Εργασία των μαθητών στο πλαίσιο πολιτιστικού προγράμματος στο ΓΕΛ Κ. Μηλιάς Πιερίας με θέμα τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία των βαλκανικών λαών (2014-15)

1. Σαμαρά Άννα (A3)

3. • Ο αργαλειός ως οικιακό εργαλείο είναι
αρχαιότατο και αναφέρεται από τον Όμηρο
ως ιστός.
• Η θεά Αθηνά στην αρχαιότητα προστάτευε
την υφαντική τέχνη γι' αυτό ονομαζόταν
"Εργάνη Αθηνά".

4. • Ο αργαλειός είναι η μηχανή που χρησιμοποιούσαν τις
παλαιότερες εποχές για την ύφανση και
χρησιμοποιήθηκε κυρίως στις αγροτικές περιοχές.
Στην νεότερη Ελλάδα υπάρχουν κυρίως τρεις τύποι
αργαλειού, ο πλαγιαστός ή καθιστός ο όρθιος, και ο
αργαλειός του λάκκου. Ο πλαγιαστός ή καθιστός είναι
ο πιο συνηθισμένος.
• Μετά την βιομηχανική επανάσταση ο κλασικός ξύλινος
αργαλειός αντικαταστάθηκε από τον μηχανικό
αργαλειό. Σήμερα έχει σχεδόν καταργηθεί καθώς η
διαδικασία της ύφανσης έχει μηχανοποιηθεί και στη
θέση του αργαλειού χρησιμοποιείται η υφαντική
μηχανή. Ο ξύλινος αργαλειός βρίσκεται σήμερα μόνο
σε ελάχιστα σπίτια απομακρυσμένων περιοχών και σε
Μουσεία Ειδών Λαϊκής Τέχνης.

5. Στήσιμο Αργαλειού
• Είναι μια απλή κατασκευή και αποτελείται από
τέσσερα κάθετα ξύλα που συνδέονται
μεταξύ τους με τέσσερις σανίδες χαμηλά και
τέσσερις σανίδες στην κορυφή, που αποτελούν το
κυρίως κορμό και συμπληρώνεται από πολλά
εξαρτήματα, όπως αναφέρονται παρακάτω και
αφού βάλουμε το στημόνι (άσπρη ή κόκκινη
κλωστή που χρησιμοποιείται ως βάση για την
ύφανση) ο αργαλειός είναι έτοιμος για την ύφανση
του υφαδιού.

7. Εξαρτήματα του αργαλειού
• Στημόνι: Το στημόνι είναι λευκό ή κόκκινο βαμβακερό νήμα του
εμπορίου που τοποθετείται κατά μήκος του αργαλειού τεντωμένο και
πάνω του γίνεται η ύφανση. Το στημόνι προμηθεύεται σε κούκλες
που περνά από διάφορες φάσεις μέχρι να τυλιχτεί στο «αντί».
Αντιά: Δύο στρογγυλά ξύλα με διάμετρο 10-15 εκατοστών και
σχισμή στη μέση κατά μήκος,
• που στο ένα άκρο έχουν τετράγωνη κατάληξη με τέσσερις τρύπες.
Στο μπροστινό (προστάντι), που το συγκρατεί η κουρούνα,
τυλίγεται το υφαντό καθώς φτιάχνεται , ενώ το άλλο στο πίσω
μέρος (πισάντι), πάνω στο οποίο τυλίγεται το στημόνι, το συγκρατεί
η ποταμίστρα.

8. • Κουρούνα: Κοντόχοντρο κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει το
«προστάντι» και το συγκρατεί.
• Ποταμίστρα: Μακρύ κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει και συγκρατεί το
«πισάντι».
• Μιτάρια: Κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους
είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγκοι. Ανάλογα με το υφαντό άλλοτε
χρησιμοποιούσαν δύο και άλλοτε τέσσερα.
• Χτένι: Παραλληλόγραμμο με ύψος 10-12 εκατοστά περίπου, με
πλήθος από λεπτά δόντια από καλάμι που προσαρμόζονται σε δύο
στενά παράλληλα καλάμια ή ξύλα.
• Μασούρι: Ξύλο λεπτό, μήκους 40-50 εκατοστών που τυλίγεται
πάνω του το μάλλινο νήμα και μπαίνει στη συνέχεια στη σαΐτα.

10. • Ξυλόχτενο: Δύο οριζόντια ξύλα με αυλακιές και δένονται με
δύο μικρότερα ξύλα κάθετα. Μέσα τους προσαρμόζεται και
κλειδώνει το χτένι με το οποίο χτυπιέται το υφάδι.
Καρούλια (καρέλια): Μετά τα μιτάρια οι κλωστές φθάνουν
στα καρούλια (καρέλια), που είναι κρεμασμένα στην οροφή
του αργαλειού.
• Ποδαρικά: Δύο πλακέ ξύλα συνδεδεμένα με τα μιτάρια που τα
πατούν διαδοχικά και έτσι ανοίγει το στημόνι (το στόμα) για
να περάσει η σαΐτα.
• Σαΐτα: Ξύλο ελλειψοειδές που είναι σκαμμένο εσωτερικά και
κατά μήκος συγκρατεί μια βέργα.
Στη βέργα τυλίγεται το βαμβακερό νήμα που με το πέταγμα
περνά μέσα στο στημόνι.

