4. Udzielanie pierwszej pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO
EDUKACJI NARODOWEJ
Aleksandra Czernic
Udzielanie pierwszej pomocy 322[03].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Paweł Szymczyk
Opracowanie redakcyjne:
lek. stom. Aleksandra Czernic
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].O1.04
„Udzielanie pierwszej pomocy”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
higienistka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Ocena podstawowych parametrów życiowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa i pomoc w wybranych stanach
nagłego zagrożenia życia 14
4.3. Rany, krwotoki, złamania – zasady postępowania 23
4.4. Złamania i zwichnięcia w obrębie twarzoczaszki 31
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu udzielania pierwszej pomocy.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,
– cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,
– materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umożliwiające
udzielanie pierwszej pomocy,
– pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,
– ćwiczenia, które zawierają: polecenie, sposób wykonania, wykaz materiałów do
wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne
i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,
– sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej, pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności,
– wykaz literatury.

4
1.
2.
Schemat układu jednostek modułowych
322[03].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska
322[03].O1
Podstawy zawodu
322[03].O1.02
Nawiązywanie i utrzymywanie
kontaktów międzyludzkich
322[03].O1.03
Analizowanie budowy, fizjologii
i patofizjologii narządu żucia
322[03].O1.04
Udzielanie pierwszej pomocy
322[03].O1.05
Stosowanie przepisów prawa i zasad
ekonomiki w ochronie zdrowia

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
– rozróżniać rodzaje wad zgryzu,
– rozwiązywać problemy,
– komunikować się z osobami w różnym wieku,
– stosować zasady higieny jamy ustnej,
– współpracować w grupie,
– korzystać z różnych źródeł informacji,
– posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,
– korzystać z komputera z dostępem do Internetu.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− scharakteryzować podstawowe parametry życiowe człowieka,
− określić zagrożenia dla życia człowieka wynikające z zaburzeń układu oddechowego
i krążenia,
− scharakteryzować stany utraty przytomności,
− uzasadnić konieczność udzielenia pierwszej pomocy,
− zorganizować pierwszą pomoc w sytuacjach nagłego zagrożenia zdrowotnego,
− dokonać oceny stanu fizycznego pacjenta,
− dokonać oceny stanu przytomności zgodnie ze skalą Glasgow,
− określić procedury postępowania w przypadku utraty przytomności,
− udzielić pierwszej pomocy osobie w stanie wstrząsu anafilaktycznego,
− przeprowadzić resuscytację,
− udzielić pierwszej pomocy osobom z urazami czaszkowo-mózgowymi,
− udzielić pierwszej pomocy osobom z obrażeniami spowodowanymi porażeniem prądem
elektrycznym,
− rozróżnić rodzaje ran i założyć opatrunek,
− opatrzyć zranienia błony śluzowej jamy ustnej,
− rozróżnić rodzaje krwotoków i zastosować zasady ich tamowania,
− rozróżnić rodzaje złamań,
− dokonać unieruchomienia miejsca złamania,
− dokonać tymczasowego unieruchomienia złamania kości szczęki i żuchwy,
− przeprowadzić repozycję żuchwy po zwichnięciu stawów skroniowo-żuchwowych,
− zastosować zasady aseptyki i antyseptyki podczas udzielania pierwszej pomocy.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Ocena podstawowych parametrów życiowych
4.1.1. Materiał nauczania
Do podstawowych parametrów życiowych, które łatwo ocenić w razie zagrożenia należy
tętno, ciśnienie tętnicze oraz oddech. Tętno jest cechą nieodłącznie związaną z częstością
akcji serca, oceniając je można dowiedzieć się w jakim stanie pacjent akurat się znajduje.
Istnieje pięć podstawowych cech tętna:
− częstość, która może być szybka lub wolna, jest to wartość osobniczo bardzo zmienna,
− wysokość, czyli amplituda (wysokie lub niskie),
− szybkość, czyli tempo spadku (szybkie lub leniwe),
− miarowość,
− napięcie (twarde tętno świadczy o wysokim ciśnieniu skurczowym, miękkie o niskim).
U każdego chorego, z prawidłowym ciśnieniem tętniczym, u którego tętno jest
przyspieszone będzie ono jednocześnie szybkie i wysokie, ale już w razie zmniejszenia krwi
krążącej tylko chybkie. Tętno badamy na tętnicy promieniowej, w razie problemów ze
znalezieniem go tam szukamy na tętnicach szyjnych lub udowych w pachwinie.
Utrzymywanie ciśnienia tętniczego jest jednym z podstawowych elementów zapewnienia
organizmowi homeostazy. Reguluje ono przepływ krwi przez tkanki ustroju a tym samym ich
zaopatrzenie w tlen i składniki odżywcze. Ciśnienie tętnicze ulega dobowemu wahaniu,
w czasie dnia rośnie umożliwiając normalną aktywność, w nocy natomiast spada. Ciśnienie
tętnicze wskazuje również na patologie w ustroju. Wzrost ciśnienia ponad wartość
140/90 mmHg określamy jako nadciśnienie. Bardzo duży wzrost ciśnienia mogący
doprowadzić do wylewów krwi do mózgu, czy zawału serca bywa spotykany w niektórych
stanach chorobowych, jak w guzie chromochłonnym nadnerczy, w padaczce. Z kolei bardzo
niskie wartości ciśnienia tętniczego charakterystyczne są dla różnych postaci wstrząsu.
Najpowszechniejszym sposobem pomiaru ciśnienia tętniczego osłuchiwanie szmerów
metodą Korotkowa. Przy zastosowaniu tej metody na ramieniu chorego zaciska się mankiet
gumowy poprzez wprowadzenie do niego powietrza. Mankiet należy napompować tak, aby
słupek rtęci (lub wskazówka zegara) o 20-30 mmHg przekraczał ciśnienie, przy którym
zanika tętno na tętnicy promieniowej. Następnie powietrze wypuszcza się jednocześnie
przykładając słuchawkę stetoskopu w okolicy dołu łokciowego nasłuchując tętna. Pierwszy
szmer odpowiada ciśnieniu skurczowemu, natomiast ostatni słyszalny jest szmerem
rozkurczowym. Pomiaru w stawie nadgarstkowym nie zaleca się z tego powodu iż jest ono
niedokładne. Jeżeli nie dysponujemy stetoskopem możemy posiłkować się badaniem
palpacyjnym. W tym przypadku pierwsza fala tętna odpowiadać będzie pierwszemu
szmerowi Korotkowa. Niestety tą metodą nie da się oznaczyć ciśnienia rozkurczowego.
Oddechy są kolejnym ważnym parametrem życiowym. Ich częstość i głębokość
świadczyć może o stanach chorobowych zagrażających życiu. Człowiek dorosły oddycha
średnio 10-12 razy na minutę, dzieci powyżej jednego roku życia od 12-20, a noworodki
nawet do 30 razy. Do zmian powodujących zmiany w oddychaniu prowadzić mogą choroby
płuc zarówno nagłe jak też zaostrzenia np. astmy oskrzelowej jak również urazy klatki
piersiowej. Zatrucia również mogą doprowadzić do stanu nazywanego niewydolnością
oddechową, jednak najczęstszą bezpośrednią przyczyną prowadzącą do zagrożenia życia jest
niedrożność dróg oddechowych.

8
Świadomość jest cechą, która również należy do podstawowych parametrów życiowych,
jednak jej ocena nie jest tak prosta dla przeciętnego obserwatora jak wyżej wymienione.
Utrata świadomości, ograniczenie kontaktu, czy w końcu śpiączka mogą być pierwszymi
symptomami poważnego stanu zagrażającego życiu poszkodowanego jak również mogą
odpowiadać banalnemu omdleniu. A. Prusiński dokonał podziału stanów zaburzeń
świadomości ze względu na zagrożenie życia i aktywność niesienia pierwszej pomocy.
Wyróżnił następujące stany:
– piorunujące zaburzenia przytomności (w krótkim czasie następuje zejście śmiertelne,
konieczne są zabiegi reanimacyjne oraz intensywnej terapii), przyczynami takiego stanu
mogą być najczęściej urazy głowy z obrażeniami ośrodkowego układu nerwowego,
porażenie prądem elektrycznym, czy krwiak śródczaszkowy,
– przemijające zaburzenia świadomości, gdzie chory wraca do przytomności samoistnie,
a przyczyną tego stanu jest głównie omdlenie, czy napad padaczkowy
– długotrwałe zaburzenia przytomności, do których zaliczamy stany śpiączkowe o różnym
nasileniu, spowodowane głównie zatruciami, konieczna jest jak najszybsza diagnostyka
i leczenie w ośrodku specjalistycznym.
Przystępując do udzielenia pierwszej pomocy osobom po utracie świadomości należy
dokonać analizy świadomości (rys. 1).
Przytomny Oceń stan świadomości Nieprzytomny
Rys. 1. Algorytm postępowania w stanach utraty świadomości [opracowanie własne]
Do oceny upośledzenia stanu świadomości najlepiej służy skala śpiączki Glasgow (GCS).
Pierwotnie została ona utworzona dla potrzeb oceny pacjentów po urazach czaszkowo-
mózgowych, ale została zaadoptowana również w innych przypadkach. Ocenia ona trzy
parametry (tabela 1).
Badanie
Obserwacja
Leczenie
Oceń oddech
Udrożnij drogi oddechowe
Resuscytacja
krążeniowo-
oddechowa
Pozycja bezpieczna
Pogotowie ratunkowe
Nie oddycha Wyklucz uraz
kręgosłupa
Oddycha

