2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1)
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Alicja Jędrzejczyk
Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym
322[03].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Paweł Szymczyk
Opracowanie redakcyjne:
lek. stom. Alicja Jędrzejczyk
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.02
„Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu dekontaminacji i BHP w gabinecie
stomatologicznym
6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Dezynfekcja 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Sterylizacja 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 20
5. Sprawdzian osiągnięć 21
6. Literatura 25

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącej
dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do
realizacji jednostki modułowej,
– cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz po przeprowadzeniu procesu kształcenia,
– materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne,
– pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,
– ćwiczenia do samodzielnego wykonania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz
wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności
praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,
– sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu wszystkich programu modułowej pozwoli ocenić
poziom nabytych umiejętności,
– wykaz literatury.
Schemat układu jednostek modułowych
322[03].Z2.01
Organizacja pracy w gabinecie
stomatologicznym
322[03].Z2.02
Prowadzenie dekontaminacji
w gabinecie stomatologicznym
322[03].Z2.03
Zapobieganie próchnicy zębów
322[03].Z2.04
Zapobieganie chorobom błony śluzowej
jamy ustnej i przyzębia
322[03].Z2.05
Wykonywanie podstawowych zabiegów
profilaktyczno-leczniczych
322[03].Z2
Profilaktyka i leczenie chorób narządu Ŝucia

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− organizować stanowisko pracy w gabinecie,
− przeprowadzać podstawowe badania stomatologiczne,
− przeprowadzać zabiegi w codziennej praktyce stomatologicznej,
− posługiwać się podstawowymi urządzeniami i narzędziami potrzebnymi do pracy
w gabinecie stomatologicznym,
− stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
− udzielać pierwszej pomocy,
− korzystać ze źródeł informacji,
− formułować wnioski.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wyjaśnić pojęcia: dekontaminacja, dezynfekcja, sterylizacja, aseptyka i antyseptyka,
− scharakteryzować metody dekontaminacji stosowane w gabinecie stomatologicznym,
− określić zasady postępowania z narzędziami oraz bielizną medyczną stosowanymi
podczas zabiegów stomatologicznych,
− zastosować procedury postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skaŜonym
biologicznie,
− rozróŜnić środki do dezynfekcji stosowane w stomatologii i określić zakres ich działania,
− dobrać środki do dezynfekcji narzędzi i powierzchni w gabinecie stomatologicznym,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− określić procedury przygotowania roztworów i stosowania środków dezynfekcyjnych,
− przygotować roztwory środków dezynfekcyjnych stosowane w gabinetach dentystycznych,
zgodnie z zaleceniami producenta,
− przeprowadzić dezynfekcję narzędzi i stanowisk pracy,
− umyć i wysuszyć narzędzia stosowane podczas zabiegów stomatologicznych oraz
powierzchnię stanowiska pracy,
− przeprowadzić przegląd narzędzi i dokonać ich segregacji,
− rozróŜnić metody sterylizacji,
− określić parametry i zakres zastosowania poszczególnych metod sterylizacji,
− określić zasady załadunku komory sterylizatora parowego,
− przygotować narzędzia, materiały opatrunkowe i bieliznę zabiegową do sterylizacji,
− scharakteryzować materiały opakowaniowe stosowane podczas sterylizacji,
− określić techniki przygotowywania pakietów sterylizacyjnych,
− przygotować pakiet sterylizacyjny,
− załadować komorę autoklawu i przeprowadzić cykl sterylizacji w autoklawie,
− określić sposoby kontroli procesów sterylizacji,
− przeprowadzić kontrolę procesu sterylizacji,
− zastosować wskaźniki kontroli procesów sterylizacji,
− określić zasady i terminy przechowywania sterylnych narzędzi stomatologicznych,
materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej,
− sporządzić dokumentację procesu sterylizacji,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej,
ochrony od poraŜenia prądem elektrycznym oraz ochrony środowiska.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu dekontaminacji i BHP
w gabinecie stomatologicznym
4.1.1. Materiał nauczania
Personel medyczny i pacjenci w gabinecie stomatologicznym naraŜeni są na kontakt
z róŜnymi drobnoustrojami. Jama ustna jest polem zabiegowym, w którym mogą występować:
– wirusy,
– bakterie,
– grzyby,
– spory.
W trakcie wykonywania zabiegów mogą być one przenoszone przez:
– kontakt bezpośredni,
– kontakt pośredni,
– wszczepienie,
– układ oddechowy (droga kropelkowa).
Zapobieganie zakaŜeniom krzyŜowym polega na przestrzeganiu odpowiednich procedur
w gabinecie stomatologicznym, pracowni rtg, w laboratorium protetycznym przez:
− działanie aseptyczne,
− dezynfekcję i sterylizację narzędzi,
− sterylizację materiałów opatrunkowych,
− odpowiednie przechowywanie narzędzi,
− odkaŜanie powierzchni,
− utrzymanie w czystości bielizny zabiegowej.
Dekontaminacja to usunięcie i dezaktywacja zanieczyszczeń i substancji szkodliwych
z przedmiotów, powierzchni, ludzi w celu ich oczyszczenia. Do metod dekontaminacji
w gabinecie stomatologicznym zaliczamy
− dezynfekcję,
− sterylizację.
Aseptyka to działanie zapobiegające zakaŜeniu lub zanieczyszczeniu drobnoustrojami
ludzi, powietrza, narzędzi, materiałów, leków i pomieszczeń.
Postępowanie aseptyczne polega na:
– właściwej dezynfekcji i sterylizacji,
– odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów oraz materiałów
pomocniczych,
– uŜywaniu sterylnych narzędzi,
– stosowaniu sprzętu jednorazowego uŜytku,
– stosowaniu barier ochronnych (masek rękawiczek, fartuchów),
– przestrzeganiu higieny osobistej.
Antyseptyka to postępowanie zmierzające do hamowania wzrostu drobnoustrojów lub
ich całkowitej eliminacji.
Dezynfekcja to niszczenie za pomocą wysokich temperatur lub środków chemicznych
drobnoustrojów patologicznych oraz ich produktów przemiany materii. Przykładem jest
dezynfekcja narzędzi, działanie lampy bakteriobójczej.
Sterylizacja to proces zmierzający do całkowitej eliminacji wszelkich form
drobnoustrojów (takŜe form przetrwalnikowych).

