1. Με τον όρο παιδεία εννοούμε την απασχόληση με το παιδί και κυρίως την
παιδαγωγική ενέργεια, την οποία καταβάλλει η οικογένεια και η πολιτεία για την
ανατροφή , την εκπαίδευση και τη μόρφωση του παιδιού. Στη φράση εγκύκλια
παιδεία η λέξη παιδεία χρησιμοποιείται με την εξής σημασία: «Είναι ο κύκλος των
γνώσεων και των δεξιοτήτων, που πρέπει να δίνονται και να καλλιεργούνται με τη
διδασκαλία και συνεπώς να αποτελούν το αντικείμενο της παιδείας».
Η λέξη «παιδεία» είναι παράγωγο του αρχαίου ρήματος «παιδεύω» που
σημαίνει διδάσκω, εκπαιδεύω. Η λέξη παιδεία αναφέρεται στη νοητική και ψυχική
καλλιέργεια ενός παιδιού, η οποία επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της εκπαίδευσης, στις
διάφορες βαθμίδες της. Εκτός από την παροχή γνώσεων η εκπαίδευση αποσκοπεί
επίσης στη μόρφωση του ανθρώπου, καθώς και στη διάπλασή του, δηλαδή στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας και στην ανάπτυξη του ήθους του. Η έννοια αυτή
αποδίδεται επίσης με τον όρο αγωγή.
Ουσιαστική παιδεία δεν μπορούμε να αποκτήσουμε, αν δεν τη θεμελιώσουμε
στη δική μας, στην πραγματική ζωή του νέου ελληνισμού, στη γλώσσα του
ελληνικού λαού και στη ζωντανή παράδοσή του. Το άτομο την αποκτά ως μαθητής,
κυρίως κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο σχολείο (νηπιαγωγείο, δημοτικό,
γυμνάσιο, λύκειο) και ως ενήλικας σε νυχτερινά σχολεία, σε διάφορα σεμινάρια
επιμόρφωσης κ.λ.π. Αντιλαμβανόμαστε ότι από την παιδεία εξαρτάται η ατομική
ευτυχία και η κοινωνική ευημερία του ανθρώπου.
Η αγωγή, η εκπαίδευση, η διδασκαλία είναι ειδικές και συστηματικές
διαδικασίες επιρροής και μορφοποίησης. Πιο συγκεκριμένα η αγωγή είναι μια
διαδικασία προσανατολισμού, που κατευθύνει τους ανθρώπους στο να
συγκροτήσουν και να αξιολογήσουν τις εμπειρίες τους με ένα γενικά καθορισμένο
τρόπο. Η εκπαίδευση οδηγεί τους ανθρώπους στην απόκτηση γνώσεων, αξιών,
1

2. δεξιοτήτων, προδιαθέσεων κ.τ.λ. Τέλος, η διδασκαλία είναι μια διαδικασία
απόκτησης από τους ανθρώπους συγκεκριμένων γνώσεων, εσωτερίκευσης
συγκεκριμένων αξιών, ανάπτυξης συγκεκριμένων δεξιοτήτων, εθισμού σε
συγκεκριμένους τρόπους δράσης- αντίδρασης κ.λ.π.
Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους μόνο η παιδεία μπορεί να
πάει τον άνθρωπο μπροστά, μόνο με την παιδεία μαθαίνει ο άνθρωπος να σέβεται
τη διαφορά και ο σεβασμός στη διαφορά είναι αυτός που προωθεί την ισότητα .
Ωστόσο, πολλά παιδιά υποφέρουν εξαιτίας της διαφοράς τους , όπως είναι τα παιδιά
στο Πακιστάν , στην Αλβανία ακόμα και τα παιδιά στα πλαίσια των συνόρων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε μια εποχή, όπου τα ήθη έχουν πλέον περάσει σε δεύτερη μοίρα, σε μια
εποχή, όπου ο υλισμός είναι η μόνη θρησκεία για τους περισσότερους και η μόνη
σκέψη είναι η ευδαιμονία , ο καθένας μας πρέπει να ακολουθήσει μια πορεία που να
τον επαναφέρει στην πραγματικότητα, με στόχο την καλύτερη ποιότητα της ζωής
του και των παιδιών του. Η διάπλαση του χαρακτήρα κάθε νέου ξεκινά από το
οικογενειακό του περιβάλλον και ολοκληρώνεται μέσα από την παιδεία που
λαμβάνει πρώτα από την εκπαίδευση και μετά από το φιλικό του περιβάλλον.
2

