ok

1. c¸c thiÕt bÞ ®o h¹t nh©nc¸c thiÕt bÞ ®o h¹t nh©n
vµ c¸c vÊn ®Ò an toµn liªn quanvµ c¸c vÊn ®Ò an toµn liªn quan
Cục An toàn bức xạ và hạt nhân
113, Trần Duy Hưng, Hà Nội

2. Néi dungNéi dung
 C¸c lo¹i m¸y ®o h¹t nh©nC¸c lo¹i m¸y ®o h¹t nh©n
- M¸y ®o sö dông hiÖu øng truyÒn qua- M¸y ®o sö dông hiÖu øng truyÒn qua
- M¸y ®o sö dông hiÖu øng t¸n x¹ ng­îc- M¸y ®o sö dông hiÖu øng t¸n x¹ ng­îc
- M¸y ®o sö dông hiÖu øng ph¶n øng- M¸y ®o sö dông hiÖu øng ph¶n øng
 C¸c bé phËn cña m¸y ®o h¹t nh©nC¸c bé phËn cña m¸y ®o h¹t nh©n
- Nguån bøc x¹ cã vá kÝn (nguån kÝn) hoÆc m¸y ph¸t tia bøc x¹- Nguån bøc x¹ cã vá kÝn (nguån kÝn) hoÆc m¸y ph¸t tia bøc x¹
nh­ èng ph¸t tia X.nh­ èng ph¸t tia X.
- Buång b¶o vÖ vµ hÖ thèng che ch¾n- Buång b¶o vÖ vµ hÖ thèng che ch¾n
- §Çu dß, thiÕt bÞ ph©n tÝch vµ hÖ ®iÒu khiÓn- §Çu dß, thiÕt bÞ ph©n tÝch vµ hÖ ®iÒu khiÓn
 C¸c m¸y ®o h¹t nh©n cè ®Þnh vµ di ®éngC¸c m¸y ®o h¹t nh©n cè ®Þnh vµ di ®éng

3. C¸c lo¹i m¸y ®o h¹t nh©nC¸c lo¹i m¸y ®o h¹t nh©n
1. M¸y ®o sö dông hiÖu øng truyÒn qua1. M¸y ®o sö dông hiÖu øng truyÒn qua
Nguyªn lý: Nguån bøc x¹
®Æt ë mét phÝa cña vËt
cÇn ®o ®èi diÖn víi ®Çu
dß. §o møc bøc x¹ truyÒn
qua vËt thö nghiÖm. Sù
kh¸c nhau cña møc ph«ng
bøc x¹ cã mÉu vµ kh«ng cã
mÉu cho ta biÕt c¸c ®Æc
tÝnh cña vËt thö nghiÖm .
MËt ®é vµ ®é dµy cña vËt
thö nghiÖm cã thÓ ®o ®­îc
khi ta so s¸nh víi c¸c mÉu
chuÈn.
S¬ ®å nguyªn lý bè trÝ thiÕt bÞcña ph­¬ng
ph¸p ®o truyÒn qua

4. VÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trongVÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trong
m¸y ®om¸y ®o truyÒn quatruyÒn qua
Trong c¸c phÐp ®o truyÒn qua ho¹t ®é nguån th­êng dïng
kho¶ng 10MBq ®èi víi m¸y ®o dïng nguån beta, vµ vµi tr¨m
GBq víi m¸y ®o dïng nguån gamma.

