+ Phô thuéc vµo T (khèi u).
+ Phô thuéc vµo gi¶i phÉu bÖnh lý cña khèi u vµ møc ®é biÖt ho¸.
+ Phô thuéc vµo t×nh tr¹ng søc khoÎ chung cña bÖnh nh©n.
+ Phô thuéc vµo sù khëi ®Çu vµ lan trµn khèi u ¸c tÝnh.
+ Phô thuéc vµo bÖnh nh©n ®i ®iÒu trÞ sím hay muén.