3. Επομένως, εκτός από την οικογένεια, επεμβαίνουν στην αγωγή των νέων και
άλλοι παράγοντες, όπως το σχολείο, ο εκπαιδευτικός, τα βιβλία, τα θεάματα, η
στενότερη και ευρύτερη κοινωνία μας, ο τόπος με το κλίμα του, η εποχή με τις ιδέες
της, η μόδα και οι συνήθειές της και η κληρονομική καταβολή.
Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος έρθει στον κόσμο με όλες τις αρετές,
ακόμα και αν είναι έξυπνος, δυνατός, ωραίος, χωρίς τη σωστή αγωγή μπορεί να
εξελιχθεί πονηρός αντί για ευφυής, βίαιος αντί για δυνατός και κακός και
ματαιόδοξος αντί ωραίος και αγαθός. Η σημαντικότερη και βαθύτερη επίδραση της
οικογένειας αφορά τον ψυχικό κόσμο του νέου και το χαρακτήρα του. Η μεγαλύτερη
επίδραση της παιδείας σε έναν νέο είναι η διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Το επίπεδο της παιδείας , αν και υψηλό, χρειάζεται στήριξη και συνεχή
βελτίωση από το κράτος, τόσο σε ό,τι αφορά το ανθρώπινο δυναμικό και τις
εγκαταστάσεις των σχολείων, όσο και σε ό,τι αφορά το ευρύτερο εκπαιδευτικό μας
σύστημα, ώστε οι νέοι και τα παιδιά να έχουν τους πλέον κατάλληλους χώρους, για
να μορφώνονται και να αποδίδουν τα μέγιστα με άνεση.
Πρέπει λοιπόν ως κράτος να επενδύουμε στους τομείς που έχουν προοπτικές
ανάπτυξης. Πρέπει να δοθούν τα ανάλογα κίνητρα σε επιχειρηματίες να
επενδύσουν σ’ αυτό τον τομέα, υπό τη μορφή πολεοδομικών ελαφρύνσεων,
συντελεστών δόμησης κ.τ.λ. Η ανάπτυξη στον τομέα της παιδείας θα επιτρέψει και
τη δημιουργία εξειδικευμένων θέσεων εργασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να
τονώσουν την απασχόληση για πολλούς νέους, που τη δεδομένη στιγμή
δυσκολεύονται να βρουν εργασία.
3

4. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις σύγχρονες χώρες, υπάρχει ένα εκπαιδευτικό
σύστημα τριών βαθμίδων εκπαίδευσης.
Βαθμίδες της ελληνικής εκπαίδευσης.
α)Στην πρώτη βαθμίδα της Ελληνικής εκπαίδευσης φοιτούν παιδιά από 5 έως 12
ετών. Αυτή περιλαμβάνει το Δημοτικό Σχολείο και το Νηπιαγωγείο.
(Πρωτοβάθμια εκπαίδευση)
β) Στη δεύτερη βαθμίδα φοιτούν παιδιά από 12 έως 18 ετών. Αυτή περιλαμβάνει το
Γυμνάσιο (3 έτη) και το Λύκειο (3έτη).
(Δευτεροβάθμια εκπαίδευση)
γ) Στην τρίτη βαθμίδα φοιτούν νέοι που θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους
μετά το σχολείο. Αυτή περιλαμβάνει το Πανεπιστήμιο, τα Τεχνολογικά Ιδρύματα
κλπ.
(Τριτοβάθμια εκπαίδευση).
δ) Τα Ι.Ε.Κ.
Τα ελληνικά Συντάγματα προσδιορίζουν ότι η εκπαίδευση είναι πρωταρχική
μέριμνα του κράτους. Σκοπός της είναι να αναπτύξει την εθνική και θρησκευτική
συνείδηση και να βοηθήσει τους Έλληνες πολίτες να αναπτυχθούν ηθικά και
διανοητικά, για να γίνουν ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες.
Το κράτος έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει δωρεάν εκπαίδευση που ο κάθε
πολίτης δικαιούται. Η εκπαίδευση έχει ως στόχο να αναπτύξει τις ικανότητες των
πολιτών, να τους προετοιμάσει συστηματικά, για να μπορέσουν να γίνουν
κοινωνικοί και ευσυνείδητοι πολίτες, εφοδιασμένοι με τεχνική και επιστημονική
εμπειρία.
4