5. 2. M¸y ®o dïng hiÖu øng t¸n x¹ ng­îc2. M¸y ®o dïng hiÖu øng t¸n x¹ ng­îc
Nguyªn lý:
- §Çu dß vµ nguån ®­îc bè
trÝ cïng mét phÝa so víi
vËt thö nghiÖm.
- §Çu dß ph¶i ®­îc che
ch¾n ®èi víi tia x¹ ®Õn
trùc tiÕp
- C¸c tia bøc x¹ sÏ t­¬ng t¸c
m¹nh víi vËt chÊt cã mËt
®é vµ ®é dµy cao. §Çu
dß sÏ ®o c¸c tia x¹ ph¶n x¹
l¹i tõ vËt thö nghiÖm.
- Víi cÊu tróc h×nh häc hîp
lý ta sÏ ®o ®­îc mËt ®é vµ
®é dµy cña vËt cÇn ®o.
M«t¶ bè trÝ thiÕt bÞ®o t¸n x¹ ng­îc

6. VÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trongVÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trong
m¸y ®o t¸n x¹ ng­îcm¸y ®o t¸n x¹ ng­îc
Ho¹t ®é nguån th­êng dïng kho¶ng tõ 10 ®Õn hµng tr¨m MBq
®èi víi m¸y ®o dïng nguån beta vµ vµi tr¨m GBq víi m¸y ®o dïng
nguån gamma. Nguån neutron th­êng dïng ë kho¶ng GBq.

7. 2.2. M¸y ®o sö dông hiÖu øng ph¶n øngM¸y ®o sö dông hiÖu øng ph¶n øng
Nguyªn lý:
- Tia gamma, tia X cã thÓ ion
ho¸ nguyªn tö cña c¸c
nguyªn tè v× chóng ph¸t ra
tia X thø cÊp (hiÖu øng
huúnh quang) víi n¨ng l­îng
®Æc tr­ng cho vËt liÖu bÞ
chiÕu.
- Nguån N¬tron cã thÓ dïng- Nguån N¬tron cã thÓ dïng
®Ó biÕn chÊt kh«ng phãng®Ó biÕn chÊt kh«ng phãng
x¹ thµnh chÊt phãng x¹. C¸cx¹ thµnh chÊt phãng x¹. C¸c
h¹t nh©n phãng x¹ ®­îc h×nhh¹t nh©n phãng x¹ ®­îc h×nh
thµnh bëi t­¬ng t¸c cña h¹tthµnh bëi t­¬ng t¸c cña h¹t
nh©n bÒn víi neutron ph¸tnh©n bÒn víi neutron ph¸t
ra tia gamma ®Æt tr­ng cãra tia gamma ®Æt tr­ng cã
thÓ ®­îc x¸c ®Þnh b»ngthÓ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng
M«t¶ nguyªn t¾c lµmviÖc cña m¸y ®o h¹t
nh©n kiÓu ph¶n øng

8. VÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trongVÝ dô sö dông nguån vµ øng dông trong
m¸y ®o kiÓu ph¶n øngm¸y ®o kiÓu ph¶n øng
Trong m¸y ®o kiÓu ph¶n øng, ho¹t ®é nguån th­êng dïng
trong d¶i hµng tr¨m MBq ®Õn GBq

9. C¸c bé phËn cña m¸y ®o h¹tC¸c bé phËn cña m¸y ®o h¹t
nh©nnh©n
1.1. C¸c nguån phãng x¹ kÝnC¸c nguån phãng x¹ kÝn
• C¸c nguån phãng cã vá
hµn kÝn hoµn toµn
• ChÊt phãng x¹ lo¹i nµy th­
êng ë d¹ng bÒn ho¸ häc
• C¸c phÐp thö víi nguån
ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ë
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao
trong kho¶ng thêi gian
nhÊt ®Þnh vµ cã t¸c ®éng
va ch¹m c¬ häc m¹nh
H×nh d¹ng nguån kÝn