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
Gabinet stomatologiczny, jak kaŜde inne miejsce musi spełniać wszystkie wymogi
potrzebne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i pacjentów. Nad bezpieczeństwem
i higieną pracy nadzór sprawuje PIP (Państwowa Inspekcja Pracy).
Pracodawca musi zapewnić moŜliwość:
− odpowiedniej higieny (mycie, dezynfekcja, jednorazowe środki ochrony),
− odpowiedniego gospodarowania środkami chemicznymi (przechowywanie, oznakowanie,
uŜywanie, utylizacja),
− zapoznania się z instrukcją p/poŜarową i p/poraŜeniową,
− zapoznania się ze sposobami ochrony przed innymi niebezpiecznymi czynnikami
(promieniowanie, wysokie ciśnienie).
Z uwagi na uŜywanie w gabinecie urządzeń:
– ciśnieniowych,
– laserowych,
– radiologicznych,
– lamp bakteriobójczych,
musi być zapewnione prawidłowe ich funkcjonowanie, konserwacja, instrukcje oraz
szkolenia w zakresie obsługi. WaŜne są informacje o postępowaniu w razie ich awarii lub
uszkodzenia.
Czynniki stanowiące zagroŜenie w gabinecie stomatologicznym to:
− promieniowanie jonizujące,
− promieniowanie laserowe
− promieniowanie nadfioletowe,
− skaŜony materiał odpadowy,
− poraŜenie prądem,
− poŜar.
RTG
Fartuch ołowiany dla pacjenta, dozymetry kieszonkowe, parawany lub ściany
osłaniające dla personelu
LASER Okulary ochronne o odpowiednich parametrach dla pacjenta i personelu
Promieniowanie
nadfioletowe
Stosowanie lamp bakteriobójczych tylko po opuszczeniu przez ludzi
Rys. 1. Przykładowe sposoby ochrony
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2005 r. określa wymagania jakim powinny
sprostać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny słuŜący do wykonywania praktyki
lekarskiej.
Przepisy bezpieczeństwa równieŜ określają, jakie wymogi muszą spełniać budynki
i pomieszczenia.
Ochronę od poraŜenia prądem zapewniamy przez zerowanie i uziemienie instalacji
energetycznej oraz przez obecność odpowiedniego centralnego wyłącznika. Przepisy
p/poŜarowe mówią o zapewnieniu prawidłowej wentylacji przewodów odprowadzających,
szczelności instalacji gazowej. Palniki na propan-butan czy spirytus mogą być uŜywane tylko
w odpowiedniej, bezpiecznej odległości od materiałów łatwopalnych.
Oprócz aktów prawnych dotyczących budynków, pomieszczeń i sprzętu bardzo waŜne
jest prawidłowe obchodzenie się z odpadami.
Postępowanie z odpadami reguluje ustawa z 27.04.2001 r. – Dz. U. nr 62, poz. 268;
Dz. U. z 2001 r. nr 112, poz. 1206.