5. Τα παιδιά αρχίζουν το σχολείο όταν είναι πεντέμισι-έξι χρόνων και πρέπει να
παρακολουθήσουν υποχρεωτικά το σχολείο μέχρι την ηλικία των 14 και μισό
χρόνων, δηλαδή μέχρις ότου τελειώσουν το δημοτικό σχολείο και τις τρεις τάξεις του
Γυμνασίου. Η εκπαίδευση είναι δωρεάν για όλους.
Το σχολείο στη στοιχειώδη εκπαίδευση αποβλέπει να βοηθήσει τα παιδιά να
αναπτυχθούν κοινωνικά, να ασκηθούν στην ανάγνωση και γραφή, να αναπτύξουν
δεξιότητες στον προφορικό και γραπτό λόγο, να αποκτήσουν εμπειρίες για τον
ιστορικό και φυσικό κόσμο γύρω τους.
Τα παιδιά παρακολουθούν έναν κύκλο μαθημάτων: Νέα Ελληνικά,
Μαθηματικά, Ιστορία, Θρησκευτικά, Φυσική και Χημεία, Γεωγραφία, γλωσσικές
σπουδές, Μουσική, καλλιτεχνικά μαθήματα, Γυμναστική και Στοιχεία δημοκρατικού
πολιτεύματος.
Τα σχολεία λειτουργούν πέντε ημέρες την εβδομάδα και το σχολικό έτος
αρχίζει το Σεπτέμβριο και τελειώνει τον επόμενο Ιούνιο.
Όταν τα παιδιά τελειώνουν το δημοτικό, εισέρχονται στο Γυμνάσιο. Η φοίτηση
κρατά τρία χρόνια και είναι υποχρεωτική . Ακολουθούν αναλυτικό πρόγραμμα για
τα μαθήματα και κάθε τρεις μήνες γίνεται η αξιολόγηση της προόδου τους. Τα
βιβλία δίνονται δωρεάν. Όταν τελειώσουν το Γυμνάσιο έχουν το δικαίωμα να
παρακολουθήσουν το Λύκειο που μπορεί να είναι γενικής ή τεχνικής κατεύθυνσης.
Η φοίτηση διαρκεί τρία χρόνια και τα βιβλία είναι και πάλι δωρεάν.
Η εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση γίνεται μετά από Πανελλήνιες εξετάσεις
κατά κλάδο σπουδών.
Η παιδεία των αρχαίων Ελλήνων στην πλήρη μορφή της υπήρξε προνόμιο των
εύπορων τάξεων, κάτι που αναμφισβήτητα συμβαίνει ως τη σύγχρονη εποχή μας με
συγκαλυμμένο ή απροκάλυπτο τρόπο. Ωστόσο, είναι φανερό πως ο στόχος της
5

6. ελληνικής εκπαίδευσης στην αρχαιότητα θεωρητικά και πρακτικά ήταν η παραγωγή
του καλύτερου δυνατού πολίτη και όχι ο πλουτισμός –σε αντιστροφή προς τη
σύγχρονη πραγματικότητα. Αναζητούσε δηλαδή το καλό της κοινότητας και όχι το
καλό του ατόμου. Βέβαια οι μέθοδοι και τα υλικά της μαθητείας διέφεραν από
περιοχή σε περιοχή, όμως το ζητούμενο ήταν το ίδιο, δηλαδή η εκπαίδευση του
χαρακτήρα, κάτι που οι Έλληνες γονείς ζητούσαν επίμονα από τους διευθυντές των
σχολείων.
Επίσης σημαντική -αν και όχι στην περίπτωση της Σπάρτης ή της Κρήτης, όπου
το ιδανικό ζητούμενο ήταν η ανδρεία, η τόλμη, η στρατιωτική μαθητεία και η
διακυβέρνηση- ήταν η αναζήτηση της αισθητικής και της φαντασίας, μέσω της
τέχνης και της μουσικής. Τούτο γινόταν μέσω της εξατομίκευσης και της
απομάκρυνσης του παιδιού από τις επιρροές της οικογένειας.
Τόσο ο νεαρός Σπαρτιάτης όσο και ο νεαρός Αθηναίος ή Εφέσιος από τα έξι
μόλις χρόνια του περνούσε όλη την ημέρα του μακριά από το σπίτι, με τη συντροφιά
των συνομηλίκων του στην παλαίστρα ή στους δρόμους. Μάθαινε δηλαδή να ξεκόβει
από την οικογένειά του και να σχετίζεται με τους αυριανούς συμπολίτες του.
Αναμφίβολα, έχανε πολλά από αυτό το σύστημα, αλλά έτσι εξασφαλιζόταν η
ενότητα και η συνέχεια της πόλης-κράτους. Όλα εξασφάλιζαν πως το παιδί θα
συνειδητοποιούσε ότι είναι μέλος μιας κοινότητας, στην ευτυχία και στην ευημερία
της οποίας η προσωπική τους επιθυμία ή ευχαρίστηση έπρεπε να υποτάσσεται. Με
αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε και έμεινε στην ιστορική μνήμη η αίσθηση της
αυτοθυσίας για χάρη της πολιτείας ή της κοινότητας.
Η αρχαία Ελλάδα υπήρξε πραγματικά σχολείο για όλο τον κόσμο. Τα
διανοητικά, αισθητικά και πολιτικά επιτεύγματα της κλασικής Ελλάδας μαγεύουν
εδώ και αιώνες τους μελετητές του δυτικού πολιτισμού. Η ήδη αχανής βιβλιογραφία
συνεχίζει να αυξάνεται και η πλήρης κατανόηση του ελληνικού πολιτισμού απαιτεί
κοπιαστική μελέτη των διαφορετικών του όψεων.
6

