1. ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Η υφαντικήτέχνηορίζεταιως το σύνολοτων μεθόδων και των διαδικασιών παραγωγής
υφαντώνπροϊόντωνενώως υφαντά νοούνταιτα προϊόντα τουαργαλειού.Απόλυτη
ιστορικήαρχήγια την τέχνηαυτήδεν εντοπίζεται.Γιαυτόείναιανάγκηνα θεσπιστείμία
θεωρητικήσυμβατικήαρχή.
Κατά μία δεύτερηπροσέγγισηυποστηρίζεταιότιηπρώτη μορφήυφασμάτων ήταν οπίλος
(κετσές).Κατά αυτήτηνεκδοχήτα παλαιότερα υφάσματα δεν ήταν υφαντά,προϊόντα του
αργαλειούδηλαδή,αλλά κατασκευάζονταν μεαλληλοεμπλοκήτων ζωικών ινών οι οποίες
έπειτα απόειδική κατεργασία μενερό,χημικέςουσίες,θερμότητα καιπολύωροχτύπημα
με κόπανοσυμπιλούντανεπίενόςεπιπέδουκαι συνιστούσαν ύφασμα.Στουςπίλουςόμως
δενπαρατηρείταιενύφανση.Ητεχνικήαυτήαναφέρεταιαπότιςαρχαίεςπηγές(Ηρόδοτος
IV 23,73,75, ΠλάτωναςΝόμοι,VIII,849 C, Πολιτ.279D),ωστόσο είναιμία τεχνικήγνωστή
μόνοστην Ευρώπη καιτην Ασία καιδιαδόθηκεκυρίωςσεπεριοχές με νομαδικούς
πληθυσμούς.Στηνπραγματικότηταπρόκειταιγια τεχνικήπαράλληλημετην ύφανσηπου
εξυπηρετείειδικέςανάγκες.
ΣτηνμεγαλύτερηακμήτηςφθάνειηυφαντικήτηςΗπείρου αλλά καιτουΒαλκανικούχώρου
γενικότερα απότον15οκαι κυρίωςαπό τον 16ο έως τον 18ο -19ο αιώνα.Πρόκειταιπια για
μία λαϊκήτέχνηπου αποτελείέκφρασητηςψυχήςτων ανθρώπων,μεποικιλία χρωμάτων
καισχεδίων. Εξαίρετα δείγματα αυτήςτηςφάσηςαπαντώνταισεπολλέςπεριοχέςτου
ΝομούΙωαννίνων,Ζαγόρια,Τζουμέρκα καιΜέτσοβοόπουη υφαντικήπαραγωγήμπορείνα
σκιαγραφηθείσεικανοποιητικόβαθμό.
Ο 15ος αιώναςαποτελείσταθμόγια την ηπειρωτικήυφαντική,καθώςοηπειρωτικόςτρόπος
υπάγεταικαιακολουθείτονφεουδαρχικόκόσμοτηςΟθωμανικήςΑυτοκρατορίαςαπότην
οποία αντλεί,δανείζεταικαιαφομοιώνει.Επίσηςστα χρόνια τηςΤουρκοκρατίαςηυφαντική
καταλαμβάνειμία θέσηανάμεσα στα είδητηςελληνικήςλαϊκήςτέχνης.
Τον 18ο αιώνα παρατηρούνταιδύοτάσεις:αφενόςαναπτύσσεταιηκτηνοτροφία και
αφετέρουαναπτύσσεταιμία τάξηξενιτεμένων εμπόρων πουμετακινείταικαιγίνεται
φορέαςνέωνιδεώνκαιτάσεων.Τα υφαντά γίνονταιεμπορικό,εξαγώγιμοπροϊόν και
πλουτοπαραγωγικήπηγή,αλλά παραμένουν στα πλαίσιατηςοικιακής«βιοτεχνίας»,τέχνη
αποκλειστικά τωνγυναικώντουσπιτιού.Απότην εποχή αυτήσώζονταισυμφωνητικά και
έγγραφεςπαραγγελίεςκαιπαρουσιάζουν πολύξεκάθαρα την μετατροπήτηςοικιακήςσε
εργαστηριακήυφαντική.