9
Tabela 1. GCS ( GLASGOW COMA SCALE) [opracowanie własne]
Parametr oceniany Jakość odpowiedzi Liczba punktów
Otwieranie oczu Spontaniczne 4
Na polecenie słowne 3
Na bodziec bólowy 2
Brak reakcji 1
Porozumienie słowne Pełna orientacja 5
Splątanie 4
Nieadekwatna odpowiedź 3
Niezrozumiały bełkot 2
Brak reakcji 1
Reakcja ruchowa Spełnia polecenia 6
Lokalizuje ból 5
Ucieczka od bodźca 4
Nieprawidłowe reakcja zgięciowa 3
Nieprawidłowa reakcja wyprostna 2
Brak reakcji 1
Liczba punktów 13-15 świadczy o łagodnych zaburzeniach świadomości, uzyskanie 9-12
punktów kwalifikuje się jako umiarkowane, natomiast liczba punktów 8 i poniżej to ciężkie
zaburzenia świadomości wymagające zaintubowania i prowadzenia oddechu zastępczego.
U dzieci stosuje się zmodyfikowaną skalę nazywaną pediatryczną skalą Glasgow. Różni się
ona od skali dla dorosłych w zakresie porozumienia słownego. Jeden punkt przyznaje się za
brak reakcji, dwa punkty gdy dziecko jest niespokojne i pobudzone. Trzy punkty za niepokój
w odpowiedzi na bodźce, cztery za płacz ustępujący po przytuleniu, a pięć gdy wodzi
wzrokiem i uśmiecha się. Chorzy, którzy w skali Glasgow zostaną zakwalifikowani do grupy
znacznego ryzyka, a wykazujący także ciężkie upośledzenie czynności układu oddechowego
i krążenia powinni w pierwszej kolejności uzyskać pomoc. Głównym działaniem w tej grupie
osób jest zapewnienie skutecznej wentylacji oraz krążenia. Jest to główne działanie
w pierwszej pomocy osobom z urazem czaszkowo-mózgowym. Chorych tych należy
zabezpieczyć przed ewentualnym pogłębieniem się uszkodzenia rdzenia kręgowego poprzez
w miarę możliwości jego unieruchomienie, najlepiej kołnierzem Schantza, ponadto
koniecznością staje się zabezpieczenie przed zachłyśnięciem treścią pokarmową, przez ucisk
na chrząstkę pierścieniowatą. Po przyjeździe pogotowia należy chorego wentylować oraz
kontrolować saturację oraz jak najszybciej przewieźć do oddziału specjalistycznego.
Do stanu utraty świadomości prowadzić może porażenie prądem elektrycznym. Znaczna
liczba porażeń dotyczy dzieci. Wiąże się to przede wszystkim z brakiem poczucia zagrożenia,
ponieważ prąd nie wydziela ciepła, nie hałasuje, a niebezpiecznych elementów bardzo często
nie widać. Obrażenie powstaje na skutek dotknięcia źródła prądu lub przewodnika, którym
może być woda. Również do poparzenia może dojść jeśli wejdziemy do obszaru, w którego
bliskim sąsiedztwie znajdują się punkty o różnym potencjale. Wrażliwość na porażenie
prądem wzmaga się w różnych stanach emocjonalnych oraz po spożyciu alkoholu. Również
płeć żeńska, zaawansowany wiek, czy wyczerpanie są czynnikami nie sprzyjającymi. Skutki
porażenia prądem zależą od rodzaju prądu. Przy porażeniu prądem zmiennym dochodzi do
zatrzymania krążenia w mechanizmie migotania komór. Prąd stały powoduje zatrzymanie
akcji serca w mechanizmie asystole. Porażenie od pioruna może doprowadzić do śmierci
z powodu zatrzymania akcji oddechowej i przez to uduszenie. Oprócz tego każde porażenie
prądem wywołuje w organizmie uszkodzenia cieplne wywołane przez łuk elektryczny,
którego temperatura sięga 2500˚C. Wyjaśnia to dlaczego przejście prądu przez ciało
powoduje znacznie większe obrażenia wewnętrzne niż zewnętrzne. Dodatkowo może dojść
do licznych złamań w obrębie kości spowodowane skurczem spastycznym mięśni.

10
Aby ratować chorego rażonego prądem w pierwszej kolejności należy go odłączyć od
źródła prądu. Jest to działanie najważniejsze. Nie wolno dotykać poszkodowanego jeśli jest
on jeszcze podłączony do prądu. Następnie jeżeli jest możliwość, trzeba usunąć porażonego
spod działania prądu, zabezpieczając go równocześnie przed ewentualnym upadkiem, cały
czas pamiętając o tym, że ratujący musi być dobrze odizolowany w takim samym stopniu od
ziemi co od porażonego. Jeżeli doszło do utraty przytomności należy natychmiast przystąpić
do resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Pamiętać też należy, że choremu nie wolno podawać
płynów, a tylko okryć go ciepło i skierować jak najszybciej do szpitala celem leczenia
specjalistycznego.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podstawowe cechy tętna?
2. Gdzie badamy tętno u dorosłego człowieka?
3. Jakie wartości ciśnienia uznajemy za nadciśnienie?
4. Jak często oddycha dorosły człowiek?
5. Jaki jest algorytm postępowania u nieprzytomnego człowieka?
6. Co oceniamy w skali Glasgow?
7. Co zrobisz przy podejrzeniu urazu kręgosłupa szyjnego?
8. Jaka jest różnica w porażeniu prądem stałym i zmiennym?
9. Co jest pierwszym działaniem w ratowaniu osoby porażonej prądem?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Analizując opisy przypadków dokonaj selekcji poszkodowanych na grupę łagodnych,
średnich oraz ciężkich zaburzeń świadomości.
Tabela do ćwiczenia 1
ŁAGODNE ŚREDNIE CIĘŻKIE
Opisy przypadków
Pacjent nr 1
Mężczyzna lat 50, po wypadku komunikacyjnym, gdy do niego podchodzisz otwiera
oczy, stara się odpowiadać na pytania, ale twierdzi, że jest w innym miejscu niż
w rzeczywistości, po uszczypnięciu w ucho lokalizuje ból.
Pacjent nr 2
Kobieta 23-letnia w ciąży, po upadku z wysokości około 3 metrów, z rany na głowy
wypływa ciemnoczerwona krew. W pełni zorientowana co do miejsca, w którym się znajduje
i czasu, na zadane pytania odpowiada składnie. Skarży się na mroczki przed oczami.
Pacjent nr 3
2-miesięczne niemowlę. Matka twierdzi, że wypadł z wózeczka na ulicę, jest pobudzony
i niespokojny. Oczy otwiera tylko po mocnym ściśnięciu płatka ucha. Na ten sam bodziec
prostuje rączki.

11
Pacjent nr 4
80-letni mężczyzna spadł z drabiny. Żona twierdzi, że było to około 5 metrów. W chwili
obecnej nie otwiera oczu, bełkocze coś niezrozumiale i po uszczypnięciu zgina ręce
w łokciach.
Pacjent nr 5
60-letnia kobieta przewróciła się w domu. W rozmowie otwiera oczy na Twoje
polecenie, mówi, lecz udziela odpowiedzi nieadekwatnych do zadawanych pytań. Po
uszczypnięciu odsuwa głowę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym oceny parametrów życiowych,
2) zapoznać się z opisami przypadków,
3) wpisać numer pacjenta w odpowiedniej kolumnie tabeli,
4) porównać wyniki w grupie,
5) zaprezentować wyniki na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− tabela do uzupełnienia,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź badanie ciśnienia tętniczego krwi oraz pomiar tętna na tętnicach
promieniowej, szyjnej oraz udowej oraz policz ilość oddechów na minutę. Wpisz uzyskane
wartości do tabeli.
Częstość tętna Wartość ciśnienia tętniczego Liczba oddechów
2) dokonać pomiaru ciśnienia, tętna i liczby oddechów,
3) wpisać uzyskane wartości do tabeli.
− sfigmomanometr,
− stetoskop,

12
Ćwiczenie 3
Wykonaj plakat ukazujący sposób ratowania osoby porażonej prądem. Dokonaj analizy
zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka jakim może być doznanie porażenia prądem.
2) obejrzeć film dydaktyczny,
3) wykonać plakat,
4) dokonać analizy zagrożenia porażenia prądem,
5) zaprezentować wynik ćwiczenia.
− magnetowid/odtwarzacz DVD,
− telewizor,
− arkusz papieru,
Ćwiczenie 4
Przeczytaj zdania zawarte w tabeli. Oceń, czy są one prawdziwe, czy fałszywe.
ZDANIA PRAWDA FAŁSZ
Istnieją cztery podstawowe cechy tętna
Ciśnienie tętnicze ma istotne znaczenie w zapewnieniu
homeostazy
Dzieci oddychają rzadziej niż dorośli
Skala Glasgow ocenia trzy parametry
3 punkty w GCS oznaczają praktycznie zwłoki
Skala dla dzieci i dla dorosłych są takie same
W porażeniu prądem mogą nastąpić liczne złamania
Łuk elektryczny ma temperaturę około 2500˚C
2) przeczytać uważnie zdania, zawarte w tabeli,
3) postawić X w odpowiedniej kolumnie,
4) porównać wyniki w grupie,

13
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe parametry życiowe?  
2) udzielić pomocy w urazach czaszkowo-mózgowych?  
3) zastosować algorytm postępowania w stanach utraty świadomości?  
4) zastosować skalę Glasgow?  
5) zabezpieczyć chorego z urazem kręgosłupa szyjnego?  
6) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?  