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Dla zapewnienia ochrony środowiska naleŜy je segregować, odpowiednio składować oraz
utylizować.
Postępowanie będzie się róŜniło w zaleŜności od odpadu:
– odpady tzw. gospodarcze moŜemy wyrzucać razem z komunalnymi,
– odpady do recyklingu w zaleŜności od firmy, która je odbiera (resztki amalgamatu, rtęci,
płynów z wywoływarek filmów RTG),
– leki zgodnie z instrukcją nadzoru farmaceutycznego,
– resztę składujemy w specjalnych workach i zlecamy utylizację specjalnej firmie.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega postępowanie aseptyczne?
2. Co to jest aseptyka?
3. Co to jest antyseptyka?
4. Czym róŜni się dezynfekcja od sterylizacji?
5. Jak zapobiegamy zakaŜeniom krzyŜowym?
6. Jakie są zasady ochrony przeciwpoŜarowej?
7. Jakie są sposoby ochrony pacjenta i personelu przed róŜnymi rodzajami promieniowania
w gabinecie?
8. Jaką drogą mogą być przenoszone drobnoustroje?
9. Na czym polega ochrona środowiska w gabinecie stomatologicznym?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zdefiniuj i podaj przykłady podstawowych pojęć związanych z dekontaminacją
w gabinecie stomatologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować tabelę według wzoru,
2) zdefiniować podstawowe pojęcia związane z dekontaminacją,
3) podać przykłady do kaŜdej definicji,
4) uzupełnić tabelę,
5) dokonać analizy ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.
Lp. Definicja Przykłady działania
1
2
3

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– zarządzenia, instrukcje, procedury.
Ćwiczenie 2
Określ czynniki zagraŜające zdrowiu w gabinecie stomatologicznym, podaj sposoby
zapobiegania im.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować tabelę według wzoru,
2) określić czynniki zagraŜające zdrowiu w gabinecie stomatologicznym,
3) podać sposoby zapobiegania zagroŜeniom,
4) uzupełnić tabelę,
5) dokonać analizy ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.
Nr Czynniki stanowiące zagroŜenie Sposoby zapobiegania zagroŜeniom
1
2
3
4
5
6
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– zarządzenia, instrukcje, procedury.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia aseptyka, dezynfekcja, sterylizacja?
2) wymienić rodzaje zagroŜeń występujących w gabinecie?
3) wskazać przykłady zapobiegania zagroŜeniom?
4) dobrać sposób ochrony w zaleŜności od szkodliwego czynnika?

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
4.2. Dezynfekcja
4.2.1. Materiał nauczania
W wyniku dezynfekcji powinniśmy uzyskać wysoki poziom czystości mikrobiologicznej,
zniszczyć formy wegetatywne bakterii, wirusów i grzybów.
Rys. 2. Podział metod dezynfekcyjnych
Dezynfekcja fizyczna
Wyparzanie jest metodą, dzięki której uzyskujemy duŜą skuteczność dezynfekcyjną tylko
pod warunkiem dokładnego umycia narzędzi przed jej wykonaniem. Jest uwaŜana za metodę
przestarzałą ze względu na obecność na rynku autoklawów.
Spalanie stosowane jest do utylizacji odpadów medycznych.
Promieniowanie UV słuŜy do dezynfekcji powietrza oraz powierzchni. Nie jest jednak
metodą w pełni skuteczną, ze względu na niską penetrację promieni oraz brak skuteczności
w obszarach zacienionych.
Dezynfekcja mechaniczna
Sanityzacja jest to mechaniczne usuwanie bakterii. Uzyskujemy ją przez sprzątanie
i wietrzenie.
Dezynfekcja chemiczna
Alternatywą dla lamp UV są techniki fumigacyjne. Przez działanie tzw. mgły dokonujemy
dezynfekcji (opryskujemy powierzchnię aerozolem ze środka dezynfekcyjnego,
pozostawiamy do odparowania). Przy tej technice nie wycieramy powierzchni, aktywność tej
dezynfekcji pojawia się w chwili rozpylenia środka w pomieszczeniu i działa zarówno na
zroszone przedmioty jak i na samo powietrze w pomieszczeniu.
Do dezynfekcji chemicznej stosowane są środki o róŜnym składzie. Mogą one zawierać:
– aldehydy,
– alkohole,
– aktywny chlor,
– związki amoniowe,
– nadtlenowe.
dezynfekcja
fizyczna chemiczna
– wyparzanie (gotowanie),
– spalanie (odpady),
– promieniowanie UV
(lampy bakteriobójcze).
– stosowanie roztworów
chemicznych
(moczenie, mycie,
fumigacja)
mechaniczna
sanityzacja

