Technik.weterynarii 11

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Emilia Agnieszka Zamkowska
Mariusz Michał Bukalski
Udzielanie pierwszej pomocy zwierzętom i asystowanie
przy zabiegach 322[14].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
lek. wet. Arkadiusz Skórka
mgr inŜ. Maria Pajestka
Opracowanie redakcyjne:
mgr Emilia Agnieszka Zamkowska
Konsultacja:
mgr inŜ. Krystyna Kwestarz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z2.03
,,Udzielanie pierwszej pomocy zwierzętom i asystowanie przy zabiegach”, zawartego
w programie nauczania dla zawodu technik weterynarii.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przygotowanie do zabiegów chirurgicznych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 17
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 19
4.2. Pomoc w nagłych przypadkach 20
4.3. Postępowanie okołoporodowe 49
5. Sprawdzian osiągnięć 82
6. Literatura 87

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o udzielaniu pierwszej pomocy
zwierzętom i asystowanie przy zabiegach.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− wykaz literatury.
Schemat układu jednostek modułowych
322[14].Z2.03
Udzielanie pierwszej
pomocy zwierzętom
i asystowanie przy zabiegach
322[14].Z2.02
Posługiwanie się sprzętem
i urządzeniami
weterynaryjnymi
322[14].Z2.04
Planowanie i prowadzenie
badań laboratoryjnych
322[14].Z2
Choroby zwierząt
322[14].Z2.01
Rozpoznawanie
i zwalczanie chorób zwierząt

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
− charakteryzować anatomię zwierząt,
− określać zachowania człowieka podczas pracy ze zwierzętami
− określać poszczególne typy i rasy bydła, owiec, kóz, trzody chlewnej, psów, kotów, koni,
ptaków, pszczół, zwierząt futerkowych i ryb,
− przeprowadzać badanie ogólne zwierząt i wywiad weterynaryjny,
− planować i organizować pracę w zakładzie leczniczym dla zwierząt,
− rozpoznawać narzędzia chirurgiczne i sprzęt weterynaryjny,
− obsługiwać aparaty i urządzenia weterynaryjne oraz wyjaśniać ich działanie,
− organizować i przeprowadzać wyjaławianie narzędzi i sprzętu weterynaryjnego,
− korzystać z komputera i jego oprogramowania,
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,
− korzystać z róŜnych źródeł informacji.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w postępowaniu ze zwierzętami,
− wyjaśnić pojęcia aseptyka i antyseptyka,
− zastosować zasady udzielania pierwszej pomocy zwierzętom,
− udzielić pierwszej pomocy w urazach i krwotokach u zwierząt,
− udzielić pierwszej pomocy w przypadkach ostrych niedyspozycji przewodu
pokarmowego u zwierząt,
− zakładać sondy u zwierząt i sposoby trokarowania,
− zorganizować i przeprowadzić opiekę okołoporodową nad samicą
i noworodkiem,
− rozpoznać oznaki zbliŜającego się porodu i udzielić samicy niechirurgicznej pomocy
porodowej,
− opisać zasady przygotowania pola operacyjnego przed zabiegiem operacyjnym,
− określić zasady przygotowania stolika narzędziowego i narzędzi do zabiegów
chirurgicznych,
− zastosować zasady asystowania lekarzowi weterynarii przy róŜnych zabiegach,
− zastosować zasady asystowania lekarzowi weterynarii podczas wykonywania badania
anatomopatologicznego u róŜnych gatunków zwierząt,
− określić zastosowanie róŜnych preparatów leczniczych dla zwierząt,
− rozpoznać podstawowe środki lecznicze i określić drogi ich podawania,
− załoŜyć szwy i opatrunki zwierzętom,
− zapewniać zwierzęciu opiekę po zabiegu operacyjnym.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie do zabiegów chirurgicznych
4.1.1. Materiał nauczania
Antyseptyka i aseptyka chirurgiczna
Przy prowadzeniu zabiegów operacyjnych obowiązuje przestrzeganie zasad antyseptyki
i aseptyki. Celem ich jest stworzenie takich warunków, które nie pozwolą na przedostanie się
do ustroju operowanego zwierzęcia drobnoustrojów i ich zarodników.
Antyseptyka
Pod pojęciem antyseptyka rozumie się postępowanie zmierzające do unieszkodliwienia
przy uŜyciu środków chemicznych i metod fizycznych drobnoustrojów znajdujących się
w pomieszczeniach, na powierzchni narzędzi, na rękach chirurga, w polu operacyjnym
i w ranie. Unieszkodliwienie to przeprowadza się za pomocą odkaŜania i wyjaławiania.
OdkaŜanie polega na doprowadzeniu przedmiotów do stanu, w którym nie mogą zakaŜać.
Wyjaławianie natomiast oznacza pozbawienie przedmiotów wszystkich znajdujących się na
nich drobnoustrojów.
Aseptyka
Aseptyka jest zespołem czynności zmierzających do operowania w warunkach
bezbakteryjnych. Przestrzeganie jej naleŜy do podstawowych obowiązków osób
wykonujących zabiegi chirurgiczne zarówno w klinice, jak i w pracy terenowej. Do uzyskania
takich warunków słuŜą m.in. wrząca woda, nasycona para wodna czy suche gorące powietrze
oraz środki odkaŜające
Środkami odkaŜającymi nazywamy substancje działające zabójczo na wszystkie
drobnoustroje, najczęściej przez uszkodzenie ich błony komórkowej. Przy stosowaniu tych
środków do unieszkodliwiania drobnoustrojów znajdujących się w ranie naleŜy zachowywać
duŜą ostroŜność, poniewaŜ działają silnie draŜniąco lub nawet zabójczo na Ŝywe tkanki,
prowadząc do ich zwyrodnienia i rozkładu. W pozbawionej siły obronnej tkance łatwo
dochodzi do wtórnego osiedlania się drobnoustrojów i do ich mnoŜenia się. Do środków
odkaŜających moŜna zaliczyć np.: związki fenolowe, preparaty jodowe czy aldehydy. Zamiast
otaczać ranę środowiskiem zabijającym drobnoustroje, stwarza się wokół niej środowisko
a priori, czyli wolne od drobnoustrojów. W tym celu ograniczono uŜywanie środków
chemicznych i zastosowano, gdzie tylko jest moŜliwe, środki fizyczne, a szczególnie ciepło.
W ten sposób powstawała aseptyka chirurgiczna, czyli postępowanie bezgnilne, a więc nowy
sposób, który wziąwszy co trzeba z antyseptyki, zastąpił tę ostatnią w nowoczesnej chirurgii.
W postępowaniu aseptycznym, tak samo jak w antyseptycznym, są uŜywane zarówno
fizyczne, jak i chemiczne sposoby wyjaławiania.
Postępowanie aseptyczne jest moŜliwe do stosowania w chirurgii weterynaryjnej
i powinno być stosowane. Związany z tym pewien nakład pracy, zuŜycie materiałów i czasu
są ekonomiczne, gdyŜ podnoszą znacznie stopień osiągnięć chirurga oraz skracają czas
leczenia. Najstosowniejszym miejscem do pracy aseptycznej jest klinika lub lecznica
zwierząt, jednak i operując w tzw. terenie moŜemy i musimy stworzyć warunki niezbędne do
wykonania takich zabiegów aseptycznych, jak np. operacja wnętrów. Chodzi o zastosowanie
zasadniczych prawideł aseptyki w odniesieniu do pola operacyjnego, narzędzi, opatrunków
i osoby operującej. WaŜnym warunkiem jest w tym wypadku znieczulenie i dobre
unieruchomienie pacjenta, szczególnie zaś operowanej części ciała, całe postępowanie
aseptyczne moŜe zostać zniweczone kilkoma szarpnięciami się zwierzęcia. Zachowanie
aseptyki chirurgicznej bardzo ułatwia sprawny pomocnik, który zwalnia chirurga od

7
wykonywania czynności naraŜających jego czystość chirurgiczną (obmywanie brudnych
okolic ciała, robienie lewatywy, wiązanie zwierzęcia itd.). Czystość rany po operacji
zapewnia dobrze leŜący opatrunek oraz niedopuszczenie do połoŜenia się zwierzęcia,
ograniczenie jego ruchu, utrzymywanie czystości stanowiska, trzymanie zwierzęcia na czystej
ściółce lub bez ściółki itd. We wszystkich przypadkach, gdy tylko charakter schorzenia
chirurgicznego na to pozwala, opatrunek powinien leŜeć jak najdłuŜej. Wiele świetnie
wykonanych operacji aseptycznych psują sami chirurdzy przez zbyt wczesne zdejmowanie
opatrunku, co moŜe spowodować zakaŜenie wtórne.
Przyjęcie pewnych zasad, co do toku pracy oraz pewna rutyna w wykonywaniu zabiegów
ułatwia przestrzeganie zasad aseptyki. Tok czynności podczas przeprowadzania operacji
aseptycznej moŜe być następujący: gotowanie narzędzi (puszki z bielizną i opatrunkami
powinny być gotowe), golenie zwierzęcia, mycie rąk operującego i włoŜenie płaszcza,
wyłoŜenie narzędzi na stół, przygotowanie wlewu doŜylnego, wykonanie wlewu i połoŜenie
zwierzęcia. Podczas układania zwierzęcia i wywiązywania kończyn operujący odkaŜa ręce,
przygotowuje przewiązki, nawleka potrzebną ilość igieł, wykłada i przygotowuje opatrunki.
Następnie ostatecznie odkaŜa i przykrywa pole operacyjne, po raz ostatni odkaŜa ręce
i przystępuje do operacji [5, s. 16, 17].
Przygotowanie zwierzęcia
Większość zabiegów chirurgicznych wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. Powinno
je poprzedzić badanie ogólne ze szczególnym uwzględnieniem układu krąŜenia
i oddechowego. Aby zmniejszyć ryzyko quo–ad witam moŜe być konieczne, w zaleŜności od
wyniku badania, podjęcie leczenia przedoperacyjnego lub wybranie szczególnego rodzaju
znieczulenia.
Podczas znieczulania sytuacjach zagroŜenia Ŝycia sprawdziło się zakładanie kaniuli do
Ŝyły obwodowej. Stałe podawanie elektrolitów w postaci kroplówki moŜe dodatkowo
utrzymywać otwartą drogę do szybkiej iniekcji. W operacjach, w których moŜna oczekiwać
znacznego krwawienia, wskazane jest przygotowanie środków krwiozastępczych i preparatów
przeciw krwotocznych. Istnieją obecnie poglądy, Ŝe przez krótkotrwale, wczesne podawanie
antybiotyków moŜna zapobiegać wczesnym stadiom zakaŜenia, np. adhezji do komórek
i tkanek, więc oprócz działania bakteriostatycznego, względnie bakteriobójczego, brane są
pod uwagę inne skutki działania antybiotyków. Według National Research Council (USA,
1964) zabiegi chirurgiczne w medycynie człowieka dzieli się na 4 stopnie kontaminacji, które
mogą być przeniesione do medycyny weterynaryjnej. I tak zabiegi chirurgiczne mogą być
określone jako:
− czyste: aseptyczne zabiegi bez otwierania traktu Ŝołądkowo–jelitowego i narządu
oddechowego,
− czyste z kontaminacją: czyste zabiegi z otwarciem traktu Ŝołądkowo–jelitowego
i oddechowego bez wydostania się ich zawartości,
− z kontaminacją: zabiegi przy ostrym zapaleniu i (lub) opróŜnieniu jam narządowych;
odstąpienie od zasad aseptyki przy zaopatrywaniu świeŜych zranień,
− brudne: zabiegi przy nagromadzeniu się ropy lub przy perforacji jam narządowych
i zaopatrywaniu starych zranień.
Występowanie pooperacyjnych zakaŜeń przyrannych waha się w zaleŜności od stopnia
kontaminacji od 1,5 do 40%. Przy przeprowadzaniu okołooperacyjnej osłony antybiotykowej
obowiązują następujące kryteria:
− drogą podania z wyboru jest podawanie doŜylne;
− podanie antybiotyku powinno nastąpić, jak to juŜ wynika z określenia, okołooperacyjnie,
tzn. przed lub najpóźniej na początku zabiegu chirurgicznego.