14
4.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa i pomoc w stanach
nagłego zagrożenia życia
Resuscytacja jest to zespół czynności mających na celu przywrócenie spontanicznej akcji
serca oraz własnego oddechu.
Aby zrozumieć potrzebę niesienia pierwszej pomocy należy uzmysłowić sobie, że
umieranie nie jest czymś nagłym, a zjawiskiem rozłożonym w czasie. Najwcześniej
obumierają tkanki i narządy najbardziej wyspecjalizowane, czyli te, których metabolizm jest
największy. Jest to nieodłącznie związane z czasem tolerancji tych narządów na
niedotlenienie. I tak najwcześniej ustaje czynność kory mózgowej (już po 3-4 minutach),
w dalszej kolejności rdzenia przedłużonego (10-30 minut), serca (około 45 minut), wątroby,
nerek, skóry oraz innych narządów. Wyjaśnia to, że najważniejszym czynnikiem skutecznej
resuscytacji jest czas jaki upłynął od zatrzymania krążenia do wdrożenia czynności
resuscytacyjnych. Stan ten nazywamy śmiercią kliniczną. Doprowadzić do niej mogą różne
sytuacje powodujące dysfunkcję jednego z trzech podstawowych układów, a więc:
− układu oddechowego, np.: zadławienie, uraz klatki piersiowej,
− układu krążenia, np.: zawał serca, porażenie prądem,
− układu nerwowego, np.: udary mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe.
Każda dysfunkcja jednego z powyżej podanych układów w bardzo krótkim czasie
doprowadza do zaburzenia funkcjonowania pozostałych dwóch. Nagłe zatrzymanie krążenia
(NZK) jest najczęstszą przyczyną zgonów w Europie i wynosi około 700 000 zgonów
rocznie. Najczęściej do zatrzymania krążenia dochodzi w mechanizmie migotania komór.
Pozostałe mechanizmy to częstoskurcz komorowy, asystole oraz czynność elektryczna bez
tętna.
Rys. 2. Objawy zatrzymania krążenia [opracowanie własne]
Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne już w 1990 roku zauważyło problem
i wprowadziło algorytm postępowania nazwany łańcuchem przeżycia. Obecnie jest on
międzynarodowym standardem postępowania w NZK. Łańcuch składa się z czterech ogniw
(rys. 3).
UTRATA
PRZYTOMNOŚCI
BRAK TĘTNA
NA DUŻYCH
TĘTNICACH
ZATRZYMANIE
KRĄŻENIA
BRAK
ODDECHU
BLADOŚĆ LUB
SINICA POWŁOK
SZEROKIE, NIE
REAGUJĄCE NA
ŚWIATŁO ŹRENICE

15
Rys. 3. Łańcuch przeżycia [9]
Zalicza się do niego oprócz wczesnego rozpoznania NZK również:
− wezwanie służb ratowniczych ( telefon 999 lub 112),
− wczesne rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia,
− wczesna defibrylacja,
− wczesne podjęcie zaawansowanych czynności resuscytacyjnych.
Od momentu wezwania do przybycia służb ratowniczych w większości przypadków mija
od 5 do 15 minut. W tym czasie najważniejszymi czynnikami zwiększającymi szansę na
przeżycie jest wdrożenie pierwszych trzech ogniw łańcucha. Osoby, u których wystąpiło
nagłe zatrzymanie krążenia wymagają natychmiastowej resuscytacji, gdyż nawet jeśli nie
doprowadzi ona do przywrócenia spontanicznej akcji serca to i tak ilość krwi przepływająca
w jej czasie przez mózg i serce decyduje o przeżyciu. Ponadto zwiększa ona również szansę
na skuteczną defibrylację. Podstawowe zabiegi resuscytącyjne (BLS - basic life support)
należy wdrożyć natychmiast w razie podejrzenia zagrożenia życia człowieka. Kluczową
kwestią BLS jest prostota i przejrzysty, łatwy do zastosowania przez każdego świadka
zdarzenia algorytm postępowania.
Upewnij się, że poszkodowany i wszyscy
świadkowie są bezpieczni
Zostaw poszkodowanego w pozycji,
w której go zastałeś, jeśli nie
zagraża mu niebezpieczeństwo
Sprawdź reakcję poszkodowanego
− delikatnie potrząśnij za ramiona i zapytaj, czy
wszystko w porządku
− dowiedz się jak najwięcej o jego stanie
i w razie potrzeby wezwij pomoc
− regularnie oceniaj jego stan
Głośno zawołaj pomoc
Odwróć poszkodowanego na plecy,
a następnie udrożnij jego drogi
oddechowe wykonując odgięcie głowy
i uniesienie żuchwy
Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem
poszukaj prawidłowego oddechu ( nie dłużej niż 10 sekund):
− wzrokiem oceń ruchy klatki piersiowej
− nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych
− staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku

16
Kontynuuj resuscytację do czasu:
− przybycia wykwalifikowanych służb medycznych
− poszkodowany zacznie samodzielnie oddychać
ulegniesz wyczerpaniu
Rys. 4. Algorytm BLS [opracowanie własne na podstawie 10]
W niektórych sytuacjach można odstąpić od oddechów ratowniczych. Są to sytuacje,
w których nie jest się w stanie lub ratownik nie chce z jakichś przyczyn wykonywać tych
oddechów. Należy wówczas zastosować uciskanie klatki piersiowej z częstością 100/minut
bez przerwy. Działania przerywa się tylko w celu sprawdzenia czy poszkodowany nie zaczął
samodzielnie oddychać. Istnieje kilka powikłań, które mogą wystąpić podczas pośredniego
masażu serca, należą do nich złamania żeber, złamania mostka, oderwanie żeber od mostka,
odma opłucnowa, krwiak opłucnej, zatory, pęknięcie narządów miąższowych jamy brzusznej,
czy stłuczenie płuca, jednak korzyści jakie niesie za sobą zastosowanie procedur
ratowniczych zdecydowanie przewyższa ewentualne powikłania.
Nieco inaczej wygląda algorytm w przypadku dzieci. W tym przypadku ratownik
powinien rozpocząć resuscytację od 5 oddechów ratowniczych i jeżeli działa w pojedynkę
kontynuować zgodnie z algorytmem dla dorosłych. Jeżeli ratowników jest dwóch lub więcej
należy prowadzić resuscytację w tempie 15 uciśnięć klatki piersiowej na 2 wdechy
Ułóż poszkodowanego
w pozycji bezpiecznej
Wyślij kogoś lub sam udaj się
po pomoc
Regularnie oceniaj oddech
Wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam zostaw poszkodowanego i wezwij
pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym
opisem:
− uklęknij obok poszkodowanego
− ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej, a drugi bezpośrednio
na pierwszym
− spleć palce obu rąk i upewnij się, że nie będziesz uciskać żeber, ani
nadbrzusza
− pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle
do mostka i uciskaj na głębokość 4-5cm
− po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową nie odrywając dłoni
od mostka, uciskaj 100 razy/minutę
− okres uciskania i zwalniania nacisku powinien być taki sam
Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi
− po 30 uciśnięciach udrożnij drogi oddechowe odginając głowę i unosząc żuchwę
− zaciśnij skrzydełka nosa używając palca wskazującego i kciuka ręki położonej na czole poszkodowanego
− pozostaw usta delikatnie otwarte jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy
− weź normalny oddech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami upewniając się, że nie ma
przecieku powietrza
− wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez 1 sekundę obserwując czy klatka piersiowa się
unosi, gdyż dopiero taki oddech jest efektywny
− utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy
klatka piersiowa opada
− jeszcze raz nabierz powietrza i wykonaj drugi oddech ratowniczy, następnie wykonaj kolejne 30 uciśnięć
− kontynuuj uciskanie klatki i oddechy ratownicze w systemie 30:2
− przerwij swoje działania tylko wówczas, gdy poszkodowany zacznie samodzielnie oddychać
Jeśli pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia klatki piersiowej:
− sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń z niej ciała obce
− sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane
− wykonaj nie więcej niż 2 próby oddechów ratowniczych zanim ponownie zaczniesz uciskać klatkę