7. Μία από αυτές τις όψεις είναι η εκπαίδευση, η οποία συνδέεται άρρηκτα με
κάθε είδους πολιτισμική ανάπτυξη. Αναμφίβολα, είναι γνωστό πως η εκπαίδευση
στην αρχαία Ελλάδα επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη ενός δυναμικού
πολιτισμού, που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον, επεκτάθηκε στην ευρωπαϊκή
ήπειρο και στις κτήσεις της και είναι γνωστός σήμερα με το γενικό όρο «δυτικός
πολιτισμός». Ωστόσο, οποιαδήποτε μελέτη των επιδράσεων της αρχαίας ελληνικής
εκπαίδευσης στο σύγχρονο κόσμο απαιτεί γνώση του ίδιου του αντικειμένου της
εκπαίδευσης, έτσι όπως αναπτύχθηκε στις διαφορετικές πόλεις-κράτη της ελληνικής
επικράτειας.
Σπάρτη, Αθήνα, Βυζάντιο, Τουρκοκρατία
Από τα πρώτα γραπτά δημιουργήματα του ελληνικού πολιτισμού
αποδεικνύεται ο πόθος του Έλληνα για μάθηση , για καλλιέργεια των διανοητικών
του ικανοτήτων. Στόχος του ομηρικού ανθρώπου είναι η συνεχής προσπάθεια για
την πολύπλευρη βελτίωσή του ώστε "αἲεν ἀριστεύειν και ὑπείροχον ἒμμεναι ἂλλων".
7

8. Οι Ίωνες φιλόσοφοι θέτουν ως κέντρο των πρωτοποριακών τους αναζητήσεων
τον άνθρωπο και τους προβληματισμούς του, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά το
ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Έλληνα σχετικά με τη δίψα του για γνώση. Ορόσημο για
τον παγκόσμιο πολιτισμό και ειδικότερα για την εκπαίδευση αποτελούν ο 5ος και 4ος
π.χ. αιώνας της κλασικής Ελλάδας. Οι αρχαίοι Έλληνες ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την
εύρεση των κατάλληλων μέσων και μεθόδων για την επίτευξη του υψηλού τους στόχου,
δηλαδή την προαγωγή των πνευματικών τους ικανοτήτων.
Σπάρτη
Την εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Σπάρτη αναλάμβανε το κράτος από τα
επτά τους χρόνια. Ζούσαν σε ομάδες (αγέλες) και είχαν επικεφαλής τον Παιδονόμο.
Βάση της αγωγής ήταν η άσκηση του σώματος και η καλλιέργεια της πολεμικής αρετής.
Κατά δεύτερο λόγο διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, μουσική και χορό.
Η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν ανάλογη και γίνονταν σε ιδιαίτερους χώρους.
Αθήνα
Ο "καλός κἀγαθός" πολίτης, ο μορφωμένος και αναπτυγμένος πνευματικά,
αισθητικά, ηθικά και σωματικά ήταν η επιδίωξη της αθηναϊκής πολιτείας.
Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα ήταν ελεύθερη και υπεύθυνοι γι' αυτήν ήταν οι
γονείς του παιδιού. Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά. Υποχρεώνονταν όμως να τηρούν
8