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Preparaty te muszą charakteryzować się szerokim spektrum działania, tzn. wykazywać
aktywność w stosunku do:
– bakterii(B),
– wirusów(V),
– grzybów(F),
– prątków gruźlicy(TbC),
– spor(S),
– oraz nie mogą utrwalać zanieczyszczeń organicznych.
Zakres biobójczy musi być umieszczony na opakowaniu. Wszystkie środki znajdujące się
na rynku podlegają ustawom:
– wyrobach medycznych,
– produktach biobójczych,
– prawu farmaceutycznemu.
Muszą być one dopuszczone do obrotu, mieć świadectwo rejestracji, posiadać znak CE.
Obecne przepisy zmierzają do wydzielenia specjalnego pomieszczenia do dezynfekcji
i sterylizacji podzielonego na strefę czysta i brudną. Powinno ono zawierać:
– sterylizator (autoklaw),
– myjkę ultradźwiękową lub dezynfektor,
– zgrzewarkę,
– destylarkę,
– duŜy blat,
– dwukomorowy zlew,
– umywalkę,
– pojemniki na preparaty,
– sterylizator kulkowy.
Rys. 3. Sterylizator kulkowy [2]

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Rys. 4. Myjka ultradźwiękowa [2]
Rys. 5. Autoklaw [2]
W gabinecie nie stosujemy jednego środka do wszystkich procedur. Roztwory uŜytkowe
przygotowujemy wg instrukcji bezpośrednio przed uŜyciem i codziennie wymieniamy. Jeśli
zachodzi potrzeba to nawet kilkakrotnie w ciągu dnia (np. przy duŜym zanieczyszczeniu
materiałem biologicznym). Musimy zwrócić uwagę na skład i sposób przygotowania.
Niektóre preparaty uŜywamy zaraz po sporządzeniu, inne z aktywatorem dopiero po czasie
aktywacji roztworu. Roztwory uŜytkowe nie mogą niszczyć narzędzi i draŜnić swym
zapachem, muszą charakteryzować się trwałością. Środki do wierteł, które uŜywamy bez
rozcieńczania muszą posiadać właściwości usuwania resztek zębiny.
Do przygotowania roztworów stosujemy pojemniki odpowiedniej wielkości, z sitem
i szczelną pokrywą. Pojemnik powinien być podpisany nazwą i stęŜeniem środka. Po uŜyciu
powinien być dokładnie umyty.
Reguły stosowane do liczenia stęŜeń i ilości środka:
– 1 g wody = 1 ml (1 cm3
),
– ms – liczba gramów substancji,
– mr – liczba gramów roztworu,

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
– Cp – stęŜenie procentowe roztworu,
– mw – liczba gramów wody.
Do obliczania stęŜenia procentowego roztworu korzystamy ze wzoru:
r
s
m
m
Cp
⋅
=
%100
Masę wody obliczamy według wzoru:
srw mmm −=
Przykład 1
Przygotować 2000 ml 6% roztworu preparatu X.
Obliczamy ms:
r
s
m
m
Cp
⋅
=
%100
%100
r
s
mCp
m
⋅
=
%100
2000%6 ⋅
=sm
mlms 120=
Obliczamy masę wody:
srw mmm −=
1202000 −=wm
mlmw 1880=
Odpowiedź: Aby przygotować 2000 ml 6% roztworu naleŜy do 1880 ml wody dodać 120 ml
preparatu.
Przykład 2
Przygotować 4 l preparatu z przykładu 1.
Obliczenie:
4 l = 4000 ml
na 2000 ml potrzebnych było 120 ml preparatu i 1880 ml wody
to na 4000 ml będzie potrzebne:
2 · 120 ml = 240 ml preparatu
2 · 188 ml = 3760 ml wody.
Do tak przygotowanego roztworu wkładamy uŜyte narzędzia.
Ze względu na sposób zastosowania dzielimy je na kategorie:
1) narzędzia, które mają kontakt z uszkodzoną tkanką muszą być sterylne,
2) narzędzia, które mają kontakt z nieuszkodzoną błoną śluzową powinny być sterylne lub
3) posiadać wysoki poziom dezynfekcji,
4) narzędzia, które mają tylko kontakt z nieuszkodzoną skórą muszą być umyte
i zdezynfekowane.