17
ratownicze. U niemowlęcia, gdy ratownik działa w pojedynkę uciska mostek dwoma palcami,
natomiast, gdy ratowników jest więcej uciskanie klatki piersiowej następuje przy użyciu
kciuków z jednoczesnym objęciem rękami dziecka dookoła. Ponadto u dzieci dużo częściej
niż u dorosłych dochodzi do zatrzymania krążenia z powodów oddechowych, z tego też
powodu zanim przystąpimy do pośredniego masażu serca musimy sprawdzić, czy u dziecka
jest zachowane krążenie. Pewne oznaki krążenia to kaszel, ruch oraz własny oddech. Tętna
szukamy u dzieci na tętnicach szyjnych, natomiast u niemowląt na tętnicy ramiennej, na
wewnętrznej stronie ramienia. Czynność ta nie może trwać dłużej niż 10 sekund, po tym
czasie w razie braku tętna, lub czynności serca wolniejszej niż 60/minut u niemowląt, należy
rozpocząć uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli natomiast tętno jest zachowane należy
kontynuować oddechy ratownicze aż do powrotu oddechu własnego. Jeżeli dziecko nadal jest
nieprzytomne należy je ułożyć w pozycji bezpiecznej oraz regularnie oceniać jego stan
ogólny. Pozycja bezpieczna jest to takie ułożenie ciała, które zapewnia drożność dróg
oddechowych, umożliwia kontrolę stanu poszkodowanego z regularną oceną oddechu oraz
umożliwia szybkie ułożenie z powrotem na plecach celem podjęcia resuscytacji w razie
konieczności. Aby ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej należy:
– zdjąć ratowanemu okulary jeżeli je nosi,
– uklęknąć obok ratowanego i upewnić się, że obie jego kończyny dolne są wyprostowane,
– kończynę górną od strony ratownika ułożyć w zgięciu 90° w stawie barkowym
i łokciowym, przy czym po zgięciu łokcia dłoń powinna być skierowana ku górze,
– przełożyć dalsze ramię ratowanego w poprzek jego klatki piersiowej, a grzbiet jego ręki
podłożyć pod policzek,
– drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuż ponad kolanem i podciągnąć
ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża,
– trzymając nadal rękę ratowanego pod policzkiem, pociągnąć za jego dalszą kończynę
dolną tak, by ratowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,
– ustawić kończynę dolną ratowanego, która znajdzie się u góry tak, by w stawie
biodrowym i kolanowym była ona zgięta pod kątem prostym,
– odgiąć głowę ratowanego ku tyłowi, by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,
– gdy jest to konieczne, ułożyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odgięciu.
Drugim etapem niesienia pomocy powadzonym przez wykwalifikowane służby medyczne
jest algorytm ALS (advanced life support), a w jego skład wchodzi farmakoterapia,
monitorowanie czynności elektrycznej serca oraz leczenie migotania komór.
Zadławienie, obok NZK jest kolejnym stanem mogącym doprowadzić do śmierci, jeżeli
poszkodowany nie otrzyma natychmiastowej pomocy. Zadławienie jest spowodowane
obecnością ciała obcego w drogach oddechowych poszkodowanego doprowadzając do
częściowej lub całkowitej niedrożności oddechowej. Bardzo ważne jest zróżnicowanie, czy
doszło do częściowej, czy całkowitej niedrożności. Jeżeli poszkodowany odpowie na zadane
pytanie oraz może mówić i kiwać głową to z pewnością nie mamy do czynienia z całkowitą
niedrożnością. Takiego chorego należy zachęcać do kaszlu, gdyż jest to najskuteczniejszy
sposób pozbycia się ciała obcego.

18
Rys. 5. Algorytm postępowania w zadławieniu u dorosłych [10]
Aby uderzenia międzyłopatkowe były skuteczne należy stanąć z boku poszkodowanego,
podłożyć jedną rękę pod klatkę piersiową i pochylić pacjenta do przodu, następnie wykonać
5 silnych uderzeń nadgarstkiem drugiej ręki w okolicę międzyłopatkową. W celu
prawidłowego wykonania manewru Heimlicha (uciśnięcia nadbrzusza) należy stanąć za
poszkodowanym i objąć go ramionami na wysokości nadbrzusza, pochylić do przodu,
zaciśniętą pięść umieścić tuż nad pępkiem, drugą ręką złapać za pięść, silnie pociągnąć ku
sobie oraz w górę. Manewr powtórzyć 5 razy. Odstępstwem od tego algorytmu objęte są
niemowlęta, u których zamiast uciśnięć nadbrzusza wykonuje się uciśnięcia klatki piersiowej.
W czasie letnim często zdarzają się użądlenia przez owady (osy, pszczoły, trzmiele,
szerszenie). Większość osób nie odczuwa z tego powodu poważnych dolegliwości, a objawy
sprowadzają się do swędzenia lub bólu w miejscu ukąszenia, jednak u niektórych osób
użądlenia owadów mogą wywołać poważne następstwa zdrowotne. Najbardziej
niebezpiecznymi okolicami, gdzie ukąszenia mogą wywołać reakcję nawet u osób nie
uczulonych są okolice twarzy i szyi, gardło oraz język. Użądlenie w tych okolicach może
spowodować nawet uduszenie. W miejscu użądlenia pojawiają się objawy, takie jak zmiana
zabarwienia skóry, obrzęk i ból. Mogą wystąpić też objawy ogólne, czasem niebezpieczne dla
życia: pokrzywka i obrzęk tkanki podskórnej, zaburzania w oddychaniu i połykaniu, nudności
i wymioty, bóle brzucha a nawet wstrząs anafilaktyczny charakteryzujący się spadkiem
ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszeniem akcji serca oraz utratą przytomności. Przebieg
reakcji anafilaktycznej może być dramatyczny i w ciągu kilku minut może doprowadzić do
zgonu.
Aby udzielić adekwatnej pierwszej pomocy należy przede wszystkim ustalić, czy
poszkodowany jest uczulony na jad owada, jeśli tak to czy ma przy sobie odpowiednie leki –
osoby uczulone, które wiedzą o swojej wrażliwości na jad owadów często mają przy sobie
odpowiednie leki, w Polsce jest to np. Fastjekt (do doraźnego leczenia wstrząsu
anafilaktycznego, zwłaszcza po użądleniach owadów – zawiera adrenalinę). Trzeba zdjąć
z ręki poszkodowanego biżuterię (pierścionek, bransoletkę, obrączkę) zanim ręka napuchnie
i będzie to niemożliwe. Jeśli żądło jest widoczne należy wyjąć je delikatnie, nie uciskając
zbiorniczka z jadem na jego końcu – najlepiej ostrym nożykiem, nie pincetą gdyż można
wówczas ścisnąć zbiorniczek z jadem i większą jego ilość wprowadzić do organizmu.
Miejsce użądlenia należy przemyć wodą z mydłem lub roztworem nadmanganianu potasu;
w miejscu użądlenia można przyłożyć kostki lodu, okład z roztworu sody lub octu - może to
złagodzić obrzęk, ból i świąd; można użyć miejscowo odpowiednich leków w postaci żelu

19
takich jak, np. Fenistil żel. Należy podać wapno doustnie (musująca tabletka do
rozpuszczenia w szklance wody) oraz lek przeciwuczuleniowy (preparaty clemastyny,
loratadyny, cetyryzyny).
Osobę użądloną należy obserwować co najmniej przez godzinę, w razie gdyby nie była
ona świadoma swojej alergii na jad owada – należy zwracać uwagę czy nie pojawią się
niebezpieczne dla użądlonej osoby objawy. Gdy pojawią się niepokojące objawy (osłabienie,
duszność, pokrzywka lub uogólniony świąd ciała, masywny obrzęk ciała, kurczowe bóle
brzucha, nudności i wymioty, niepokój, sinica, zawroty głowy, zapaść oraz utrata
przytomności) należy wezwać pogotowie. W razie zatrzymania krążenia należy natychmiast
rozpocząć akcję resuscytacyjną, a u chorych z obrzękiem krtani może zaistnieć potrzeba
wykonania tracheotomii.
Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić nie tylko w przypadku ukąszenia owadów, ale
w przypadku każdego alergenu, na który człowiek jest uczulony, w tym głównie na leki.
Oprócz wstrząsu anafilaktycznego wyróżniamy również wstrząs hipowolemiczny
spowodowany utratą płynów ustrojowych np. krwawieniami, wstrząs septyczny
spowodowany toksynami bakteryjnymi występującymi w krwiobiegu, w przebiegu zatruć,
a także neurogenny, kardiogenny, pochodzenia metabolicznego, czy wewnątrzwydzielniczego.
1. Co to jest resuscytacja krążeniowo-oddechowa?
2. Co jest najważniejszym czynnikiem skutecznej resuscytacji?
3. Co oznacza skrót BLS i jak rozumiesz jego znaczenie?
4. Jeżeli pacjent oddycha samodzielnie, a jest nieprzytomny to co należy z nim zrobić?
5. Od czego rozpoczniesz resuscytację u dziecka?
6. Jakie działania podejmiesz u niemowlaka z częstością tętna 50/min?
7. Jakie mogą być powikłania resuscytacji?
8. Jeśli chory wykazuje częściową niedrożność oddechową to jakie działania podejmiesz?
9. Czy wstrząs anafilaktyczny jest stanem zagrożenia życia i dlaczego?
10. Jak długo należy obserwować osobę użądloną nieświadomą swojej alergii?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przećwicz układanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji,
2) wyszukać rysunki ułatwiające wykonanie ćwiczenia,
3) przećwiczyć ułożenie w pozycji zarówno na prawym jak i lewym boku,
4) zaprezentować na forum sposób wykonania ćwiczenia.
– mata,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

20
Ćwiczenie 2
Zademonstruj manewr Heimlicha. Uwaga, w tym ćwiczeniu nie wykonuj manewru
z całej siły, gdyż możesz zaszkodzić partnerowi do ćwiczeń. Wskaż inne sposoby udrażniania
dróg oddechowych.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym pomocy w stanach zagrożenia życia,
2) wskazać, kiedy nie wolno stosować manewru Heimlicha,
3) wskazać jakie zalety płyną z tego manewru,
4) zademonstrować manewr,
5) wskazać inne sposoby udrażniania dróg oddechowych
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
− komputer z dostępem do Internetu,
Ćwiczenie 3
Uzupełnij diagram dotyczący objawów zatrzymania krążenia.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
2) określić objawy zatrzymania krążenia,
3) uzupełnić puste pola diagramu
Wyposażenie stanowiska pracy
ZATRZYMANIE
KRĄŻENIA

