1. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Άνθρωπος { σώμα
ψυχή < πνεύμα σκοπός παιδείας: η ολόπλευρη καλλιέργεια
συναίσθημα του ατόμου, να οδηγηθεί το άτομο στο
βούληση (ήθος) «καλός καγαθός» των αρχαίων.
1. βιολογικό ον άρα καλλιέργεια του ανθρώπου και ως άτομο και ως μέλος
2. κοινωνικό ον μιας κοινωνίας.
Αίτια παιδείας:
• Ο άνθρωπος φέρει σε εμβρυώδη κατάσταση σωματικές, ψυχικές, πνευματικές
δυνατότητες, οι οποίες μέσω της παιδείας μπορούν να γίνουν ικανότητες.
• Ο άνθρωπος είναι φύσει φιλομαθές και φιλοπερίεργο ον.
• Άνθρωπος = άνω + θρώσκω (= κοιτάζω ψηλά). Άρα έμφυτη η τάση του ν’ αναρριχηθεί
στην πυραμίδα της δημιουργίας, να προσεγγίσει τον ιδανικό άνθρωπο.
• Η κοινωνία σήμερα έχει ανάγκη κυρίως από ανθρώπους με άλφα κεφαλαίο.
ΟΡΙΣΜΟΙ
Παιδεία: Ονομάζεται η κοινωνική λειτουργία που παρέχει γνώσεις και αξίες στον άνθρωπο
με στόχο την ηθικοπνευματική και την κοινωνική του ολοκλήρωση. Συμβάλλει στη
διατήρηση και την πρόοδο των κοινωνιών.
Εκπαίδευση: Είναι η θεσμοθετημένη μορφή παιδείας που παρέχει η πολιτεία στους πολίτες
άμεσα, ως κράτος, ή έμμεσα με ιδιωτικούς φορείς. Προσανατολίζει επαγγελματικά και
κοινωνικοποιεί το άτομο.
Διαφορές παιδείας – εκπαίδευσης: 1) η εκπαίδευση παρέχεται μόνο μέσα στο σχολείο, ενώ η
πλατιά παιδεία είναι ένα φαινόμενο που συντελείται σε όλους τους χώρους και τομείς της
ανθρώπινης δραστηριότητας, 2) η εκπαίδευση διαρκεί συγκεκριμένο χρόνο και καλύπτει την
παιδική και εφηβική ηλικία του ανθρώπου, ενώ η πλατιά παιδεία αφορά όλη τη ζωή του
ανθρώπου, 3) η εκπαίδευση είναι σκόπιμη, προγραμματισμένη και συστηματική, ενώ η
πλατιά παιδεία είναι περισσότερο ευκαιριακή αλλά και εκλεκτική, 4) στην εκπαίδευση
υπάρχουν απαραίτητα δύο πρόσωπα: αυτός που παιδαγωγεί και αυτός που παιδαγωγείται.
Στην πλατιά παιδεία ο καθένας μορφώνει μόνος του τον εαυτό του, περισσότερο ελεύθερα
και ανεξάρτητα.
Αγωγή: Η ελληνική λέξη αγωγή προέρχεται από το ρήμα άγω και υποδηλώνει την κίνηση,
την πορεία του ανθρώπου από την έλλειψη συνείδησης σε μια καθοριστική ολοκλήρωση της
προσωπικότητάς του. Ο όρος παρουσιάζει αισθητές διαφορές ανάλογα με την
κοινωνικοπολιτιστική παράδοση που έχει η ανθρώπινη κοινότητα στην οποία αναφέρεται.
Έτσι διαπιστώνουμε εύκολα αυτές τις διαφορές, αν συγκρίνουμε την απόδοση του όρου
αγωγή στις διάφορες γλώσσες (π.χ. ο αγγλοσαξονικός όρος education χρησιμοποιείται στην
καθημερινή ζωή για να εκφράσει την ανατροφή, τη διαπαιδαγώγηση, την παιδαγωγική ως
επιστήμη, η λατινικής προέλευσης λέξη culture υποδηλώνει την καλλιέργεια).
Μόρφωση: Είναι το αποτέλεσμα της αγωγής και της παιδείας. Πρόκειται για την αρμονική
ανάπτυξη όλων των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων του ανθρώπου με αποτέλεσμα την
ολοκλήρωση.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 1
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

2. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Παράγοντες της παιδείας.
Άμεσοι: α) οικογένεια, β) σχολείο (εκπαίδευση), γ) κοινωνικό περιβάλλον
Έμμεσοι: α) ΜΜΕ, β) πολιτιστικές διαδικασίες, γ) ελεύθερος χρόνος, δ) επάγγελμα
Ιστορική αναδρομή
Η παραδοσιακή οικογένεια ήταν αυτή που έδινε στα μέλη τις γνώσεις και τις επαγγελματικές
δεξιότητες. Το σχολείο αφορούσε μικρές κοινωνικές ομάδες. Πρωτοεμφανίστηκε στη
Μεσοποταμία και την Αίγυπτο και είχε ως στόχο τη μόρφωση των υψηλά ιστάμενων, αφού
άλλωστε η παιδεία ήταν ιδιωτική. Ο βασιλιάς, οι αριστοκράτες και οι αξιωματικοί ήταν αυτοί
που νέμονταν την παρεχόμενη εκπαίδευση. Μετατόπιση παρουσιάστηκε κατά την κλασική
αρχαιότητα, όπου στόχος της παιδείας ήταν η ανάπτυξη όλων των ιδιοτήτων του ανθρώπου,
σωματικών, πνευματικών, ηθικών, που τον καταξίωναν ως ύπαρξη. Ο χαρακτήρας της ήταν
ανθρωποκεντρικός. Κύρια επιδίωξή της ο «καλός καγαθός» άνθρωπος, μία έννοια που
εκφράζει την εναρμόνιση του σώματος και του πνεύματος. Στον Μεσαίωνα επικράτησε ο
πνευματικός σκοταδισμός, ενώ κατά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό μεσουράνησε η
ανθρωπιστική παιδεία. Κύρια επιδίωξη υπήρξε ο homo universalis, ο καθολικός, ο
πανεπιστήμων άνθρωπος, που κατέχει γνωστικά στοιχεία πολλών τομέων. Με την
επικράτηση της βιομηχανίας παρουσιάστηκαν σημαντικές αλλαγές σε όλους τους τομείς, ενώ
οι νέες μορφές παραγωγής απαιτούσαν ολοένα και ανώτερη μόρφωση. Το κράτος
αναλαμβάνει την εκπαίδευση και αυξάνει τη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης. Επειδή όμως
ο θεσμός του σύγχρονου σχολείου πήγασε από τις ανάγκες της παραγωγής, απέκτησε ένα
καθαρά τεχνοκρατικό χαρακτήρα, αποστασιοποιημένο, ιδιαίτερα στις μέρες μας, από το
όραμα της ανθρωπιστικής παιδείας.
Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι οι σκοποί της εκπαίδευσης εξαρτώνται από τις ανάγκες που έχει
και από τις προτεραιότητες που θέτει μία κοινωνία. Η εκπαίδευση είναι σκόπιμη λειτουργία
συνυφασμένη με την κοινωνική ζωή, αλλά και απαραίτητη για την ασφαλή εξέλιξή της. Οι
σκοποί της ποικίλλουν από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Τούτο οφείλεται
στις αναμφισβήτητες ιδιαιτερότητες που υπάρχουν. Άλλη ήταν, λόγου χάρη, η φυσιογνωμία
και οι επιδιώξεις της προεπαναστατικής νεοελληνικής κοινωνίας και άλλη της
μετεπαναστατικής, άλλη της αρχαίας αθηναϊκής και άλλη της σπαρτιατικής κοινωνίας. Γι’
αυτό ανάλογη ήταν και η εκπαίδευση – οργανωμένη ή υποτυπώδης – σε κάθε εποχή και σε
κάθε κοινωνία.
Στόχοι ενός υγιούς ολοκληρωμένου σχολείου. / Η σημασία της παιδείας.
Τα εκπαιδευτικά συστήματα που εφαρμόζονται στις διάφορες χώρες αποσκοπούν βασικά στο
να προσδώσουν στον άνθρωπο εσωτερική ποιότητα και παράλληλα να τον προετοιμάσουν να
ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις λειτουργίες και στις ανάγκες της πρακτικής ζωής. Η
εκπαίδευση δεν μπορεί σε καμία ιστορική περίοδο να υπάρξει ως αυτονόητη λειτουργία.
Επηρεάζεται και υποτάσσεται στις γενικότερες αναπτυξιακές διαδικασίες και στα επιτακτικά
αιτήματα των καιρών. Είναι αυτονόητο ότι ο διαμορφωτικός της ρόλος κατατείνει στη
δημιουργία ενός ανθρώπινου τύπου ομόλογου με πνεύμα, τον προσανατολισμό και τις
ανάγκες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Επομένως, το εκπαιδευτικό σύστημα που ακολουθεί
μια χώρα δεν παρουσιάζει από μόνο του δυνατότητα αυτοεξέλιξης, αλλά η πορεία του
προσδιορίζεται από τις γενικότερες ανάγκες της κοινότητας και τον τύπο του ανθρώπου που
επιδιώκει να πλάσει.
 Η πνευματική καλλιέργεια των νέων ανθρώπων ως αναγκαία προϋπόθεση της κοινωνικής
προόδου είναι απόρροια μιας κατάλληλης εκπαίδευσης, γιατί δίνει τη δυνατότητα στους
νέους να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες, να αναπτύξουν τον κριτικό
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 2
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

3. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
στοχασμό, άρα και να ελέγχουν γόνιμα τα μηνύματα που καθημερινά δέχονται από το
περιβάλλον τους, να συγκρίνουν, να διασταυρώνουν και να επιλέγουν. Αυτό θα τους
καταστήσει ικανούς να αντισταθούν στην πνευματική σύγχυση που παρατηρείται στην
εποχή μας, λόγω υπερπληροφόρησης κυρίως από τα ΜΜΕ, ώστε να μη γίνονται υποχείριο
όσων επιδιώκουν τη χειραγώγηση και τη μαζοποίησή τους, για να εξυπηρετήσουν τα δικά
τους συμφέροντα. Έτσι, λαμβάνοντας μια γενική παιδεία, οι νέοι μπορούν να
απομακρυνθούν από την πνευματική μονομέρεια που σήμερα είναι χαρακτηριστική λόγω
και της τυφλής προσκόλλησης των περισσότερων ανθρώπων στην ειδίκευση. Δίνει τη
δυνατότητα της πνευματικής ωριμότητας, της πνευματικής ελευθερίας, της ικανότητας
προσαρμογής στις καταστάσεις. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι μια ιδανική εκπαίδευση
θα είναι σήμερα απομακρυσμένη από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Αντίθετα, έχει χρέος να
προσφέρει κατάλληλα ερεθίσματα στους μαθητές, ώστε αργότερα να ενταχθούν ομαλά σε
μία κοινωνία τεχνολογικά – οικονομικά αναπτυγμένη, δίχως αυτό βέβαια να συνεπάγεται
ότι στο όνομα αυτού του στόχου λησμονεί τον γενικότερο ηθικοπνευματικό της ρόλο.
Επίσης η παιδεία οδηγεί στην αυτοκριτική, στον αυτοπροσδιορισμό, στην αυτογνωσία,
στην ετερογνωσία, στην ανθρωπογνωσία, συμβάλλει στην απόρριψη των προκαταλήψεων
και των δεισιδαιμονιών, καθώς και στην καταπολέμηση του φανατισμού, του
δογματισμού και των άλλων αρνητικών συνδρόμων που γεννά η αμάθεια.
 Μια εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις σύγχρονες απαιτήσεις στοχεύει στη διαμόρφωση
ατόμων με εσωτερική συγκρότηση που διαπνέονται από την αίσθηση του μέτρου και του
καθήκοντος, καλλιεργούν την εντιμότητα και την ειλικρίνεια, έχουν οράματα και υψηλούς
στόχους, για να αναβαθμίσουν την επίπεδη και ηθικά αλλοτριωμένη κοινωνία μας. Μια
κοινωνία που σε μια εποχή ηθικής ρευστότητας δεν έχει σταθερές αρχές και σταθερά
σημεία αναφοράς. Αντίθετα, οι υπεύθυνοι και ηθικά καλλιεργημένοι πολίτες προέρχονται
από μια εκπαίδευση που αναπτύσσει το αίσθημα της ευθύνης και του ανθρωπισμού. Κάνει
τον άνθρωπο ακέραιο, συνεπή, έντιμο, υπεύθυνο, τον βοηθά να αποβάλλει τις φοβερές
μάστιγες των παθών και των ενστίκτων του, τον λυτρώνει από τις καθημερινές μικρότητες
(τη ζήλια, το φθόνο, τον εγωισμό) και συντελεί στο να αποκτήσει το άτομο εσωτερική
ελευθερία. Η σχολική κοινότητα, λοιπόν, όταν λειτουργεί με τον κατάλληλο τρόπο, είναι
σε θέση να διαπλάθει ανθρώπους ηθικά και κοινωνικά ευαίσθητους, τους οποίους θα
οδηγήσει στον αγώνα για τη διεκδίκηση καλύτερων όρων συμβίωσης αποτρέποντας τους
από το κλίμα της ηθικής και συναισθηματικής χαλάρωσης που σήμερα κυριαρχεί. Επίσης,
μπορεί να τους απομακρύνει από την ανώφελη διασκέδαση που διαιωνίζει την πλήξη, την
ανία και την απανθρωποποίηση του σύγχρονου νέου ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, ένα υγιές
σχολείο καλλιεργώντας στους νέους υψηλά ενδιαφέροντα σχετικά με τη φύση, την
άθληση, την τέχνη, την παράδοση ή το βιβλίο τους προφυλάσσει από την
εμπορευματοποίηση και τη βιομηχανοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους, τους
απαλλάσσει από την καταναλωτική μανία και τη βιοθεωρία του υλικού ευδαιμονισμού,
θέτοντας τις βάσεις για τη διαμόρφωση πιο ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων. Δίνει
νόημα και αξία στη ζωή, βοηθά στο ξεπέρασμα των συμπλεγμάτων και χαρίζει ψυχική
ηρεμία και ισορροπία.
 Εκτός όμως από την εσωτερική πληρότητα, το σχολείο οφείλει να δημιουργεί τις
κατάλληλες προϋποθέσεις για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και τη διασφάλιση
του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πράγματι, το υγιές σχολείο εθίζει το νέο στο πνεύμα της
συλλογικότητας και της συνεργασίας, επομένως καλλιεργεί την κοινωνική συνείδηση με
την οποία τα νέα άτομα αναπτύσσουν ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, αντιμαχόμενα το
ωφελιμιστικό πνεύμα της εποχής μας. Δρουν με πνεύμα συλλογικότητας και αγωνίζονται
για την εδραίωση της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας, γενικά για τη προάσπιση των
κοινωνικών ελευθεριών και την άμβλυνση φαινομένων περιθωριοποίησης, που
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 3
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

4. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
αποδεικνύουν την αντιδημοκρατικότητα κάποιων μελών της κοινωνίας, μαθαίνουν να
αγωνίζονται για την αναβάθμιση των θεσμών, τηρώντας ευσυνείδητα τους κανόνες της
συλλογικής πραγματικότητας. Μέσα από το πνεύμα της άμιλλας και της αλληλεγγύης, της
φιλίας και της διαλλακτικότητας που έχει χρέος να καλλιεργήσει στους μαθητές ένα
σωστό σχολείο, μπορούν να περιοριστούν αργότερα τα φαινόμενα βίας,
εγκληματικότητας και ρατσισμού που γνωρίζουν έξαρση σήμερα και κλυδωνίζουν την
κοινωνική σταθερότητα.
 Η παιδεία διαμορφώνει την πολιτική αγωγή του ατόμου. Καλλιεργεί το δημοκρατικό
φρόνημα, ευαισθητοποιεί σε θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και προωθεί ιδανικά και
πρότυπα πολιτικού ήθους. Κάνει το άτομο νομοταγές, πειθαρχημένο, το καθιστά ικανό να
συμμετέχει στο πολιτικό «γίγνεσθαι» και του υποδεικνύει το χρέος του απέναντι στην
πολιτεία.
 Η πολιτιστική άνθηση σαφώς προωθείται από τη δημιουργική πνοή της νεολαίας, που, για
να συμβάλει στην πρόοδο των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, χρειάζεται
κατάλληλα εναύσματα από το σχολείο. Μόνο με τη σωστή λειτουργία του μπορεί να
στρέψει τους νέους στη γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία και τα ποιοτικά καλλιτεχνικά
θεάματα, ώστε να αποφύγουν μορφές τέχνης που ναρκώνουν την αισθητική και
κατευθύνουν τους νέους στη μαζική υποκουλτούρα. Ακόμα και η εξέλιξη της επιστήμης
μακροπρόθεσμα μπορεί να λάβει χαρακτήρα περισσότερο ανθρωποκεντρικό, αφού θα
στοχεύει περισσότερο στην προάσπιση του φυσικού περιβάλλοντος και γενικότερα στην
αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του πολίτη και όχι μόνο στην άνοδο του βιοτικού του
επιπέδου. Αν δηλαδή το σημερινό σχολείο και φυτώριο των αυριανών επιστημόνων
μεταλαμπαδεύσει σε αυτούς γνήσια ανθρωπιστικά ιδεώδη και πάψει να παρέχει κυρίως
γνώση χρησιμοθηρική και να στηρίζεται στον άγονο εγκυκλοπαιδισμό, τότε θα
δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια επιστήμη πιο κοντά στον άνθρωπο και τις
ανάγκες του, η οποία παύει να εξυπηρετεί συμφέροντα συγκεκριμένων οικονομικών και
πολιτικών κέντρων.
 Με άξονα, επομένως, αυτή την πνευματική θωράκιση, πάντα με την αρωγή του σχολείου,
γίνεται ευκολότερη και η ύπαρξη πολιτών με ισχυρό εθνικό και διεθνιστικό φρόνημα,
εφόσον η παιδεία οδηγεί στην καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης και δίνει
συγκεκριμένο περιεχόμενο στη φιλοπατρία με τη διδασκαλία της εθνικής πολιτιστικής
κληρονομιάς. Τόσο, λοιπόν οι παραδόσεις και η πολιτιστική μας κληρονομιά θα
διασφαλίζονται, σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η διείσδυση των αναπτυγμένων κρατών στα
αναπτυσσόμενα με κάθε μορφή (οικονομική, πολιτιστική) και ο ισοπεδωτικός
κοσμοπολιτισμός λειτουργεί διαβρωτικά παίρνοντας τη μορφή πολιτιστικού
ολοκληρωτισμού, όσο και οι πολίτες, είτε ο απλός λαός είτε η ηγεσία θα στοχεύουν στο
αγαθό της ειρήνης, που κινδυνεύει σήμερα από την αναβίωση του εθνικισμού και της
ξενοφοβίας, καθώς θα αγωνίζονται για το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα,
ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος ή θρησκείας. Συμβάλλει λοιπόν στο συγκερασμό του
παρελθόντος με το παρόν και συντελεί στο σεβασμό και στη διάδοση της παράδοσης. Θα
επιτευχθεί ακόμη η δημιουργική συνεργασία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για
την αντιμετώπιση έντονων προβλημάτων, όπως η ανεργία, η περιβαλλοντική υποβάθμιση,
η τρομοκρατία.
 Συμβάλλει στη συναδέλφωση των λαών, με αποτέλεσμα να επιλύονται ειρηνικά τα
παγκόσμια προβλήματα, όπως ασθένειες, πείνα στον τρίτο κόσμο, οικολογικά
προβλήματα, ανθρώπινα δικαιώματα… Η γνώση της ιστορίας και της συνεισφοράς άλλων
λαών στη δημιουργία πολιτισμού καλλιεργεί πνεύμα σεβασμού, φιλίας, συνεργασίας και
ισοτιμίας με όλους τους ανθρώπους και τους λαούς.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 4
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

5. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
 Προστατεύει τον άνθρωπο από κάθε φανερή ή δόλια προσπάθεια στέρησης της
ελευθερίας του, από πλάνες, δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις, δόγματα, ιδεολογήματα,
προπαγάνδα.
 Προσφέρει γνώση της φυσικής νομοτέλειας, διδάσκει το σεβασμό του φυσικού κόσμου.
 Μαθαίνει τον άνθρωπο να αγαπά τη ζωή και να φροντίζει για τη σωματική και ψυχική του
ευεξία.
 Για να μπορέσει όμως μια κοινωνία να ανταποκριθεί στους πόθους και τα οράματά της,
χρειάζεται ισχυρή αναπτυξιακή οικονομία, που και αυτή σχετίζεται με την ορθή
λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, εφόσον άνθρωποι μορφωμένοι είναι και πιο
παραγωγικοί. Ο νέος που προέρχεται από ένα υγιές εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί με ορθά
κριτήρια να επιλέξει τον εργασιακό του χώρο και έτσι, αγαπώντας το επάγγελμά του, να
συντελέσει στην αύξηση της παραγωγής, την ανάπτυξη οικονομικών κλάδων και την
ανταγωνιστικότητα της οικονομίας σε σχέση με τα άλλα κράτη. Όλα αυτά θα επιτευχθούν
με ανθρωπιστική επαγγελματική συνείδηση, γιατί τότε είναι δυνατή η εξομάλυνση
φαινομένων φοροδιαφυγής, φοροκλοπής και γενικότερα παραοικονομίας. Άλλωστε και ο
συνεχής αγώνας για τεχνολογική πρόοδο και διεύρυνση της παραγωγικής βάσης,
προϋποθέτει την ύπαρξη ευρύτερα μορφωμένων πολιτών που αντιλαμβάνονται ότι η
τεχνολογία και η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να υπηρετούν τον άνθρωπο και όχι να
αποτελούν αυτοσκοπό. Μια τέτοια αντίληψη οφείλει να μεταδίδει εγκαίρως και ένα υγιές
σχολείο στους νέους, οι οποίοι δεν είναι άλλοι από τους αυριανούς πολίτες.
Η εκπαίδευση ως πολιτιστικό και εθνικό οχυρό.
Η προσωπική ολοκλήρωση του ατόμου προϋποθέτει κατάλληλη διαπαιδαγώγηση, η οποία
μέσα από συγκεκριμένες κατευθύνσεις επιχειρεί να αξιοποιήσει τις δυνατότητες κάθε νέου με
απώτερο στόχο την πρόοδο του κοινωνικού συνόλου. Μεταξύ άλλων φορέων αγωγής, η
εκπαίδευση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, που όταν λειτουργεί σωστά και
ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής, αντεπεξέρχεται στην αποστολή της, δηλαδή την
προετοιμασία των νέων για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και για
δημιουργική δράση.
Σήμερα, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες λόγω επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, τα
μηνύματα καταιγιστικά, ο οικονομικός ανταγωνισμός τεράστιος στο πλαίσιο της ελεύθερης
αγοράς, οι απαιτήσεις εξειδίκευσης μεγάλες, συνεπώς χρέος της εκπαίδευσης είναι να
διαμορφώσει νέους με ανάλογο υπόβαθρο, ώστε να ενταχθούν σε μια κοινωνία με ταχεία
επιστημονική – οικονομική ανάπτυξη. Νέους με τυπικά επαγγελματικά προσόντα που
στηρίζονται σε νέες επαγγελματικές – τεχνολογικές μεθόδους, ικανούς να αυξήσουν την
παραγωγικότητα της κοινωνίας, να συντελέσουν στην ανάπτυξη των οικονομικών κλάδων
και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των
πολυεθνικών εταιριών και της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών, οι
σημερινοί νέοι πρέπει να είναι επιστημονικά και επαγγελματικά καταρτισμένοι, ώστε να
ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών. Γι’ αυτό η εκπαίδευση, πρωτοβάθμια έως και
τριτοβάθμια, οφείλει να παρέχει σε αυτούς τα εφόδια για την υλοποίηση ενός τέτοιου
σκοπού.
Από την άλλη πλευρά στην εποχή μας με την επικράτηση της δημοκρατίας στις περισσότερες
χώρες, την εξέλιξη των ΜΜΕ, την ύπαρξη κοινών μεγάλων προβλημάτων, την οικονομική
αλληλεξάρτηση, την ένταξη σε διακρατικούς συνασπισμούς με κοινά συμφέροντα και κοινές
προοπτικές, οι λαοί προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο. Η προσέγγιση όμως αυτή εγκυμονεί τον
κίνδυνο αλλοίωσης της πολιτιστικής και εθνικής φυσιογνωμίας ενός λαού, ιδιαίτερα των
αναπτυσσόμενων, από την πολιτιστική διείσδυση και κυριαρχία των ανεπτυγμένων.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 5
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

6. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Αποτελεί, επομένως, αδήριτη ανάγκη να προβάλλει κάθε λαός πολιτιστικές αντιστάσεις,
χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οδηγείται σε εθνικό απομονωτισμό. Χρέος λοιπόν της
εκπαίδευσης, ιδιαίτερα σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, είναι να μεταλαμπαδεύσει στους νέους
πνευματικά πρότυπα και ηθικές αξίες που θα ενδυναμώσουν το σεβασμό τους στην
πολιτιστική και εθνική κληρονομιά μας για να μη γίνονται θύματα άγονου μιμητισμού και
ξενομανίας.
Μέσα από τα σχολεία τα ελληνόπουλα πρέπει να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την
ξεχωριστή και πλούσια ελληνική γλώσσα, να αμυνθούν σε φαινόμενα λεξιπενίας και
γενικότερης γλωσσικής διάβρωσης, που σήμερα δυστυχώς ενισχύονται, να μυηθούν στο
λόγιο και λαϊκό πολιτισμό της πατρίδας μας, να έρθουν σε επαφή με τα ήθη και έθιμα του
τόπου συνδέοντας έτσι γόνιμα και δημιουργικά το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.
Η ενίσχυση του εθνικού φρονήματος και η καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης που απορρέει
από τις παραπάνω διαδικασίες θα ενισχύσει τον πατριωτισμό των νέων, έναν πατριωτισμό
γνήσιο, αληθινό, που σε καμιά περίπτωση δεν οδηγεί στο νοσηρό εθνικισμό, αλλά κάνει τους
Έλληνες δεκτικούς μεν στις επιρροές από άλλους λαούς, όχι όμως δουλικούς αντιγραφείς
άλλων λαών.
Όλα αυτά προϋποθέτουν γνώση ουσιαστική, καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και του
προβληματισμού στους νέους από νωρίς, ενίσχυση της κοινωνικής συνείδησης και του
πνεύματος συνεργασίας και αλληλεγγύης, ώστε μέσα από ένα κλίμα συναίνεσης και
ομοψυχίας οι Έλληνες να αμυνθούν ομαδικά σε αλλοτριωτικές επιδράσεις και να αναπτύξουν
το δικό τους πολιτισμό στο πλαίσιο ενός υγιούς κοσμοπολιτισμού.
Παράλληλα η γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και η στροφή στην αληθινή
ψυχαγωγία θα ωθήσουν τους νέους να συμμετάσχουν περισσότερο συστηματικά σε
πολιτιστικές εκδηλώσεις που ενισχύουν τους δεσμούς με τις ρίζες και τις υγιείς εθνικές
αντιστάσεις του ελληνισμού. Το σχολείο σε αυτό το θέμα μπορεί να επιδράσει καθοριστικά,
αν προβεί σε καλύτερη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας, ώστε οι νέες γενιές να
διδάσκονται ουσιαστικά από το παρελθόν, αν οργανώσει και εμπλουτίσει τις σχολικές
βιβλιοθήκες γιατί ή επαφή με το βιβλίο και η πολύπλευρη μόρφωση ενισχύουν τις
πολιτιστικές αντιστάσεις των νέων, αν αποφύγει την παροχή χρησιμοθηρικών γνώσεων και
προσφέρει παιδεία ανθρωπιστική, ώστε αργότερα οι επιστήμονες να μη μετατρέπονται σε
στυγνούς τεχνοκράτες, αλλά σε ανθρώπους που εκτιμούν την κουλτούρα του λαού και δεν
υποτάσσονται στο υλιστικό καταναλωτικό μοντέλο και τον μηχανοποιημένο τρόπο ζωής. Σε
αυτή την περίπτωση τα Ελληνόπουλα δεν θα προετοιμάζονται μόνο για το αυριανό τους
επάγγελμα αλλά και για τη συμβολή τους σε μια εκσυγχρονισμένη κοινωνία που
αντεπεξέρχεται στον ανταγωνισμό και προοδεύει οικονομικά, χωρίς να ισοπεδώνεται
πολιτιστικά και εθνικά.
Καταλυτικός είναι και ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει και ο δάσκαλος, ο οποίος
οφείλει να εμπνεύσει τους νέους και να τους εμφυσήσει το γνήσιο σεβασμό προς τα εθνικά
ιδεώδη αλλά και τις αξίες του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, χωρίς βέβαια το πνεύμα της
στείρας προγονολατρείας. Αξίες όπως το μέτρο, η αυτογνωσία, ο ανθρωπισμός, η ελευθερία,
η δημοκρατία, το πνεύμα του Ολυμπισμού, το αθλητικό ιδεώδες, που εδραίωσαν οι πρόγονοί
μας, η εκπαίδευση οφείλει να ενσταλάξει από νωρίς στην ψυχή του κάθε νέου την αγάπη και
το σεβασμό σ’ αυτές. Όλες οι παραπάνω είναι αξίες που συνδέονται με τον ηθικοπνευματικό
πολιτισμό και την προαγωγή του, γι’ αυτό και σήμερα, που το υλιστικό πνεύμα κυριαρχεί και
οι αναπτυγμένες χώρες εκμεταλλεύονται την τεχνολογία προς όφελός τους και εις βάρος των
άλλων, χρειάζονται περισσότερο παρά ποτέ για να μπορούμε να μιλάμε για μια Ελλάδα
δυνατή.
Ακόμη και η τριτοβάθμια εκπαίδευση, που δεν είναι η κατεξοχήν αρμόδια για τη διαμόρφωση
του ήθους των πολιτών, χρειάζεται να μεταδώσει στους νέους την αντίληψη ότι ώριμοι
πολίτες και υπεύθυνοι άνθρωποι είναι όσοι συνδυάζουν την ειδική γνώση με τη σφαιρική
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 6
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

7. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
μόρφωση, είναι δηλαδή εκείνοι που εξελίσσονται σε αξιόλογους επιστήμονες που
παρακολουθούν τα νέα δεδομένα, αντιλαμβάνονται όμως ταυτόχρονα και το ότι η
παγκοσμιοποίηση είναι υγιής όταν ο κάθε λαός καταθέτει στοιχεία από την ξεχωριστή του
κληρονομιά και φυσιογνωμία στον παγκόσμιο πολιτισμό, αντλεί από τους υπόλοιπους λαούς
τις κατάλληλες επιρροές, αλλά δεν αφομοιώνεται στο πολιτιστικό αυτό χωνευτήρι.
Η κατανόηση του κόσμου και η κατανόηση του «άλλου».
Ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους της εκπαίδευσης είναι η συνεισφορά της στην
μετατροπή της αλληλεξάρτησης σε συνειδητή αλληλεγγύη. Για το σκοπό αυτό, ο καθένας
πρέπει να μπορεί να κατανοεί τον εαυτό του και τους άλλους, δυνατότητα που θα του
επιτρέψει να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο.
Για να είναι όμως κάποιος σε θέση να αντιληφθεί την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των
παγκόσμιων φαινομένων και για να μπορεί να ελέγχει την αίσθηση αβεβαιότητας που αυτή
προκαλεί, χρειάζεται αρχικά να αποκτήσει ένα σύνολο γνώσεων. Κατόπιν πρέπει να μάθει να
κατατάσσει τα γεγονότα από την άποψη της σπουδαιότητάς τους, αλλά και να υιοθετεί
κριτική προσέγγιση απέναντι στον καταιγισμό των πληροφοριών που δέχεται. Στις μέρες μας
η εκπαίδευση αποδεικνύεται περισσότερο από ποτέ άλλοτε, αναντικατάστατος παράγοντας
για την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του ατόμου. Ευνοεί την πραγματική κατανόηση
των συμβάντων, υπερβαίνοντας την απλοποιημένη ή παραμορφωμένη εικόνα που δίνουν γι’
αυτά μερικές φορές τα ΜΜΕ. Ιδανικό για την εκπαίδευση θα ήταν να συντελέσει ώστε ο
άνθρωπος να γίνει συνειδητοποιημένος πολίτης αυτού του μεταβαλλόμενου κόσμου που
δημιουργείται μπροστά στα μάτια μας.
Η απαίτηση για παγκόσμια αλληλεγγύη δημιουργεί την ανάγκη να ξεπεράσουμε την τάση
εσωστρέφειας και να προωθήσουμε την κατανόηση του άλλου, η οποία θα βασίζεται στο
σεβασμό της διαφορετικότητας. Η ευθύνη της εκπαίδευσης είναι ταυτόχρονα ουσιαστική
αλλά και ιδιότυπη, από την άποψη ότι η έννοια της ταυτότητας μπορεί να ερμηνευτεί με δύο
τρόπους. Επιβεβαιώνοντας ο καθένας μας τη διαφορετικότητά του, ανατρέχοντας στις
πολιτιστικές του αναφορές και ενισχύοντας την αλληλεγγύη στο εσωτερικό της ομάδας,
μπορεί να φθάσει σε μια θετική και απελευθερωτική πορεία. Αν ωστόσο παρερμηνεύσουμε
τη σημασία των παραπάνω διεκδικήσεων, κινδυνεύουμε να καταστήσουμε δύσκολη την
πραγμάτωση της συνύπαρξης και του διαλόγου με τους άλλους.
Η εκπαίδευση πρέπει να κάνει το άτομο να συνειδητοποιήσει τις ρίζες του, έτσι ώστε να
μπορεί να βρίσκει σημεία αναφοράς που θα του δίνουν τη δυνατότητα να καθορίζει τη θέση
του στον κόσμο και να μάθει να σέβεται τον πολιτισμό των άλλων λαών. Κάποια μαθήματα
έχουν ιδιαίτερη σημασία, όσον αφορά το θέμα αυτό. Η ιστορία, για παράδειγμα,
χρησιμοποιούνταν συχνά στο παρελθόν για να ενισχύσει το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας,
προβάλλοντας τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων και εξαίροντας την ανωτερότητα ενός
συγκεκριμένου έθνους. Σε αντίθεση προς την τακτική αυτή, η διδασκαλία της αλήθειας
επιβάλλει να παραδεχθούμε ότι οι λαοί διαφέρουν μεταξύ τους και να αναγνωρίσουμε ότι και
οι άλλοι λαοί έχουν ιστορία εξίσου πλούσια με τη δική μας. Η γνώση των άλλων πολιτισμών
μας οδηγεί, επομένως, στη συνειδητοποίηση της μοναδικότητας του δικού μας πολιτισμού
και στη συνειδητοποίηση της ύπαρξης μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς για το σύνολο
της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση, λοιπόν, έχει την ιδιαίτερη ευθύνη να συμβάλει στη
διαμόρφωση ενός κόσμου περισσότερο αλληλέγγυου και στη δημιουργία ενός νέου τύπου
ανθρωπισμού, ο οποίος προσδίδει μεγάλη σημασία στη γνώση και στο σεβασμό των
πολιτιστικών στοιχείων και των πνευματικών αξιών των διάφορων πολιτισμών. Η αίσθηση
ότι έχουμε κοινές αξίες και κοινό πεπρωμένο συνιστά, σε τελική ανάλυση, τη βάση κάθε
προσπάθειας για διεθνή συνεργασία.
Κείμενο της UNESCO
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 7
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

8. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Εξ αντιθέτου απόδειξη
Η απαιδευσία έχει καταστρεπτικές συνέπειες:
• Αλλοτρίωση του ατόμου από τον εαυτό του και το περιβάλλον.
• Πνευματική καθυστέρηση, επικράτηση δεισιδαιμονιών και προλήψεων.
• Κοινωνική δυσλειτουργία, ασυνεννοησία, αδυναμία συνεργασίας.
• Ηθική κατάπτωση, έκλυση ηθών, επικράτηση κατώτερων παθών και ενστίκτων, ηθική
χρεοκοπία.
• Πολιτικές αναταραχές, αδυναμία πολιτικοποίησης.
Α. Πρωτοβάθμια – Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Σχολείο).
Θετικά σημερινού σχολείου.
 Δωρεάν εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση – ανακούφιση κατώτερων κοινωνικών
στρωμάτων.
 Μεγαλύτερη ελευθερία στις σχέσεις εκπαιδευτικών – μαθητών, περιορισμός δογματισμού
και αυταρχισμού, δημοκρατικότητα.
 Ο νέος κοινωνικοποιείται, έρχεται σε επαφή με άλλα άτομα, διαφορετικού ή ίδιου
φύλλου, διαφορετικής ή ίδιας κοινωνικοοικονομικής προέλευσης, ηλικίας κ.λπ. , μαθαίνει
να υπακούει στους νόμους της ομάδας…
 Ύπαρξη μαθητικών κοινοτήτων (μικρογραφία κοινωνίας και πολιτείας).
 Μυείται στην εργατικότητα (ιδιαίτερα στα σημερινά σχολεία επικρατεί η εντατικοποίηση
των σπουδών).
 Ο δάσκαλος δεν αντιμετωπίζεται σαν αυθεντία, υπάρχει διάλογος και δυνατότητα
αμφισβήτησης σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.
 Η χρήση προϊόντων της σύγχρονης τεχνολογίας (π.χ. Η/Υ, οπτικοακουστικά μέσα) στην
εκπαιδευτική διαδικασία.
 Αύξηση των δαπανών, ανάλογα με την πορεία της οικονομίας.
 Βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής σε σχέση με το παρελθόν.
 Βελτίωση αναλογίας εκπαιδευτικών – εκπαιδευομένων.
 Εκσυγχρονισμός παρεχόμενης γνώσης, νέα θέματα, νέα μαθήματα.
 Δημιουργία τεχνικών και επαγγελματικών σχολών και λυκείων.
 Καθιέρωση του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού.
Αρνητικά σημερινού σχολείου
 Το σύστημα μάθησης ευνοεί τη στείρα αποστήθιση και τον άγονο εγκυκλοπαιδισμό,
προωθεί την πολυμάθεια και όχι την ευρυμάθεια που εξοστρακίζει την γόνιμη σκέψη και
ταλανίζει το εκπαιδευτικό σύστημα. Οι νέοι δεν αναπτύσσουν τον προβληματισμό, δεν
καλλιεργείται η κρίση τους, δεν οξύνεται ο νους και περιορίζεται η φαντασία τους.
 Η διδασκαλία τυποποιείται, χάνει τη φαντασία και την πρωτοτυπία της.
 Οι εκπαιδευτικοί δεν επιμορφώνονται κατάλληλα μέσα από ειδικά σεμινάρια ή είναι
ανειδίκευτοι σε αντικείμενα που καλούνται να διδάξουν. Πολλές φορές δεν υπάρχει
ουσιαστική προσέγγιση μεταξύ δασκάλου και μαθητή.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 8
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

9. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
 Η βαθμοθηρία ενισχύει το άγχος και καλλιεργεί το στείρο ανταγωνισμό μεταξύ των
μαθητών, όχι τη δημιουργική άμιλλα.
 Το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων είναι συνήθως αποσπασματικό, παρωχημένο και
συχνά πρόχειρο και δεν ανταποκρίνεται στα σύγχρονα επιτεύγματα και στις σύγχρονες
παιδαγωγικές αντιλήψεις.
 Η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής (εργαστήρια φυσικής και χημείας, γυμναστήρια και
βιβλιοθήκες), με αποτέλεσμα ο μαθητής να μην μπορεί να αφομοιώσει τις γνώσεις που
διδάσκεται.
 Ο μονοδιάστατος χαρακτήρας της σημερινής εκπαίδευσης αλλά και η έλλειψη
κατάλληλης υποδομής δεν προσφέρουν ερεθίσματα για καλλιέργεια ποικίλων
ενδιαφερόντων, ώστε ο νέος να μυηθεί στο πνεύμα της αξιοποίησης του ελεύθερου
χρόνου.
 Η προετοιμασία των νέων για την πολιτικοποίησή τους δεν ολοκληρώνεται, καθώς ο
θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων υπολειτουργεί και δεν γίνεται με ουσιαστικό τρόπο η
διδασκαλία του μαθήματος της πολιτικής αγωγής. Οι μαθητές δεν εθίζονται έτσι στην
άμιλλα, στην υπευθυνότητα, στην αναγνώριση της προσφοράς των άλλων, στην
προώθηση του κοινού συμφέροντος σε βάρος του ατομικού.
 Δεν καλλιεργείται ο διάλογος και πολλές φορές δεν υιοθετούνται δημοκρατικές
διαδικασίες στη λειτουργία του σχολείου.
 Ο ΣΕΠ με τον τρόπο λειτουργίας του δεν οδηγεί το νέο στην ανακάλυψη των κλίσεων
του, ούτε και του παρέχει ενημέρωση για εναλλακτικές επαγγελματικές επιλογές.
 Δεν προωθείται στον βαθμό που θα έπρεπε η ουσιαστική εκμάθηση της ελληνικής
γλώσσας και η επαφή του νέου με τις γλωσσικές ρίζες. Οι εκδηλώσεις που αναφέρονται
στην παράδοση έχουν πλέον τυπικό χαρακτήρα.
 Τελικά η εκπαίδευση δεν προσφέρει ανθρωπιστική παιδεία, η γνώση γίνεται
χρησιμοθηρική και το πτυχίο αργότερα γίνεται ο μοναδικός σκοπός. Η εκπαίδευση
σήμερα συνδέθηκε με την τεχνολογική επανάσταση και τις ανάγκες της παραγωγής και γι’
αυτό εγκαταλείποντας τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό που θα έπρεπε να έχει,
απέκτησε χαρακτήρα τεχνοκρατικό. Η μονομέρεια και ο πνευματικός ακρωτηριασμός
βάλλει την προσωπικότητα του νέου και λειτουργεί ως τροχοπέδη στην πορεία
ολοκλήρωσής του. Εξειδικεύει το άτομο, πριν ακόμα του δώσει μόρφωση και καθολική
παιδεία. Η επιδίωξη της δημιουργίας παραγωγικών ανθρώπων, που μέσω αυτών θα
πλουτίσουμε την αγορά με περισσότερα υλικά αγαθά, στρέφει το άτομο από την πρώτη
στιγμή στο όραμα του καταναλωτισμού και του υλικού ευδαιμονισμού.
Γιατί δεν αρέσουν τα σχολικά βιβλία;
 Τα σημερινά σχολικά βιβλία διακρίνονται από στατικότητα και παθητικότητα. Γι’ αυτό
και οι μαθητές δεν τα αγαπούν και όταν ακόμη αυτά έχουν εκδοθεί σύμφωνα με τους
τελευταίους κανόνες της εκδοτικής τέχνης και τεχνικής. Είναι βιβλία που εξωθούν
δάσκαλο και μαθητή στην απομνημόνευση.
 Από πλευράς περιεχομένου, τα περισσότερα είναι φορτωμένα με άφθονη ύλη. Οι
συντάκτες των Αναλυτικών Προγραμμάτων και οι συγγραφείς νομίζουν ότι το παιδί
πρέπει να μάθει όσα περιέχονται στην επιστημονική βιβλιογραφία. Στήνει έτσι ο καθένας
τους το βιβλίο ώστε αφήνει την εντύπωση ότι θεωρεί όλο το διδακτικό χρόνο του μαθητή
διδακτικό χρόνο προορισμένο μόνο για το δικό του γνωστικό αντικείμενο. Η
συμπεριφορά αυτή υπαγορεύεται από την αντίληψη ότι το σχολείο πρέπει να
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 9
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

10. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
δημιουργήσει τον σοφό άνθρωπο. Δεν έχουν συνειδητοποιήσει οι συγγραφείς ότι ο σοφός
άνθρωπος περιθωριοποιήθηκε από τον αλματώδη πολλαπλασιασμό των γνώσεων, οι
οποίες έγιναν τόσο πολλές ώστε να μην είναι δυνατόν να κατακτηθούν από κανέναν. Γι’
αυτό και σκοπός της εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι τώρα ο σοφός άνθρωπος αλλά ο
δημιουργικός, αυτός που μαθαίνει να μαθαίνει. Συνεπώς οι συγγραφείς των διδακτικών
βιβλίων είναι ανάγκη να προσφέρουν στο παιδί εκείνες από τις γνώσεις που θα τον
βοηθήσουν να ελευθερώσει τις υπάρχουσες μέσα του μορφωτικές δυναμικές.
 Τα σχολικά βιβλία δε διαλέγονται με το παιδί, δεν βάζουν το νέο άνθρωπο μπροστά σε
προβλήματα και δεν κινούν τη σκέψη του και την ψυχή του.
 Έχουν ταυτιστεί με τις εξετάσεις και το αναγκαστικό διάβασμα.
 Αρκετά σχολικά βιβλία είναι ακαλαίσθητα, άλλα γριφώδη και αινιγματικά, σε άλλα η
διάταξη της ύλης δεν έχει αλληλουχία, επειδή εξαρχής δεν γράφτηκαν για σχολική χρήση.
 Τα σχολικά βιβλία διακρίνονται για την ασάφεια, τον πλατειασμό, το χαλαρό και πλαδαρό
ύφος, την έλλειψη του απαραίτητου φορμαλισμού της επιστημονικής γλώσσας.
Συγκεκριμένα μέτρα για την αναβάθμιση του σχολείου.
Σχολείο:
 Αλλαγή νοοτροπίας – να μη θεωρείται η μέση εκπαίδευση προθάλαμος για την είσοδο
στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
 Ευελιξία σχολικού προγράμματος: κοινός πυρήνας μαθημάτων που αντιστοιχούν σε ένα
απαραίτητο επίπεδο γνώσεων και σε ένα ευρύ φάσμα προαιρετικών, που θα
ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες κλίσεις των μαθητών.
 Διεπιστημονικότητα: υπέρβαση του κατακερματισμού της γνώσης σε πρακτική και
θεωρητική, επειδή κάτι τέτοιο δεν ευνοεί την προβολή και την εκμάθηση των μεθόδων,
της κριτικής σκέψης και των γνωστικών εργαλείων με ενιαίο τρόπο. Χρειάζεται
ισορροπία και ενότητα στην επιστημονική, ανθρωπιστική και αισθητική μόρφωση.
 Σύνδεση του σχολικού προγράμματος με την κοινωνία. Ο στόχος αυτός συνδέεται με την
ανάγκη το σχολείο, από τη μία, να δέχεται άμεσα και να οικειοποιείται κάθε μορφωτικό
στοιχείο του περιβάλλοντος, και από την άλλη, να επιδρά στον κοινωνικό περίγυρο
εκπέμποντας τα δικά του μορφωτικά αγαθά. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η
παιδαγωγική των ΜΜΕ, η αισθητική αγωγή αποτελούν τομείς που το σχολείο πρέπει να
αγκαλιάσει. Βέβαια, προϋπόθεση για όλα αυτά είναι να πάρει η εκπαίδευση
αποκεντρωτικό χαρακτήρα και να αφεθούν ουσιαστικές δυνατότητες πρωτοβουλίας στις
σχολικές μονάδες.
 Ανανέωση μαθημάτων με ουσιαστική διείσδυση σε σύγχρονα αντικείμενα (οικονομικός
κύκλος), πολλαπλό βιβλίο και οργάνωση, εφοδιασμός βιβλιοθηκών, δημιουργία
εργαστηρίων και χώρων άθλησης, χρήση υπολογιστών και γνώση πληροφορικής,
πρόσβαση σε οπτικοακουστικά μέσα. Θα πρέπει να επιχειρείται εκσυγχρονισμός στις
μεθόδους διδασκαλίας, τη νοοτροπία (έμφαση στην αυτενέργεια των μαθητών) και τις
παρεχόμενες γνώσεις. Τα νέα δεδομένα απαιτούν μια εκπαίδευση ευέλικτη με πολλές
εναλλακτικές δυνατότητες.
Σημείωση: το πολλαπλό βιβλίο έχει πλεονεκτήματα (διαφορετικοί τρόποι αντίληψης και
παρουσίασης του ίδιου γνωστικού αντικειμένου, πλουραλισμός, δυνατότητα προσαρμογής
του σχολικού βιβλίου στις ιδιαιτερότητες μαθητών και σχολείων, συγκριτική μελέτη ενός
αντικειμένου) και μειονεκτήματα (κόστος απόκτησης, σε σχέση με τις ίσες ευκαιρίες στη
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 10
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

11. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
μόρφωση, κριτήρια έγκρισης και επιλογής των σχολικών βιβλίων, συμφέροντα, αφού το
σχολικό βιβλίο δε θα είναι μόνο μορφωτικό αγαθό αλλά και εμπορικό προϊόν).
 Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία το σχολείο θα πρέπει να γαλουχεί δημοκρατικές
προσωπικότητες, προωθώντας το διάλογο, το σεβασμό και τον πλουραλισμό.
 Η εκπαίδευση ως θεσμός οφείλει να διέπεται από σεβασμό στην προσωπικότητα των
μαθητών και να λαμβάνει υπόψη της τα εξελικτικά στάδια και τις ιδιαιτερότητες των
νεαρών ατόμων (ψυχολογία, ειδικές ανάγκες, ικανότητες).
 Οι νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις στηρίζονται στη μέθοδο του «να σε μάθω να μαθαίνεις»,
δηλαδή έχει πλέον ξεπεραστεί η συσσωρευτική αντίληψη της γνώσης, σύμφωνα με την
οποία ο μαθητής αποτελεί ένα κενό δοχείο που το γεμίζουν με γνώσεις και προωθείται η
τεχνολογία της γνώσης, που στοχεύει στην αξιοποίηση, αξιολόγηση και ιεράρχηση των
πληροφοριών.
 Διαβίου παιδεία που μπορεί να διευκολυνθεί και με τις νέες τεχνολογίες: συνίσταται στη
δυνατότητα όλων των ανθρώπων οποιουδήποτε επαγγέλματος να ενημερώνονται, να
πληροφορούνται και να παρακολουθούν τις εξελίξεις και τα νέα επιτεύγματα όχι μόνο στο
χώρο δουλειάς τους, αλλά στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Με τον τρόπο αυτό η
οργανωμένη κοινωνία μετατρέπεται σε τεράστια εκπαιδευτική μηχανή που παρέχει
παιδεία προς όλες τις κατευθύνσεις για να εξασφαλίσει όχι μόνο υψηλό βαθμό
παραγωγικότητας σε κάθε τομέα, αλλά κυρίως καλύτερη ποιότητα ζωής με περισσότερο
ευτυχισμένους ανθρώπους.
 Η εκπαίδευση θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στον επαγγελματικό
προσανατολισμό, ώστε να αξιοποιούνται καλύτερα οι κλίσεις των μαθητών και να
επιλέγονται επαγγελματικές κατευθύνσεις που θα εξασφαλίζουν εργασία στους νέους.
 Από την πλευρά των μαθητών: σεβασμός στους κανόνες του σχολείου, περιορισμός
προκατάληψης απέναντι στους εκπαιδευτικούς.
 Απαιτείται αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού, ο οποίος παράλληλα με τη
διδασκαλία του γνωστικού του αντικειμένου, επιφορτίζεται και με τη μετάδοση της
ανθρωπιστικής, πνευματικής, πολιτικής και δημοκρατικής παιδείας που η κοινωνία
προσδοκά από το σχολείο. Όλα αυτά προϋποθέτουν α) την επιμόρφωση με βάση την αρχή
της διαβίου εκπαίδευσης, β) την αναμόρφωση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ώστε να
περιλαμβάνει και την παιδαγωγική κατάρτιση όσων ακολουθούν την καθηγητική
κατεύθυνση.
Κράτος – Πολιτεία:
 Οικονομική ενίσχυση – κονδύλια για την παιδεία.
 Επίγνωση της βαρυσήμαντης αποστολής του σχολείου από μέρους των πολιτικών, ώστε ο
προγραμματισμός της εκπαίδευσης να θεμελιώνεται σε μια ενιαία συλλογιστική,
ανεξάρτητη από τις κυβερνητικές εναλλαγές.
 Οικονομικά κίνητρα στους εκπαιδευτικούς.
 Συνεχής αποτίμηση, με θεσμοθετημένη μορφή, τόσο συνολικά όσο και κατά σχολείο του
εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες του τις παραμέτρους: τους στόχους, τα προγράμματα,
τα υλικά μέσα, τους θεσμούς, τις μεθόδους, την εξέλιξη του εκπαιδευτικού προσωπικού.
 Οι κατευθύνσεις της εκπαίδευσης πρέπει να είναι: ανθρωπιστική, εκσυγχρονιστική,
εθνική αλλά και ευρωπαϊκή. Ευρωπαϊκή κατεύθυνση σημαίνει διάχυση γνώσεων
σχετικών με την Ευρωπαϊκή ένωση, τα κράτη – μέλη και τις κοινές καταβολές τους σε
μαθήματα όπως η Ιστορία, η Γεωγραφία, οι Κοινωνικές Επιστήμες, ώστε η Ευρωπαϊκή
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 11
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

12. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Ένωση να προβάλλεται ως «όλο» και οι εκπαιδευόμενοι να διαμορφώνουν ευρωπαϊκή
συνείδηση, ανταλλαγές μαθητών στα πλαίσια των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών
προγραμμάτων, εκμάθηση ξένων γλωσσών, εφοδιασμός των νέων με γνώσεις και παιδεία
που θα τους επιτρέπουν να λειτουργούν σε ένα πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό
περιβάλλον και συγχρόνως να διατηρούν και να αναπτύσσουν δυναμικά την ιδιαίτερη
ελληνική ταυτότητα.
 Ίσες ευκαιρίες σε όλους – υγιής δημοκρατία. Το εκπαιδευτικό σύστημα δοκιμάζεται από
την επίδραση των κοινωνικών διαφορών (κοινωνικές ανισότητες, ιδιωτική και δημόσια
εκπαίδευση, εκπαίδευση που παρέχεται στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο), οι οποίες
θα πρέπει να αντιμετωπιστούν για να επιτευχθεί υψηλό μορφωτικό επίπεδο των πολιτών
και ουσιαστική κοινωνική εξέλιξη.
Παράγοντες που σχετίζονται έμμεσα με την εκπαιδευτική λειτουργία.
Οικογένεια:
 Να ενσταλάξει στους νέους την αντίληψη ότι η εκπαίδευση αποτελεί φορέα εσωτερικής
ολοκλήρωσης.
 Συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών για την απόδοση και την γενικότερη πορεία του
παιδιού.
 Υψηλό μορφωτικό επίπεδο γονέων, σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού.
ΜΜΕ:
 Προώθηση προτύπων πνευματικής καλλιέργειας και όχι μόνο υλιστικών
προσανατολισμών.
 Ενίσχυση της εκπαιδευτικής τηλεόρασης, περισσότερες εκπομπές σχετικά με το βιβλίο.
Πνευματική ηγεσία:
 Να μην αποστασιοποιείται από τα προβλήματα της νεολαίας και να διοχετεύει πρότυπα
που ανταποκρίνονται στα οράματα του σύγχρονου νέου.
Γιατί είναι δύσκολο το έργο του δασκάλου στη σύγχρονη εποχή;
- Ο χαρακτήρας των νέων:
 Οι νέοι είναι το μέλλον του κόσμου, η μαγιά για τη ζύμη του αύριο.
 Αγγίζει τα παιδιά στην πιο εύπλαστη και καθοριστική ηλικία.
 Αντιμετωπίζει ένα μωσαϊκό χαρακτήρων.
 Πολλές φορές καλείται να καλύψει τα κενά της οικογένειας και των άλλων φορέων
κοινωνικοποίησης.
- Αλλαγές στην οικονομία:
 Οι νέες τεχνολογίες τροποποιούν τις καθιερωμένες αντιλήψεις για την απασχόληση και τα
επαγγελματικά προσόντα.
 Η εποχή της πληροφόρησης απαιτεί όχι τυποποιημένη εργασία, αλλά επινοητικότητα,
επιτελική ικανότητα και κριτικό πνεύμα.
 Απαιτείται ευέλικτη εξειδίκευση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παραγωγής και
στις συχνές αλλαγές επαγγελμάτων.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 12
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

13. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
- Αλλαγές στην κοινωνία:
 Ραγδαία εξάπλωση των μέσων πληροφόρησης καταιγισμός πληροφοριών.
 Διεθνοποιημένα πρότυπα συμπεριφοράς που χαρακτηρίζονται από οικουμενικότητα αλλά
και από ισοπέδωση πολιτιστικών και πνευματικών ιδιαιτεροτήτων των λαών.
 Απειλή από το διογκούμενο κύμα ανεργίας.
 Όξυνση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας – αύξηση του αριθμού συμμετοχής των
νέων σε παράνομες πράξεις.
 Κρίση οικογένειας, θεσμών, παρακμή προτύπων.
- Αλλαγές στις αξίες της ζωής:
 Ρευστότητα των αξιών, έλλειψη ιδανικών. Οι νέοι είναι «γυμνοί» σε έναν κόσμο «τοπίο
κατακλυσμού» κατά τον Τερζάκη.
 Αμοραλισμός.
 Τεχνοκρατικοί στόχοι.
 Ανταγωνισμός και ατομικισμός.
 Ωφελιμισμός, χρησιμοθηρική νοοτροπία (η παιδεία = μέσο κοινωνικής ανόδου).
 Εντυπωσιασμός και συνθηματολογία.
- Τηλεόραση και τεχνολογικά επιτεύγματα:
 Ο δάσκαλος έχει να αντιμετωπίσει τη τηλεόραση, η οποία: α) προβάλλει υποκουλτούρα
που απομακρύνει τους νέους από το καλό θέαμα και το βιβλίο, β) οδηγεί στην σπατάλη
πολύτιμου χρόνου μπροστά στις οθόνες, γ) οδηγεί στην πλύση εγκεφάλου και στον
αποπροσανατολισμό των νέων με τον καταιγισμό των μηνυμάτων, δ) ηρωοποιεί τη βία ως
πράξη δικαίου, ε) προβάλλει καταναλωτικά πρότυπα με τη διαφήμιση.
 Επίσης έχει να αντιμετωπίσει τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, οι οποίοι υπηρετούν το
ιδανικό του ελάσσονος κόπου, αντικαθιστούν τη σκέψη και τον προβληματισμό,
προωθούν την αντικοινωνικότητα και επιβάλλουν την ψυχρή λογική τους.
Το πορτρέτο του ιδεώδους δασκάλου και της παιδαγωγικής μεθόδου του.
Η συμμετοχή του δασκάλου στην ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας του μαθητή
εντοπίζεται στα δύο επίπεδα της εκπαίδευσης, στην παροχή της γνώσης και στη διαμόρφωση
της προσωπικότητας του μαθητή. Ο διδάσκων με τη στάση ζωής, με τη συμπεριφορά, το
ήθος, τη μεθοδικότητα της εργασίας συντελεί καθοριστικά στη διάπλαση του χαρακτήρα του
νέου. Στόχος του είναι να τροφοδοτήσει την ύπαρξη και την προσωπικότητα του μαθητή, με
την απαραίτητη γνώση που θα του προσδώσει αξία. Στόχος του δασκάλου είναι κυρίως η
σύνδεση του μαθήματος και με την προσωπική ανάπτυξη του μαθητή.
Ο ιδεώδης διδάσκων δεν είναι σε καμία περίπτωση ο αλάνθαστος, άκαμπτος δάσκαλος και
άνθρωπος, αλλά ο έχων αξίες και σταθερά «πιστεύω», που οδηγούν σε σωστή επικοινωνιακή
σχέση με τους μαθητές. Η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός και η εκτίμηση είναι αμοιβαία και γι’
αυτό σαρκασμοί και ειρωνείες υπονομεύουν το εκπαιδευτικό έργο.
Κάθε μαθητής μεταφέρει στο σχολείο τις επιδράσεις του περιβάλλοντός του, που συχνά
έχουν επίπτωση στη μαθησιακή του πορεία και στις διαπροσωπικές σχέσεις στο πλαίσιο του
σχολείου. Η προσέγγιση του μαθητή, η συμπαράσταση και η βοήθεια χωρίς αδιακρισία θα
συμβάλλουν στην επίλυση τυχόν προβλημάτων, στη βελτίωση της επίδοσης του μαθητή.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 13
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

14. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Είναι επιβεβλημένα επίσης από την πλευρά του δασκάλου η επιβράβευση της επιτυχίας, η
εμψύχωση που αποτελεί το κίνητρο της επιτυχούς πορείας του μαθητή. Η επιτυχία όμως
κρίνεται με τα μέτρα των ικανοτήτων του συγκεκριμένου παιδιού και όχι απλώς σε σχέση με
το μάθημα ή με τα συνήθη μέτρα επίδοσης των άλλων παιδιών. Γι’ αυτό θα πρέπει να
επιβραβεύεται κάθε προσπάθεια βελτίωσης.
Βέβαια ακόμα και τα λάθη του μαθητή δεν είναι ένδειξη αποτυχίας, αλλά ουσιαστικό μέρος
της μαθησιακής διαδικασίας, αφού οι μαθητές διδάσκονται από αυτά. Ο διδάσκων καλείται
να εντοπίσει τα αίτια και να αναζητήσει τρόπους αντιμετώπισης. Θα πρέπει να τονωθεί το
ηθικό και η ψυχολογία του παιδιού και όχι να βαθμολογείται απλώς με χαμηλούς βαθμούς,
αφού κάτι τέτοιο θα έχει επιπτώσεις στην πρόοδό του. Ο διδάσκων θα πρέπει να
επικεντρώνεται στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης του μαθητή εκφράζοντας το σεβασμό του
προς αυτόν και προς τις ικανότητές του.
Σίγουρα η συμβολή στην ποιοτική και ουσιαστική παροχή της γνώσης στους μαθητές είναι
συνάρτηση τόσο της επιτυχίας του στη διδασκαλία του συγκεκριμένου αντικειμένου, όσο και
στη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών μέσα στην τάξη. Έτσι ο δάσκαλος θα πρέπει να
διακρίνεται από κάποια χαρακτηριστικά που θεωρούνται αναμενόμενα από τους μαθητές. Η
καλή γνώση του γνωστικού αντικειμένου, η ενημέρωση και η μελέτη δημοσιευμάτων, η
συμμετοχή σε επιμορφωτικά σεμινάρια, τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά
ενδιαφέροντα, η συνεργασία με άλλους συναδέρφους θα ενισχύσει την απόδοση του
εκπαιδευτικού έργου. Ακόμη το μάθημα δε θα πρέπει να είναι τυποποιημένο, ούτε να
βασίζεται σε στεγανές μεθόδους. Θα πρέπει να βασίζεται στην εφαρμογή δραστηριοτήτων
που θα δώσουν την ευκαιρία στον μαθητή να παρουσιάσει επιχειρήματα, να βρει
εναλλακτικές λύσεις, και έτσι να αναπτύξει την κριτική και δημιουργική σκέψη.
Σημαντικά συμβάλλει στην ευόδωση του μαθήματος και η οργάνωση της διδασκαλίας, ώστε
αυτή να μη στηρίζεται σε αυτοσχεδιασμό, σε προχειρότητα και τυχαίες ενέργειες. Η
παρουσίαση της ύλης οργανωμένα, χωρίς ασάφειες και περιττολογίες κινεί το ενδιαφέρον του
μαθητή, δεν επιφέρει σύγχυση, συμβάλλει στην εμπέδωση του μαθήματος και δημιουργεί ένα
θετικό μαθησιακό κλίμα.
Σημαντική είναι η συνεισφορά των ερωτήσεων στην αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας. Ο
σκοπός τους είναι πολλαπλός. Ελέγχουν και ενισχύουν τα όσα διδάχθηκαν οι μαθητές,
υποβοηθούν στην εμπέδωση του μαθήματος, αποτιμούν τα αποτελέσματα της διδασκαλίας
και τροφοδοτούν το ενδιαφέρον του μαθητή. Ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να είναι σαφείς,
ουσιώδεις και αυθεντικές. Θα πρέπει κυρίως να μην είναι τυποποιημένες, γιατί τότε
στερούνται του ενδιαφέροντος του μαθητή. Ο διδάσκων καθώς θα θέτει ανάλογες ερωτήσεις
με το μάθημα δεν θα πρέπει να προσκολλάται σε εκ των προτέρων αναμενόμενες ερωτήσεις,
αλλά να αξιολογεί τη διαδικασία και τον τρόπο τεκμηρίωσης της απάντησης.
Ο διδάσκων κρίνεται βέβαια και από τον τρόπο «διοίκησης» της τάξης. Η αμεροληψία, το
χιούμορ, η ετοιμότητα, η αυτοπεποίθηση θα πρέπει να είναι τα γνωρίσματά του. Πρέπει
πρώτα απ’ όλα να ανθρώπινος και όχι μια μηχανή διδασκαλίας. Θα πρέπει να εκτιμά και να
αγαπά το μαθητή. Να καλλιεργεί το πνεύμα του, την κρίση του, τη διαλλακτικότητα και την
κοινωνικότητά του. Αποτελεί γι’ αυτόν ένα είδος «Πυγμαλίωνα» και σίγουρα μπορεί να
συμβάλει αρκετά στη διάπλαση της προσωπικότητάς του με το προσωπικό του παράδειγμα.
Θα πρέπει να κάνει το μαθητή να πιστεύει στις δυνάμεις του και να δίνει έμφαση στην
ιδιαιτερότητα του κάθε παιδιού χωρίς να έχει συμπάθειες και αντιπάθειες.
Σήμερα υπάρχουν πολλά μέσα άντλησης της γνώσης, ΜΜΕ, διαδίκτυο, βιβλία κ.α., που
καθιστούν το ρόλο του δασκάλου διαφορετικό. Προσδοκούμε από αυτόν να είναι όχι ο
ψυχρός αναμεταδότης της γνώσης, αλλά ο καθοδηγητής και ο εμπνευστής του νέου.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 14
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

15. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
Το σχολείο του μέλλοντος.
Σε παλαιότερες περιόδους κοινωνικής και οικονομικής σταθερότητας, το σχολείο είχε το
ρόλο ενός υποσυστήματος της κοινωνίας που μετέδιδε στις νεότερες γενιές τη συσσωρευμένη
γνώση και τις δεξιότητες. Ο κύριος ρόλος της εκπαίδευσης σήμερα δεν είναι η μετάδοση
γνώσεων και πληροφόρησης, αλλά η ανάπτυξη της ικανότητας για μάθηση σε όλη τη
διάρκεια της ζωής και η αξιοποίηση και ο εμπλουτισμός των κλίσεων κάθε ατόμου. Το
σχολείο μεταμορφώνεται σε ένα βασικό θεσμό που διαμορφώνει το μέλλον μιας ανοιχτής
κοινωνίας με ανανεωτικό πνεύμα. Για το λόγο αυτό το σχολείο γίνεται χώρος συνάντησης
όλων των εξελίξεων της κοινωνικής και προσωπικής ζωής, της επαγγελματικής, της
επιστημονικής, της τεχνολογικής, της πολιτικής… Το σχολείο, το πρώτο θεσμοποιημένο
περιβάλλον με το οποίο τα παιδιά έρχονται σε επαφή, οφείλει να μετασχηματιστεί,
προκειμένου να ανταποκριθεί με επιτυχία στις προκλήσεις του μέλλοντος. Τα
χαρακτηριστικά ενός νέου μοντέλου σχολείου είναι:
1. Σχολείο δημοκρατικό: α) διάσταση ποσοτική: εκπαίδευση για όλο το λαό, χωρίς
μορφωτικά προνόμια, εξάλειψη αναλφαβητισμού, θέσπιση ενός ευέλικτου συστήματος,
ώστε ο κάθε νέος να μπορεί να βρίσκει σ’ αυτό τη θέση του, συνεχής επιμόρφωση. β)
διάσταση ποιοτική: μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα, τα σχολικά βιβλία, τις
διδακτικές μεθόδους να διοχετεύονται στην εκπαίδευση οι αξίες εκείνες που υπηρετούν τη
δημοκρατική κοινωνία και διαμορφώνουν τον ελεύθερο, υπεύθυνο και ενεργό πολίτη,
δηλαδή το γνήσιο δημοκράτη. Δημοκρατία χωρίς δημοκράτες πολίτες είναι φενάκη. Τις
δημοκρατικές συνειδήσεις, ωστόσο, μόνο μια δημοκρατική παιδεία μπορεί να τις
διαμορφώσει. Χρέος, λοιπόν, του σχολείου είναι να διαπλάθει ανθρώπους ώριμους και
εσωτερικά εκπολιτισμένους, ικανούς να ζουν σε μια δημοκρατική κοινωνία. Σε γενικές
γραμμές το δημοκρατικό σχολείο είναι προοδευτικό, ανταποκρίνεται στις κοινωνικές
ανάγκες, αποβλέπει στη διαμόρφωση ελεύθερων και δημιουργικών πολιτών, καλλιεργεί
αλτρουιστικές τάσεις, προβάλλει αξίες υπερχρονικές και υπερτοπικές, καταπολεμά την
αμάθεια και τη δοκησισοφία, κατοχυρώνει την πρωτοβουλία των μαθητών και δασκάλων,
είναι παιδοκεντρικό.
2. Σχολείο για όλους: Δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να επιλέξει τον κλάδο σπουδών που
ταιριάζει καλύτερα στον χαρακτήρα του, εφόσον ο τύπος αυτός του σχολείου εντάσσεται
οργανικά σε ένα γενικότερο σχεδιασμό παραγωγής και ανάπτυξης, ώστε να αρθεί η
διάζευξη ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παραγωγική διαδικασία, στην παραγωγική
διαδικασία και την πολιτιστική ανάπτυξη, στην πνευματική καλλιέργεια και την
τεχνολογική πρόοδο.
3. Σχολείο αντιαυταρχικό: Το πρώτο πράγμα που προϋποθέτει μια γνήσια αντιαυταρχική
εκπαίδευση είναι να αποποιηθεί ο εκπαιδευτικός κάθε μορφή εξουσίας πάνω στα παιδιά
και μέσα σε ένα πνεύμα δημοκρατικής ισότητας και συλλογικής ευθύνης να βοηθήσει τα
παιδιά να βρίσκουν τρόπους και διαδικασίες αυτομόρφωσης μέσα από τη δημιουργική
εργασία και την ισότιμη συνεργασία. Ο παιδαγωγικός στόχος της αντιαυταρχικής
εκπαίδευσης δεν είναι μια αναρχούμενη μορφή ελευθερίας, όπου ο καθένας κάνει ό,τι
θέλει, γιατί κάτι τέτοιο είναι παιδαγωγικά άστοχο, αλλά η άμβλυνση των εξουσιαστικών
σχέσεων και η επισήμανση των παραγόντων που τις παράγουν.
4. Σχολείο κριτικό και δημιουργικό: Υπερβαίνοντας το παραδοσιακό σχολικό σύστημα που
ευνοεί τη γνωστική, μνημονική, κομφορμιστική σκέψη και εμποδίζει την ανάπτυξη της
κρίσης και της δημιουργικότητας, το κριτικό – δημιουργικό σχολείο προωθεί, από τη μία,
τη σύνθεση μάθησης – κατανόησης, ώστε το παιδί να μαθαίνει κατανοώντας και να
κατανοεί μαθαίνοντας, και από την άλλη, δημιουργεί εκείνες τις συνθήκες που επιτρέπουν
την εκδήλωση της αυθόρμητης δημιουργικότητας του παιδιού. Τέτοιες συνθήκες είναι: η
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 15
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα

16. Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Εκπαίδευση
ανάπτυξη κλίματος ελευθερίας, πρωτοβουλίας, ασφάλειας και άνεσης στη διακίνηση των
ιδεών, εμπιστοσύνης στις δυνατότητες του μαθητή, σεβασμού της προσωπικότητάς του.
Κύριος σκοπός της αγωγής, γράφει ο Piaget, είναι να φτιάξει ανθρώπους ικανούς για την
πραγματοποίηση νέων επιτεύξεων και όχι απλώς για την επανάληψη αυτών που έχουν
κάνει οι προηγούμενες γενιές, ανθρώπους που να είναι δημιουργικοί, εφευρετικοί,
εξερευνητές. Η μηχανική μάθηση, η τυποποίηση της διδασκαλίας, η παθητική επανάληψη
θα αποκλειστούν και αντικατασταθούν με μεθόδους όσο γίνεται περισσότερο ενεργητικές.
Οι μαθητές μπορούν να αναλάβουν την οργάνωση και παρουσίαση ορισμένων
μαθημάτων (εκθέσεις, έκδοση περιοδικού ή εφημερίδας, θεατρικές παραστάσεις,
μουσικές παρουσίες, ομιλίες – συζητήσεις για θέματα επικαιρότητας κοινωνικά ή
πολιτικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά). Σε μια τέτοια οργάνωση καθοριστικό ρόλο θα
παίξουν οι ομάδες των ενδιαφερόντων των μαθητών και με την προϋπόθεση ότι
διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα απαλλαγούν από την πίεση των ποικίλων εξετάσεων και
από το αδιάκοπο κυνήγι της ύλης και του χρόνου. Στο δημιουργικό σχολείο θα τονιστεί
ιδιαίτερα η συμμετοχή των μαθητών στο διάλογο οι οποίοι θα ενθαρρυνθούν να θέτουν
ερωτήσεις.
5. Σχολείο για όλη τη ζωή: Η διαβίου παιδεία δεν είναι όραμα. Είναι ανάγκη επιτακτική των
καιρών και γίνεται πράξη κάθε μέρα και περισσότερο: λαϊκή επιμόρφωση,
μετεκπαιδεύσεις, επιμορφώσεις, σεμινάρια, εκπαιδευτική τηλεόραση, ποικίλες
δραστηριότητες από διάφορους φορείς. Η ιδέα της διαβίου παιδείας υποβάλλει πρώτα μια
αλλαγή της οπτικής γωνίας από την οποία βλέπουμε την παραδοσιακή παιδεία. Η σχολική
παιδεία πρέπει να γίνει προπαρασκευαστική της διαβίου παιδείας, να γίνει το υπόβαθρο
όπου αυτή θα στηριχθεί.
6. Σχολείο κοινωνικού μετασχηματισμού: Υπηρετεί τις αξίες της δημοκρατίας: το ανοιχτό
και κριτικό πνεύμα σε συσχετισμό με το πνεύμα της ισότητας, την καλλιέργεια, δηλαδή,
της ιδέας ότι οι άνθρωποι είναι ίσοι, συνεπώς οφείλουμε να σεβόμαστε την
προσωπικότητα του άλλου – πνεύμα ανεκτικότητας – την αλληλεγγύη και την
αλληλοβοήθεια, την ευαισθητοποίηση στα προβλήματα του ανθρώπου, την καλλιέργεια
αξιών πολιτικού ήθους, όπως την ανάγκη για ενεργητική συμμετοχή στις συλλογικές
διαδικασίες, την εργασία, την συνεργασία, τη φιλία και την ειρήνη με τους ανθρώπους και
τους λαούς, την ελευθερία που κινείται βέβαια μέσα σε ορισμένο πλαίσιο που καθορίζεται
από το νόμο. Καλλιεργώντας το δημοκρατικό σχολείο στους μαθητές τις αξίες της
δημοκρατίας καλλιεργεί το δημοκρατικό ήθος, μια βαθύτατα ανθρώπινη και κοινωνική
ηθική στάση, που αποτελεί τη σύνθεση και τη συνισταμένη των δημοκρατικών αξιών.
7. Σχολείο ανοιχτό στη ζωή: Στηρίζεται στην εποπτεία και στην αυτενέργεια, στις
αισθήσεις και στο συναίσθημα, στην εμπειρία και στη βίωση. Έτσι, η γνώση συνδέεται με
την πρακτική άσκηση και η θεωρία με την πράξη.
8. Σχολείο ενεργητικό: Είναι αυτό που χρησιμοποιεί τις ενεργητικές μεθόδους, οι οποίες
ξεκινώντας από τη γνωριμία και την κατανόηση του μαθητή, τονίζουν κυρίως τον ρόλο
των ενδιαφερόντων και της πράξης για την παιδευτική διαδικασία. Το ενεργητικό σχολείο
βασιζόμενο στην αρχή ότι κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να «μορφώσει» τη λογική
και την ηθική του παιδιού, υπερβαίνει τον θεωρητικό χαρακτήρα της γνώσης, που
καθιστά τη γνώση αφηρημένη και τελικά μετατοπίζει το κέντρο βάρους της παιδευτικής
προσπάθειας από το δάσκαλο στο μαθητή, επισημαίνοντας το ρόλο των ενδιαφερόντων
και της πράξης στη διαδικασία της μάθησης και της γνώσης. Τα ενεργητικό σχολείο,
λοιπόν, αντί να εναντιώνεται στα ενδιαφέροντα του παιδιού και να προσπαθεί να του
δημιουργήσει άλλα, επιδιώκει να αξιοποιήσει τα ενδιαφέροντα που εκδηλώνουν οι
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη 16
Επιμέλεια Γιωτάκου Κωνσταντίνα