9. κάποιους κανονισμούς, που ρύθμιζαν τη λειτουργία τους. Το πνεύμα της εκπαίδευσης
ήταν σύμφωνο με τις παραδόσεις και τα ιδανικά της πόλης.
Από τον 5ο αιώνα που άρχισαν να ιδρύονται στην Αθήνα τα Γυμνάσια, οι νέοι
είχαν τη δυνατότητα να ασκούν ταυτόχρονα με το πνεύμα και το σώμα. Το πρώτο
στάδιο εκπαίδευσης συντελούνταν στην προσχολική και σχολική ηλικία του παιδιού.
Την πρώτη την αναλάμβανε η μητέρα ή η τροφός και αποσκοπούσε στην καλλιέργεια
των έμφυτων ικανοτήτων του παιδιού και στην προετοιμασία του να δεχθεί τη σχολική
εκπαίδευση, που άρχιζε συνήθως στα επτά του χρόνια. Ο Παιδαγωγός, οικιακός δούλος,
συνόδευε το παιδί στο Διδασκαλείο. Από τον πρώτο του δάσκαλο ο μικρός Αθηναίος
μάθαινε ανάγνωση, συλλαβισμό, γραφή, αριθμητική. Αργότερα τον αναλάμβανε ο
Κιθαριστής για να τον μυήσει στην τέχνη της μουσικής και του παρέδιδε μαθήματα
λύρας, αυλού και τραγουδιού με συνοδεία λύρας .
Αφού το παιδί αποκτούσε αυτές τις στοιχειώδεις γνώσεις, ερχόταν σε επαφή
με την ηρωική και διδακτική ποίηση ( Όμηρο-Ησίοδο ), καθώς και με τη λυρική.
Μάθαινε επιπλέον χορό, ζωγραφική, χειροτεχνία και γεωμετρία. Ο Παιδοτρίβης
φρόντιζε για τη σωματική εκγύμναση των μαθητών στην Παλαίστρα ( "πένταθλον" και
"παγκράτιον" ). Η διδασκαλία στο σχολείο ήταν εξάωρη. Τα κορίτσια μορφώνονταν στο
σπίτι.
Μετά το 14ο έτος οι έφηβοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν την ανώτερη
εκπαίδευση στα δημόσια γυμνάσια και στις φιλοσοφικές ή ρητορικές σχολές
( Ακαδημεία Πλάτωνα, Περίπατος Αριστοτέλη, ρητορική σχολή Ισοκράτη και άλλες ),
που άρχισαν να ιδρύονται από τον 5ο αιώνα κάτω από την επίδραση της διδασκαλίας
των σοφιστών, των φιλοσόφων και των ρητόρων. Εκεί διδάσκονταν επιπλέον
αστρονομία, μαθηματικά και γραμματική. Παρόμοια μορφή είχε και το εκπαιδευτικό
σύστημα των περισσότερων ελληνικών πόλεων αυτής της περιόδου. Στους
Ελληνιστικούς χρόνους ( 3ος και 2ος αιώνας ) δε σημειώθηκαν σημαντικές
μεταβολές στο χώρο της εκπαίδευσης. Όμως το περιεχόμενό της διευρύνθηκε με την
9

10. εισαγωγή νέων επιστημών. Οι μέθοδοι επίσης και τα μέσα διδασκαλίας
εκσυγχρονίστηκαν
H EKΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Η Χριστιανική θρησκεία και η Ελληνική πνευματική κληρονομιά αποτελούν
τα κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού και μάλιστα της παιδείας του
Βυζαντίου. Η Εκκλησία πρωτοστάτησε στο χώρο της εκπαίδευσης αναλαμβάνοντας
εξολοκλήρου σχεδόν όχι μόνο την οργάνωση, τη στελέχωση και τη λειτουργία της, αλλά
και την οικονομική επιχορήγησή της. Στο δύσκολο αυτό έργο σημαντικό ρόλο έπαιξαν
και οι ενοριακές επιτροπές.
Η ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ,που δεν ήταν υποχρεωτική, άρχιζε από το έβδομο
έτος της ηλικίας του παιδιού και ήταν τριετής. Τα « ιερά γράμματα »,όπως ονομαζόταν
αυτό το στάδιο ,έδιναν τη δυνατότητα στο μικρό μαθητή να έλθει για πρώτη φορά σε
επαφή με θρησκευτικά κείμενα (Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Ψαλτήρι και άλλα ) και να
μάθει με τη βοήθειά τους το αλφάβητο, συλλαβισμό, ανάγνωση και γραφή.
Η διδασκαλία συμπληρωνόταν με τη βυζαντινή μουσική, τα θρησκευτικά και την
ιστορία. Τα μαθήματα διδάσκονταν από κληρικούς και μοναχούς κυρίως ,σε χώρους που
παραχωρούσαν οι εκκλησίες ή τα μοναστήρια. Οι ιδιωτικοί διδάσκαλοι που δίδασκαν
στα σπίτια ήταν γνωστοί ως «παιδαγωγοί.
Η ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ άρχιζε από τα δέκα χρόνια του μαθητή και διαρκούσε
τέσσερα έως πέντε έτη. Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης εμπλουτιζόταν με «τα των
Ελλήνων γράμματα», με τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας.
Άλλα μαθήματα ήταν η Ιστορία, η Φυσική ( βοτανική, ζωολογία, γεωγραφία ),
η Μουσική, η Γεωμετρία, η Αστρονομία και η Σημειογραφία. Οι «φοιτητές»
παρακολουθούσαν τις παραδόσεις των ειδικών καθηγητών, ρητόρων, φιλοσόφων,
10