21
Ćwiczenie 4
Przeprowadź resuscytację krążeniowo-oddechową na fantomie dorosłym i dziecięcym.
2) przeanalizować kolejne etapy resuscytacji,
3) przeprowadzić resuscytację w wariantach:
− jeden ratownik i dorosły poszkodowany,
− jeden ratownik i poszkodowane dziecko,
− dwóch ratowników i poszkodowane dziecko,
− jeden ratownik i poszkodowany niemowlak.
4) zaprezentować sposób wykonania ćwiczenia.
− fantom do nauki resuscytacji,
− tablica z algorytmem udzielania pierwszej pomocy,
Ćwiczenie 5
Przeprowadź sztuczną wentylację. Nie zapomnij skontrolować drożności dróg
oddechowych przed przystąpieniem do ćwiczenia. Prowadząc sztuczną wentylację nie
zapomnij o ocenie jej skuteczności.
2) przeprowadzić na fantomie sztuczne oddychanie metodą usta-usta, usta-nos oraz usta-
usta i nos,
3) przeprowadzić sztuczną wentylację z użyciem samorozprężalnego worka Ambu,
4) ocenić skuteczność obu rodzajów wentylacji.
− fantom do nauki resuscytacji,
− samorozprężalny worek Ambu,
Ćwiczenie 6
Zainscenizuj udzielanie pierwszej pomocy osobie w stanie wstrząsu anafilaktycznego
oraz określ działania podczas wystąpienia obrzęku krtani.
1) odnaleźć materiały dotyczące wykonania prawidłowej konikotomii i tracheotomii,
2) dobrać się w grupy trzyosobowe,
3) rozdzielić role dla poszkodowanego, lekarza pogotowia oraz higienistki,
4) przygotować inscenizację,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

22
− apteczka pierwszej pomocy,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?  
2) zastosować manewr Heimlicha?  
3) wyjaśnić co to jest łańcuch przeżycia i do czego służy?  
4) udrożnić drogi oddechowe?  
5) przeprowadzić resuscytację krążeniowo- oddechową?  
6) udzielić pomocy w razie wstrząsu anafilaktycznego?  

23
4.3. Rany, krwotoki, złamania – zasady postępowania
Raną nazywamy każde naruszenie ciągłości tkanek. Do powstania rany dochodzi na
skutek urazu. Każdej ranie towarzyszy krwawienie, które definiowane jest jako
wydostawanie się krwi w pełnym jej składzie poza łożysko naczyniowe. O krwotoku
mówimy wówczas, gdy krwawienie jest intensywne, tj. gdy w krótkim czasie dojdzie do
utraty znacznej objętości krwi. W miejscu zranienia stwierdza się obrzęk tkanek, zwiększone
ucieplenie, zaczerwienienie oraz ból. Każda rana posiada swoiste cechy morfologiczne takie
jak brzegi, ściany, dno oraz rozwarcie.
Rany można podzielić ze względu na głębokość, tutaj wyróżniamy rany powierzchowne
dotyczące powłok oraz głębokie, wśród których wyróżniamy rany powikłane czy drążące do
naturalnych jam ciała.
Jeżeli rana obejmuje tylko jeden narząd lub tkankę to mówimy o ranie prostej, jeżeli
natomiast więcej to jest to rana złożona.
Istotny jest również czas jaki upłynął od zranienia. Raną świeżą nazywamy takie
zranienie, które powstało do 8 godzin, natomiast każdą ranę powstałą dawniej uważamy za
zakażoną.
Podział morfologiczny wyróżnia następujące rodzaje ran:
− otarcie, czyli odwarstwienie lub zadrapanie naskórka,
− rana cięta powstaje podczas skaleczenia nożem, czy kartką papieru,
− rana rąbana jest wynikiem uderzenia ciężką krawędzią tnącą np. siekierą,
− rana tłuczona, która jest najpospolitszym rodzajem rany a powstaje przez uderzenie tępym
narzędziem,
− rana darta powstaje gdy ostro zakończony przedmiot wyrywa płaty tkanki,
− rana kłuta to częsta rana po pchnięciu nożem, ale także igłą,
− rana kąsana spotykana jest często w wyniku agresywnego zachowania się zwierząt
i posiada cechy typowe dla uzębienia powodującego ją zwierzęcia,
− rana zatruta powstaje w wyniku wniknięcia do krwiobiegu trucizn, np. po ukąszeniu przez
jadowite gady,
− rana postrzałowa kojarzona jest z użyciem broni palnej oraz miotanej, jak łuk, czy kusza,
rozróżniamy ranę wlotową i wylotową, powodują ogromne spustoszenia w organizmie.

24
Rys. 6. Rodzaje ran [11]
Rany goją się w trzech mechanizmach. Przez rychłozrost goją się rany cięte, nie
powikłane zakażeniem najlepiej zaopatrzone chirurgicznie. Przez ziarninowanie goją się rany
nie zaopatrzone, pozostają po nich często rozległe blizny. Ostatnim mechanizmem gojenia się
ran jest gojenie pod strupem, w ten sposób goi się większość otarć naskórka oraz niewielkich
ran błon śluzowych. Jedynie rany gojące się pod strupem nie pozostawiają po sobie śladów
w postaci blizn.
Najprostszym podziałem krwawień przydatnym w pomocy doraźnej jest podział ze
względu na krwawiące naczynie. Rozróżniamy krwawienie z naczyń włosowatych,
krwawienie żylne oraz tętnicze.
Krwawienie z naczyń włosowatych występuje w powierzchownych urazach,
zadrapaniach, czy otarciach a także w skaleczeniach błony śluzowej. Zatamowanie ich nie
stanowi trudności, najczęściej wystarczy ucisnąć miejsce krwawienia, ewentualnie przykleić
plaster z opatrunkiem. Ewentualne problemy mogą wystąpić u ludzi z zaburzeniami
krzepnięcia, na przykład u chorych na hemofilię, czy osób z małopłytkowością. U tych osób
krwawienie może utrzymywać się długo oraz być bardzo obfite. Osoby takie powinny być
leczone w specjalistycznych ośrodkach.
Krwawienie żylne charakteryzuje się wypływem ciemnoczerwonej krwi strumieniem
ciągłym. Krwawienie z dużych naczyń żylnych może być niebezpieczne ze względu na
możliwość zassania powietrza do światła naczynia co może doprowadzić do zatoru
powietrznego, a w konsekwencji do śmierci poszkodowanego. Postępowanie w przypadku
takiego krwawienia polega na założeniu opatrunku uciskowego na ranę oraz uniesienie
zranionej kończyny.
Rana cięta Rana płatowa Rana miażdżona
Rana palca (oderwany
paznokieć)
Rana postrzałowa
(wlotowa)
Rana postrzałowa
(wylotowa)

25
Rys. 7. Pierwsza pomoc w krwawieniu żylnym [11]
Następnie należy wezwać pogotowie lub jeżeli krwawienie nie zagraża życiu wysłać
chorego do szpitala celem zaopatrzenia chirurgicznego rany.
Najbardziej niebezpieczne są krwotoki tętnicze. Charakteryzują się pulsacyjnym,
zgodnym z akcją serca wypływem jasnoczerwonej krwi nawet na znaczną wysokość. Jeżeli
doszło do przerwania ciągłości naczynia o małym kalibrze w zdecydowanej większości
wystarcza założenie opatrunku uciskowego na zranioną kończynę oraz uniesienie jej do góry.
Jeżeli natomiast uszkodzeniu uległa duża tętnica, jak tętnica udowa, czy ramienna konieczne
staje się założenie opaski uciskowej. Najlepsze są opaski pneumatyczne, obejmujące dość
znaczny obszar. Opaskę taką pompuje się do ciśnienia nieco przekraczającego ciśnienie
skurczowe krwi. W przeciwieństwie do ucisku opaskami gumowymi, parcianymi, czy
skórzanymi stosowanymi dawniej nie doprowadzają do zmiażdżenia tkanek, w tym głównie
mięśni, nerwów, czy naczyń. Dowodem na prawidłowe założenie opaski uciskowej jest zanik
tętna obwodowo do uszkodzenia. Opaskę można założyć na 2 godziny, a zimą tylko do
1 godziny. W ciągu tego czasu chory powinien zostać przetransportowany do szpitala celem
zaopatrzenia zranienia. Są miejsca, gdzie takie postępowanie jest niemożliwe. Do takich
miejsc zaliczamy uszkodzenia tętnicy udowej w okolicy pachwinowej, tętnicy pachowej, czy
tętnic podobojczykowych. Jedynym ratunkiem w tych przypadkach jest dociśnięcie zranionej
tętnicy do części kostnej i tym samym czasowe zatamowanie krwawienia.
Poprzez złamanie rozumiemy przerwanie ciągłości kości w całym jej obwodzie
a dochodzi do niego w momencie, gdy siła urazu przekroczy granicę wytrzymałości kości.
Nadłamaniem kości określamy taki stan, gdy przerwanie ciągłości kości nie obejmuje całego
jej przekroju. W zależności od mechanizmu urazu wyróżniamy złamania bezpośrednie, gdzie
siła powoduje złamanie w miejscu przyłożenia, np. złamanie zderzakowe podudzia oraz
złamania pośrednie, w których siła jest tak duża, że powoduje złamanie w miejscach
odległych np. złamanie kompresyjne kręgosłupa. Z punktu widzenia pierwszej pomocy
najważniejszy wydaje się podział na złamania otwarte, to znaczy takie z przerwaniem
ciągłości skóry oraz złamania zamknięte. Klinicznie złamania objawiają się:
− porażeniem czynności i przymusowym ułożeniem kończyny,
− bólem oraz bolesnością,
− zniekształceniem zarysów kończyny,
− trzeszczeniem i tarciem odłamów kostnych,
− patologiczną ruchomością wzdłuż kości długich,
− krwiakiem i obrzękiem.
Do pewnych objawów złamania należy tylko zniekształcenie zarysów, patologiczna
ruchomość oraz trzeszczenie i tarcie odłamów. Oprócz objawów miejscowych złamaniom
często towarzyszą obawy ogólne takie jak przyspieszenie tętna, oddechu i spadek ciśnienia
tętniczego krwi. W wyniku złamania może rozwinąć się wstrząs. Głównym celem pierwszej
pomocy w złamaniach jest zapobieganie powikłaniom, jakie mogą wystąpić, takim jak
przemieszczenie odłamów, przebicie się odłamów przez skórę, uszkodzenie naczyń, czy