8
Wystarczające jest jednorazowe podanie w normalnej dawce. Jedynie przy dłuŜszym
trwaniu operacji (> 2,5–3 godz.) lub istniejącej kontaminacji powinna nastąpić druga
aplikacja. Kolejne podanie antybiotyku nie jest juŜ osłoną okołooperacyjną, lecz terapią
antybiotykową.
W przeciwieństwie do tego okołooperacyjne zapobieganie zakaŜeniom polega na
współdziałaniu wyposaŜenia technicznego, operowania oszczędzającego dla ustroju
i postępowania zgodnego z normami higieny. Przy zapobieganiu zakaŜeniom szczególną
uwagę naleŜy poświęcić przygotowaniu pola operacyjnego. Bardzo waŜne jest dobre
przygotowanie pola poprzez strzyŜenie i oczyszczanie poza salą operacyjną. W wielu
wypadkach wskazane jest przy tym farmakologiczne uspokojenie lub znieczulenie ogólne.
Włosy strzyŜe się bardzo krótko tnącą maszynką, szeroko dookoła planowego miejsca cięcia,
tak Ŝeby pozostało wystarczająco duŜo miejsca na jego przedłuŜenie w razie potrzeby.
Podczas strzyŜenia włosy usuwa się, najlepiej odkurzaczem. Po zakończeń; strzyŜenia skórę
w polu operacyjnym myje się dokładnie i ostroŜnie mydłem i w razie potrzeby goli, unikając
skaleczeń. Przed połoŜeniem na stół operacyjny suszy się skórę, łącznie z włosami w okolicy
pola operacyjnego. Na stole operacyjnym wywiązuje się pacjenta; w poŜądanej pozycji,
ewentualnie podkładając wałki lub nadmuchiwane poduszki [7, s. 7, 8].
Przygotowanie pola operacyjnego
Wygolenie miejsca operacji
Wygolenie pola operacyjnego za pomocą Ŝyletki lub brzytwy jest konieczne do
przeprowadzenia operacji aseptycznej. Wykonuje się je na przestrzeni sięgającej daleko poza
obręb przewidzianych cięć. Odwłosienie moŜe być wykonane w dzień poprzedzający operację
i uzupełnione opatrunkiem odkaŜającym, który leŜy do chwili operacji. Okolicę ran
przypadkowych, wygala się doraźnie równieŜ za pomocą Ŝyletki lub brzytwy, a nie noŜyczek,
które przecinają kaŜdy włos kilkakrotnie, wskutek czego małe odcinki włosów wpadają do
rany. Jeśli rana i jej okolica są zabrudzone, a rana nie jest świeŜa, to najlepiej namydlić
okolicę rany i golić włosy brzytwą. Jeśli rana jest świeŜa, wystarczy zwilŜyć jej brzegi
jodbenzyną i golić na sucho, ciągnąc brzytwę od brzegu rany ku obwodowi. Przed
dokonaniem cięć chirurgicznych moŜna, zamiast golenia, zastosować depilatoria.
Środkami odwłosiającymi posługujemy się u koni z pewną ostroŜnością, ze względu na
ich grube włosy, a stosunkowo cienką warstwę naskórka. DłuŜsze włosy, np. na pęcinie,
trzeba najpierw skrócić noŜyczkami. Przed nałoŜeniem drewnianą łopatką pasty odwłosiającej
trzeba włos zwilŜyć i zwichrzyć. Pasty odwłosiające działają równocześnie lekko odkaŜająco.
ZaleŜnie od tego czy koń ma włosy delikatne, czy grube uŜywamy pasty mocniejszej albo
słabszej. Stosownie teŜ do tego pozostawiamy pastę na włosach od 6 do 12 minut, po czym
zmywamy szybko większą ilością ciepłej wody. Przy grubych włosach moŜe zajść potrzeba
powtórnego nałoŜenia pasty.
OdkaŜenie skóry
Sposób Grossicha polega na przetarciu skóry spirytusem z eterem i na dwukrotnym
mazaniu jej 5% nalewką jodową. Do odkaŜania skóry konia nadaje się z pewnymi
zastrzeŜeniami, poniewaŜ moŜe powodować podraŜnienie, którego następstwem
bezpośrednim jest obrzęk, a później – złuszczenie naskórka. Poza tym pary jodowe,
powstające pod wpływem potu zwierzęcia, draŜnią spojówki operującego. Oczyszczenie
i odtłuszczenie skóry spirytusem, a następnie przetarcie jej roztworem Biovalu,
chlorheksydyny lub jej pochodnych jest wystarczającym sposobem odkaŜenia skóry u duŜych
zwierząt. Dobre usługi oddaje takŜe sposób zalecany w chirurgii ludzkiej przez Butkiewicza,
polegający na mazaniu odtłuszczonej skóry roztworem zieleni brylantowej w 96% spirytusie
lub w wodzie do delikatnych miejsc skóry. Obecnie do odkaŜania pola operacyjnego uŜywa
się gotowego preparatu o nazwie Jodosept.

9
Okrycie pola operacyjnego
Do operacji na obszarze jamy brzusznej u zwierząt, płótna układa się w następujący
sposób: cztery podwójnie złoŜone serwetki układa się w prostokąt, obejmujący przyszłą linię
cięcia, i przymocowuje się je do skóry czterema kleszczykami Backhausa. Na to nakłada się
wielkie płótno z wyciętym otworem, zakrywające zwierzę i zabezpieczające takŜe po obu
jego bokach przestrzeń aseptyczną. Następnie robi się cięcie skórne i do brzegów skóry
przypina brzegi dwóch następnych serwetek, oddzielając nimi zupełnie ranę od otoczenia.
UŜywa się do tego spinaczy Backhausa lub po prostu obszywa się na okrętkę długimi
ściegami brzegi rany wraz z serwetką. Do innych operacji, np. dychawicy świszczącej,
wystarczy pojedyncze płótno z otworem, którego brzegi przypięte są kleszczykami do
brzegów rany.
Najpospolitsze są spinacze Backhausa, lecz lepiej spełniają to zadanie kleszczyki Lane'a.
Oprócz płóciennej bielizny operacyjnej stosuje się serwety i pola operacyjne z folii
plastykowych. Do odtłuszczonej i odkaŜonej skóry pokrytej warstwą kleju przykleja się
wyjałowioną folię plastykową, którą przecina się, wykonując cięcie skórne. Są równieŜ
w uŜyciu sterylne folie samoprzylepne. UŜycie tego rodzaju folii ma duŜo zalet; oprócz
łatwości zastosowania bardzo szczelnie izolują one ranę od otoczenia, są nieprzepuszczalne
dla bakterii w przeciwieństwie do płóciennej bielizny operacyjnej (szczególnie zmoczonej
krwią i innymi płynami), warstwa kleju uniemoŜliwia takŜe boczną migrację drobnoustrojów.
Matera zamiast folii stosował u ludzi z powodzeniem błonotwórczy opatrunek aerozolowy,
który natryśnięty na pole operacyjne i jego otoczenie zasycha, tworząc elastyczną błonkę. Co
do wymiarów płatów z płótna lub folii i ich otworów, to przy operacjach u duŜych zwierząt
stosuje się płaty o dwóch wymiarach:
− 1 x 1,6 m, z otworem długości 45 cm, słuŜące do operacji brzusznych,
− 60 x 80 cm, z otworem długości 35 cm; podobnej wielkości serwety operacyjne bez
otworów, zwilŜone ciepłym roztworem fizjologicznym, słuŜą do obłoŜenia narządów
wyjętych z jamy brzusznej lub np. do owinięcia macicy itd.
Ponadto uŜywa się serwetek płóciennych o wymiarach 40 na 40 cm, bez otworów, do
przykrywania okolicy mniejszych ran i okrywania mniejszych narządów, oraz obrusów
płóciennych wielkości 70 x 100 cm do nakrywania stolików na narzędzia. Niezbędne są takŜe
ręczniki do wycierania umytych rąk przed ostatecznym ich odkaŜeniem [5, s. 17, 18, 19].
Pomimo przykrycia waŜne miejsca ciała muszą być dostępne do infuzji doŜylnych lub
innych iniekcji, względnie do monitorowania. Przy stosowaniu noŜy elektrycznych elektrodę
naleŜy prawidłowo umocować do pacjenta (szeroka podkładka, krótka droga prądu). Zbyt
luźne umocowanie elektrody, kontakt pacjenta z metalem stołu operacyjnego albo
przewodzące prąd środki odkaŜające w obszarze elektrody mogą prowadzić do cięŜkich
poparzeń.
Przygotowanie chirurga
Po załoŜeniu okrycia na włosy w postaci czepka lub chustki na głowę zawiązuje się
maskę na usta i nos. Przez ochronę głowy i ust zapobiega się z jednej strony
niebezpieczeństwu zakaŜenia rany przez chirurga, z drugiej strony chroni się go przed krwią,
wydzieliną i strzępkami tkanek. Obecnie przewaŜnie uŜywane są jednorazowe czepki i maski.
Następnie odbywa się mycie rąk i ich odkaŜanie. Miejsce klasycznego postępowania zajęły
dzisiaj szybkie metody (około 3–5 min na mycie i odkaŜanie), do wyboru:
− mycie wodą i mydłem, osuszenie jałowym ręcznikiem, naniesienie alkoholowego środka
odkaŜającego i rozcieranie go na rękach oraz przedramionach, aŜ skóra stanie się sucha
wskutek parowania alkoholu,
− równoczesne mycie i odkaŜanie złoŜonymi preparatami (środki odkaŜające, które
zawierają dodatkowo substancje myjące i ewentualnie odtłuszczające).
Mycie mydłem usuwa się 60–80% zarazków i ich związków odŜywczych. W pierwszej

10
fazie myje się (kolejno od dołu do góry) palce i dłoń, przedramiona i łokcie, aŜ do wysokości
równej trzem palcom powyŜej łokcia.
Przedramiona i ramiona naleŜy trzymać pod kątem ostrym, tak by naniesiony na ręce
i przedramiona płyn myjący ściekał tylko po łokciu. Nie powinno się juŜ opuszczać rąk
poniŜej pasa. W drugie fazie mycia myje się ręce i przedramiona aŜ do wysokość trzech
palców powyŜej zgięcia łokciowego, nie dotykając łokcia. W trzeciej fazie ogranicza się do
palców, dłoni i dalszych regionów przedramion. Szczotkuje się przy tym łoŜyska paznokci
i krótko obcięte paznokcie. W celu uniknięcia kontaminacji podczas mycia nie naleŜy
odkładać i brać ponownie mydła i szczotki. Ręce suszy się jałowym ręcznikiem. Po osuszeniu
rąk nakłada się wyjałowiony fartuch operacyjny z długimi rękawami. NaleŜy to robić
zręcznie, tak Ŝeby zewnętrzna powierzchnia fartucha nie dotknęła ubrania ani przedmiotów
w otoczeniu. Równocześnie trzeba unikać kaŜdej kontaminacji rąk.
JeŜeli nie ma moŜliwości wyjaławiania bielizny operacyjnej (fartuch, ręczniki, serwety),
musi ona być przynajmniej wyprasowana na gorąco. W tych przypadkach naleŜy dać
pierwszeństwo fartuchowi z krótkimi rękawami, który wtedy zakłada się przed myciem
i odkaŜaniem rąk i przedramion [7, s. 9, 10].
Ubiór operującego
Przed operacją odzieŜ, łącznie z butami, naleŜy zmienić na czyste ubranie operacyjne.
Całą bieliznę operacyjną po praniu sterylizuje się w autoklawie. Płaszcze operacyjne są
zrobione z białego płótna i zapinane z tyłu, w odróŜnieniu od płaszczy białych
ambulatoryjnych zapinanych z przodu. Rękawy płaszczy zapinają się na nadgarstkach. Do
operacji brzusznych duŜych zwierząt rękawy się podwija. Do operacji wykonywanej
w pozycji klęczącej wkładamy pod płaszcz operacyjny ubranie ochronne z nieprzemakalnego
materiału (gumowy, długi do ziemi fartuch lub gumowe spodnie z kamizelką).
Nakrycie głowy stanowi biała czapeczka z płótna. Dół twarzy osłania się maseczką
z płótna, umocowaną tasiemkami za uszami i na szyi. UŜywanie wyjałowionych rękawiczek
operacyjnych bardzo zmniejsza ryzyko zakaŜenia. Przy chwytaniu rękawiczek moŜna dotykać
tylko ich wewnętrznej strony. Mankiet rękawiczek naciąga się na mankiet fartucha
operacyjnego. Rękawiczki powinny być nałoŜone bez fałd, ale nie za ściśle. Przylegający do
ich powierzchni puder usuwa się przed operacją wilgotną jałową gazą lub przez spłukanie
jałowym roztworem fizjologicznym.
W rękawiczce tworzy się wilgoć kondensacyjna, tzw. „sok rękawiczkowy”, w którym
znajdują się bakterie z głębszych warstw skóry. KaŜda zmiana rękawiczek tworzy tym samym
niebezpieczeństwo zakaŜenia. W trakcie operacji powinna ona być dokonywana tylko
w niezbędnych przypadkach, np. przy uszkodzeniu rękawiczki. Dlatego przy ryzykownych
operacjach, np. implantacji sztucznego stawu biodrowego, zaleca się noszenie dwóch par
rękawiczek tak, Ŝe zewnętrzna rękawiczka moŜe być zmieniona bez wydostania się na
zewnątrz soku rękawiczkowego. Sumienne odkaŜenie rąk jest dodatkowym zabezpieczeniem
na wypadek nieszczelności rękawiczki.
Rys. 1. ZałoŜenie rękawiczek gumowych bez asysty [7, s. 11]

11
Wobec wydalania zarazków z głębszych warstw skóry podczas operacji logiczne jest
ponowne odkaŜanie rąk przez 2 minuty alkoholem przed następną operacją. Organizacja
programu operacji od zabiegów aseptycznych, przez warunkowo aseptyczne do septycznych,
moŜliwie przy przestrzennym oddzieleniu septycznych i aseptycznych operacji, zwiększa
skuteczność postępowania przygotowawczego [7, s. 10].
OdkaŜanie rąk operującego
Chirurg zarówno w Ŝyciu prywatnym, jak i w praktyce lekarskiej, musi zawsze pamiętać
o zachowaniu czystości bakteryjnej swoich rąk, unikając w miarę moŜności dotykania
materiałów zakaŜonych, aby móc w kaŜdej chwili wykonać zabieg aseptyczny po
odpowiednim przygotowaniu rąk. Drobnoustroje utrzymują się długo w głębszych warstwach
naskórka i dlatego, np. po opatrywaniu ropnia zołzowego, ręce chirurga w zasadzie przez
kilka następnych dni nie mogą być doprowadzone do stanu czystości chirurgicznej, będącej
warunkiem do podjęcia np. operacji wnętrostwa. Chirurdzy naraŜeni są na stykanie się
z materiałem septycznym, wspomnijmy tylko np. badanie przez prostnicę (odbytnicę), sekcje
itd. Przyjęła się zasada, Ŝeby przy brudnych czynnościach ochraniać ręce grubymi
rękawiczkami gumowymi, natomiast do czystych chirurgicznych operacji, wkładać specjalne
cienkie rękawiczki gumowe. W nagłej potrzebie w razie braku rękawiczek gumowych
ochraniamy ręce przed zabrudzeniem materiałem septycznym, smarując je dobrze np.
wazeliną. Szczególnie naleŜy dbać o paznokcie, obcinając je krotko i czyszcząc dokładnie
rowki okołopaznokciowe. Aby utrzymać naskórek gładki, niepopękany, nacieramy ręce
gliceryną z pianą mydlaną lub ze spirytusem. Zabiegi aseptyczne zajmują w dziennym planie
zajęć lekarze pierwsze miejsce, dopiero po ich przeprowadzeniu przystępuje się do
opatrunków, badania kopyt itd. [5, s. 20, 21].
Rys. 2. Chirurgiczne odkaŜanie rąk; procedura mycia [7, s. 10]
OdkaŜanie rak przed operacją
Sposób Fürbringera. Jałową szczotką szorujemy ręce przez 10 minut mydłem i polewamy
ciepłą bieŜącą wodą z kranu lub z naczynia, wycieramy je potem jałowym ręcznikiem,
nacieramy 70% spirytusem za pomocą gazika przez 3 minuty, wkładamy do roztworu
sublimatu na 3 minuty i ponownie wycieramy ręcznikiem. Zabijamy w ten sposób
drobnoustroje znajdujące się w powierzchownych warstwach naskórka. Drobnoustroje stale
przebywające w głębokich warstwach mogą się wydostać podczas operacji z rozpulchnionego
naskórka na wierzch i dlatego zaleca się, Ŝeby podczas operacji od czasu do czasu przecierać
ręce gazikami zmoczonymi spirytusem.
Sposób Heussnera. Nacieramy suche, czyste ręce, nie szorując ich uprzednio,
jodobenzyną przez 5–10 minut za pomocą gazika.
Sposób Bruna. Szczotkujemy ręce 5 minut wodą z mydłem i wycieramy jałowym
ręcznikiem, po czym nacieramy je przez 5–10 minut 90°/o spirytusem. Ten stęŜony roztwór
spirytusu ma wprawdzie mniejszą siłę odkaŜającą, lecz za to garbuje i wysusza skórę, co ma