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Dezynfekcja Mycie
Płukanie
i suszenie
Segregacja Pakowanie Sterylizacja
Rys. 6. Przygotowanie uŜytych narzędzi do sterylizacji
Dezynfekcja
Narzędzia naleŜy całkowicie zanurzyć w roztworze natychmiast po uŜyciu
(niedopuszczalne jest zaschnięcie na nich substancji organicznej). NaleŜy przestrzegać
odpowiedniego stęŜenia preparatu, zakresu i czasu działania.
Mycie
Następnie musimy je dokładnie umyć. MoŜna to robić ręcznie (większe zagroŜenie
personelu) lub mechanicznie (za pomocą myjek ultradźwiękowych, dezynfektorów).
Płukanie i suszenie
Po wymyciu narzędzia naleŜy wypłukać w przegotowanej lub destylowanej wodzie
i wysuszyć. Sprawdzić dokładność mycia i skompletować w odpowiednie zestawy. Pakiety
mogą zawierać narzędzia dla jednego pacjenta, bądź zestawy dla danych procedur
leczniczych (zabiegi chirurgiczne, periodontologiczne).
Pakowanie
Wszystkie nadające się do sterylizacji artykuły powinny być opakowane. Dostępne są
róŜne typy opakowań: jednorazowe (papier, włóknina, torebki i rękawy papierowo-foliowe)
i wielorazowe (pojemniki sterylizacyjne). Do ich wnętrza wkładamy paski kontroli chemicznej
procesu sterylizacji.
Sterylizacja następny etap dekontaminacji.
Końcówki stomatologiczne
Kątnice, prostnice i turbiny dezynfekujemy i myjemy w specjalnych aparatach, które
jednocześnie je konserwują a następnie pakujemy i sterylizujemy w autoklawie. Na rynku są
urządzenia, które wykonują wszystkie te czynności łącznie ze sterylizacją.
Wyciski i prace protetyczne
Po dezynfekcji w preparatach nienaruszających struktury wycisków, umieszczamy je
w jednorazowych, opisanych i szczelnie zamkniętych pudełkach lub torebkach z zamykaniem
typu strunowego.
Bielizna ochronna i zabiegowa
Fartuchy i serwety muszą być prane w temperaturze 65–70°C z zastosowaniem detergentu
(dezynfekująco-piorącego).
Zasadą jest, Ŝe stosujemy jak najwięcej sprzętu jednorazowego (rękawiczki, kubeczki,
tacki, końcówki do ślinociągu, serwetki, ochraniacze na zagłówki). Sprzęt ten musi być
zmieniany po kaŜdym pacjencie. W związku z tym produkowana jest duŜa ilość odpadów
medycznych.
Muszą być one bezpiecznie składowane i utylizowane przez specjalistyczne firmy.
Strzykawki, igły, skalpele i inne ostre przedmioty usuwamy do specjalnych pojemników.
Zabezpieczają one przed ewentualnym zakłuciem i skaŜeniem. Odpady powstałe w procesie
leczenia wyrzucamy do pojemników wyłoŜonych workami foliowymi. Po kaŜdym dniu pracy
worki usuwamy z gabinetu. Gromadzimy w specjalnym, bezpiecznym pomieszczeniu
w grubych, trudnych do rozerwania workach foliowych. Stąd zostają odebrane przez transport
firmy zajmującej się utylizacją.

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie środki stosujemy do dezynfekcji?
2. Czym musi charakteryzować się środek dezynfekcyjny?
3. Jak obliczamy stęŜenie procentowe i ilość potrzebnego środka dezynfekcyjnego?
4. Jak obliczamy ilość potrzebnego roztworu roboczego?
5. Jak dzielimy metody dezynfekcyjne?
6. Jaka jest procedura przygotowania narzędzi do sterylizacji?
7. Jak naleŜy pakować i oznaczać narzędzia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj 4% roztwór środka dezynfekcyjnego X w ilości 4 litrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP i ergonomii pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) obliczyć wskazane w poleceniu ilości środka oraz wody,
4) przedstawić wyliczenia,
5) przygotować wanienkę do dezynfekcji, wodę, środek oraz miarkę,
6) odmierzyć potrzebne ilości poszczególnych składowych roztworu,
7) zaprezentować ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− kalkulator i kartka papieru,
− wanienka do dezynfekcji,
− miarka,
− środek X,
− woda,
− odzieŜ ochronna (fartuch, rękawiczki, maseczka).
Ćwiczenie 2
Przedstaw schematycznie sposób dekontaminacji narzędzi po uŜyciu ich u pacjenta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) narysować schemat,
4) dokonać analizy schematu,
5) zaprezentować wyniki.