26
nerwów. Tak więc, aby spełnić te zadania należy unieruchomić złamaną kończynę oraz dwa
sąsiadujące stawy. Do unieruchomienia tymczasowego wykorzystywane są szyny Kramera,
które należy domodelować zanim się je zastosuje oraz opatrunki pneumatyczne. Jeśli nie
mamy dostępu do tego sprzętu unieruchomienia należy dokonać używając
zaimprowizowanych materiałów unieruchamiających. Świetnie do tej roli nadają się różne
deseczki, laski, a nawet zwykłe, w miarę proste gałęzie. Najlepszym sposobem
unieruchomienia kończyny górnej jest przybandażowanie jej do tułowia z ręką zgiętą
w stawie łokciowym w 90˚. Jeżeli podejrzewamy uraz kręgosłupa to chorego przenosimy
w taki sposób, aby nie dopuścić do ewentualnych przemieszczeń i ucisku na rdzeń kręgowy.
Możemy do tego celu wykorzystać jakiekolwiek twarde podłoże np. drzwi. Przy złamaniach
otwartych niezwykle ważne jest zaopatrzenie rany i miejsca krwawienia sterylnym
opatrunkiem.
Pobieżnie zbadaj chorego w celu rozpoznania obrażeń, nie przekładaj
chorego, badaj w ułożeniu wypadkowym
Określ miejsce największej bolesności, poszukaj objawów złamania kości
Podejrzewając złamanie kończyny ułóż chorego w pozycji na plecach, nie
wykonuj zbędnych ruchów chorą kończyną oraz nie rozbieraj chorego
ROZPOZNAJESZ ZŁAMANIE KOŚCI
Zamknięte Otwarte
Najlepszym sposobem zmniejszenia bólu
jest dokładne unieruchomienie
Rozetnij ubranie na uszkodzonej kończynie
Przy wyraźnym zagięciu kończyny jest
niebezpieczeństwo przebicia skóry
przez odłam
Połóż na ranę jałowy
opatrunek i umocuj go
Gdy odłam złamania wystaje ponad
skórę nie staraj się go wprowadzić do rany
Unieruchomienie kończyny i transport
chorego do szpitala w pozycji leżącej
Rys. 8. Algorytm postępowania w urazach kości [opracowanie własne na podstawie 1]
Lekko pociągnij za obwodowy
koniec kończyny wzdłuż jej osi, aż
wyprostuje się zagięcie, nie uciskaj
na miejsce złamania

27
1. Co to jest rana?
2. Co nazywamy krwawieniem a co krwotokiem?
3. Jakie cechy morfologiczne posiada każda rana?
4. Co nazywamy raną świeżą, a co zastarzałą?
5. Który mechanizm gojenia się ran nie pozostawia blizny?
6. Dlaczego krwawienie tętnicze jest jasnoczerwone?
7. Na jak długo można założyć opaskę uciskową?
8. Jakie są objawy złamania?
9. Dlaczego unieruchomienie w złamaniach jest najważniejszą metodą leczenia?
10. Jaki jest najlepszy sposób unieruchomienia kończyny górnej?
4.3.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.
ZDANIA TAK NIE
Nie każdej ranie towarzyszy krwawienie
Rana świeża to taka do 8 godzin od momentu zranienia
Rana postrzałowa posiada najczęściej otwór wlotowy
i wylotowy
Krwawienia dzielimy na tętnicze, żylne oraz z naczyń
włosowatych
Opaskę uciskową można założyć na jak długo się chce
Złamanie to przerwanie ciągłości kości w całym jej
przekroju
Najlepszą metodą leczenia doraźnego złamań są środki
przeciwbólowe
Na rany stosujemy tylko jałowe opatrunki
1) zapoznać się z materiałami nauczania,
2) przeczytać uważnie zdania zawarte w arkuszu ćwiczeniowym,
3) postawić X w odpowiedniej kolumnie,
4) zaprezentować wynik ćwiczenia.

28
Ćwiczenie 2
Załóż opatrunek na zaimprowizowaną ranę tryskającą żywoczerwoną krwią i omów
zasady, którymi należy się w takim przypadku kierować.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zasad postępowania w krwotoku,
2) wskazać sposób zachowania się podczas tamowania krwotoku,
3) wykonać czynności prowadzące do zatamowania krwawienia z rany.
− opatrunek,
Ćwiczenie 3
Dokonaj analizy następujących przypadków klinicznych i przyporządkuj im
najwłaściwsze postępowanie. Wyniki umieść w tabeli.
Opisy przypadków:
Przypadek A
Do poradni zgłasza się mężczyzna, który godzinę temu przygryzł sobie język. Twierdzi,
że to nic takiego, ale od godziny nie może dać sobie rady z ciągłym, acz niewielkim
krwawieniem. Ponadto czuje się nieco osłabiony i zaczyna odczuwać kołatanie serca. Gdy
zaglądasz do jamy ustnej widać broczące naczynia na języku.
Przypadek B
Miał miejsce wypadek, młoda kobieta została potrącona przez pijanego kierowcę.
Kierowca uciekł i jesteś pierwszą osobą na miejscu wypadku. Kobieta czuje się dobrze, tylko
narzeka na ból lewego podudzia. Gdy odwijasz ubranie stwierdzasz obrzęk, zaczerwienienie
i bardzo dużą bolesność tej okolicy.
Przypadek C
Przechodząc obok budowy słyszysz straszny hałas i wołanie o pomoc. Gdy dobiegasz
widzisz mężczyznę z przygniecioną lewą nogą i obciętą lewą ręką na poziomie stawu
nadgarstkowego. Bardzo mocno krwawi i szybko blednie.
Przypadek D
Będąc na wakacjach z rodziną Twój sąsiad rąbał drewno. Jednym z uderzeń siekiery nie
wymierzył i trafił w nogę. Obejrzałeś miejsce zranienia i nie stwierdziłeś złamania. Rana, jak
się okazało była powierzchowna.
Przypadek E
Przybiegła do Ciebie koleżanka, ponieważ krew „leci” jej z nosa. Jest hipochondryczką,
o czym zresztą dobrze wiesz. Twierdzi, że krew zaczęła lecieć przed kilkoma minutami.

29
Uspokajasz, tamujesz krwawienie i odsyłasz do domu
Wzywasz karetkę pogotowia i odsyłasz na badania specjalistyczne
podejrzewając jakąś poważniejszą chorobę
Unieruchamiasz kończynę, wzywasz karetkę pogotowia i czekasz
aż się zjawi
Przemywasz ranę, odsyłasz na najbliższy dyżur chirurgiczny celem
dalszego leczenia
Natychmiast zakładasz opaskę uciskową, dzwonisz po pogotowie
informując ich o konieczności przyjazdu na cito,
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym postępowania w urazach,
2) dokonać analizy poszczególnych przypadków,
3) wpisać wybrane litery (A-E) w odpowiednie rubryki tabeli.
Ćwiczenie 4
Dokonaj zabandażowania ręki, przedramienia, łokcia, barku. Zastosuj opatrunek
kłosowy, wężowy, śrubowy, zaginany, żółwiowy zbieżny oraz Dessaulta.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym wykonywania opatrunków,
2) zapoznać się z treścią filmu dydaktycznego,
3) wyszukać w Internecie odpowiednie informacje dotyczące opatrunków,
4) przećwiczyć wzajemnie metody bandażowania.
− magnetowid/odtwarzacz DVD,
− telewizor,
Ćwiczenie 5
Dokonaj unieruchomienia kończyny zgodnie z obowiązującymi zasadami.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym postępowania w urazach,
2) wybrać odpowiedniej długości szynę,
3) dogiąć szynę na zdrowej kończynie,
4) unieruchomić kończynę zgodnie z obowiązującymi zasadami.

30
− szyny Kramera,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać rodzaj krwotoku?  
2) pomóc poszkodowanemu podczas zranienia błony śluzowej?  
3) założyć opatrunek na ranę?  
4) zabandażować urazy odpowiednimi rodzajami opatrunków?  
5) rozpoznać złamanie?  
6) unieruchomić kończynę zgodnie z obowiązującymi zasadami?  