12
zapobiec wydostawaniu się drobnoustrojów z głębszych warstw naskórka podczas operacji.
Do garbowania skory (bez szorowania rąk) Zabłudowski zaleca 5% roztwór garbnika
w 96% spirytusie, inni 5% roztwór kwasu pikrynowego w 70% spirytusie, Bakkał zaś –
0,25% roztwór zieleni brylantowej w 70% spirytusie.
Sposób Spasokukockiego. Celem tej metody jest oszczędzenie skóry operującego. Ręce
naciera się przez 5 minut gazikami kilkakrotnie zmienianymi i za kaŜdym razem moczonymi
w 0,5% roztworze amoniaku w gotowanej wodzie. Ręce wyciera się wyjałowionym
ręcznikiem, a potem naciera przez 3 – 5 minut 96% spirytusem.
Oliwkow stosował do odkaŜania rąk metody Spasokukockiego z tym, Ŝe do spirytusu
skaŜonego formaliną dodawał jod w stosunku 1 : 3000.
Obecnie przyjmuje się za skuteczne szorowanie rąk szczotką z mydle przez 3 – 5 minut,
ich spłukanie, osuszenie jałowym ręcznikiem, wcieranie środka antyseptycznego, osuszenie
rąk i załoŜenie rękawic. Środki antyseptyczne stosuje się według zaleceń producenta. Z reguły
w skórę dłoni wciera się środek w dwóch kilkumililitrowych porcjach przez 5 minut.
Specjalnie przygotowanym do odkaŜania rąk środkiem Manusan–Polfa. Wciera się w dłonie
3 ml pieniącego się preparatu przez 3 minuty, potem ręce spłukuje się i kolejne 3 ml wciera
przez minutę. Na koniec ręce wyciera się jałowym ręcznikiem [5, s. 21, 22].
Przygotowanie narzędzi
Narzędzia konieczne do zabiegu chirurgicznego naleŜy poddać wyjaławianiu po
starannym mechanicznym oczyszczeniu. Wyjaławianie odbywa się w autoklawach lub
sterylizatorach na gorące powietrze. W autoklawach mogą być wyjaławiane takŜe serwety
operacyjne, kompresy i odzieŜ operacyjna.
Przy częstszym wykonywaniu operacji sprawdziło się wyjaławianie zestawów narzędzi
i częściej uŜywanych narzędzi specjalnych w autoklawie. Zestawy narzędzi pakowane są
w chusty, folie lub kasety i zamykane taśmą wskaźnikową, która odbarwia się w trakcie
wyjaławiania. Przy pojedynczych narzędziach preferowane są plastikowe folie, które
umoŜliwiają łatwe rozpoznanie narzędzi.
Coraz rzadziej narzędzia wyjaławia się w gotującej się wodzie, najlepiej destylowanej.
Stosując 2% roztwór sody, moŜna zmniejszyć oddziaływanie korozyjne i skrócić okres
gotowania do 20 minut. Przy tym sposobie wyjaławiania nie ma jednak pewności, Ŝe zostaną
zabite zarodniki.
Tlenek etylenu stosowany jest do oszczędzającego wyjaławiania wraŜliwego na ciepło
sprzętu z gumy, tworzyw sztucznych itp. oraz delikatnych instrumentów, jak endoskopy. Po
zakończeniu wyjaławiania konieczne jest przewietrzanie aŜ do 7 dni. Tlenek etylenu silnie
zanieczyszcza środowisko, dlatego jest stosowany coraz rzadziej.
Narzędzia wykłada się do operacji na specjalny stół lub na odpowiednio duŜą tacę.
Przedtem nakrywa się stół sterylną serwetą, zwisającą z kaŜdej strony stołu. Narzędzia
zestawu podstawowego naleŜy układać razem z kompresami zawsze w tej samej kolejności,
aby były łatwe do odnalezienia. Dodatkowo wykłada się potrzebne w danym przypadku
narzędzia specjalne. JeŜeli nie jest uŜywany specjalny stolik, zaleca się wyłoŜenie
przypuszczalnie potrzebnych materiałów do szycia. Przygotowane w ten sposób narzędzia
przykrywa się jałową serwetą aŜ do rozpoczęcia zabiegu chirurgicznego, o ile nie rozpoczyna
się on natychmiast po ich wyłoŜeniu.
Po uŜyciu narzędzia wkłada się do roztworu detergentów i mechanicznie oczyszcza,
ewentualnie moŜna uŜyć zmywarki do narzędzi. NaleŜy starannie usunąć krew i resztki
tkanek. Oczyszczone narzędzia wyjaławia się ponownie natychmiast po ich wyschnięciu
i przechowuje w szczelnych szafkach. Dopuszczalny okres przechowywania zaleŜy od
rodzaju opakowania i sposobu przechowywania. Przy pojedynczym opakowaniu (torba
papierowa) w otwartym regale wynosi on 24 godziny, w szafie 6 tygodni, przy podwójnym
opakowaniu (opakowanie przeźroczyste) 6 tygodni, względnie 6 miesięcy, a w pojemniku do

13
sterylizacji 5 lat. Nie jest zalecane dłuŜsze przechowywanie w roztworach odkaŜających
nawet przy materiałach opornych na korozję. Narzędzia tnące powinny być chronione przed
uderzaniem w części metalowe, np. przez owinięcie watą lub gazą. JeŜeli to moŜliwe, trzeba
przygotować tyle przewiązek i nawlec tyle igieł, ile będzie potrzeba do zabiegu. Tampony,
sączki, gaziki wyjmujemy ze sterylizowanych bębnów specjalnymi szczypczykami
i układamy na stoliku obok narzędzi. Materiał opatrunkowy najlepiej wyjmować wprost
z puszki bezpośrednio przed uŜyciem. Do tego musi on być odpowiednio przygotowany
i ułoŜony w puszce w takim porządku, w jakim będzie uŜyty. A więc wata, zaleŜnie od
okolicy ciała, gdzie będzie uŜyta, musi być pokrojona w płaty, pasy lub zwinięta w wałki,
gaza pokrojona na kawałki i złoŜona w warstwy grubości zaleŜnej od potrzeby, gotowe
poduszki z waty pokrytej gazą, pikowane, obszyte i z przyszytymi tasiemkami, wałeczki
z juty lub konopi, opaski itd. [7, s. 7].
Zachowanie aseptyki podczas zabiegu
Podczas zabiegu na zdrowych tkankach, np. podczas operacji łykawości, przy kastracji
itd., głównym zadaniem powinno być niedopuszczenie czynników zakaźnych pochodzących
z zewnątrz przez zapobieganie zakurzeniu lub zetknięciu się rany np. ze ściółką i ziemią.
Najczęściej operujący popełnia takie błędy, Ŝe odkłada chwilowo narzędzia na niewłaściwe
miejsce, pozwala osobom postronnym chwycić brudną ręką np. za hak, sam dotyka ręką ciała
pacjenta, zapominając potem jej odkaŜeniu. Podczas zabiegu na tkankach zdrowych
i zakaŜonych, staramy się w miarę moŜności unikać zakaŜenia zdrowych tkanek. Czasem
udaje się wyłuszczyć z tkanek zdrowych ognisko zakaźne w całości, np. zimny ropień.
W innych przypadkach, np. przy martwicy chrząstki kopytowej, wycinamy najpierw ogniska
martwicze i ich otoczenie, a następnie zmieniamy narzędzia i wycinamy resztę zdrowej
chrząstki. W niekorzystnych warunkach musimy poprzestać na wypuszczeniu ropy
i odkaŜeniu ogniska silnym środkiem przed dalszym cięciem zdrowych tkanek. Zdrowe partie
tkanek przykrywamy jałowymi serwetkami lub gazą w celu ochrony przed
zanieczyszczeniem. Narzędzia, które raz zetknęły się z materiałem zakaźnym, odkładamy do
miski z płynem antyseptycznym i juŜ ich nie uŜywamy, a po operacji czyścimy i gotujemy.
Dlatego do większych operacji trzeba przygotować większą ilość narzędzi i zapewnić ich
sterylizowanie takŜe podczas operacji. Oczywiste jest, Ŝe operujący musi unikać, w miarę
moŜności, dotykania rękami ropy i tkanek zakaŜonych oraz musi często podczas operacji
odkaŜać ręce [5, s. 22, 23].
Technika wykonywania iniekcji
Zastrzyki podskórne, domięśniowe czy nawet doŜylne, nie wymagają okładania pola
serwetami. Wystarczy dokładne odkaŜenie skóry. Jednak do niektórych iniekcji, zwłaszcza
nakłuć stawów, potrzebne są podobne przygotowania jak do zabiegu operacyjnego. Celem
iniekcji jest wprowadzenie do tkanek, krwiobiegu lub do jamy ciała środków leczniczych.
Aby zapobiec wniknięciu do organizmu drobnoustrojów, zastrzyki wykonuje się
wyjałowionymi strzykawkami i igłami. Wstrzykiwane płyny takŜe muszą być sterylne,
a ponadto nie draŜniące tkanek. Nie naleŜy wraz z lekami wprowadzać powietrza [9, s. 42].
Iniekcje podskórne
Zabieg wykonuje się cienką i krótką igłą, którą przebija się prostopadle skórę podstawy
fałdu uchwyconego dwoma palcami. U małych zwierząt zastrzyki podskórne robi się na szyi
blisko łopatki, nieco poniŜej linii chrząstek łopatkowych. Zastrzyk podskórny moŜna
wykonywać wszędzie tam, gdzie znajduje się luźna tkanka podskórna, a ewentualny ból
w miejscu wstrzyknięcia nie będzie upośledzał ruchów zwierzęcia.

14
Podskórnie podaje się u małych zwierząt większość leków stosowanych w chirurgii.
NaleŜą tu roztwory wodne, które wprowadzane w ten sposób wchłaniają się dość wolno.
Podskórnie nie powinno się wstrzykiwać roztworów hipertonicznych, draŜniących tkanki
i oleistych [9, s. 42].
Iniekcje domięśniowe
Zabieg wykonuje się za pomocą długiej igły, którą wbija się od tyłu w mięśnie uda
powyŜej dołu podkolanowego. Zwierzętom w narkozie moŜna podawać płyny do mięśni
języka, skąd wchłaniają się one szybciej niŜ z mięśni kończyn. U kotów, zamiast tradycyjnie
przyjętego mięśnia dwugłowego uda (boczna strona uda) moŜna wykonać iniekcję do mięśnia
czworogłowego uda, leŜącego na przedniej powierzchni kości udowej. Domięśniowo
wstrzykuje się środki oleiste, lekko draŜniące tkanki oraz takie, które mają się wchłonąć
szybciej niŜ z tkanki podskórnej. Po wkłuciu igły do mięśnia naleŜy, pociągnąwszy za tłok
strzykawki, sprawdzić, czy koniec igły nie tkwi w naczyniu krwionośnym [9, s. 42, 43].
Iniekcje doŜylne
Ten rodzaj zastrzyku moŜna wykonać do kaŜdej dostępnej Ŝyły. U psów najczęściej do
tego celu wykorzystuje się gałązkę grzbietową Ŝyły odpiszczelowej znajdującą się powyŜej
stępu i przebiegającą od przedniej powierzchni stawu przez boczną powierzchnię podudzia ku
górze, gdzie chowa się ona w mięśniach tylnej strony podudzia.
Drugim łatwo dostępnym naczyniem jest Ŝyła odpromieniowa; przechodząca skośnie od
przyśrodkowej strony stawu nadgarstkowego na grzbietową stronę podramienia. MoŜna takŜe
wykorzystać Ŝyłę szyjną zewnętrzną, a u psów w narkozie takŜe Ŝyły podjęzykowe i udową.
U kotów zastrzyki doŜylne wykonuje się do Ŝyły odpromieniowej lub do Ŝyły odpiszczelowej,
przebiegającej tuŜ pod skórą przyśrodkowej strony podudzia i uda.
Zrobienie zastrzyku doŜylnego ułatwia zaciśnięcie Ŝyły w jej odcinku dosercowym, co
osiąga się uciskając kończynę ręką lub opaską elastyczną. śyłę odpiszczelową zaciska się na
wysokości kolana, wyprostowując jednocześnie kończynę w tym stawie. śyła ta jest
przesuwalna pod skórą i trafienie do niej igłą jest czasem trudne. śyłę odpromieniową zaciska
się w okolicy stawu łokciowego; jest ona mniej ruchoma, lecz gorzej widoczna.
Wstrzyknięcie do niej, w odróŜnieniu od zastrzyku do Ŝyły odpiszczelowej, moŜna wykonać
na zwierzęciu znajdującym się w postawie siedzącej, a nawet stojącej.
Metoda wkłucia igły do Ŝyły zaleŜy od wprawy wykonującego zastrzyk. Ogólnie przyjęto
następujący sposób: palcami lewej ręki naciąga się skórę w kierunku poprzecznym do
przebiegu Ŝyły. Powoduje to częściowe jej zaciśnięcie, ale jednocześnie ustala ją w jednym
miejscu. Prawą ręką skierowuje się igłę pod kątem 45° ku skórze, równolegle do kierunku
Ŝyły i zgodnie z prądem krwi. Ścięta powierzchnia ostrza igły moŜe być skierowana ku górze,
wówczas łatwiej jest przebić ścianę Ŝyły, co jednak grozi przebiciem jej na wylot. Odwrotny
sposób wprowadzania igły do Ŝyły (ścięcie ku dołowi) polecany jest u zwierząt o bardzo
małych naczyniach. O tym, Ŝe koniec igły znajduje się w świetle naczynia świadczy
ukazująca się w wylocie igły lub w strzykawce krew. NaleŜy wówczas ostroŜnie wprowadzić
igłę głębiej do Ŝyły tak, aby cała ścięta część igły znalazła się w naczyniu. Wówczas moŜna
juŜ zwolnić ucisk powyŜej miejsca wstrzyknięcia. W czasie wstrzykiwania płynu do Ŝyły igła
musi być unieruchomiona względem kończyny. Przy krótkotrwałych iniekcjach przytrzymuje
się ją palcem, przyciskając do kończyny. Przy uŜyciu kroplówki lub gdy się pozostawia igłę
ze strzykawką w celu dostrzykiwania płynu w czasie operacji, igłę wraz z węŜykiem
kroplówki lub ze strzykawką przymocowuje się do kończyny przylepcem.
NaleŜy pamiętać, Ŝe w pozostawionej w naczyniu Ŝylnym igle tworzy się skrzep, który
uniemoŜliwi wykorzystanie jej do powtórnej iniekcji. Z tego względu powinno się igłę
tkwiącą w naczyniu krwionośnym zatkać mandrynem lub podłączyć kroplówkę dostarczającą
stale płyn do Ŝyły lub teŜ pozostawić w świetle igły płyn, który zapobiega krzepnięciu krwi.