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– wzór schematu,
– zarządzenia,
– czasopisma zawodowe.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) obliczyć stęŜenia roztworów roboczych?
2) zdezynfekować narzędzia zgodnie z obowiązującymi procedurami?
3) scharakteryzować proces przygotowania narzędzi do sterylizacji?
4) scharakteryzować podział środków dezynfekcyjnych?
5) dobrać odpowiednie opakowania do narzędzi?
UŜyte narzędzia

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.3. Sterylizacja
4.3.1. Materiał nauczania
Po etapie dokładnej dezynfekcji przystępujemy do sterylizacji.
Rys. 7. Rodzaje sterylizacji
Metody niskotemperaturowe stosowane są dla sprzętu termolabilnego, czyli wraŜliwego
na wysoką temperaturę.
Gazowanie chlorkiem etylenu jest metodą bardzo skuteczną, lecz ma teŜ działanie
uboczne (toksyczny gaz wnika w głąb tworzyw). Przedmioty po jego działaniu trzeba poddać
degazacji. Gazowanie formaldehydem jest obecnie rzadko stosowane.
Sterylizacja plazmowa wykorzystuje nadtlenek wodoru, który w niskiej temperaturze
przechodzi w stan plazmy.
Sterylizacja chemiczna jest dopuszczalna tylko w sytuacjach awaryjnych. Narzędzia
poddane działaniu środka chemicznego muszą być natychmiast uŜyte.
Metody termiczne (wysokotemperaturowe) stosujemy dla sprzętów do tego przeznaczonych.
Stosowanie sterylizatorów na suche powietrze jest obecnie w gabinetach zakazane. Jest to metoda
dobra dla takich materiałów, których nie moŜemy wyjaławiać za pomocą pary (np.: pudry,
wazelina, oleje). W autoklawach wyjaławiamy narzędzia:
− nieopakowane do natychmiastowego uŜycia,
− opakowane, które moŜna przechowywać dłuŜej.
Pakowanie
Stosujemy tu pojemniki metalowe lub kasety, torebki lub rękawy foliowo-papierowe,
papier, włókninę. NaleŜy dobrać odpowiedni rozmiar opakowania tak, aby narzędzia nie były
upchnięte ani zbyt luźne. Pakujemy je pojedynczo lub pakietujemy w zestawy dla jednego
pacjenta. Tak przygotowane narzędzia poddajemy działaniu czynników sterylizacyjnych.
Następnie po zakończonym cyklu opisujemy i znakujemy.
Na opakowaniu musi się znaleźć: numer cyklu, data i ewentualnie nr sterylizatora (pisak
wodoodporny, metkownica, pieczątka).
Sterylizacja
wysokotemperaturowa niskotemperaturowa
− sterylizatory suche,
− autoklawy.
− gazowanie chlorkiem etylenu,
− gazowanie formaldehydem,
− sterylizacja plazmą,
− chemiczna.

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Przechowywanie
Sterylność zawartości opakowań i tym samym długość ich przechowywania zaleŜy od
sposobu pakowania, obchodzenia się z nimi i magazynowania. NaleŜy do minimum
ograniczyć przenoszenie, przekładanie i transportowanie, aby nie uszkodzić opakowań.
NaleŜy sprawdzić dokładność suszenia (wilgotny pakiet uwaŜa się za niesterylny). Miejsce,
w którym są magazynowane musi być suche i najlepiej zamknięte (np. szafka).
Zalecane są minimalne okresy przechowywania dla:
– opakowań papierowych, włókninowych – do 1 miesiąca,
– papierowo-foliowych – do 6 miesięcy.
Autoklawy
Są to urządzenia słuŜące do sterylizacji parowej pod ciśnieniem. Ze względu na
moŜliwość wyjaławiania róŜnych wsadów dzielimy je na:
– klasę N z próŜnią prostą do uŜytku przy materiałach prostych, litych, nieopakowanych,
– klasę S z próŜnią jednostopniową do materiałów konkretnie określonych przez
producenta,
– klasę B z próŜnią frakcyjną do wszystkich rodzajów materiałów (opakowanych
i nieopakowanych, wgłębionych, porowatych).
NaleŜy zawsze stosować się do instrukcji obsługi. W wytycznych producenta jest ujęty
sposób czyszczenia, konserwacji i testowania. Aby sterylizacja przebiegła prawidłowo naleŜy
narzędzia lub pakiety układać w pojedynczych warstwach, tak, aby nie dotykały ścianek.
Opakowania papierowo-foliowe układamy stroną foliową ku górze, a papierem na dół.
Opakowaną bieliznę ustawiamy pionowo, co ma zapewnić całkowitą penetrację pary. Zasadą
jest układanie materiałów lekkich na najwyŜszej tacy.
W zaleŜności od jakości wsadu i zaleceń producenta parametry procesu ustawiamy
ręcznie lub elektronicznie. NaleŜy rygorystycznie przestrzegać stałej kontroli ciśnienia,
temperatury i czasu ekspozycji.
WaŜna jest dokumentacja procesu sterylizacji. Przechowujemy ją 10 lat i powinna być
prowadzona dla kaŜdego urządzenia oddzielnie (jeśli w gabinecie jest więcej jak jeden
autoklaw). Powinna obejmować:
– datę procesu,
– numer kolejny cyklu,
– parametry (temperatura, ciśnienie, czas),
– wyniki kontroli chemicznej,
– podpis,
– wynik okresowej kontroli biologicznej.
Jeśli autoklaw posiada drukarkę to przechowujemy podpisany wydruk. Dane te po otwarciu
pakietu, wpisujemy w kartę pacjenta, aby uniknąć w przyszłości roszczeń związanych
z przeniesieniem chorób zakaźnych.
Za pomocą róŜnych testów musimy przeprowadzać monitoring działania urządzenia:
– test Bowie-Dicka (sprawdza prawidłowe usuwanie powietrza z wnętrza autoklawu),
– test Vacum (sprawdza powstawanie próŜni),
– test Helix,
– test penetracji pary.
Działanie autoklawu klasy B.
1. Włączenie – przycisk główny.
2. Uruchomienie ON/OFF.
3. Zapełnienie komory materiałem do sterylizacji, zamknięcie.
4. Wybór cyklu lub ustawienie parametrów.
5. Start (uruchomienie cyklu):