31
4.4. Złamania i zwichnięcia w obrębie twarzoczaszki
Urazy twarzoczaszki niosą ze sobą niebezpieczeństwo upośledzenia drożności dróg
oddechowych. W każdym przypadku urazu tej okolicy należy dokładnie obejrzeć chorego
i ocenić jego stan ogólny na podstawie czynności oddechowej, tętna oraz zabarwienia powłok
skórnych. W następnej kolejności trzeba zapewnić drożność dróg oddechowych, a w razie
niedrożności częściowej lub zupełnej zastosować manewry udrażniające. W razie złamań
między zęby szczęki i żuchwy można włożyć twardy przedmiot, aby zapobiec zwieraniu się
szczęk. Dalej trzeba opanować krwawienie i zaopatrzyć rany. Dopiero po wykonaniu tych
czynności możemy przystąpić do prowizorycznego unieruchomienia złamań kości szczęki
i żuchwy. W każdym przypadku złamania w tej okolicy należy wezwać karetkę pogotowia
celem transportu poszkodowanego do ośrodka specjalistycznego. Należy pamiętać, że w razie
zatrzymania akcji oddechowej oraz krążenia należy natychmiast zastosować algorytm BLS
i dalej postępować według niego. Jeżeli stwierdzimy, że życie poszkodowanego nie jest
zagrożone należy zastosować prowizoryczne unieruchomienie opatrunkiem procowym.
W przypadku stwierdzenia przemieszczeń należy je odręcznie nastawić i unieruchomić, co
zabezpieczy chorego w czasie transportu. Do unieruchomienia w obrębie złamań w obrębie
żuchwy stosuje się drut nierdzewny. Aby móc zastosować ten rodzaj unieruchomień
poszkodowany musi posiadać co najmniej dwa dobrze osadzone zęby sąsiadujące ze
szczeliną złamania.
Jest kilka metod unieruchamiania:
– wiązanie ósemkowe – drut przewleka się przez dystalną przestrzeń międzyzębową
drugiego lub trzeciego zęba od szczeliny złamania, a następnie ruchem wężowym między
kolejnymi szczelinami dochodząc do drugiej lub trzeciej przestrzeni międzyzębowej
w drugim odłamie. Zwykle rozpoczynamy od strony proxymalnej (czyli tej bliższej stawu
skroniowo- żuchwowego),
– wiązanie pętlowe,
– wiązanie Conversa i Kazanijana, ktre polega na założeniu pojedynczych pętli na zęby
leżące w najbliższym sąsiedztwie szczeliny złamania (po dwa-trzy zęby z każdej strony)
a następnie połączenia i ściągnięcia ich ze sobą, co daje dobre unieruchomienie,
– wiązanie typu Ivy’ego jest najprostszym i najczęściej stosowanym wiązaniem
dwuszczękowym, polega na przełożeniu pętli drutu między zębami sąsiadującymi ze
szczeliną złamania następnie wąsy drutu przeciąga się dookoła tychże zębów, jeden
z wąsów przeciągamy przez „oczko” pozostawionej pętli i łączymy z drugim wąsem,
następnie ściągamy,
– w razie złamania szczęki najprostszym sposobem jej czasowego unieruchomienia jest
zastosowanie szpatułki lekarskiej lub jakiegoś przedmiotu o podobnym kształcie, układa
się ją płasko i poprzecznie do otwartej jamy ustnej, do każdego z jej końców mocuje się
kawałki bandaża, które łączy się ze sobą na głowie,
– do unieruchomienia czasowego złamań szczęk służą również szyny druciane, które
odręcznie się dogina, najpowszechniejszą szyną tego typu jest szyna Tigerstedta.
Na tym postępowanie przedszpitalne w złamaniach twarzoczaszki się kończy. Trzeba
zawsze pamiętać o możliwości wystąpienia wstrząsu pourazowego lub krwotocznego
i w razie wystąpienia jakichkolwiek symptomów zagrożenia życia należy zastosować
odpowiednie postępowanie.

32
Jednym z najpowszechniej występujących zmian urazowych w obrębie twarzoczaszki
stanowi zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego.
Szczęka
Żuchwa
Rys. 9. Prawidłowy obraz stawu skroniowo-żuchwowego [opracowanie własne]
Przez zwichnięcie nazywamy przemieszczenie stawowych końców kości poza ich miejsce
styku. Najczęstszym zwichnięciem stawu skroniowo-żuchwowego jest zwichnięcie do
przodu. Bardzo rzadko spotkać się można ze zwichnięciem do tyłu, czy do boku. Ponadto
wyróżnić możemy zwichnięcie jedno- lub obustronne. Poprzez podwichnięcie rozumieć
należy nadmierne rozciągnięcie więzadeł oraz torebki stawowej. Do objawów takiego
podwichnięcia należą (za prof. Arkuszewskim):
– nadmierne rozwieranie szczęk,
– trzask w stawie w końcowej fazie rozwarcia niekiedy z utrudnionym zwarciem szczęk,
– ból i trudności rozwierania głównie w porze rannej.
Przyczyną zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego może być nadmierne rozwarcie
szczęk w czasie ziewania, nagryzienia twardego przedmiotu jak np. pestki, w czasie śmiechu,
a także w czasie wymiotów. Do kolejnej grupy przyczyn należą urazy działające na żuchwę,
szczególnie przy otwartych ustach. Również zabiegi, głównie stomatologiczne mogą
doprowadzić do zwichnięcia tego stawu. Wiąże się to najczęściej z niedostatecznym
unieruchomieniem żuchwy lub zbyt długim czasem trwania zabiegów. Przednie,
dwuskroniowe zwichnięcie jest najczęstsze, wiąże się z przemieszczeniem głów żuchwy
z dołów żuchwowych i przemieszczeniem przed guzki stawowe. Wiąże się to ze znacznym
rozciągnięciem torebki stawowej, do której zerwania najczęściej nie dochodzi. Dochodzi
również do znacznego napięcia mięśni żuchwy.
Do objawów klinicznych tego stanu należy:
– stale otwarte usta,
– wyciek śliny z ust,
– cierpiący wyraz twarzy,
– bełkotliwa mowa,
– niemożność domknięcia ust spowodowana niemożnością domknięcia szczęk.
Rozpoznanie stawiamy na podstawie wyżej wymienionych objawów oraz badania
klinicznego, w którym możemy stwierdzić wysunięcie żuchwy do przodu z jednoczesnym jej
opuszczeniem, znaczne napięcie mięśni żuchwy, uwypuklenie głowy żuchwy w policzku.
Pierwsza pomoc w zwichnięciu żuchwy polega na repozycji zwichnięcia, czyli
odprowadzeniu żuchwy do dołów żuchwowych. Ważny jest czas, który upłynął od
zwichnięcia do czasu repozycji. Świeże zwichnięcia nastawia się dość sprawnie, gdyż

33
mięśnie nie zdążyły jeszcze ulec przykurczowi. Gdy nie mamy pewności jak dużo czasu
upłynęło od zwichnięcia możemy podjąć próbę nastawienia. Jeśli napotkamy znaczny opór ze
strony mięśni można się posiłkować próbą rozmasowania napiętych mięśni. Nastawienie
starych zwichnięć, szczególnie po kilku już nieudanych próbach wymagać może podania
środka miejscowo znieczulającego lub krótkotrwałego znieczulenia ogólnego z powodu
znacznego napięcia mięśni.
Aby nastawić zwichnięcie należy chorego posadzić na krześle, a samemu ustawić się
w jednej z dwóch pozycji – przed pacjentem lub za nim. Jeśli wybierzemy wariant pierwszy
to nogami swoimi stabilizujemy nogi chorego, kciuki obwiązujemy bandażem, co ma
zapobiec przygryzieniu podczas nastawiania. Następnie wkładamy kciuki do jamy ustnej
poszkodowanego, kładąc je za ostatnimi zębami trzonowymi, resztą palców chwytamy
żuchwę. W tym momencie następuje pierwsza faza repozycji, w której mocnym ruchem
przesuwamy żuchwę do dołu, jest to jednocześnie najważniejszy etap całego zabiegu.
W drugiej fazie przesuwamy żuchwę do tyłu, aby w końcu w trzeciej unieść ją do góry
i doprowadzić do zwarcia szczęk. W tym manewrze łokcie nastawiającego powinny być na
wysokości jamy ustnej chorego. W wariancie drugim, kiedy ratownik znajduje się za chorym,
opiera sobie jego głowę o swoją klatkę piersiową, a następnie postępuje tak samo jak
w wariancie pierwszym.
Aseptyka oraz antyseptyka podczas działań związanych z pierwszą pomocą
Antyseptyka jest to zapobieganie zakażeniom poprzez niszczenie lub zahamowanie
rozwoju drobnoustrojów głownie za pomocą środków chemicznych. Aseptyka, czyli jałowość
to zasada postępowania mająca na celu niedopuszczenie do zakażenia rany drobnoustrojami
przez stosowanie narzędzi, środków opatrunkowych i leków wyjałowionych głównie za
pomocą wysokiej temperatury.
Środki odkażające (antyseptyczne) pod względem funkcjonalnym można podzielić na
dwie grupy. Jedną grupę stanowią roztwory wodne, które zazwyczaj wolno stosować na
otwarte rany, drugą stanowią roztwory spirytusowe, przeznaczone do stosowania na
nieuszkodzoną skórę. Podziału środków można dokonać również ze względu na skład
chemiczny.
Pierwsza grupa to środki utleniające. Są to związki nieorganiczne, które w zetknięciu
z podłożem organicznym np. bakteriami wytwarzają bakteriobójczo działający tlen atomowy.
Należy tutaj najpowszechniej stosowany środek odkażający – woda utleniona, która jest 3%
wodnym roztworem i dlatego należy ją rozcieńczyć przed użyciem, a także nadmanganian
potasu, chloramina oraz chlorheksydyna (Hibitane).
Drugą grupę środków stanowią preparaty jodu. Działanie tych związków polega na
łączeniu się jodu z cząsteczkami drobnoustrojów w kompleksy, które w połączeniu z wodą
wytwarzają bakteriobójczy tlen atomowy. Działanie tych preparatów nie ogranicza się
jedynie do powierzchni skóry ponieważ część cząsteczek jodu przenika do głębszych warstw
skóry, a nawet do krwi. Preparaty jodu jednak mogą wywołać reakcję anafilaktyczną u osób
na niego uczulonych. Ze stosowanych preparatów jodu w użyciu jest jodyna, która jest 7-10%
roztworem alkoholowym oraz jodofory.
Trzecią grupę stanowią najstarsze środki odkażające znane medycynie, czyli alkohole.
Do grupy czwartej zalicza się barwniki takie jak rivanol, czy barwniki anilinowe
(np. pyoctaminum). Grupę piątą stanowi azotan srebra, a grupę szóstą współczesne środki
odkażające takie jak zestawy mydląco-odkażające, które dezynfekują skórę jednocześnie ją
osłaniając.
Przy udzielaniu pierwszej pomocy należy pamiętać o zasadach aseptyki, a więc stosować
na rany tylko jałowe opatrunki, w miarę możliwości używać jednorazowych maseczek
podczas prowadzenia wentylacji usta-usta. Należy zatem chronić nie tylko chorego, ale
i siebie przed możliwym zakażeniem.

