VIII კლასი

2. პოემა “აჩრდილი”
(განხილვა)
ნაწარმოებს უძღვნისმწერალიივანეპოლტორაცკისა და ილია წინამძღვრიშვილს.
ივანე ეგნატესძე პოლტორაცკი(პოლტარაცკი) (დ. 1836—გ. 11 სექტემბერი 1892) —
უკრაინული წარმოშობის ქართველი საზოგადო მოღვაწე. მსახურობდათბილისში მომრიგებელ
მოსამართლედ,ვექილად,ნოტარიუსად. ახლოს იყო ილიაჭავჭავაძესთან;
მონაწილეობდა ქართველთაშორისწერა-კითხვისგამავრცელებელი საზოგადოებისა და
გაზეთ „საქართველოსმოამბის“დაარსებაში. ივანეპოლტორაცკის რუსულენაზენათარგმნი
აქვს ილიაჭავჭავაძის „კაცია ადამიანი?!“„ოთარაანთქვრივი“,„გლახისნაამბობი“,შოთა
რუსთაველის„ვეფხისტყაოსანი“. ივანე პოლტორაცკი გარდაიცვალა1892 წლის 11 სექტემბერს;
დაკრძალულიასოფელოქროყანაში. ილიაწინამძღვრიშვილი დაიბადა1834 წლის 13 სექტემბერს.
იმის გამო,რომმაშინსაქართველოში არ არსებობდაისეთი სასწავლებელი,როგორიც
ახალგაზრდობას სასოფლოსამეურნეოგანათლებას მისცემდა. წინამძღვრიშვილმა1883 წლის 4
სექტემბერსსაკუთარ მამულში,თავისი ხარჯითადა საზოგადოებისდახმარებით გახსნა
წინამძღვრიანთკარის სასოფლო–სამეურნეოსკოლა,რომელსაც შესწირამთელი თავისი
სიცოცლედა ქონება. წინამძღვრიშვილმა სკოლას გადასცა55 ჰექტარი სახნავ-სათესი მიწადა ტყე
და 20 ათასი ლიტრისტევადობისღვინისსარდაფი საწნეხითადა ქვევრებით,შენობა კლასებისა
და მუზეუმებისათვის,სახლი მასწავლებლებისათვის,მოსწავლეთა საერთოსაცხოვრებელი,ორი
სასადილო თავისი სამზარეულოთი და სარდაფით,პურის საცხობი და სახელოსნოები.სკოლას
ჰქონდა საკუთარი სახელმძღვანელოები და მანქანა-იარაღები. წინამძღვრიშვილისმოთხოვნით,
სკოლაში იღებდნენმოსწავლეებს განურჩევლად წოდებისა,ეროვნებისა თუ სარწმუნოებისა.
გარდაიცვალა1920 წელს,დასაფლავებულიაწინამძღვრიანთკარში.1933 წელსსკოლისბაზაზე
შეიქმნაწინამძღვრიანთკარის ილიაწინამძღვრიშვილისსახელობისსასოფლო-სამეურნეო
ტექნიკუმი.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. “აღმოჩნდამთების ზემოთმყინვარი,
ცისა და ქვეყნისშუა დაკიდულ,
იგივდიადი,იგივმძვინვარი,
იგივდიდებულდა დადუმებულ.
ქვეყანასმშიშარსმისფრთეთაზვავი
დასცქერისრისხვითდა მუქარებით.”
მყინვარის მრისხანებასმშვენიერიგანთიადიაძაბუნებს,საეჭვო სიმშვიდემ
დააფიქრა ლირიკული გმირი და გაორებული ებრძვის საკუთარ ფიქრებს:
მკაცრიმყინვარიარაიმესმაუწყებელი,თუგანთიადისმოჩვენებითი
სიმშვიდეა სარწმუნო?ამ ფიქრთაჭიდილშისაკუთარი გონების ხმა ჩაესმის:
„ნუ გჯერსო,-მითხრა,-ეს მყუდროება,
სტყუისოზეცაცდა ქვეყანაცა!
ამგვარი დილაქვეყანასბედკრულს
ბევრჯერ სხვა დროსაც გასთენებია,
მაგრამარც ერთხელმის გულსა ვნებულს
მადლიცისაარ მიჰკარებია.
პოემაიწყება მრავლისმთქმელი და ერთობ მეტყველი პეიზაჟით,რომელიც
წინასწარი განწყობისშექმნას ემსახურება მთავარი სათქმელისა თუსაწუხარის
გამოსათქმელად,ის შესავალი კარია,რასაც ნაწარმოებისიდეურდა თემატურარსში
შევყავართ.