10. 2. C¸c thiÕt bÞph¸t bøc x¹ ion ho¸2. C¸c thiÕt bÞph¸t bøc x¹ ion ho¸
Nguyªn lý:Nguyªn lý:
- §iÖn tö ®­îc gia tèc ®i vÒ- §iÖn tö ®­îc gia tèc ®i vÒ
phÝa bia (Anot) bëiphÝa bia (Anot) bëi
®iÖn tr­êng víi ®iÖn ¸p®iÖn tr­êng víi ®iÖn ¸p
cao cì kV vµ ph¸t ra bøccao cì kV vµ ph¸t ra bøc
x¹ sãng ®iÖn tõ gièng nh­x¹ sãng ®iÖn tõ gièng nh­
bøc x¹ gamma. Nguånbøc x¹ gamma. Nguån
®iÖn tö lµ sîi ®èt kim lo¹i®iÖn tö lµ sîi ®èt kim lo¹i
®­îc nung nãng s¸ng b»ng®­îc nung nãng s¸ng b»ng
mét dßng ®iÖn cì mA.mét dßng ®iÖn cì mA.
-- Do ®ã khi c¾t cao ¸p th×Do ®ã khi c¾t cao ¸p th×
hoµn toµn kh«ng cã tia Xhoµn toµn kh«ng cã tia X
ph¸t ra.ph¸t ra.
èng ph¸t tia X
èng ph¸t tia X1.Vá nguån vµ che ch¾n

11. 3. Vá nguån vµ che ch¾n3. Vá nguån vµ che ch¾n
 B¶o vÖ che ch¾n ng­êi vËn hµnh khái chïm tia trùc tiÕp.B¶o vÖ che ch¾n ng­êi vËn hµnh khái chïm tia trùc tiÕp.
 ThiÕt lËp c¸c hµng rµo vËt lý bæ sung ®Ó b¶o vÖ khiThiÕt lËp c¸c hµng rµo vËt lý bæ sung ®Ó b¶o vÖ khi
x¶y ra c¸c sù cè ®èi víi nguån, cho phÐp chïm tia bøc x¹x¶y ra c¸c sù cè ®èi víi nguån, cho phÐp chïm tia bøc x¹
®i vµo h­íng ®· ®­îc lùa chän.®i vµo h­íng ®· ®­îc lùa chän.
 C¸c t¸c ®éng c¬ khÝ g©y nguy hiÓm víi nguån ph¶i ®­îcC¸c t¸c ®éng c¬ khÝ g©y nguy hiÓm víi nguån ph¶i ®­îc
lo¹i trõ.lo¹i trõ.
Vá nguån ph¶i ®­îc lµm theo c¸c tiªu chuÈn qui ®Þnh song ph¶i
tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau:
C¸c phÐp thö kh¾t khe ®èi víi vá nguån nh»m ®¶m b¶o r»ng
chóng ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn an toµn:
 Thö nhiÖtThö nhiÖt
 Thö ®é cøngThö ®é cøng
 Thö kh¶ n¨ng chÞu n­íc cña vá nguånThö kh¶ n¨ng chÞu n­íc cña vá nguån

12. M«t¶ c¸c lo¹i vá b¶o vÖ vµ cÊu tróc c¬ khÝ
cña khe ph¸t x¹ cña m¸y ®o

13. 4. §Çu dß, thiÕt bÞph©n tÝch vµ hÖthèng4. §Çu dß, thiÕt bÞph©n tÝch vµ hÖthèng
®iÒu khiÓn®iÒu khiÓn
 §Çu dß vµ thiÕt bÞ ph©n tÝch dïng ®Ó ®o tia bøc x¹ sau§Çu dß vµ thiÕt bÞ ph©n tÝch dïng ®Ó ®o tia bøc x¹ sau
khi t­¬ng t¸c víi mÉu ®o.khi t­¬ng t¸c víi mÉu ®o.
 HÖ thèng ®iÒu khiÓn vµ bé phËn c¬ khÝ ®iÒu chØnh c¸cHÖ thèng ®iÒu khiÓn vµ bé phËn c¬ khÝ ®iÒu chØnh c¸c
th«ng sè trong qu¸ tr×nh ®o vµ ®äc c¸c sè ®Õm tõ ®Çuth«ng sè trong qu¸ tr×nh ®o vµ ®äc c¸c sè ®Õm tõ ®Çu
dß vµ ph©n tÝch.dß vµ ph©n tÝch.