34
1. Od czego należy rozpocząć ratowanie osoby z urazem twarzoczaszki?
2. Jakie są rodzaje unieruchomień w złamaniach żuchwy?
3. Co to jest szyna Tigerstedta i do czego służy?
4. Co to jest zwichnięcie?
5. Jakie są objawy zwichnięcia w stawie skroniowo-żuchwowym?
6. Na czym polega pierwsza pomoc w zwichnięciu stawu skroniowo-żuchwowego?
7. Czym się różni aseptyka od antyseptyki?
8. Jaki jest podział środków dezynfekcyjnych?
9. Jaki środek dezynfekcyjny jest najczęściej stosowany?
10. Jakich zasad należy przestrzegać podczas udzielania pierwszej pomocy?
4.4.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj graficzną prezentację sposobu nastawienia żuchwy u pacjenta ze zwichnięciem
w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zwichnięć w obrębie twarzoczaszki,
2) dokonać analizy etapów postępowania podczas nastawiania żuchwy,
3) wykonać graficzną prezentację,
4) przedstawić efekty ćwiczenia.
− arkusze papieru,
− flamastry,
Ćwiczenie 2
Wykonaj unieruchomienie bródkowo-główkowe.
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zwichnięć w obrębie twarzoczaszki,
2) dokonać analizy metody unieruchamiania bródkowo-główkowego,
3) wykonać unieruchomienie.

35
Ćwiczenie 3
Dokonaj podziału środków odkażających wpisując odpowiednią nazwę grupy przy
każdym z nich.
Preparat Grupa
Woda utleniona
Chlorheksydyna
Jodyna
Rivanol
Etanol
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym środków odkażających,
2) dokonać analizy klasyfikacji poszczególnych grup środków odkażających,
3) wpisać do tabeli nazwę grupy obok wymienionych środków odkażających.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać złamanie twarzoczaszki?  
2) wskazać niebezpieczeństwo związane ze złamaniami twarzoczaszki?  
3) unieruchomić złamania żuchwy?  
4) rozpoznać zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego?  
5) dokonać repozycji zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego?  
6) zastosować zasady aseptyki i antyseptyki?  

36
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
− instrukcja,
− zestaw zadań testowych,
− karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Ważnym parametrem odpowiadającym za homeostazę organizmu jest
a) tylko ciśnienie tętnicze.
b) tylko częstość tętna.
c) poziom bólu.
d) ciśnienie tętnicze i częstość tętna.
2. Pacjent otwiera oczy na ból, bełkocze coś niezrozumiale oraz reaguje wyprostem na
bodziec. W skali GCS uzyskałby
a) 5 punktów.
b) 6 punktów.
c) 7 punktów.
d) 8 punktów.
3. Śmierć od porażenia piorunem jest związana
a) ze strachem przed burzą.
b) z uduszeniem.
c) z oślepieniem.
d) ze zniszczeniem bębenków przez huk.
4. Kręgosłup szyjny najlepiej stabilizować
a) prowizorycznie zrobionym stabilizatorem z drewna.
b) dowolnym sprzetem.
c) kołnierzem Schantza.
d) kołnierzem FAKRO.

37
5. Drugim ogniwem łańcucha przeżycia jest
a) wczesne podjęcie zaawansowanych czynności resuscytacyjnych.
b) wczesna defibrylacja.
c) wczesne rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia.
d) wezwanie służb ratowniczych (telefon 112 lub 999).
6. Resuscytację krążeniowo-oddechową prowadzi się w następujący sposób
a) 15 uciśnięć na 2 wdechy przy jednym ratowniku.
b) 30 uciśnięć na 2 wdechy, a liczba ratowników nie ma znaczenia.
c) 5 uciśnięć na 2 wdechy, a liczba ratowników nie ma znaczenia.
d) 30 uciśnięć na 1 wdech, a liczba ratowników nie ma znaczenia.
7. Jeżeli poszkodowany zachłysnął się, ale odpowiada na pytania, może mówić i kiwać
głową podczas akcji ratowniczej zastosujesz
a) uderzenie przedsercowe.
b) nakłanianie do kaszlu.
c) manewr Heimlicha.
d) uderzenie międzyłopatkowe.
8. Oddech ratowniczy powinien trwać
a) 0,5 s.
b) 1 s.
c) 1,5 s.
d) 2 s.
9. Podczas wstrząsu anafilaktycznego
a) zaleca się postępowanie wyczekujące.
b) należy szybko podać adrenalinę.
c) należy szybko podać dużą ilość płynów.
d) należy złapać owada, który użądlił celem zbadania jego jadu.
10. Gojenie ran bez pozostawienia blizny jest możliwe
a) przez rychłozrost.
b) pod strupem.
c) przez ziarninowanie.
d) po pogryzieniu przez psa.
11. Unieruchamiając złamanie kości długiej należy pamiętać,
a) aby nastawić pierwotne złamanie.
b) aby polewać miejsce złamania zimną wodą w celu zmniejszenia obrzęku.
c) aby unieruchomić dwa sąsiednie stawy.
d) aby szybko podać środki przeciwbólowe.
12. Długo utrzymujące się krwawienie pomimo prawidłowego leczenia może sugerować
a) tylko małopłytkowość.
b) tylko hemofilię.
c) tylko zespół von Willenbranda.
d) małopłytkowość, hemofilię lub zespół Willenbranda.

38
13. Do objawów złamania kości nie należy
a) zniekształcenie zarysów kończyny.
b) ból oraz bolesność.
c) patologiczna ruchomość wzdłuż kości długich.
d) trzeszczenie i tarcie odłamów kostnych.
14. 18 letni chłopak podczas meczu w piłkę nożną został kopnięty w nogę. Po zdjęciu buta
zaobserwowano znaczny obrzęk i bolesność kończyny, ponadto chłopak zgłasza ból przy
chodzeniu. Należy
a) zrobić okład z lodu, aby zminimalizować obrzęk.
b) wezwać pogotowie ratunkowe podejrzewając złamanie.
c) odprowadzić poszkodowanego do domu.
d) zrobić okład z lodu i wezwać pogotowie ratunkowe.
15. Aseptyka to
a) środek odkażający.
b) materiał opatrunkowy.
c) jałowość.
d) odkażanie rany.
16. W czasie repozycji w zwichnięciu stawu skroniowo-żuchwowego wykonuje się
a) wyłącznie zepchnięcie żuchwy w dół.
b) tylko przesunięcie do tyłu.
c) tylko podniesienie do góry.
d) zepchnięcie żuchwy w dół, przesunięcie do tyłu, a następnie podniesienie do góry.
17. Szyna Tigerstedta służy
a) wyłącznie do unieruchomienia szczęki.
b) wyłącznie do unieruchomienia żuchwy.
c) do unieruchomienia szczęki lub żuchwy.
d) do unieruchomienia kości długich.
18. Do objawów klinicznych zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego nie należy
a) stała otwartość ust.
b) szczękościsk.
c) wyciek śliny z ust.
d) cierpiący wyraz twarzy.
19. Urazy twarzoczaszki niosą ze sobą niebezpieczeństwo
a) upośledzenia czynności nerek.
b) upośledzenia czynności serca.
c) upośledzenia drożności dróg oddechowych.
d) nagłej utraty słuchu.
20. Cechą wiązania ósemkowego wiązania ósemkowego jest to, że
a) drut przewleka się przez dystalną przestrzeń międzyzębową drugiego lub trzeciego
zęba od szczeliny złamania.
b) jest wiązaniem dwuszczękowym.
c) do jego założenia nie jest konieczne pełne uzębienie.
d) drut przewleka się przez dystalną przestrzeń międzyzębową drugiego lub trzeciego
zęba od szczeliny złamania i do jego założenia nie jest konieczne pełne uzębienie.

39
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Udzielanie pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedzi Punkty
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:

40
6. LITERATURA
1. Fibak J.: Chirurgia. PZWL, Warszawa 2001
2. Gaszyński W.: Medycyna ratunkowa i katastrof. UMed, Łódź 2004
3. Herold G.: Medycyna wewnętrzna. PZWL, Warszawa 2004
4. Kokot F.: Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 2004
5. Kowalski M.: Immunologia kliniczna. MEDITON, Łódź 2000
6. Narębski J.: Zarys propedeutyki chirurgii. AMed, Łódź 1999
7. Perczyńska-Partyka W.: Chirurgia stomatologiczna. BESTOM, Łódź
8. Schrimer M.: Neurochirurgia. Urban & Partner, Wrocław 1998
9. www.aed.pl
10. www.erc.edu
11. www.prosat.net.pl

4. Udzielanie pierwszej pomocy

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 4. Udzielanie pierwszej pomocy

Similar to 4. Udzielanie pierwszej pomocy (20)

4. Udzielanie pierwszej pomocy