11. γραμματικών και σημειογράφων στα διδασκαλεία που λειτουργούσαν
υπό τη μέριμνα της Εκκλησίας σε πολλές περιοχές της αυτοκρατορίας.
Η ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ήταν πρωταρχικό μέλημα του κράτους.
Ο Θεοδόσιος Β΄ ίδρυσε το 425 το Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, όπου
παραδίδονταν μαθήματα αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, λατινικών,
ρητορικής, φιλοσοφίας και δικαίου. Ανώτατες και πανεπιστημιακές σχολές
ιδρύθηκαν και λειτουργούσαν με τη φροντίδα του κράτους στην Αλεξάνδρεια, τη
Βηρυτό ,την Αθήνα , τη Θεσσαλονίκη τη Νίκαια και φυσικά στην Κων/πολη ,όπως
και σε άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας .
Οι νέες επιστήμες όπως η ιατρική και τα μαθηματικά συμπλήρωναν σταδιακά
τις ήδη διδασκόμενες . Το έργο της εκπαίδευσης βοηθούσαν εκτός από τους
εκπαιδευτικούς και οι πλούσιες βιβλιοθήκες, δημόσιες ,ιδιωτικές και μοναστηριακές,
όπως η βιβλιοθήκη του Πατριάρχη Φωτίου. Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά των
μοναχών και στον τομέα της αντιγραφής έργων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων,
ορισμένα από τα οποία διασώθηκαν χάρη στη δική τους πρωτοβουλία.
Είναι γενική διαπίστωση ότι η Βυζαντινή παιδεία συνετέλεσε ουσιαστικά όχι
μόνο στη διαμόρφωση του ιδιαίτερου χαρακτήρα του βυζαντινού πολιτισμού αλλά
και στη διατήρηση και διάδοση της χριστιανικής και της ελληνικής ανθρωπιστικής
παιδείας. Αυτή η περίοδος έχει να επιδείξει σημαντικές μορφές που έγιναν φορείς
και διδάσκαλοι αυτής της παιδείας ,όπως οι Πατέρες της Ορθόδοξης Χριστιανικής
Εκκλησίας.
H Εκπαίδευση κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.
11