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
– próŜnia wstępna,
– próŜnia frakcyjna,
– wzrost ciśnienia,
– faza sterylizacji,
– faza opróŜniania,
– faza suszenia.
6. Koniec cyklu.
Kontrola procesów wyjaławiania moŜe być:
1) wewnętrzna (bieŜąca i okresowa) naleŜy do uŜytkownika i obejmuje kontrolę fizyczną,
chemiczną i biologiczną,
2) zewnętrzna naleŜy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej i obejmuje kontrolę biologiczną.
Biologiczna – minimum raz na miesiąc polega na sprawdzeniu czy czynniki
sterylizacyjne są skuteczne i zabijają bardzo odporne drobnoustroje i spory bakterii. W Polsce
najczęściej stosowane są testy pod nazwą Sporal.
Fizyczna – są to wydruki i wskazania informujące tylko o działaniu urządzenia.
Chemiczna – polegająca na reakcji chemicznej substancji na wskaźniku widoczna jako
zmiana barwy (uŜywamy dla kaŜdego wsadu, pakietu). MoŜemy je umieszczać w komorze
sterylizatora (mówią nam o ekspozycji na czynnik, ale nie informują o sterylności) lub
wewnątrz pakietu wtedy wiemy, Ŝe przebieg procesu był prawidłowy.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje sterylizacji?
2. Jak układamy narzędzia i materiały w komorze sterylizatora?
3. Jakie wskaźniki stosujemy do kontroli procesu sterylizacji?
4. Co powinna zawierać dokumentacja procesu sterylizacji?
5. Jak działa autoklaw klasy B?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj i scharakteryzuj schemat przeprowadzenia sterylizacji w autoklawie parowym
klasy B.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok postępowania,
2) narysować schemat sterylizacji,
3) scharakteryzować sposób sterylizacji w autoklawie parowym klasy B,
4) zaprezentować schemat.
1. 2. 3. 4. 5.
–
–
–
–
–
–
6.

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– arkusz papieru, linijka, długopis,
– wzór schematu,
– autoklaw lub jego zdjęcie.
Ćwiczenie 2
Przygotuj i scharakteryzuj schemat kontroli wewnętrznej procesu sterylizacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować tok postępowania,
3) przygotować schemat,
4) wpisać rodzaj wskaźników,
5) zaprezentować pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– artykuły piśmienne (papier, linijka, długopis),
– wzór schematu,
– wskaźniki chemiczne, biologiczne,
– autoklaw lub jego zdjęcie.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaje sterylizacji?
2) przygotować komorę autoklawu do sterylizacji?
3) przeprowadzić proces sterylizacji?
4) skontrolować proces wyjaławiania?
5) sporządzić dokumentację procesu sterylizacji?
Kontrola
wewnętrzna
1.
2.
3.