15
Pozostawiając przy igle strzykawkę wystarczy, gdy jej tłok nie będzie się cofał pod wpływem
ciśnienia krwi w naczyniu. Wstrzyknięcie co kilka minut odrobiny zawartego w strzykawce
środka przepłucze igłę i nie dopuści do tworzenia się skrzepu.
DoŜylnie podaje się leki płynne w roztworach wodnych, rzadziej alkoholowych, które
mają wywrzeć szybkie działanie ogólne. Dzięki natychmiastowemu rozcieńczeniu środka
w krwi oraz odporności śródbłonka naczyniowego, doŜylnie moŜna podawać takŜe leki, które
stosowane podskórnie i domięśniowo draŜnią tkanki lub powodują ich martwicę.
Osobną grupą środków wstrzykiwanych doŜylnie są płyny zastępcze krwi, krew i płyny
odŜywcze. NaleŜy je wprowadzać bardzo powoli tak, aby nie tworzyły w naczyniu większych
banieczek, które mogłyby powędrować z prądem krwi do płuc i spowodować tam zator.
Większe ilości płynów podaje się za pomocą metody kroplówkowej. Technika kroplówki
doŜylnej opiera się na uŜyciu specjalnego aparatu do kroplówek. Aparat ten składa się
z naczynia zawierającego płyn, komory odpowietrzającej, węŜyka i igły.
Naczynie na płyn zawiera podziałkę pozwalającą na orientowanie się w ilości podanego
do Ŝyły płynu. Naczynia szklane zamknięte są korkami zaopatrzonymi w dwa otwory. Jeden
słuŜy do wypływu płynu, drugi umoŜliwia dostawanie się do naczynia powietrza i nie jest
konieczny przy zbiornikach elastycznych, których ściany zapadają się wraz z ubywaniem
płynu. Komora odpowietrzająca ma za zadanie doprowadzić do węŜyka połączonego z igłą
wyłącznie płyn bez powietrza. Płyn podąŜa węŜykiem do igły, regulowany zaś zacisk na
węŜyku poniŜej komory odpowietrzającej umoŜliwia jego wolniejsze lub szybsze
wprowadzenie. U zwierząt, które wymagają stałego podawania płynu przez okres kilku dni,
moŜna stosować kroplówkę nie za pomocą igły, lecz specjalnej rurki polietylenowej
wprowadzonej np. do Ŝyły szyjnej zewnętrznej. Obecnie produkowane aparaty do kroplówek
stanowią zestawy do jednorazowego uŜycia. Pakowane w torebkę plastykową są one juŜ
wysterylizowane. Do ewentualnego ponownego uŜycia nadają się po dokładnym wymyciu
i wyjałowieniu w sterinolu. Po wyjęciu ze sterinolu bezpośrednio przed uŜyciem naleŜy je
dokładnie przepłukać jałowym roztworem fizjologicznym [9, s. 43, 44, 45].
Rys. 3. Zastrzyki do Ŝyły odpiszczelowej wykonany bez asysty: Ŝyła zaciśnięta jest opaską, a palce 3, 4, i 5
wykonującego zastrzyk trzymają kończynę zapobiegając jej ruchom [9, s. 44]
Rys. 4. Zastrzyk do Ŝyły odpiszczelowej u psa wykonany z asystą [9, s. 43]

16
Iniekcje dotętnicze
Zastrzyk ten wykonuje się rzadko. Wysokie ciśnienie panujące w układzie tętniczym nie
pozwala uŜyć zwykłego aparatu do kroplówki. Dotętniczo wstrzykuje się niektóre leki za
pomocą strzykawki, częściej natomiast pobiera się z tętnicy krew lub mierzy ciśnienie.
Najbardziej dostępna jest tętnica udowa leŜąca w kanale udowym. Po ułoŜeniu zwierzęcia na
grzbiecie, wyciąga się tylne kończyny na boki i nieco ku tyłowi. Po przyciśnięciu kolana
zwierzęcia do stołu operacyjnego, wyczuwa się palcem tętnienie tętnicy udowej w odległości
kilku centymetrów poniŜej więzadła pachwinowego i tuŜ przed wyczuwalnym przyczepem
mięśnia grzebieniowego. W tym miejscu wkłuwa się pod kątem 30° długą igłę, orientując się
po pulsowaniu tętnicy, wyszukuje się końcem igły naczynie. Przy niemoŜności trafienia do
tętnicy poprzez skórę uciec się trzeba do wypreparowania naczynia, które leŜy między
mięśniem grzebieniowym a najdłuŜszym uda, pod powięzią powierzchowną, przed Ŝyłą
udową i za nerwem udowym [9, s. 46].
Iniekcje dosercowe
Zabieg ten wykonuje się bardzo rzadko. Dosercowo wstrzykuje się leki pobudzające
krąŜenie, podnoszące ciśnienie, a takŜe działające jako chemiczne defibrylatory w stanach
śmierci klinicznej. Z serca takŜe pobiera się krew od zwierzęcia, które ma być zgładzone.
Nakłucia serca nie powinno się dokonywać u zwierzęcia świadomego nie poddanego uśpieniu
lub znieczuleniu ogólnemu.
Długą (7–12 cm) igłę wkłuwa się prostopadle do przedniej krawędzi piątego prawego
Ŝebra, na granicy między środkową i dolną 1/3 wysokości klatki piersiowej. Właściwe
miejsce znajduje się tuŜ powyŜej przejścia Ŝeber kostnych w chrząstkowe [9, s. 46].
Iniekcje dootrzewnowe
Zastrzyk ten jest prosty w wykonaniu, gdy zwierzę uniesie się za przednie kończyny ku
górze (trzewia opadają wówczas ku dołowi). Igłę wbija się w skórę prostopadle w okolicy
pępka, po czym skierowuje się ją nieco skośnie, aby po jej usunięciu otwory w powłokach
brzusznych nie pokrywały się. Zabiegu tego nie powinno się wykonywać u zwierząt
najedzonych, z wypełnionym pęcherzem lub ropomaciczem.
Dootrzewnowo podaje się płyny, które ze względu na trudności techniczne nie mogą być
wstrzyknięte doŜylnie. TakŜe w przypadkach zapalenia otrzewnej wprowadza się tą drogą
antybiotyki oraz wykonuje punkcje diagnostyczne lub mające na celu upuszczenie płynu
z jamy otrzewnowej [9, s. 46].
Iniekcje doopłucnowe
Zastrzyk ten wykonuje się po lewej lub prawej stronie klatki piersiowej w 6, 7 lub 8
przestrzeni międzyŜebrowej. Doopłucnowo wprowadza się takie środki płynne, których
z róŜnych względów nie moŜna wstrzyknąć dootrzewnowo. Ponadto przez punkcję jamy
opłucnowej moŜna odsysać zawarte w niej płyny zapalne i powietrze [9, s. 46].
Iniekcje dopłucne
Tą drogą niekiedy podaje się niektóre leki, zwłaszcza barbiturany. Igłę długości 3–5 cm
wkłuwa się w górnej 1/3 klatki piersiowej po prawej stronie, w ósmą przestrzeń
międzyŜebrową. Kaszel po iniekcji jest sprawdzianem dostania się płynu do tkanki płucnej
[9, s. 46].
Iniekcje podpotyliczne (nakłucie podoponowe)
Zabieg ten wykonuje się w celach diagnostycznych i leczniczych, w chorobach
ośrodkowego układu nerwowego. U psów technika jest następująca: głowę zgina się ku
mostkowi, miejsce wkłucia leŜy na przecięciu linii łączącej górno–przednie brzegi skrzydeł
kręgu szczytowego i linii strzałkowej. W miejscu tym jest dołek, tu przebija się prostopadle
skórę za pomocą igły uŜywanej do odmy u ludzi. Długość igły 8–10 cm, średnica 1 mm.
W momencie wbijania igły powinna ona być zatkana przetyczką. Na głębokości około 3–
5 cm (zaleŜnie od wielkości psa) napotyka się lekki opór błony szczytowo–potylicznej. Po jej

17
przebiciu koniec igły tkwi w przestrzeni podpajęczynówkowej, a po wyjęciu przetyczki
ukazuje się w otworze igły bezbarwny, przeźroczysty płyn mózgowo–rdzeniowy. Przed
wyjęciem igły wprowadza się do niej ponownie przetyczkę [9, s. 47].
Iniekcje dostawowe
Zastrzyk ten naleŜy do zabiegów stojących na pograniczu operacji. Konieczność
zachowania jak najdalej posuniętej aseptyki zmusza do troskliwego przygotowania pola
operacyjnego i obłoŜenia serwetami miejsca punkcji. Wkłucia do jam stawowych wykonuje
się zarówno w celach diagnostycznych, jak i leczniczych, przewaŜnie przy podejrzeniu
o zapalenie błony maziowej torebki, jak i chrząstek stawowych.
Technika punkcji jest oddzielna dla kaŜdego stawu
Staw ramienny – miejsce wkłucia leŜy po stronie przedniobocznej stawu, w połowie
odległości między wyczuwalnym przez skórę wyrostkiem barkowym łopatki a guzkiem
większym kości ramiennej. Przy silnym zgięciu kończyny w stawie igłę kieruje się poziomo,
przyśrodkowo i nieco ku tyłowi, omijając od przodu mięsień ramienny.
Staw łokciowy – torebka tego stawu osiągalna jest zarówno od tyłu, jak i od przodu. Przy
maksymalnie zgiętym stawie igłę skierowaną równolegle do wyrostka łokciowego,
a prostopadle do kości ramiennej wprowadza się od tyłu tuŜ nad wyrostkiem łokciowym ku
dołowi. Z przodu naleŜy przy zgiętym stawie igłę wbijać nieco od strony bocznej w miejscu,
gdzie tworzy się duŜy fałd skóry.
Staw biodrowy – kończyna jest wyprostowana i ustawiona prostopadle do tułowia. Igłę
kieruje się tuŜ ponad krętarzem większym przyśrodkowo, nieco do przodu i bardzo
nieznacznie ku dołowi.
Staw kolanowy – osiąga się najwygodniej od strony przyśrodkowej. Przy umiarkowanie
zgiętym stawie wyczuwa się więzadło proste rzepki. Przyśrodkowo od niego, pomiędzy nim
a nadkłykciem przyśrodkowym kości udowej, znajduje się torebka stawu udowo–
piszczelowego. Igłę wkłuwa się po przyśrodkowej stronie więzadła rzepki, kierując jej ostrze
ku górze, ku tyłowi i bocznie [9, s. 47].
Iniekcje doszpikowe
Zastrzyk ten moŜna wykonywać zarówno w celu podania tą drogą środka leczniczego
o działaniu ogólnym, jak równieŜ diagnostycznego pobrania szpiku kostnego. Przy punkcji
diagnostycznej, w zaleŜności od wielkości zwierzęcia, uŜywa się igły o średnicy 1–2 mm
i długości 3,5–9 cm. Szpik kostny moŜna pobierać nakłuwając kość biodrową, Ŝebro lub
mostek. Najłatwiejsza jest punkcja kości udowej. Igłę naleŜy wkłuwać do dołu krętarzowego,
tak jak przy wprowadzaniu gwoździa doszpikowego [9, s. 47, 48].
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są załoŜenia aseptyki i antyseptyki?
2. W jaki sposób przygotowuje się pacjenta, w tym pole operacyjne, do operacji?
3. Jakie są sposoby mycia i dezynfekcji rąk chirurga?
4. W jaki sposób powinny być przygotowane narzędzia i materiały opatrunkowe do
operacji?
5. Jaki powinien być ubrany operujący?
6. Jakie są zasady zachowania aseptyki podczas zabiegów?
7. Jaka jest technika iniekcji podskórnych?
8. Jaka jest technika iniekcji domięśniowych?
9. Jaka jest technika iniekcji doŜylnych?
10. Jak wykonuje się iniekcje dotętnicze?
11. Jak wykonuje się iniekcje dosercowe?
12. Jak wykonuje się iniekcje dootrzewnowe?