4. სულ ტყუილია,რასაცეხლაჰგრძნობ...
ქვეყნის დრტვინვაადაუძინარი,-
ღრმად ჩააკვირდიმის დუმილსდა სცნობ,
თვითმაგდუმილშირა წყევლაარი!..“
შინაგანმახმამ აუწყა ლირიკულ გმირს,რომამგვარიდილაარაერთხელ
გასთენებია სამშობლოს,რომარ ინდობაგამეფებულიმყუდროება და რეალურ
სურათს ქვეყნის ბედიღბლისას ეს წყევლანარევი დუმილი იტევს.პოეტი
ძალუმად ებრძვისპესიმისტურ ფიქრებს,ვერ იჯერებს,რომ ამგვარ
მომხიბვლელობაში,მშვენიერებაში შესძლოსმიმალვა ეშმაკეულმა ძალამ,ისევ
საამოსასოებასაჰყვება ფეხდაფეხ,რომარ დაკარგოს სამშობლოსუკეთესი
მომავლისრწმენა.
“ვსთქვი,თუ:სადაც ცაეგრე მჭვირვალებს,
ღამე ესეთისდილით თენდება,
სადც მზის ნათელი ეგრე ბრწყინვალებს,
იქ ძალუძს კაცსაც ბედნიერება.
ამა ნუგეშითაღძრულისული
აღმევსო ნელის სიხარულითა,
ეჭვთაგანწინადგვემული გული
განცხოვლდა წმიდისსიყვარულითა;”

5. ლირიკული გმირი უეცრად შენიშნავსსაქართველოსუკვდავსულსმოხუცის
სახით,რომლის“გარეშემო შვენოდნენ მთანიდა მათფეხთაქვეშთერგიც
გაჰყეფდა.”აზვირთებული მრისხანე თერგი თითქოს დაჭრილი ლომივით
დაშმაგებული მობღაოდა, არაგვი კი - ქვეყნის უტყვი მატიანე -შესწრებია
მრავალგზისგაბრწყინებულ ქვეყანას,საშური მამულიშვილობისადა
თავგანწირვის შემსწრე ყოფილა,ამადაც შეჰხარისპოეტი არაგვს:
“შენზვირთებშორის ჩემისქვეყნისა
გრძელი მოთხრობადამარხულია
და წმინდასისხლი ქართველებისა
შენს კიდეებზედგადასხმულია...
შენს ზვირთებსგაჰყვნენსაუკუნენი
და საუკუნეთ- იგი ქართველნი!..”
მაგრამმყინვარზეარეკლილმოხუცსყურადღებაარცმთებისათვის
მიუპყრია,არცმდინარეებისათვის,ისქვეყნისობოლ მარგალიტს
დააცქერდადა გამოეპასუხა მგოსანს:
„მარადდა ყველგან,საქართველოვ,მე ვარ შენთანა!..
მე ვარო შენითანამდევი უკვდავი სული.
შენთა შვილთსისხლითგული სრულად გარდამებანა,
ამ გულშიმე მაქვსშენიაწმყო,შენიწარსული.”