12. Τρόπος λειτουργίας
-Επάνω στο πίσω κυλινδρικό αντί (πισάντι) τυλίγεται άσπρη ή κόκκινη
κλωστή που χρησιμοποιείται ως βάση για την ύφανση και ονομάζεται
στημόνι. Όλες αυτές οι κλωστές απλώνονται από τον κύλινδρο σε
δεκάδες παράλληλα ζεύγη προς έναν άλλο κύλινδρο (προστάντι), ίδιο
με τον προηγούμενο, που βρίσκεται στο αντίθετο μέρος του αργαλειού,
εμπρός από τη θέση του ατόμου που τον χειρίζεται. Όλα τα παράλληλα
ζεύγη του στημονιού περνούν μέσα από δύο χτένια που βρίσκονται το
ένα εμπρός από το άλλο πιο πίσω και πιο συγκεκριμένα, οι μισές
περνούν μέσα από το ένα και οι άλλες μισές μέσα από το άλλο. Έτσι
πατώντας ένα μοχλό, τα χτένια μετακινούνται το ένα προς τα πάνω και
το άλλο προς τα κάτω δίνοντας τη δυνατότητα ανάμεσα από τις
κλωστές (στημόνι) να περάσουν οι μάλλινες χοντρές κλωστές. Κάθε
φορά που περνά η μάλλινη κλωστή τραβούν το ξυλόχτενο με δύναμη,
κινώντας το μπρος - πίσω με δύναμη ώστε η μάλλινη κλωστή να πάει
πολύ κοντά στην προηγούμενη που είχε περάσει. Για να γίνει μια
κουβέρτα ή ένα στρωσίδι χρειάζεται πολλές ώρες δουλειάς.

13. Εργαλεία επεξεργασίας του μαλλιού
• Η ρόκα: Λεπτό ξύλο (ραβδί) που το ένα άκρο του
καταλήγει σε δύο κύκλους σε σχήμα Φ που μέσα του
μπαίνουν και συγκρατούνται οι τουλούπες ή τλούπες
(μαλλί) για το γνέψιμο. Παίρνουν την τουλούπα
(τλούπα) και την περνούν στη ρόκα, το μαλλί
τραβιέται λίγο - λίγο με το χέρι και το στρίβουν μέχρι
να αποκτήσει μήκος τόσο όσο για να "δέσει" στο
αδράχτι. Με το αριστερό χέρι τραβούν το μαλλί και με
το δεξί περιστρέφουν το αδράχτι για να στρίβεται το
νήμα. Η περιστροφή του αδραχτιού γίνεται με τη
βοήθεια του σφοντυλιού (ανάποδος κώνος με τρύπα
στη μέση για να μπαίνει το αδράχτι).

14. • Τσικρίκι: Η νοικοκυρά καθισμένη με το ένα χέρι γυρίζει τη ρόδα του
τσικρικιού και με το άλλο πιάνει το μαλλί που γνέθει .Το γνεσμένο
μαλλί κουλουριάζεται στη "ντρούγκα" που
είναι ξύλινη ή σιδερένια. H ντρούγκα και η ρόδα του τσικρικιού
συνδέονται με ένα σχοινί την "κόρδα". Όταν γεμίζει η ντρούγκα
βγάζουν το νήμα που είναι ένα μακρουλό κουβάρι την "ξιίτσα".
• Το αδράχτι: Ξύλινη βέργα που στρίβει η νοικοκυρά για να γίνει
κλωστή το μαλλί και στο κάτω μέρος έχει το σφοντύλι.
• Το σφοντύλι: Στρογγυλό ξύλινο ή πέτρινο εξάρτημα σε σχήμα
κώνου με τρύπα, που τοποθετείται στο αδράχτι για να το διευκολύνει
στην περιστροφή.
• Κλουβίστρα: Ορθογώνια ξύλινη συσκευή που προσαρμόζονται τα
καλαμίδια (μικρά καλάμια που πάνω τους μαζεύεται το νήμα, όταν
ξετυλίγεται από την ανέμη).

15. • Ανέμη: Ξύλινο εργαλείο που περιστρέφεται για το
ξετύλιγμα της κούκλας του νήματος. Τα
βαμμένα νήματα τοποθετούνται στην ανέμη και από
κει τα μαζεύουν σε "μασούρια" (για να χωράνε στη
σαΐτα, λεπτά καλάμια ή ξυλάκια) όταν το νήμα
είναι λεπτό και προορίζεται για υφάδι και στα
καλαμουκάνια (χοντρά καλάμια) αυτό το νήμα
προορίζεται για στημόνι. Τα πολύ χοντρά μάλλινα
υφάδια τυλίγονται σε "μπαμπαφίκους," (ίσια ξυλάκια
) που τα περνούν από τις κλωστές του στημονιού,
σπρώχνοντάς τα με το χέρι και όχι με τη σαΐτα.
• Ανεμίδι : Μηχάνημα που συμπληρώνει την ανέμη,
όπου με την περιστροφή του τροχού της ξετυλίγει το
νήμα από την ανέμη και το ξανατυλίγει σε καλάμια ή
μασούρια.

16. • Τυλίχτρες: Ξύλινες χοντρές διχάλες που τις
μπήγουν στο έδαφος και πάνω τους ακουμπάνε
το πίσω «αντί» για να τυλιχτεί πάνω του το
στημόνι.
• Λανάρια - Ξύσιμο Υπήρχουν δύο ειδών λανάρια
για το ξύσιμο του μαλλιού, τα μικρά και μεγάλα.

18. Με αφορμή αυτήν την εργασία συλλέχτηκε υλικό από τον
Πολιτιστικό σύλλογο Κάτω Μηλιάς «Οι Λαζαίοι»

23. ΤΕΛΟΣ