18
13. Jak wykonuje się iniekcje doopłucnowe?
14. Jak wykonuje się iniekcje dopłucne?
15. Jak wykonuje się iniekcje podpotyliczne?
16. Jaka jest technika punkcji dla poszczególnych stawów?
17. Jak wykonuje się iniekcje doszpikowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj pacjenta (kocura) do zabiegu kastracji z uwzględnieniem prawidłowego
wywiązania i sporządzenia pola operacyjnego według zasad aseptyki.
Sposób wykonania ćwiczeni
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić prawidłową pozycję zwierzęcia do jego wywiązania,
2) określić wielkość pola operacyjnego,
3) przygotować skórę okolicy cięcia,
4) przygotować pole operacyjne,
5) sporządzić notatkę z ćwiczenia uwzględniając, jakie trudności wystąpiły podczas
wykonania ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− kot,
− bandaŜe do wywiązania,
− narzędzia od odwłosienia skóry,
− środki antyseptyczne,
− kleszczyki do serwet,
− serwety chirurgiczne,
− atlas topograficzny zwierząt,
− odzieŜ ochronna.
Ćwiczenie 2
Zademonstruj, jednym ze sposobów chirurgiczne mycie, odkaŜanie rąk i zakładanie
jednorazowych rękawiczek bez asysty, przed przestąpieniem do zabiegu.
Sposób wykonania ćwiczenia
1) określić sposób mycia mydłem i szorowania szczoteczką rąk,
2) określić sposób spłukiwania rąk wodą,
3) określić uŜywane środki dezynfekcyjne,
4) określić metodę zakładania jednorazowych rękawiczek bez pomocy asysty.
− umywalka z bieŜącą wodą,
− środki antyseptyczne i dezynfekcyjne,
− ręczniki jednorazowe,
− rękawiczki jednorazowe,

19
Ćwiczenie 3
Zastosuj wkłucie podskórne przy nawadnianiu podskórnym zwierzęcia kroplówką.
Sposób wykonania ćwiczenia
1) przygotować zestaw do kroplówki (butelka z elektrolitami, wlewnik, igły),
2) określić miejsce i/lub miejsca wkłucia,
3) przygotować miejsce wkłucia,
4) określić kolejność czynności przy wkłuciu.
− elektrolity, wlewnik, igły,
− pacjent,
− środki dezynfekcyjne,
− rękawiczki jednorazowe,
− atlas topografii,
Ćwiczenie 4
Zachorował tucznik o wadze 70 kg, największy w stadzie. Właściciel zauwaŜył u tego
zwierzęcia piskliwy kwik i chwiejność zadu, obrzęk okolicy oczu. Wykonaj badanie celem
rozpoznania choroby i ustalenia leczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia:
1) przeczytać materiał źródłowy w dziedzinie zmian chorobowych,
2) przeprowadzić wywiad z właścicielem zwierzęcia ,
3) przeprowadzić prawidłowe badanie i postępowanie lecznicze,
4) zinterpretować wyniki i wydać zalecenia do leczenia.
− materiały źródłowe odnośne chorób,
− tucznik z objawami choroby,
− narzędzia i sprzęt do diagnostyki (termometr itp.),
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przedstawić załoŜenia aseptyki i antyseptyki?
2) przygotować pacjenta, w tym pole operacyjne, do operacji?
3) opisać sposoby mycia i dezynfekcji rąk chirurga?
4) przygotować narzędzia i materiały opatrunkowe do operacji?
5) odpowiednio ubrać się do operacji?
6) zachować zasady aseptyki podczas zabiegów?
7) wykonać iniekcje podskórne, domięśniowe, doŜylne, dotętnicze,
dosercowe, dootrzewnowe, doopłucnowe, dopłucne, podpotyliczne
oraz odstawowe?
8) rozpoznać chorobę na podstawie objawów?

20
4.2. Pomoc w nagłych przypadkach
4.2.1. Materiał nauczania
Postępowanie według diagnostycznego i terapeutycznego planu etapowego
Celem postępowania w nagłych przypadkach jest, mimo działania pod ostrą presją czasu,
rozpoznanie problemów pacjenta, ich prawidłowa interpretacja oraz zastosowanie
odpowiednich środków zaradczych. Systematyczne, planowe postępowanie jest konieczne,
aby zagwarantować optymalny sposób opieki nad pacjentem, a tym samym zwiększyć jego
szansę przeŜycia. JeŜeli trzeba zajmować się jednocześnie więcej niŜ jednym nagłym
przypadkiem, konieczne jest dokonanie wyboru kolejności opatrywania (triage*). Tradycyjnie
pod tym pojęciem rozumie się podział nagłych przypadków ze względu na wzrastający
stopień urazów, w celu zapewnienia dostępu do limitowanych moŜliwości leczenia tym
pacjentom, u których na skutek leczenia istnieje realna szansa przeŜycia. W weterynaryjnej
klinice pierwszej pomocy triage ma podwójne znaczenie. Z jednej strony przez
„uporządkowanie” pacjentów pod względem pilności leczenia powypadkowego naleŜy
najpierw zapewnić leczenie pacjentom w najcięŜszym stanie, z drugiej zaś strony te psy, które
znajdują się w stanie beznadziejnym, których właściciele nie chcą lub teŜ nie mogą podjąć
długotrwałego leczenia, powinny być jak najszybciej uwolnione od cierpień.
W przypadku pacjentów powypadkowych, u których mamy do czynienia z urazami
mnogimi lub wypadnięciem funkcji wielu narządów, takŜe istnieje konieczność
zdiagnozowania i posortowania problemów zagraŜających Ŝyciu wg stopnia ich nasilenia
i pilności podjęcia leczenia tak, aby najpowaŜniejszy problem był leczony jako pierwszy.
Jednocześnie naleŜy takŜe ocenić obiektywnie szansę przeŜycia pacjenta i potencjalny wynik
podjętego leczenia.
Kategorie chorób wymagających jak najszybszego leczenia moŜna uszeregować
następująco:
− problemy oddechowe,
− problemy krąŜeniowe lub zagroŜenie wstrząsem,
− problemy neurologiczne (utrata świadomości),
− problemy na terenie jamy brzusznej, jak rozerwania narządów jamistych,
− zaburzenia prowadzące do uszkodzeń wielu układów lub powstania wielu chorób na raz.
Postępowanie w nagłych przypadkach powinno przebiegać etapowo, według punktów
planu diagnostyczno–terapeutycznego. Charakteryzuje się ono ciągłym porównywaniem
wyników intensywnej opieki medycznej, diagnostyki i zabiegów operacyjnych oraz
obserwacją pacjenta.
Etapowy plan postępowania diagnostycznego i terapeutycznego:
− Etap 1. Badanie w nagłych przypadkach i natychmiastowe działania ratujące Ŝycie.
− Etap 2. Faza diagnostyki i stabilizacji.
− Etap 3. Przeprowadzanie operacji nagłych przypadków lub operacji wczesnych
podtrzymujących Ŝycie albo funkcje narządów.
− Etap 4. Intensywna opieka medyczna, profilaktyka powikłań i badania dodatkowe.
− Etap 5. Zaopatrzenie ostateczne (operacje podtrzymujące funkcje narządów i operacje
odtwarzające, a takŜe leczenie przyczynowe).
Podczas gdy działania ratujące Ŝycie muszą następować w ciągu minut, a pilne operacje
wczesne wykonywane są w ciągu godzin od zaistnienia wypadku, operacje późne moŜna
przeprowadzić do kilku dni od momentu urazu. PoniŜej opisano w szczegółach poszczególne
etapy postępowania [8, s. 236, 237].

21
Etap 1. Badanie w nagłych przypadkach i natychmiastowe działania ratujące Ŝycie
Badanie w nagłych przypadkach ma na celu rozpoznanie w ciągu minut, za pomocą
elementarnych badań klinicznych, stanów zagroŜenia Ŝycia, takich jak duszność, wstrząs lub
zapaść krąŜeniowa. Na podstawie wyników tych badań podejmuje się decyzję, czy i jakie
działania ratujące Ŝycie powinny być koniecznie wdroŜone, lub czy stan pacjenta jest na tyle
stabilny, aby przejść do drugiego etapu. JeŜeli istnieje stan zagroŜenia Ŝycia, naleŜy
natychmiast uruchomić odpowiednie procedury ratujące Ŝycie, jeszcze podczas badania
kliniczngo. Krótki wywiad powypadkowy zwiększa znaczenie i pewność wyników
przeprowadzonego badania. Szczegółowy wywiad dotyczący wypadku lub choroby następuje
jednak dopiero w trakcie etapu drugiego, kiedy uda się juŜ zapobiec stanom zagraŜającym
Ŝyciu, a stan pacjenta jest stabilny. Wywiad powypadkowy powinien ograniczyć się do
najwaŜniejszych pytań dotyczących: przyczyny i okresu, jaki upłynął od wypadku lub
zaistnienia nagłego przypadku, podjętych do tego momentu działań i uzyskanych wyników
tych działań.
NajwaŜniejszym parametrem słuŜącym do oceny stopnia urazu, a co za tym idzie stopnia
zagroŜenia Ŝycia pacjenta, jest ocena gwałtowności wypadku (uraz powodowany zderzeniem
z pędzącym samochodem, upadek z duŜej wysokości). Za pomocą dodatkowych pytań naleŜy
się jednak upewnić, czy opisujący zdarzenie obserwował wypadek osobiście, czy teŜ jego
wypowiedź opiera się na przypuszczeniach lub teŜ relacjach osób trzecich.
Przy badaniu powypadkowym największe znaczenie ma wykonanie tzw. ABC badania
powypadkowego, opartego na ocenie stanu układu oddechowego, świadomości i układu
krąŜenia:
A – oddychanie. Stan funkcji oddechowych moŜna określić bardzo szybko badaniem
osłuchowym i palpacyjnym. TakŜe duszność, napady duszenia się lub nawet bezdech moŜna
łatwo rozpoznać.
W celu oceny wydajności oddychania naleŜy zbadać częstotliwość oddechów, siłę
wdechów i wydechów, barwę błon śluzowych i ruchy klatki piersiowej. Same ruchy klatki
piersiowej nie oznaczają, Ŝe pacjent wystarczająco wentyluje płuca. Podobnie brak objawów
sinicy błon śluzowych nie wyklucza stanu niedotlenienia. Błony śluzowe stają się
niebieskawe dopiero wtedy, gdy ciśnienie parcjalne 02 spada poniŜej 50 mm Hg. Sinica jest
niedostrzegalna dla oka ludzkiego do momentu, gdy stęŜenie krąŜącej nienasyconej
hemoglobiny osiągnie co najmniej poziom 5 g/dl. Z tego względu pacjenci dotknięci silną
niedokrwistością mogą być niedotlenieni bez objawów sinicy.
Zatkanie górnych dróg oddechowych u psów przebiega ze świstem wdechowym,
dusznością wdechową (otwarty pysk, rozciągnięte kąty warg, rozszerzone nozdrza,
wyciągnięta do przodu głowa) i powolnymi, głębokimi wdechami. Powolne ruchy oddechowe
z dusznością wdechową, a przede wszystkim wydechową z wyraźnym wspomaganiem ze
strony tłoczni brzusznej w trakcie wydechu, wskazują na zatkanie dolnych dróg
oddechowych. Zniesienie podciśnienia lub procesy obejmujące duŜą część jamy opłucnowej
(pneumothorax, haemothorax, przepukliny przeponowe) prowadzą do wystąpienia szybkich,
płytkich oddechów, którym towarzyszy rozszerzenie klatki piersiowej (restrykcyjne
utrudnienie oddychania). Silnie rozszerzona, słabo poruszająca się klatka piersiowa
i jednoczesna silna duszność są wskazaniem do podejrzenia wentylowej odmy opłucnowej.
Zadyszka i zaburzenia rytmu oddechowego są charakterystyczne dla uszkodzeń centrum
oddechowego w rdzeniu przedłuŜonym.
B – świadomość. NaleŜy określić stan świadomości, a takŜe źrenice (wielkość, reaktywność).
JeŜeli pies powypadkowy przez dłuŜszy czas pozostaje nieprzytomny, oznacza to, Ŝe
najprawdopodobniej doznał urazu czaszki i mózgu lub podlega silnej anoksji.