6. მეცა ვტანჯულვარ,ჰე ბედკრულო,შენისტანჯვითა,
შენისა ცრემლითთვალნიჩემნიმიტირებია,
მეც წარტყვევნილვარ წარსულთდღეთაშენთანატვრითა,
შენისაწმყოთისული,გულიდამწყლულებია.
წარვლილთა დღეთაშენთამახსოვსდიდებულება,
ვიცი,რომიყავ ერთხელშენცა მორჭმულ-ძლიერი,
შენცაგფენიაქვეყნის მადლი-თავისუფლება,
ეხლა აღგვილაყველაესე,ვითარცამტვერი...
და ძესაშენსადღესარცკი სწამსშენიაღდგენა,
განწირულებისშთასდგომიამას გულშიწყლული,
მას დაჰკარგვიატანჯვათშორის შენდამირწმენა
და დაუგდიხარ, ვითტაძარიგაუქმებული.”
მწარე რეალობის ანარეკლი დაგვიხატა მგოსანმა ამუძლიერესი პასაჟით,
მამულიშვილობის გაუშინაარსებლობა,სამშობლოსბედის მიმართ
ინდიფერენტული დამოკიდებულება,მონობისუღელთანნებითდა
ნებიერადშენივთებაგახდა მიზეზი გაუქმებული ტაძარივითმიტოვებული
ქვეყნის მდგომარეობისამსახველი სურათისა.თავისუფლების
მადლდაკარგული ქვეყნისტანჯულიგმვინვაა მოხუცისსიტყვები,მაგრამ
გამოსავლისძიებასემსახურებაეს ტანჯვა,უსაზმნო ვაებისუფლება აღარ
დარჩაქართველობას.

7. “ვიდრეძე შენიარ გაიკვლელვსზოგადსცხოვრებას
და, მცნებისნათლითზეაღზიდულ,ამაღლებული,
ჭკვითარ განსჭვრიტავსსაზოგადოცხოვრებისდენას,
იმ დრომდე იგიუიმედო,შეწუხებული,
უქმისა დრტვინვით,გულისწვითა მწარე ცრემლს დაღვრის,
მაგრამარ ირწმენს, წამებული,შენსაღდგენასა
და იგიცრემლი ურწმენობის,ეჭვისდა ტანჯვის
ჰღაღადებსმხოლოდშისაშენისუძლურებასა.”
მოხუცსმდგომარეობიდანგამოსავლად “საზოგადო ცხოვრებისდენას”
მიიჩნევს,იმ მსხვერპლშეწირვის აუცილებლობას,საკუთარი ,პირადი
ინტერესებისდაძაბუნებარომჰქვიასახელად საზოგადო საწუხარის
საზეოდ.როცა “მე” გახდება“ჩვენ” და ეგოინტერესებსშეიწირავს
მამულიშვილობა.დღესკი,ამბობს მოხუცი:
„აქ არვის-დიდსა თუ პატარასა-
ქვეყნის ტკივილითარ სტკივაგული,
დაჰვიწყებია,რომ ქვეყნადცასა,
ღვთადმოუციამარტო მამული;
დაჰვიწყებია, რომ დიდიარი
ღვთისა წინაშე იგიცხოვრება,
რომელიც ქვეყნისწვითა დამწვარი
ქვეყანასავე შეეწირება.”

8. ერს საყვედურობსმგოსანიიმას,რომ ვერგაუსიგრძეგანებიათ მამულიშვილური
პასუხისმგებლობა,რომყველათავის ეგო-ინტერესთა ნაჭუჭში შემძვრალა,
სამშობლო კი კვნესას ვეღარ აგონებსგულგრილ,გამყინვარებულ
შვილებს.მგოსანი შენატრის მათ, ვისაცმამულისათვის თავდადება ეღირსა,ამ
სიტყვის უდიადესი გაგებით,რადგან მადლმოსილი და გამართლებულია
მხოლოდიმგვარი ცხოვრებისწესი,სამშობლოზე ფიქრსა და ზრუნვას რომ
ხმარდება დღენიადაგ საქმით თუ სიტყვით,თითოეული გადადგმული
ნაბიჯით,რადგან სწორედ ამგმირთა კვალს უნდა გაჰყვნენ თაობები,მამულს
მაჯისცემა რომ არშეუწყდეს,სწორედ მათმა ნამღერმა პატრიოტულმა
სულისკვეთებამუნდა გაზარდოს აკვანში ყრმა,გმირულმაწარსულმა უნდაშვას
თავისუფალი სამშობლოსგანთიადი.
“წმინდაა იგი,ვისაცეღირსა
მამულისათვისთავის დადება!..
ნეტა იმვაჟკაცს,ნეტა იმგმირსა,
ის თავისხალხში აღარ მოჰკვდება.
მას განაცოცხლებს სიმღერა ხალხთა,
შორსსაუკუნეთ ეტყვის მისსახელს,
და არაერთხელჭაბუკთაყრმათა
ხმლისტარზედ ძლიერაუთრთოლებს ხელს.
იმ სიმღერას რა ისმენსმხცოვანი,
სიბერისჟამსა კვლავმოიფონებს,
გმირის სიკვდილისახელოვანი
ახლად ცხოვრებასმას მოანდომებს;
“აკვანზედ დედა უმღერებსშვილსა
ტკბილისახმითა იმსიმღერასა,
და თუ ინატრებსრამესმისთვისა,-
ინატრებს გმირის მისდიდებასა;
და უფრო ხშირად იმღერს ქალწული,
გმირს მოიგონებსდა გამხნევდება; ”