14. 5. C¸c nh·n hiÖu trªn m¸y ®o h¹t nh©n5. C¸c nh·n hiÖu trªn m¸y ®o h¹t nh©n
 Tªn nguån bøc x¹.Tªn nguån bøc x¹.
 Ho¹t ®é cñaHo¹t ®é cña
nguån.nguån.
 Ngµy hiÖu chuÈnNgµy hiÖu chuÈn
 H·ng s¶n xuÊt.H·ng s¶n xuÊt.
 Sè m¸ySè m¸y
 C¸c ký hiÖu cÇnC¸c ký hiÖu cÇn
chó ý.chó ý.
C¸c nh·n hiÖu ph¶i cung cÊp c¸c th«ng tin sau:
HÖ thèng ®ãng
më, nh·n m¸c vá
nguån vµ biÓn
c¶nh b¸o

15. M¸y ®o h¹t nh©n cè ®Þnh vµ diM¸y ®o h¹t nh©n cè ®Þnh vµ di
®éng®éng
 §©y lµ lo¹i m¸y ®­îc l¾p cè ®Þnh t¹i mét vÞ trÝ trong§©y lµ lo¹i m¸y ®­îc l¾p cè ®Þnh t¹i mét vÞ trÝ trong
d©y chuyÒn s¶n xuÊt hoÆc kiÓm tra thiÕt bÞd©y chuyÒn s¶n xuÊt hoÆc kiÓm tra thiÕt bÞ
 Chøc n¨ng cña läai m¸y nµy ®­îc thiÕt kÕ phï hîp víi qu¸Chøc n¨ng cña läai m¸y nµy ®­îc thiÕt kÕ phï hîp víi qu¸
tr×nh vËn hµnh cña mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt cè ®Þnhtr×nh vËn hµnh cña mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt cè ®Þnh
vµ chóng kh«ng cÇn di chuyÓn trong nh÷ng ho¹t ®éngvµ chóng kh«ng cÇn di chuyÓn trong nh÷ng ho¹t ®éng
b×nh th­êng.b×nh th­êng.
1. M¸y ®o h¹t nh©n cè ®Þnh
M¸y ®o møc chÊt láng cao vµ
thÊp sö dông hiÖu øng truyÒn
qua
M¸y ®o chiÒu dµy b»ng hiÖu øng t¸n
x¹ ng­îc vµ c¸ch che ch¾n hÖ®o

16. C¸c ®iÒu cÇn l­u ý ®Õn an toµnC¸c ®iÒu cÇn l­u ý ®Õn an toµn
®èi víi hÖ®o cè ®Þnh®èi víi hÖ®o cè ®Þnh
 X¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé qui tr×nh liªnX¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé qui tr×nh liªn
quan tíi c«ng t¸c an toµn, trang bÞ c¸c thiÕt bÞ kiÓm so¸tquan tíi c«ng t¸c an toµn, trang bÞ c¸c thiÕt bÞ kiÓm so¸t
an toµn nh­ c¸c m¸y ®o suÊt liÒu.an toµn nh­ c¸c m¸y ®o suÊt liÒu.
 C¬ së bøc x¹ ph¶i bæ nhiÖm c¸n bé phô tr¸ch an toµnC¬ së bøc x¹ ph¶i bæ nhiÖm c¸n bé phô tr¸ch an toµn
bøc x¹ b»ng v¨n b¶nbøc x¹ b»ng v¨n b¶n
 Ph¶i th­êng xuyªn kiÓm tra cÈn thËn nguån bøc x¹, váPh¶i th­êng xuyªn kiÓm tra cÈn thËn nguån bøc x¹, vá
b¶o vÖ dïng trong m¸y ®o h¹t nh©nb¶o vÖ dïng trong m¸y ®o h¹t nh©n
 H¹n chÕ ng­êi qua l¹i khu vùc xung quanh m¸y ®o ®angH¹n chÕ ng­êi qua l¹i khu vùc xung quanh m¸y ®o ®ang
lµm viÖclµm viÖc
 Ph¶i cã c¸c kho cÊt gi÷ thÝch hîp, ®¶m b¶o vÒ an toµnPh¶i cã c¸c kho cÊt gi÷ thÝch hîp, ®¶m b¶o vÒ an toµn
vµ anh ninh nguån phãng x¹vµ anh ninh nguån phãng x¹

..........................................