22
JeŜeli po urazie czaszki i mózgu źrenice są symetryczne i normalnie reagują na bodźce
świetlne, rokowanie jest z reguły pomyślne. W przypadku obustronnie zwęŜonych źrenic,
niereagujących, reagujących z opóźnieniem lub wolno na bodźce świetlne, rokowanie jest
gorsze i zaleŜy od stanu ogólnego pacjenta. Anizokoria z jednostronnie rozszerzoną źrenicą
i brak lub wolna reakcja na światło wiąŜą się zwykle z rokowaniem ostroŜnym do
wątpliwego.
Urazom pnia mózgu towarzyszą często nieprawidłowe rytmy oddechowe, takie jak
oddechy Cheyne–Stoke, Biota lub wentylacja fazowa (Cluster–Ventilation – oddechy
pojawiające się fazowo, w grupach; po okresie bezdechu następuje seria oddechów, a po niej
znów bezdech) Takie typy oddychania mogą jednak początkowo, na skutek pobudzenia,
hipoksji lub kwasicy pacjenta, być trudne do rozpoznania.
C – stan układu krąŜenia. Stan krąŜenia obwodowego ocenia się na podstawie badania
tętna, barwy i czasu ponownego wypełniania naczyń włosowatych (CFT) błon śluzowych.
NaleŜy przeprowadzić badanie osłuchowe serca, ocenę częstotliwości skurczów i rytmu serca
oraz dokonać porównania z danymi uzyskanymi podczas badania tętna.
Badanie tętna daje między innymi ogólne pojęcie o ciśnieniu krwi. JeŜeli na tętnicy
udowej i tętnicy grzbietowej stopy moŜna wyczuć dobre tętno, to ciśnienie krwi wynosi
prawdopodobnie ponad 80 mm Hg, a gdy tętno jest dobrze wyczuwalne na tętnicy udowej,
lecz bardzo słabo lub niewyczuwalne na tętnicy grzbietowej stopy, ciśnienie krwi zawiera się
najprawdopodobniej pomiędzy 60 a 80 mm Hg. JeŜeli ciśnienie krwi spada poniŜej wartości
60 mm Hg, takŜe tętno na tętnicy udowej staje się bardzo słabe lub nawet niewyczuwalne.
W przypadku utraty około 30% objętości krąŜącej krwi naleŜy oczekiwać podwyŜszenia
częstotliwości tętna oraz jego zmiany na kołaczące. Czas ponownego wypełniania naczyń
włosowatych (CFT): CFT w obrębie błon śluzowych jamy ustnej powinien wynosić około 1–
2 sekund. WydłuŜony CFT sugeruje istnienie obwodowego skurczu naczyń na tle wstrząsu,
stanów bólowych lub działania trucizn, skrócony CFT wskazuje na stan nadreaktywności
układu krąŜenia (posocznica). CFT per se jest niedokładnym wskaźnikiem oceny stanu układu
krąŜenia. MoŜe się wydawać prawidłowy nawet w stanach zatrzymania akcji serca, dlatego
powinien być oceniany zawsze łącznie z barwą błon śluzowych i jakością tętna.
BladoróŜowy kolor błon śluzowych wskazuje na istnienie obwodowego skurczu naczyń
na tle wstrząsu lub procesów bólowych, moŜe jednak wskazywać takŜe na niedokrwistość.
Kolor biały do niebieskawego (sinego) błony śluzowe przyjmują pod wpływem wstrząsu na
skutek znacznych ubytków krwi lub wysokiego stopnia niedokrwistości. Silnie
zaczerwienione błony śluzowe obserwuje się przy stanach nadreaktywności, jak np.
hipertermia, posocznica lub zatrucie tlenkiem węgla.
Objawami ostrej niewydolności krąŜeniowej są: zimna powierzchnia ciała i kończyn,
zaburzenia świadomości, słabość, a takŜe utrata przytomności, początkowo zwiększone,
potem nienormalnie spowolnione oddechy, zadyszka lub bezdech, blade, zasiniałe lub
sinicowe błony śluzowe, wydłuŜony CFT, szerokie, niereaktywne źrenice, nitkowate lub
niewyczuwalne tętno. Źrenice zaczynają się rozszerzać 20 sekund po zatrzymaniu akcji serca
i osiągają maksymalną średnicę po około 40–60 sekundach. Tonów serca nie moŜna
wysłuchać, jeśli ciśnienie krwi spada poniŜej 50 mm Hg, dlatego brak tętna i/lub słyszalnych
tonów serca nie musi być koniecznie związany z zatrzymaniem akcji serca. Świadczy jednak
niezbicie o tym, Ŝe układ krąŜenia wymaga natychmiastowego wsparcia, czy to przez
uzupełnienie objętości krąŜącej krwi, czy przez podanie leków inotropowych, leków
przeciwarytmicznych lub teŜ przez masaŜ serca.
CięŜki uraz mózgu, przede wszystkim jednak uszkodzenia w obrębie pnia mózgu, mogą
być pomylone z cięŜkim wstrząsem lub pierwotną zapaścią krąŜeniową. Wskazówkami
sugerującymi cięŜki uraz mózgu są: utrata przytomności, ułoŜenie na boku, opistotonus, kurcz
wyprostny wszystkich kończyn, nienormalne ruchy gałek ocznych, asymetria źrenic,

23
nienormalnie rozszerzone lub zwęŜone źrenice, krwawienia z uszu/nosa (złamania podstawy
czaszki), nieprawidłowy sposób lub rytm oddychania [8, s. 237, 238].
Ocena stanu tkanek miękkich i szkieletu
Najpierw naleŜy ustalić źródła krwotoków i zatamować je nawet prowizorycznie, trzeba
teŜ określić umiejscowienie duŜych ran. Za pomocą niewielu dotknięć i chwytów moŜna
takŜe zdiagnozować oczywiste zmiany konturów lub niestabilności kręgosłupa, miednicy,
Ŝuchwy, głowy oraz kości długich. Złamania kręgosłupa/urazy rdzenia kręgowego naleŜy
rozpoznać jak najwcześniej, aby uniknąć dodatkowego uszkodzenia rdzenia kręgowego
w trakcie manipulowania pacjentem. Podejrzenie urazu rdzenia kręgowego występuje u psów
w połoŜeniu bocznym, z niedowładem obu kończyn tylnych, zespołem Schaffa–Sherringtona,
brakiem czucia głębokiego [8, s. 238].
Ratujące Ŝycie działania natychmiastowe
Działania te rozpoczynają się juŜ w momencie przyjęcia pacjenta i powinny przebiegać
moŜliwie równolegle ze zbieraniem wywiadu i badaniem powypadkowym. Procesy
zagraŜające Ŝyciu muszą zostać powstrzymane, a pacjent ustabilizowany, zanim zaczną być
wykonywane odpowiednie badania [8, s. 238].
Utrzymanie oddychania
Usunięcie ciał obcych z dróg oddechowych ma w nagłych przypadkach najwyŜszy
priorytet. NaleŜy natychmiast przeciwdziałać zatkaniom górnych dróg oddechowych. Śluz,
krew i wymiociny muszą zostać odessane lub usunięte manualnie z części przedniej gardła.
Ciała obce, do których nie moŜna sięgnąć, usuwa się za pomocą zabiegu Heimlicha. JeŜeli
mamy do czynienia z bardzo znacznym przemieszczeniem górnych dróg oddechowych,
któremu nie jesteśmy w stanie przeciwdziałać, a nie moŜemy takŜe wykonać intubacji
dotchawiczej, naleŜy dokonać tracheotomii lub tracheostomii, jako zabiegu intensywnej terapii.
Przeprowadza się je natychmiast i bez znieczulenia, jeŜeli anoksja doprowadziła juŜ do utraty
świadomości. JeŜeli pies nie utracił jeszcze świadomości, zabieg naleŜy przeprowadzić
w znieczuleniu miejscowym lub krótkotrwałej narkozie. ChociaŜ znieczulenie w takim stanie
jest ryzykowne, naleŜy sobie uświadomić, Ŝe bez wykonania tracheotomii pacjent się udusi.
W celu przejściowego zapewnienia choćby minimalnej wymiany gazowej, przez skórę
wprowadza się do tchawicy igłę iniekcyjną lub cewnik o duŜej średnicy i podaje przeznie tlen.
TakŜe w przypadkach częściowego zatkania górnych dróg oddechowych psom powinno się
podawać czysty tlen za pomocą sondy nosowej lub cewnika dotchawiczego. Odpowiednie
zaopatrzenie w tlen wyraźnie zmniejsza stany paniki lub niepokoju, występujące u psów
z dusznością. Psy nieprzytomne powinny zawsze zostać poddane intubacji w celu zapewnienia
droŜności dróg oddechowych nawet, jeśli nie stwierdza się u nich Ŝadnych objawów zatkania
górnych dróg oddechowych.
Otwarte, perforujące rany klatki piersiowej naleŜy początkowo przykryć sterylnym
opatrunkiem tak, aby zapobiec dalszemu napływaniu powietrza do jamy opłucnowej. Otwór
rany powinien zostać prowizorycznie zamknięty, najlepiej w czasie maksymalnego wydechu,
poniewaŜ wtedy właśnie w jamie opłucnowej znajduje się najmniejsza ilość powietrza.
Paradoksalnym, redukującym objętość wdechową ruchom ściany klatki piersiowej,
powodowanym niestabilnymi segmentami ściany na skutek seryjnych wielokrotnych złamań
Ŝeber („flail chest"), zapobiega się w ten sposób, Ŝe ustala się je pod opatrunkiem lub układa
psa na stronie dotkniętej tym urazem. JednakŜe psy z objawami duszności najczęściej bronią się
przed ułoŜeniem na boku, co prowadzi do ich niepotrzebnego pobudzenia. NaleŜy unikać
kaŜdego niepotrzebnego stresu.
W przypadku duszności cięŜkiego stopnia z podejrzeniem obecności odmy wentylowej
o Ŝyciu pacjenta moŜe decydować wykonana w ramach zabiegów intensywnej terapii punkcja
igłowa klatki piersiowej, znosząca panujące w jamie opłucnowej nadciśnienie i prowadząca do
odtworzenia fizjologicznego podciśnienia opłucnowego. Istnieje specjalny kateter punkcyjny do

24
leczenia odmy płucnej (Turkel Safety Thoracentesis System, Argyle/Sherwood), który po
dokonaniu punkcji moŜna pozostawić w klatce piersiowej, co umoŜliwia, jeśli to konieczne,
wielokrotne odsysanie powietrza z jamy opłucnowej [8, s. 238, 239].
Intubacja
Wprowadzenie do tchawicy lub oskrzela elastycznej rurki stwarzającej bezpośrednie
połączenie między światem zewnętrznym a niŜszymi odcinkami dróg oddechowych nazywa
się intubacją. Zadaniem rurki intubacyjnej jest zmniejszenie oporu górnych dróg
oddechowych, uniemoŜliwienie przedostawania się do płuc śliny i zawartości Ŝołądka
w czasie wymiotów, ułatwienie wykonywania sztucznego oddychania i narkozy wziewnej. Są
to zalety intubacji, która przewaŜa nad maską do narkozy.
Wskazaniem do intubacji są przede wszystkim stany ostrej niedomogi oddechowej
w czasie narkozy lub wstrząsu. Rurka intubacyjna, bez dodatkowych urządzeń, poprawia
wymianę gazową, zapobiega w duŜym stopniu niedotlenieniu i kwasicy oddechowej.
Intubacja powinna być stosowana u zwierząt poddawanych działaniu barbituranów, nawet
wówczas, gdy brak urządzeń do sztucznego oddychania. W razie wystąpienia bezdechu,
obecność rurki intubacyjnej umoŜliwia wykonywanie sztucznego oddychania jakimkolwiek
dostępnym sposobem.
Do intubacji słuŜą specjalnie sporządzone elastyczne rurki. Dla zwierząt nadają się
dobrze rurki Magilla. Rurka Magilla długości 30–40 cm jest lekko wygięta, koniec
umieszczony w tchawicy jest ukośnie ścięty. W pewnej odległości od tego ścięcia znajduje się
balonik uszczelniający, do którego prowadzi oddzielny przewód. Blisko wylotu przewodu
umieszczony jest drugi balonik – kontrolny, pozwalający sprawdzić ciśnienie w baloniku
uszczelniającym. Rola tego ostatniego polega na przerwaniu połączenia między dolnymi
i górnymi odcinkami dróg oddechowych z pominięciem rurki Magilla.
Rys. 5. Rurki inkubacyjne Magilla: pierwsza od góry jest zaopatrzona w metalowy łącznik, balonik zaś
uszczelniający został napełniony powietrzem [9, s. 107]
Intubację u zwierząt wykonuje się zawsze w narkozie. Wyjątkowo udaje się wprowadzić
rurkę intubacyjną u zwierzęcia w pełni świadomego. Poza narkozą, intubuje się zwierzęta
w stanach utraty świadomości, np. we wstrząsie. Intubację moŜna wykonywać w kaŜdym
ułoŜeniu zwierzęcia. WaŜne jest wyprostowanie szyi, szerokie otwarcie jamy ustnej
i wyciągnięcie języka. Za pomocą laryngoskopu lub palca uciska się podstawę języka
i odchyla ku dołowi nagłośnię. Ukazuje się wówczas podłuŜna, trójkątna szpara pomiędzy
fałdami głosowymi, do której wprowadza się rurkę. U kotów, u których często występuje
skurcz krtani, trudniej jest wprowadzić rurkę intubacyjną niŜ u psów. Po wprowadzeniu rurki
nadmuchuje się balonik uszczelniający do tego stopnia, aby rurka szczelnie przylegała do