9. “სიმღერაში”იგულისხმება პატრიოტულ ფიქრთა ჰარმონიულობა,თანაზიარობა,
მხოლოდამგვარსულისკვეთებას ძალუძს მამულისგათავისუფლება.
“ყოველი იმღერს და სხვა მორჭმული
გმირი იმ მღერით დაიბადება.”
და აქვე ჩაგვესმისმგოსნისღაღადისი:
„მაგრამ,ქართველნო,სად არის გმირი,
რომელსაცვეძებ,რომლისთვისც ვსტირი?
იგი აღარ გყავთ...მის მოედანი
ჯაგითაღვსილა,ვერანადქმნილა”,
მიზეზიც გაცხადებულიაამგვარი ტრაგიკული სურათისა,ასეთი დაძაბუნებული
ქვეყნის შენელებული მაჯისცემისა-იმიტომ გავერანებულადა ჩამკვდარა
მამულიშვილთა სარბიელი,რომ:
” გმირის დამბადი დიდი საგანი
თქვენში სპობილა და წაწყმედილა.
გადასდგომიხართ თქვენქართველობას,
დაგინგრევიათდიდი მამული,-
რაღა დაჰბადავსთქვენში დიდსგრძნობას?
რითი აღტკინდესქველისთვის გული?
...რომ დაგიგდიათ უმწოდ,უნუგეშ,
თქვენისსიავითდაწყლულებულა,
თქვენგან გმობილი,უცხოს კალთის ქვეშ,
ვითა ობოლი,შეფარებულა.”

10. ვისაც მცირედითმაინცშერჩენიათმამულზე ზრუნვისსურვილი,მათაც
ერთმანეთისმიმართდაუკარგავთნდობა,ამიტომაცაა,რომ
“თვითამხობენ მას,რის აღდგენაც ჰსურთ,
თვითჰშველიანმას,რასაც ებრძვიან.”
მგოსანისოციუმშიგანფენილ ტრაგიზმზეც საუბრობს,რომელიც
ერთიანადმონაწილეობსსაზოგადოსაწუხარშიც.ბატონისადა ყველა
მაღალიფენისწარმომადგენელთა ბუნებაშიმძვინვარებსდიდი
მჩაგვრელი,რომელსაც არ შეუძლია გაიგოსმონისტკივილი,მაშ ქვეყანამ
გმინვა როგორღაუნდაშეასმინოსთავადინსტინქტების მონას-ბატონს?!
“ვერაგაჰკურნოს მანმონისწყლული,
ვინც მონებასთვითემორჩილება.”
პოეტიგვიხატავსდედაქალაქის ცხოვრებისგულსაკლავ სურათს:
” გრძნობასოქროსაფასადჰყიდიან,
მთავრისღიმილზე -პატიოსნებას,
და დაჟანგებულბორკილზესცვლიან
თავისმამულის თავისუფლებას.”
მცხეთის წარსულიდიდებაც ლანდად შემორჩენია რეალობას,აწმყო
ჩრდილსღაირეკლავს“გმირთასავანეს”.ამისმნახველი პოეტიღაღადებს:
” აწ აღარასჩქეფსწყაროცხოველი,
ხე ცხოვრებისაციგიდამჭკნარა”.