17. 2. Lo¹i m¸y ®o di ®éng2. Lo¹i m¸y ®o di ®éng
 §o ®é Èm vµ mËt ®é cña ®Êt trong n«ng nghiÖp vµ x©y§o ®é Èm vµ mËt ®é cña ®Êt trong n«ng nghiÖp vµ x©y
dùng cÇu ®­êngdùng cÇu ®­êng
 Th¨m dß c¸c thµnh phÇn kho¸ng vËt trong c¸c mòiTh¨m dß c¸c thµnh phÇn kho¸ng vËt trong c¸c mòi
khoankhoan

Theo dâi møc chÊt dËp t¾t löa trong b×nh cøu ho¶ v.v...Theo dâi møc chÊt dËp t¾t löa trong b×nh cøu ho¶ v.v...
Th­êng ®­îc sö dông trong:Th­êng ®­îc sö dông trong:
M¸y ®o h¹t nh©n dïng trong c«ng
nghiÖp cÇu ®­êng
M¸y ®o ®é Èm dïng
trong n«ng nghiÖp

18.  Khi dïng lo¹i m¸y nµy ta ph¶i x¸c ®Þnh khu vùc an toµnKhi dïng lo¹i m¸y nµy ta ph¶i x¸c ®Þnh khu vùc an toµn
cho ng­êi lµm viÖc vµ khu vùc xung quanh, vµ ®¶m b¶ocho ng­êi lµm viÖc vµ khu vùc xung quanh, vµ ®¶m b¶o
an toµn cho ng­êi vµ thiÕt bÞ.an toµn cho ng­êi vµ thiÕt bÞ.
 Vïng kiÓm so¸t ph¶i cã biÓn b¸o ký hiÖu nguy hiÓm vµVïng kiÓm so¸t ph¶i cã biÓn b¸o ký hiÖu nguy hiÓm vµ
qui ®Þnh ranh giíi khu vùc lµm viÖc nguy hiÓmqui ®Þnh ranh giíi khu vùc lµm viÖc nguy hiÓm
 §iÒu quan träng lµ khi vËn chuyÓn c¸c lo¹i m¸y ®o cè§iÒu quan träng lµ khi vËn chuyÓn c¸c lo¹i m¸y ®o cè
®Þnh hoÆc di ®éng, chóng ph¶i ®­îc cè ®Þnh ch¾c®Þnh hoÆc di ®éng, chóng ph¶i ®­îc cè ®Þnh ch¾c
ch¾n trªn xe t¶i.ch¾n trªn xe t¶i.
 Nh©n viªn phô tr¸ch an toµn bøc x¹ ph¶i l­u ý c«ng nh©nNh©n viªn phô tr¸ch an toµn bøc x¹ ph¶i l­u ý c«ng nh©n
vËn hµnh c¸c thiÕt bÞ ®o h¹t nh©n ph¶i cã ý thøc vÒvËn hµnh c¸c thiÕt bÞ ®o h¹t nh©n ph¶i cã ý thøc vÒ
vÊn ®Ò gi¶m liÒu chiÕu ngoµi dùa trªn 3 nguyÖn t¾cvÊn ®Ò gi¶m liÒu chiÕu ngoµi dùa trªn 3 nguyÖn t¾c
t¨ngt¨ng kho¶ng c¸ch, gi¶mthêi giankho¶ng c¸ch, gi¶mthêi gian vµvµ che ch¾n.che ch¾n.
Nh÷ng ®iÒu cÇn l­u ý vÒan toµn ®èi víi c¸cNh÷ng ®iÒu cÇn l­u ý vÒan toµn ®èi víi c¸c
lo¹i m¸y ®o x¸ch taylo¹i m¸y ®o x¸ch tay