12. Ο ρόλος της Εκκλησίας στα πλαίσια της προσπάθειας επιμόρφωσης των
υποδούλων κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας είναι αδιαμφισβήτητος όχι μόνον
εξαιτίας της προσφοράς του στη στοιχειώδη, έστω, εκπαίδευση των Ελλήνων, αλλά
πολύ περισσότερο για την ουσιαστική συμβολή του στη διατήρηση της εθνικής
συνείδησης άρρηκτα συνδεδεμένης με την Ορθόδοξη χριστιανική πίστη.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τους Τούρκους δε σήμανε μόνο
το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά και τον περιορισμό ,αν όχι την
εξάλειψη , κάθε αξιόλογης πνευματικής δραστηριότητας στον κατακτημένο
ελληνικό χώρο. Ο αναπόφευκτος μαρασμός στην εκπαίδευση χρειάστηκε
υπεράνθρωπες προσπάθειες για την αντιμετώπισή του. Τον αγώνα αυτό ανέλαβε
κατά κύριο λόγο η Εκκλησία και κατά δεύτερο απόδημοι Έλληνες, μορφωμένοι
πολλοί από τους οποίους είχαν συνειδητοποιήσει ότι η διατήρηση της πίστης, της
γλώσσας και της εθνικής συνείδησης ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για την
ιστορική συνέχεια και την αναγέννηση του Έθνους.
Οι νάρθηκες των εκκλησιών και τα κελιά των μοναστηριών ήταν οι χώροι
όπου παραδίδονταν κάποια στοιχειώδη μαθήματα στα ελληνόπουλα από κληρικούς
και μοναχούς. Η διατήρησή τους στη μνήμη των Ελλήνων ως " Κρυφά Σχολεία "
είναι άλλη μια ένδειξη του σκληρού καθεστώτος που επικρατούσε εκείνη την
περίοδο στην υπόδουλη Ελλάδα, γεγονός που ερμηνεύει πιθανώς και την παντελή
σχεδόν απουσία κάποιας άλλης δραστηριότητας στον τόσο σημαντικό τομέα της
εκπαιδευτικής λειτουργίας. Ελάχιστα σχολεία υπολειτουργούσαν σε ελληνικές
περιοχές στα τέλη του 16ου αιώνα.
Το 17ο αιώνα η Κωνσταντινούπολη, το εθνικό, θρησκευτικό και πνευματικό
κέντρο του ελληνισμού, άρχισε να παρουσιάζει κάποια εξέλιξη στον τομέα της
εκπαίδευσης, όπως αποδεικνύεται από την αρτιότερη οργάνωση και τη διεύρυνση
του αντικειμένου διδασκαλίας της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Η αναβάθμιση της
Σχολής σε πανεπιστημιακό επίπεδο και η συμπλήρωση των θεολογικών μαθημάτων
με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, της φυσικής, των μαθηματικών και της
12

13. φιλοσοφίας έδωσε τη δυνατότητα σε αρκετούς νέους όχι μόνο να μορφωθούν οι ίδιοι,
αλλά και σταδιακά να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στους στερημένους
Έλληνες.
Με αργά αλλά σταθερά βήματα αρχίζει η ίδρυση σχολείων με την επίβλεψη,
τη συνεισφορά και την οικονομική ενίσχυση της Εκκλησίας, των αποδήμων Ελλήνων
και των κοινοτήτων. Τα σχολεία της πρώτης βαθμίδας ,τα "κοινά", δίδασκαν στα
παιδιά ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Τα βιβλία που χρησιμοποιούσαν ήταν το
Ψαλτήρι, η Οκτώηχος και ο Απόστολος μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, οπότε
κυκλοφόρησαν τα πρώτα Αλφαβητάρια. " Ελληνικά" συνήθως ονομάζονταν τα
σχολεία της δεύτερης βαθμίδας, τα οποία είχαν περισσότερα αντικείμενα
διδασκαλίας, όπως αρχαία ελληνική γραμματεία, ρητορική, ηθική, γεωμετρία,
φυσική, φιλοσοφία, θεολογία.
Εκτός από την Κωνσταντινούπολη ,όπου λειτούργησαν επίσης η Ελληνική
Ιατρική Ακαδημία, η Πατριαρχική Μουσική Σχολή, η Εμπορική Σχολή της Χάλκης
και η Θεολογική Σχολή, αρκετά εκπαιδευτήρια ιδρύθηκαν μέχρι το 19ο αιώνα σε
διάφορες περιοχές της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Τότε η ανοδική πορεία της
ελληνικής εκπαίδευσης έφθασε στο αποκορύφωμά της, με το φαινόμενο του
Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στη συλλογική προσπάθεια για την αφύπνιση του
Γένους έδωσαν το "παρών" όχι μόνον κληρικοί και σπουδασμένοι δάσκαλοι, αλλά
και πολλοί Έλληνες που εργάζονταν στον ευρωπαϊκό χώρο και είχαν αποκτήσει
ευρύτερη μόρφωση, εμπλουτισμένη με τα σύγχρονα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού
πολιτισμού.
Η ιδεολογική και γλωσσική διαμάχη ανάμεσα στους αρχαϊστές, τους
καθαρολόγους και στους υποστηρικτές της απλής γλώσσας του λαού οδήγησε σε
συγκρούσεις και αντιθέσεις μεγάλο αριθμό οπαδών αυτών των ομάδων. Παράλληλα
όμως παρουσιάστηκε έντονη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, γεγονός που
συνετέλεσε ουσιαστικά στη διάδοση και στην αναβάθμιση της επίπονης
προσπάθειας για την πνευματική και εθνική αναγέννηση του ελληνισμού
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ (1828-1831)
Στοχεύοντας στην πνευματική αναγέννηση του απελευθερωμένου από τον
τουρκικό ζυγό ελληνικού κράτους, ο πρώτος κυβερνήτης του κατέβαλλε
προσπάθειες για την εξασφάλιση αρχικά της στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Το 1829 ιδρύει το Ορφανοτροφείο της Αίγινας για τα ορφανά του πολέμου,
όπου λειτουργούσαν εκτός από τα αλληλοδιδακτικά σχολεία (σχολεία στα οποία οι
μαθητές των ανώτερων τάξεων δίδασκαν τα παιδιά που φοιτούσαν στις κατώτερες),
τρεις κλάσεις ελληνικών μαθημάτων και πολλά “χειροτεχνεία”, πρακτικά
13