25
tchawicy. Balonik kontrolny nie powinien być zbyt twardy. Ucisk balonika na błonę śluzową
tchawicy moŜe spowodować odleŜyny przy dłuŜej trwającym zabiegu. JeŜeli mimo
nadmuchiwania balonika rurka luźno porusza się w tchawicy, oznacza to, Ŝe jest za cienka dla
danego zwierzęcia. Dowodem na to, Ŝe rurka tkwi w tchawicy, a nie w przełyku jest
gwałtowne wypchnięcie powietrza z płuc przez rurkę po silnym uciśnięciu na klatkę
piersiową [9, s.106,107].
Utrzymanie krąŜenia
W przypadku wystąpienia objawów wstrząsu lub duŜych zranień, po których moŜna się
spodziewać znacznych ubytków krwi, naleŜy natychmiast załoŜyć cewnik doŜylny o duŜej
średnicy i rozpocząć leczenie wstrząsu za pomocą wlewów elektrolitów i/lub koloidów albo
transfuzji krwi. Płyny naleŜy podawać moŜliwie szybko tak, aby w jak najkrótszym czasie
(10–15 min) odtworzyć optymalną objętość krwi. Przed rozpoczęciem wlewu naleŜy pobrać
próbkę krwi. Równie waŜne jest rozpoczęcie podawania 100% tlenu. Aby zapobiec dalszym
stratom krwi, naleŜy zatamować obfite krwotoki. Otwarte tętnice powinny zostać zamknięte
klemą i podwiązane. JeŜeli celowane zatamowanie krwotoku jest niemoŜliwe lub zawodzi,
w krwawiącą ranę naleŜy wcisnąć sterylne tampony i tam, gdzie to moŜliwe, załoŜyć silnie
napięty opatrunek uciskowy. Następnie naleŜy ułoŜyć pacjenta raną do góry, a głową do dołu.
Jedynie w przypadkach, gdy krwawienie nie ustaje, zakłada się opaskę uciskową Esmarcha,
mniej więcej na szerokość dłoni od rany w kierunku do serca, co jednak z reguły jest moŜliwe
jedynie w przypadku zranień kończyn. Opaskę taką moŜna zakładać na okres nie dłuŜszy niŜ
2 godziny.
W przypadku podejrzenia aktywnego krwotoku do jamy brzusznej (brak odpowiedzi na
prawidłowo prowadzoną terapię antywstrząsową powiększanie się obwodu brzucha,
pozytywny wynik punkcji) naleŜy początkowo próbować zatamować go lub ograniczyć przez
załoŜenie opatrunku uciskowego na brzuch. W przypadku utrzymywania się krwawienia
jedynym sposobem uratowania pacjenta przed wykrwawieniem się jest laparotomia
powypadkowa [8, s. 239].
Krwotok
Krwotoki, w znacznym procencie przypadków, są przyczyną zejść śmiertelnych po
wypadkach i operacjach chirurgicznych. Nawet nieznaczne ubytki krwi wywołują zaburzenia
ogólne. W chirurgii, niewielkie na pozór krwawienie z tkanki tłuszczowej okolicy pępka, czy
źle podwiązanej krezki jajnika prowadzą do niebezpiecznej dla Ŝycia utraty krwi.
O rozmiarach krwotoku świadczy oczywiście nie względna ilość utraconej krwi, ale odsetek,
jaki stanowi ona w stosunku do całkowitej objętości krwi zwierzęcia. Przy obfitych
krwotokach pies traci około 4,5–5% masy ciała. JeŜeli weźmie się pod uwagę, Ŝe u małych
zwierząt 7–10% tej masy przypada na krew, to taki ubytek jest bardzo znaczny. Z badań
Clarke'a wynika, Ŝe krew u psów zajmuje objętość od 80 do 112 ml/kg. U kotów wartość ta
ma wynosić 70 l/kg lub nieco mniej. Szybka utrata 25–30% krwi u psa powoduje śmierć,
podczas gdy stopniowe ubywanie nawet połowy krwi krąŜącej pozwala zachować Ŝycie
zwierzęcia. Dzieje się tak m.in. dzięki przechodzeniu płynów z tkanek do krwi, które
uzupełniają w ten sposób jej straty. Stwierdzono, Ŝe po krwotokach rozcieńczanie krwi
przebiega w tempie 0,25 ml/kg/min. Po godzinie straty wywołane krwotokiem są w znacznym
procencie wyrównane, choć dalsze rozwadnianie trwa jeszcze przez około 72 godziny.
Wraz z upływem krwi zwierzę traci część białek, elektrolitów i wody. Ilość globulin
wprawdzie moŜe powrócić do stanu prawidłowego juŜ po 24–72 godzinach, jednakŜe poziom
albumin wyrównuje się dopiero conajmniej po tygodniu. JeŜeli po krwotokach rzadko
dochodzi do większych zaburzeń elektrolitowych, to dzieje się tak głównie dzięki
proporcjonalnemu ubytkowi tych ciał. Obserwuje się natomiast objawy odwodnienia.
Samoobrona organizmu, poza uruchamianiem mechanizmów nerwowych
i hormonalnych, opiera się w pierwszym momencie na zdolności krwi do krzepnięcia. Dzięki

26
niej krwawienia z małych naczyń zatrzymują się samoistnie. W miejscu ubytku ściany
naczynia tworzy się korek, złoŜony głównie z płytek krwi. Jest on początkowo słaby, przy
gwałtownym podniesieniu ciśnienia krwi, jak to bywa przy kaszlu i wymiotach oraz przy
doŜylnym podaniu leków podnoszących ciśnienie, moŜe wypaść i spowodować krwotok
wtórny. Skrzep wzmacnia się dopiero po retrakcji, czyli kurczeniu się z wyciskaniem
surowicy. Naczynia o średnicy większej niŜ 1–2 mm nie zasklepiają się tak łatwo skrzepem.
Szczególnie trudno dochodzi do powstania skrzepów przy krwotokach z większych naczyń
tętniczych. Konieczna jest wówczas interwencja chirurgiczna. Wymaga ona umiejętności
rozpoznania krwotoku i odszukania miejsca krwawienia.
Rozpoznawanie
Wbrew panującemu przekonaniu rozpoznanie krwotoku nie jest łatwe. Objawy
towarzyszące niewielkiej utracie krwi (10–15%) są często niezauwaŜalne. Lekkie zwęŜenie
naczyń obwodowych, objawiające się bladością błon śluzowych, zmniejszeniem wydalania
moczu, nieznacznym obniŜeniem wskaźnika hematokrytu są zwykle jedynymi sygnałami
ubytku krwi. Większe ubytki, sięgające 20–30% krwi krąŜącej, jeŜeli nie były zbyt
gwałtowne i nie wywołały objawów wstrząsu pokrwotocznego, powodują wyraźne
zmniejszenie ciśnienia krwi (hypotensio), przyspieszenie tętna, pogłębienie i zwolnienie
oddechu zwęŜenie naczyń i skąpomocz (oliguria). Po kilku godzinach następuje spadek
wskaźnika hematokrytu, a w późniejszym okresie objawy niedokrwistości.
Odszukanie miejsca krwawienia jest łatwe w przypadkach krwawień z naczyń
powierzchownych. Krwawienie z naczynia tętniczego charakteryzuje obecność tętniącego
strumienia jasnoczerwonej krwi. Krew moŜe wypływać zarówno z dosercowego, jak
i z obwodowego końca przeciętego naczynia. Krew z naczynia Ŝylnego jest ciemnoczerwona,
wypływa równomiernym strumieniem. Nasilenie wypływu moŜe się zmieniać wraz z ruchami
oddechowymi.
Trudniejsze są do odszukania krwawienia z naczyń głębokich, przy których krew
wydostaje się do jam ciała. Krwotokowi po urazie klatki piersiowej z uszkodzeniem Ŝeber
i płuc towarzyszy zwykle duszność wskutek obecności krwi w jamie opłucnej. Ponadto
zauwaŜa się kaszel, krwawienie z nosa, bolesność klatki piersiowej. Po stronie urazu moŜe
wystąpić horyzontalne stłumienie. Przy krwawieniach do worka osierdziowego występuje
stłumienie tonów serca. Krwotoki do jamy otrzewnej następują wskutek pęknięcia pęcherza
moczowego, wątroby, macicy, rzadziej śledziony lub nerki. Charakterystyczne jest powolne
powiększanie się brzucha i jego bolesność. Przy pęknięciu pęcherza lub uszkodzeniu
odłamkami kości miednicznych cewki moczowej, z prącia lub z pochwy wydobywa się krew.
Brak moczu przy próbach cewnikowania lub ukazująca się w wylocie cewnika krew mogą
świadczyć wraz z innymi ogólnymi objawami krwotoku o pęknięciu pęcherza moczowego.
Krwawienie z odbytu świadczy o uszkodzeniu jelita prostego, najczęściej odłamkiem kości
biodrowej.
Tamowanie krwotoku
Postępowanie w przypadku krwotoku polega z jednej strony na szybkim zamknięciu
ubytków w ścianach naczyń, z drugiej zaś na zwiększeniu krzepliwości krwi. Krwawienia
wywołane obraŜeniami powierzchownymi są łatwe do odszukania i zabezpieczenia, natomiast
uszkodzenie naczyń głębokich wymaga czasem doraźnego wykonania zabiegu operacyjnego
mającego na celu odsłonięcie miejsca krwawienia. W kaŜdym wypadku ułoŜenie zwierzęcia
w taki sposób, aby uszkodzona część ciała znajdowała się wyŜej, ogranicza rozmiary
krwawienia i niekiedy umoŜliwia odszukanie krwawiących naczyń. Interwencja chirurgiczna
polega wówczas na uchwyceniu hemostatycznymi kleszczykami Peana lub Kochera
krwawiących naczyń i podwiązaniu ich lub na przypaleniu elektrokoagulatorem. Specjalne
trudności mogą sprawiać krwawienia z naczyń kończyn. Nawet przy powierzchownych
ranach tych części ciała, odszukanie krwawiących naczyń nie jest łatwe. Przecięte

27
poprzecznie naczynia kurczą się, wobec czego uchwycenie ich kleszczykami staje się czasem
niemoŜliwe bez uprzedniego rozszerzenia rany. Tymczasowo moŜna zastosować opaskę
elastyczną, zaciskającą kończynę powyŜej uszkodzenia. Do tego celu nadaje się rurka
kauczukowa, która jednak nie powinna pozostawać na kończynie dłuŜej niŜ 1–2 godziny.
Ryzyko wystąpienia nieodwracalnych zmian w obwodowej części kończyny zmniejsza się
przez zwalnianie ucisku opaski na kilka minut, co pół godziny.
Wbrew pozorom najgroźniejsze bywają zwykle krwawienia miąŜszowe. Krwawienie
z wielu drobnych naczyń krwionośnych stanowi w sumie niebezpieczeństwo niekiedy
większe niŜ krwawienie z pojedynczego duŜego naczynia tętniczego czy Ŝylnego. Krwotoki
miąŜszowe opanowuje się najskuteczniej uciskiem. W tym celu zbliŜa się do siebie szwami
krwawiące powierzchnie lub zakłada się odpowiedni opatrunek. Ucisk opatrunku powinien
być umiarkowany, aby nie spowodował zaburzeń w krąŜeniu. Jego rola polega takŜe na tym,
Ŝe poduszka z gazy i waty nasiąka krwią, która krzepnąc tworzy odlew powierzchni rany,
zapobiegający dalszemu krwawieniu.
Krwawienia miąŜszowe w czasie operacji moŜna tamować krótkotrwałym uciskiem
krwawiącego miejsca za pomocą tamponu. Lepszy wynik daje obłoŜenie krwawiącej
powierzchni błoną lub gąbką fibrynową (Spongostan, Gelfoam). W kraju produkowane są
wyjałowione gąbki Ŝelatynowe, gotowe do uŜycia. Uporczywe krwawienia miąŜszowe
i z mniejszych naczyń, w miejscach gdzie niemoŜliwe jest ich podwiązanie i opatrzenie,
tamuje się chwilowym uciskiem gazą nasączoną roztworem adrenaliny (1 : 1000). Z tego
sposobu tamowania krwotoku korzysta się nierzadko po usunięciu migdałków i po ekstrakcji
zębów. Krwawienia, których nie moŜna zlokalizować, a takŜe krwotoki u zwierząt ze skazą
krwotoczną, wymagają zwiększenia krzepliwości krwi. Najpewniejszym środkiem
przyśpieszającym krzepnięcie, a jednocześnie uzupełniającym ubytki, jest pełna i świeŜa
krew. Środkiem działającym nieswoiście, który powoduje zagęszczenie krwi i wzrost
poziomu tromboplastyny niezbędnej w procesie krzepnięcia, jest hipertoniczny (25%) roztwór
glukozy. ZbliŜony w działaniu jest 10% roztwór chlorku sodowego. Pewne działanie
wykazują sole wapnia. Sole te, poza uwalnianiem z płytek tromboplastyny, przyczyniają się
do uszczelniania ścian naczyń. Leczenie następstw krwotoków, polega przede wszystkim na
przetaczaniu krwi. Krew naleŜy podawać przez kilka dni po krwotoku, a ponadto uzupełniać
w miarę potrzeby ubytki wody. Szybkiej regeneracji krwinek czerwonych sprzyja podawanie
witaminy B12 i preparatów Ŝelaza. Szczególnie u młodych zwierząt środki te są niezbędne
w terapii przewlekłej, niezaleŜnie od doraźnie wstrzykniętej krwi. NaleŜy pamiętać o często
występującej niedokrwistości, która pogłębia skutki krwotoku [9, s. 19, 20, 21, 22, 23].
Czynności reanimacyjne
W przypadku zatrzymania funkcji oddychania i krąŜenia naleŜy podjąć natychmiast
(niezaleŜnie od przyczyny) następujące działania reanimacyjne:
A – zabezpieczyć drogi oddechowe
B – rozpocząć sztuczne oddychanie
W przypadku bezdechu lub utraty przytomności naleŜy pacjenta zaintubować i wdroŜyć
sztuczne oddychanie przy uŜyciu 100% tlenu (aparat do narkozy wziewnej, worek Ambu).
Psu podaje się początkowo dwa głębokie wdechy, trwające około 1,5–2 sekund. JeŜeli po 5–7
sekundach nie zaczyna oddychać spontanicznie, utrzymuje się sztuczne oddychanie
o częstotliwości 10–20 razy na minutę. Stosunek długości wdechu do wydechu wynosi 1 : 2.
C – zabezpieczyć układ krąŜenia
JeŜeli nie stwierdza się bicia serca lub tętna, wdraŜa się masaŜ serca. MasaŜu
zewnętrznego serca dokonuje się w prawym połoŜeniu bocznym. Klatkę piersiową uciska się
u małych psów bezpośrednio nad sercem, u duŜych psów w najszerszym miejscu klatki
piersiowej. U małych psów ucisk na klatkę piersiową nie moŜe być zbyt duŜy, aby nie
doprowadzić do jatrogennych złamań Ŝeber lub stłuczenia mięśnia sercowego. JeŜeli