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Zestaw zawiera 20 zadań.
5. Do kaŜdego zadania przyporządkowane są 4 moŜliwości odpowiedzi tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X. W przypadku
pomyłki zakreśl błędną odpowiedź kółkiem i zaznacz X odpowiedź prawidłową.
7. Za kaŜdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak 0
punktów.
8. Rozwiązuj zadania samodzielnie.
9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
Powadzenia!
ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH
1. Niszczenie wszelkich form drobnoustrojów za pomocą wysokich temperatur to
a) dezynfekcja.
b) aseptyka.
c) sterylizacja.
d) czyszczenie.
2. Środki chemiczne stosowane do dezynfekcji muszą
a) zawierać alkohol.
b) zawierać chlor.
c) niszczyć narzędzia.
d) mieć szerokie spektrum działania.
3. Dezynfekcja musi być skuteczna w zakresie
a) tylko Tbc, F.
b) tylko V, S.
c) spor.
d) Tbc, F, B, V, S, prionów.
4. Roztwory dezynfekcyjne tworzymy
a) dowolnie.
b) zawsze do ilości 4:l.
c) w stosunku 1:1.
d) zgodnie z zaleceniem producenta.
5. Sporal jest testem
a) kontroli chemicznej.
b) działania autoklawu.
c) kontroli fizycznej.
d) kontroli biologicznej.

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
6. Test Bowie-Dicka słuŜy do
a) oceny usuwania powietrza z wnętrza sterylizatora.
b) kontroli sterylizacji.
c) kontroli próŜni.
d) oceny czystości narzędzi.
7. Metody sterylizacji niskotemperaturowej stosujemy, gdy
a) uŜywamy sprzętu termolabilnego.
b) obniŜamy koszty.
c) uŜywamy narzędzi nieopakowanych.
d) uŜywamy narzędzi opakowanych.
8. Wskaźniki kontroli chemicznej informują nas o
a) ekspozycji na czynnik fizyczny.
b) stopniu sterylności.
c) stopniu dezynfekcji.
d) czasie ekspozycji.
9. Pakiet sterylnych narzędzi
a) opisujemy nazwiskiem lekarza.
b) opisujemy datą i numerem cyklu.
c) nie opisujemy.
d) znaczymy numerem kolejnym.
10. Zewnętrznej kontroli sterylizacji dokonuje
a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy.
c) kierownik placówki.
d) higienistka.
11. Nad bezpieczeństwem i higieną pracy nadzór sprawuje
a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa Inspekcja Pracy.
c) dozorca.
d) Państwowa Inspekcja Pracy i kierownik gabinetu.
12. Materiały wgłębione, porowate, opakowane moŜemy sterylizować w autoklawach
a) klasy S.
b) klasy N.
c) klasy B.
d) klasy A.
13. Odpady medyczne
a) wyrzucamy do śmieci komunalnych.
b) utylizujemy we własnym zakresie.
c) gromadzimy w gabinecie do zapełnienia worka.
d) oddajemy do utylizacji przez specjalne firmy.

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
14. Narzędzia prawidłowo przygotowane do sterylizacji muszą być
a) tylko opakowane.
b) tylko umyte.
c) tylko zdezynfekowane.
d) zdezynfekowane, umyte i opakowane.
15. Działanie zapobiegające zakaŜeniu lub zanieczyszczeniu drobnoustrojami to
a) aseptyka.
b) antyseptyka.
c) sterylizacja.
d) płukanie.
16. Parametry określające działanie autoklawu to
a) ciśnienie, temperatura i czas.
b) tylko ciśnienie.
c) tylko czas.
d) pojemność.
17. Dokumentację procesu sterylizacji przechowujemy
a) 10 lat.
b) 5 lat.
c) 3 lata.
d) 3 miesiące.
18. Preparaty do dezynfekcji
a) przygotowujemy 1 raz na tydzień.
b) zawsze przygotowujemy w stęŜeniu 10%.
c) nigdy nie muszą być rozcieńczane.
d) przygotowujemy bezpośrednio przed uŜyciem.
19. PróŜnia frakcyjna występuje w autoklawach
a) typu S.
b) typu N.
c) typu B.
d) typu A.
20. Środowisko chronimy przez
a) stosowanie osłon rtg.
b) recykling materiałów, bezpieczną utylizację odpadów.
c) stosowanie odzieŜy ochronnej.
d) dobrą wentylację.

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko……………………………………………………….
Prowadzenie dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym
Zakreśl prawidłową odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
6. LITERATURA
1. Barnett L. V. (red): Asystowanie w stomatologii. Urban & Partner, Wrocław 2006
2. Jańczuk Z.: Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych. PZWL,
Warszawa 1999
3. Dziennik Ustaw Nr 9 z 1998 r.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2005 r.
Czasopisma:
– Higienistka Stomatologiczna,
– eDentico,
– Twój Przegląd Stomatologiczny 7–8/2007,
– Nowy Gabinet Stomatologiczny,
– As stomatologii – kwartalnik dla asystentek i higienistek stomatologicznych.