14. εργαστήρια διαφόρων τεχνών για όσους μαθητές δεν είχαν ικανότητες προόδου στα
μαθήματα.
Η στοιχειώδης εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική. Στο Ορφανοτροφείο εντάχθηκε
και το Πρότυπο σχολείο, όπου εκπαιδεύονταν δάσκαλοι για τα αλληλοδιδακτικά.
Επιπλέον ιδρύθηκε το Κεντρικό σχολείο “ διά τούς ἒχοντας ἒφεσιν νά ἀναδεχθῶσιν
τό διδασκαλικόν ἐπάγγελμα” και για όσους νέους θα ήθελαν να ακολουθήσουν
ανώτερες σπουδές.
Σχολεία λειτούργησαν και στη Σύρο, στο Ναύπλιο, στην Αθήνα και στην
Ύδρα. Επίσης, λειτούργησε το Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο Ναυπλίου, η
Εκκλησιαστική Σχολή του Πόρου, η Αγροτική Σχολή της Τίρυνθας και η Εμπορική
Σχολή Σύρου. Ο Καποδίστριας σε συνεργασία με την επιτροπή για θέματα παιδείας
φρόντισε κατά το δυνατόν για τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό των σχολών και την
έκδοση διαταγμάτων για τη σωστή οργάνωση και λειτουργία τους. Ο κυβερνήτης
είχε διατυπώσει την ανάγκη ιδρύσεως Πανεπιστημίου. Όμως οι οικονομικές
δυσκολίες και η έλλειψη διδακτικού προσωπικού, καθώς και ο πρόωρος θάνατός του
δεν του επέτρεψαν να υλοποιήσει τους οραματισμούς του.
14

15. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ
Πολλοί χαρακτηρίζουν το εκπαιδευτικό σύστημα που εισήχθηκε στην Ελλάδα
κατά την περίοδο της Αντιβασιλείας ως μίμηση του αντίστοιχου συστήματος που
λειτουργούσε εκείνη την εποχή στη Γερμανία. Γι’ αυτό το λόγο οι δυσκολίες
προσαρμογής του στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος ήταν αναμενόμενες.
Πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης ήταν το επτατάξιο Δημοτικό ή του λαού σχολείο.
Ακολουθούσε το Τριτάξιο Ελληνικό σχολείο, στο οποίο μπορούσαν να εισαχθούν με
εξετάσεις ακόμα και παιδιά που είχαν ολοκληρώσει τη φοίτησή τους μέχρι την
τέταρτη τάξη του Δημοτικού. Κατόπιν οι απόφοιτοι του Ελληνικού είχαν τη
δυνατότητα να παρακολουθήσουν το Τετρατάξιο Γυμνάσιο και τέλος το
Πανεπιστήμιο, που λειτούργησε για πρώτη φορά το 1838, με τη φιλοσοφική, τη
θεολογική, τη νομική και την ιατρική σχολή.
Βέβαια εκτός από την κρατική πρωτοβουλία, ουσιαστικά συνέβαλαν στη μόρφωση
των ελληνοπαίδων οι κοινότητες, πολλοί ιδιώτες και Έλληνες των παροικιών, με την
ηθική, υλική και οικονομική ενίσχυσή τους.
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
1.ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ 2002 HUMANITUS
2. GOOGLE SITE
3.ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ-ΠΛΑΤΩΝΑ
4.ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑ
5.ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
15

16. ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ-ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2010-2011
ΜΑΘΗΜΑ:ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ
ΤΜΗΜΑ: Β΄1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΙΑΚΑ
16