11. მგოსანითვალს გადაავლებსსამშობლოს გმირულ წარსულს,მის
უძლეველ ისტორიას,მამულიშვილთასისხლითმორწყულმიწას...
„ქართვლისსამკვიდროვ,ქვეყნისთვალად დაბადებულო,
რამდენსვაებასშენსა თავზედგადაუვლია!..
ჯვარცმულისღვთისთვისთვითჯვარცმულოდა წამებულო,
ეკლიანსგზაზედ შენებრსხვასარომელსუვლია?
სხვა რომელია,რომათასთწელთბრძოლამედგარი
გამოევლოს და სრულიადმტვრად არ აღგვილიყოს?
შენხარ,მარტოშენ!..მაგალითისხვა არსადარი,
რომსხვა ქვეყანას,სხვასა ერსა ეგშესძლებიყოს.
შენთა შვილთგულიშენთამტერთა შეაკლესზედა,
ორიათასისწლისბრძოლაშიმათსისხლიჰღვარეს,
მაგრამამაყითვისითავიქვეყანაზედა
არავისწინასამუდამოდარ მოიხარეს.
ორირამიყო,რისთვისაც ძე შენიიღწვოდა,-
ბედმაუწყალომსხვა საქმისთვისარ მოაცალა,-
მამულისადა რჯულისათვის იგიიბრძოდა,
ორივდაიცვა,მაგრამყველა მათანაცვალა.

12. ნაწარმოები მთავრდებამოხუცისლოცვითდა ცაზე“ტკბილიიმედის”
მაუწყებელი ცისარტყელა გამოისახება.
„დედაოღვთისავ! ეს ქვეყანაშენიმხვედრია...
შენს მეოხებასნუ მოაკლებ ამტანჯულსხალხსა;
სამღრთოდ მიიღე სისხლი,რომელ ამხალხს უღვრია,
ჩაგრულთსასოო,ნუ არიდებ მოწყალეთვალსა!
რაცა ტანჯულა ეს ქვეყანა,ტანჯვად ეყოფა,
მოეცი ძალიდავრდომილსა კვლავაღდგომისა,
სახელოვანი განუახლეჩაგრულთდღეთყოფა,
მამაპაპური სული,გულიმოჰმადლეშვილსა.
ძლიეროღმერთო! შენთვისჰბრძოდნენქართვლისა ძენი,
დასაბამითვე არ იციან,რა არსმშვიდობა...
იკმარე საღმრთოდ მათპატიჟნი და სისხლისძღვენი,
თუ რამშეგცოდეს,-შეისყიდესტანჯვითშენდობა.
მოჰმადლე ქართველს ქართვლისნდობა და სიყვარული
და აღუდგინე მშვენიერი ესე მამული!..
ჰოი,სახიერო! ცისარტყელაგანავლე ცასა,
რათაწარღვნისამოლოდინი წარხოცო ხალხსა!..“
იმედსარ კარგავსრეალისტი მწერალი,რომქვეყანა გამოიღვიძებსდა
“გმირისდამბადიდიდისაგანი”-სამშობლოსსიყვარული კვლავიქნება
ყრმათა მასაზრდოებელი.

13. ამ ოცნების ახდენას შეეწირამწერლის პატრიოტული
სულისკვეთებითგაჯერებულისიცოცხლე, ამადაც
განუგმირესილიას მამულისსიყვარულით მფეთქავიგული,
მისი მოკვლითსაქართველოსმტრებმა სამიზნედ სწორედ
ქვეყანა მონიშნეს,რადგანილიასაკუთარ თავს არეკუთვნოდა,
იგი იმ მყინვარზე გამოსახული მოხუცისლანდივით
მუხლმოყრილი ლოცულობდა სამშობლოს თავისუფლებაზე,
მამულისათვისდამიზნებულ ტყვიას გული დაუხვედრა,
მშობელმა მიწამ მიიბარა ქვეყნის მამადა მოძღვარი...დატოვა
გმირული საზოგადოცხოვრების მაგალითი თაობათა
აღსაზრდელად...
„მარად და ყველგან,საქართველოვ,მე ვარ შენთანა!..
მე ვარო შენი თანამდევიუკვდავისული.
შენთა შვილთსისხლით გული სრულად გარდამებანა,
ამ გულში მე მაქვს შენი აწმყო,შენი წარსული.”