28
reanimację prowadzi tylko jedna osoba, naleŜy ucisnąć klatkę piersiową 15 razy, a następnie
dokonać dwu głębokich wymuszonych wdechów (rytm 15 : 2). Liczba uderzeń serca u psów
poniŜej 7 kilogramów masy ciała wynosi 100–120/min, u psów większych 80–100/min. JeŜeli
są dwie osoby, ciśnienie w klatce piersiowej moŜe być optymalizowane przez jednoczesne
uciskanie i sztuczne oddychanie. W celu stwierdzenia skuteczności masaŜu serca bada się
jakość tętna. Przy niewystarczającej jakości tętna technika uciskania klatki piersiowej musi
zostać poprawiona.
Bezpośredni masaŜ serca przy otwartej klatce piersiowej jest zdecydowanie bardziej
skuteczny niŜ masaŜ zewnętrzny, szczególnie u duŜych psów powyŜej 20 kg masy ciała.
W przypadku urazów ściany klatki piersiowej masaŜ „na otwartym sercu", aby rzeczywiście
był skuteczny, musi być rozpoczęty w ciągu 5 minut. Dlatego najczęściej jest moŜliwy tylko
przy zatrzymaniu akcji serca na sali operacyjnej. JeŜeli masaŜ bezpośredni serca rozpoczyna
się dopiero po 10 minutach masaŜu zewnętrznego, to bardzo rzadko ma jeszcze jakieś
znaczenie. Tak szybko jak to tylko moŜliwe naleŜy takŜe załoŜyć psu odprowadzenia EKG.
Bez odczytu EKG niemoŜliwe jest wdroŜenie dalszych, swoistych procedur leczniczych.
D – leki, defibrylacja
NajwaŜniejszymi lekami wspomagającymi pracę serca są adrenalina, atropina, lidokaina
i nalokson. Leki naczynioaktywne, jak adrenalina, powinny być podawane moŜliwie jak
najwcześniej i najlepiej dotchawiczo. Podanie dotchawicze zdecydowanie przewyŜsza swą
skutecznością podanie przez kateter doŜylny. Podanie dosercowe niesie ze sobą więcej
niebezpieczeństw niŜ korzyści i powinno być stosowane jedynie w przypadku otwartej klatki
piersiowej.
Do podania dotchawiczego leki muszą być rozcieńczone, w co najmniej 10 ml NaCI
i wstrzyknięte głęboko dotchawiczo tak, aby mogły się dostać szybko do krąŜenia
wieńcowego. Najkorzystniej jest podać lek za pomocą cewnika wprowadzonego do rurki
dotchawiczej, a następnie wykonać u psa od 4 do 5 głębokich wdechów wymuszonych, by lek
jak najszybciej spłynął w kierunku płuc. Lek jest w płucach dobrze resorbowany i dostaje się
bezpośrednio do serca.
Cewnik doŜylny zakłada się, gdy pozwolą na to okoliczności lub są do dyspozycji „wolne
ręce”. Podawanie większych ilości sterylnego roztworu NaCl lub płynu Ringera z dodatkiem
mleczanów ma sens jedynie wtedy, gdy przyczyną zatrzymania akcji serca była hipowolemia.
Niepotrzebne, nadmierne podawanie płynów we wlewach wpływa niekorzystnie na ukrwienie
mózgu i serca oraz upośledza zaopatrzenie tkanek w 02 [8, s. 239, 240].
Środki podejmowane w celu wspomoŜenia akcji serca
W przypadku migotania komór najskuteczniejszym środkiem zaradczym jest defibrylacja
elektryczna. JeŜeli defibrylacja nie skutkuje, naleŜy podać adrenalinę i ponowić próbę
defibrylacji. Defibrylacja jest tym skuteczniejsza, im wcześniej zaczyna się ją przeprowadzać.
JeŜeli defibrylacja trwa juŜ ok. 5–15 minut, defibrylacja rzadko odnosi skutek. PoniewaŜ
konieczna do przeprowadzenia tego zabiegu aparatura jest dostępna jedynie w niewielu
lecznicach, nie będą omawiane szczegóły postępowania przy defibrylacji elektrycznej.
Skuteczność defibrylacji chemicznej budzi wątpliwości, dlatego jest odrzucana przez
wielu praktyków. Niestety, jedynie niewielu lekarzy weterynarii dysponuje defibrylatorem
elektrycznym i jest biegłych w jego uŜywaniu. Dysocjacja elektromechaniczna (zachowana
elektryczna aktywność serca bez odpowiedniej aktywności mechanicznej serca), tzn. brak
kurczliwości (brak wyrzutu krwi lub tętna), jest leczona podaniami naloksonu i adrenaliny.
Wcześniejsze podanie naloksonu powinno zwiększyć skuteczność działania noradrenaliny.
W przypadku asystolii komorowej (brak zarówno aktywności elektrycznej, jak
i mechanicznej serca) rokowanie jest niepomyślne. Uwaga: 20 sekund po ustaniu akcji serca
źrenice zaczynają się rozszerzać. Szerokie rozwarcie źrenic nie jest toŜsame
z nieodwracalnymi uszkodzeniami neurologicznymi. MoŜe być na przykład spowodowane

29
przez niektóre leki (adrenalina, atropina). Normalizacja stanu rozwarcia się źrenic jest
wskazówką skuteczności prowadzonych zabiegów, nie oznacza jednak, Ŝe moŜna przerwać
akcję reanimacyjną.
Rokowanie – jeśli zabiegi reanimacyjne są początkowo skuteczne, ryzyko ponownego
ustania akcji serca w ciągu najbliŜszej godziny jest nadal duŜe. Obrzęk płuc i mózgu,
rozproszone wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC), uszkodzenia po reperfuzji, a takŜe
zaburzenia rytmu serca i osłabienie mięśnia sercowego, są częstymi powikłaniami, które
naleŜy rozpoznać w odpowiednim czasie i skutecznie im przeciwdziałać. Nie dziwi, więc, Ŝe
na dalszą metę jedynie mniej niŜ 5% psów przeŜywa zatrzymanie akcji serca [8, s. 240].
Etap 2. Faza diagnostyki i stabilizacji
W momencie usunięcia lub skutecznego zapobieŜenia stanom bezpośrednio
zagraŜającym Ŝyciu pacjenta, gdy jego stan uległ stabilizacji, nadchodzi czas, aby przejść do
drugiego etapu leczenia przez lekarza weterynarii. Zadaniem tego etapu postępowania jest
uzyskanie, na podstawie ujednoliconej, systematycznej diagnostyki, informacji na temat
zranień i uszkodzeń poszczególnych narządów i okolic ciała pacjenta. Pozwoli to na
rozpoznanie przypadków wymagających pilnych operacji wczesnych lub ratunkowych.
Dalszym celem jest uzyskanie, przez odpowiednie zabiegi, takiego stanu pacjenta, który
umoŜliwia przeprowadzenie zabiegów operacyjnych „ratujących Ŝycie lub funkcje organów”
albo przygotowanie do transportu do specjalistycznej kliniki tych pacjentów, których leczenie
i obserwacja pooperacyjna przekraczają moŜliwości własnej praktyki.
Faza diagnostyki – umoŜliwia uzupełnienie uzyskanych uprzednio podstawowych danych
klinicznych, takich jak ciepłota ciała, tętno, oddechy, barwa błon śluzowych i inne,
o dokładne kliniczne badanie ogólne. Dopiero na tej podstawie uzyskuje się pełny wywiad.
Wyniki badań laboratoryjnych krwi (hematokryt, stęŜenie protein, mocznika i elektrolitów)
oraz moczu uzupełniają wyniki badania klinicznego. Są to takŜe obiektywne parametry
pozwalające na ocenę dalszego przypuszczalnego rozwoju stanu pacjenta. Badania
gazometryczne krwi tętniczej w celu oceny równowagi kwasowo–zasadowej, a takŜe stopnia
wysycenia krwi tlenem lub CO2, są bardzo pomocne, wymagają jednak specjalistycznego
oprzyrządowania. W tej fazie dochodzi do wykonania pierwszych badań technikami
obrazującymi. U kaŜdego z pacjentów powypadkowych konieczne jest wykonanie
rentgenogramu klatki piersiowej. Przeglądowe zdjęcia kręgosłupa i jamy brzusznej wraz
z miednicą są takŜe bardzo cenne w przypadkach urazów kończyn tylnych i za kaŜdym razem
powinny być uzupełnione celowym badaniem ultrasonograficznym. Znaczenie wykonania
zdjęcia rentgenowskiego jest wsparte wynikami obserwacji, Ŝe u 30% wszystkich zwierząt
powypadkowych występują ukryte urazy klatki piersiowej, które nie dają Ŝadnych wyraźnych
objawów. Bezdech pojawia się dopiero po utracie około 70–75% objętości oddechowej,
poniewaŜ u zdrowych psów istnieje duŜa objętość rezerwowa. Znieczulenie stosowane do
operacyjnego zaopatrzenia urazów powypadkowych upośledza własne mechanizmy
kompensacyjne ciała pacjenta. MoŜe, w przypadku nierozpoznanych urazów klatki
piersiowej, łatwo prowadzić do komplikacji lub nawet nieoczekiwanego zejścia śmiertelnego
pacjenta.
W zaleŜności od wyników badań klinicznych, radiologicznych i (lub)
ultrasonograficznych wskazane jest wykonanie nakłucia klatki piersiowej w celu usunięcia
płynu lub powietrza z jamy klatki piersiowej i (lub) nakłucia jamy otrzewnowej albo jej
płukania. W celu oceny stanu ogólnego psa po urazie i skuteczności stosowanych zabiegów
naleŜy wziąć pod uwagę następujące działania uzupełniające:
− wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego w celu ciągłej kontroli ilości
produkowanego moczu (ocena stopnia perfuzji nerek i integralności pęcherza
moczowego!),

30
− wprowadzenie cewnika do duŜych naczyń Ŝylnych w celu monitorowania zmian ciśnienia
w duŜych Ŝyłach oraz pobierania próbek krwi,
− wprowadzenie cewnika tętniczego w celu inwazyjnego (bezpośredniego) mierzenia
ciśnienia krwi, a takŜe pobierania próbek krwi tętniczej, słuŜących do oceny wysycenia
krwi tlenem (ciśnienie parcjalne O2),
− nieinwazyjne (pośrednie) mierzenie ciśnienia krwi za pomocą mankietu
sfigmomanometru w celu kontrolowania stanu układu krąŜenia,
− kontrola za pomocą EKG w celu wczesnego wykrycia zaburzeń rytmu komorowego
(urazowe zapalenie mięśnia sercowego),
− pulsoksymetria w celu oceny jakości tętna i stopnia nasycenia krwi tętniczej tlenem,
a dzięki temu ocena zaopatrzenia tkanek w tlen.
Diagnostyka urazów klatki piersiowej i jamy brzusznej ma najwyŜszy priorytet. Dopiero,
gdy zostanie ona skutecznie przeprowadzona, a funkcje Ŝyciowe ulegną stabilizacji, moŜna
rozpocząć inne badania specjalistyczne. Przy podejrzeniu złamań lub zwichnięć, jeśli jest to
moŜliwe bez niepotrzebnego obciąŜenia psa, równolegle z rentgenogramem klatki piersiowej
wykonuje się zdjęcia rentgenowskie dotkniętej urazem kończyny.
Faza stabilizacji – naleŜy na pierwszym miejscu uwzględnić kontynuowanie leczenia
wlewami, w celu utrzymania odpowiedniego ciśnienia krwi. Następnie, poprzez bardzo
dokładną obserwację, naleŜy rozpoznać pojawiające się komplikacje juŜ w stadium
początkowym i natychmiast im przeciwdziałać. W przypadku utrzymujących się ubytków
krwi trzeba dokonać uzupełnienia nośników tlenu (świeŜa pełna krew, która nie powinna być
pobrana wcześniej niŜ przed 48 godzinami). W przypadku wentylowej odmy opłucnowej
konieczne jest dokonywanie wielokrotnych punkcji klatki piersiowej w celu dekompresji
płuc. JeŜeli taka dekompresja nie jest wystarczająca, naleŜy wziąć pod uwagę moŜliwość
załoŜenia stałego kateteru do jamy klatki piersiowej.
Do dalszych czynności leczniczych tego etapu naleŜy pierwotne zaopatrzenie ran, a takŜe
czasowe unieruchomienie przemieszczonych złamań i zwichniętych stawów. W przypadku
ran decyzję o moŜliwości ostatecznego zaopatrzenia rany (pierwotne zszycie rany) lub
podjęcia leczenia czasowego (przykrycie rany sterylnym opatrunkiem lub ustalenie za
pomocą szyny) naleŜy podejmować w zaleŜności od konkretnego przypadku [8, s. 240, 241].
Etap 3. Przeprowadzanie operacji wczesnych lub ratunkowych, podtrzymujących Ŝycie
lub funkcje narządów
Gdy osiągnie się juŜ stabilizację stanu pacjenta, naleŜy zaopatrzyć te wszystkie urazy,
które bez chirurgicznej ingerencji mogą prowadzić do powikłań zagraŜających Ŝyciu pacjenta
lub utraty narządów albo kończyn. W poniŜszym tekście skrótowo odniesiono się do
poszczególnych części ciała. Kolejność przedstawienia nie przekłada się na priorytety
zaopatrzenia chirurgicznego.
Urazy głowy
Zabiegów leczniczych wymagają krwotoki, złamania kości czaszki, złamania otwarte lub
takie, w których wyniku fragmenty kostne zostały przemieszczone na obszar mózgu.
Perforujące urazy gałki ocznej wymagają ratunkowego zaopatrzenia chirurgicznego
i przekazania do kliniki okulistycznej w ciągu pierwszych godzin po urazie. W tej wczesnej
fazie postępowania chirurgicznego z reguły nie dokonuje się ostatecznego zaopatrzenia
zranień twarzy lub czaszki. Jedynie otwarte urazy trzewioczaszki, a takŜe niestabilne
złamania Ŝuchwy, są prowizorycznie zaopatrywane. Zabiegi te przeprowadzane są
synchronicznie z innymi wczesnymi operacjami ratunkowymi.
Urazy klatki piersiowej
Większość zamkniętych urazów klatki piersiowej (urazów wewnątrzpiersiowych) moŜe
być leczona metodami zachowawczymi, np. za pomocą drenaŜu opłucnej. Jedynie rzadko, np.

Technik.weterynarii 11

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.weterynarii 11

Similar to Technik.weterynarii 11 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.weterynarii 11