Βασικοί τύποι ύφανσης
Για τηνύφανση,βασικόεργαλείοτην δομήτουοποίου θα δούμε σε άλλοκεφάλαιοείναιο
αργαλειός.Επίσηςαπαιτούνταιένα σύστημα – στρώμα - απόοριζόντια παράλληλανήματα,
το στημόνι,τα οποία είναιτεντωμένα κατά μήκοςτουαργαλειούκαιστερεωμένα μπρος
πίσω, καιένα σύστημα- τα μιτάρια μετην εξάρτησήτους- πουανεβοκατεβάζειτα νήματα
του στημονιούκατά στρώματα δημιουργώνταςανοίγματα,τα στόματα τουστημονιού,
μέσα από όπου περνά ησαΐτα καιτο υφάδι.

2. ) Ο αμπάς:Είναιτο απλούστερούφασμα πουπαράγεταιαπότον αργαλειό.Είναιχονδρό
καιστενό.Το χρώμα τουείναιτο φυσικό,τουπροβάτουάσπροή μαύροή βαμμένοστο
λουλάκι,τομπλε. Πρόκειταιγια ύφασμα γενικευμένηςχρήσης. Ημετσοβίτικηπαράδοσητο
ονομάζειa-bai.Η ιστορία τουαμπά δίνεταιστοεμπορικόλεξικό«ΕρμήςΚερδώος» και
επιβεβαιώνεταιηεκτεταμένητουχρήσηστην Μεσόγειο.Ιδιαίτερηόμωςείναιησημασία
του για τονπληθυσμό της υπαίθρουκαθώςαντανακλά τον πολιτισμότουαγροτικού
κόσμουκαι αποτελείχαρακτηριστικότηςπαραδοσιακήςπαραγωγήςκαιτηςκατανάλωσης
κυρίαρχοστιςαγορέςτου16, 19ου αιώνα.
) Δίμιτο: πρόκειταιγια ύφασμα πιοπερίπλοκηςύφανσηςαπότοπροηγούμενο.
Σχηματίζεταιμεδιπλή διάταξηστημονιού.Τονήμα οργανώνεταικατάτοδιάσιμοαλλά
κυρίως στηνσυνέχεια τηςοργάνωσηςτουστημονιούανάμεσα στα μιτάρια,τα καρούλιακαι
τα πόδια.Τα μέρητου αργαλειούστα οποία θα αναφερθούμεδιεξοδικάσεεπόμενο
κεφάλαιο,συγκεκριμένα τα μιτάρια,τα πόδια καιτοκτένισυνδέονταιμετέτοιοτρόποώστε
να ανοίγονταιδύοοπές,σανδύοστόματα,στον αργαλειόαπόόπουπερνά τοστημόνικαιη
σαΐτα αποδίδονταςπυκνόσκουτί.Τοσύνολοτων κλωστών χωρίζεταιστα 4 μιτάρια.Δύο
καρούλια συνδέουντα μιτάριαμετα πόδια.Το πρώτοκαι το τρίτομιτάρισυνδέονταιμετο
πρώτο καρούλιτοδεύτεροκαιτοτέταρτομετοδεύτερο.Τοπρώτο πόδι με το τέταρτο
μιτάριτο δεύτερομετο τρίτομιτάριτοτρίτοπόδι με το δεύτερομιτάρικαιτοτέταρτοπόδι
με το πρώτομιτάρι.Τα πόδια συνδέονταιμε τα μιτάρια μετέτοιοτρόποώστε με τοπάτημα
των δύομεσαίων ποδιώννα σχηματίζει τοστόμα που στην πολλαπλότητα των ανοιγμάτων
δημιουργείδιαγώνια ύφανση.Οικλωστέςυφαίνονταιανάμία.
Κάλτσινο:για τηνδημιουργία τουυφαντούαυτού,τοστημόνιδιασταυρώνεταιαπότοδιάσ
ιμο. Η ύφανσηγίνεταιμετηντοποθέτησηδυοκλωστών στοκάθεμιτάρικαιδύο στο χτένι.
Χρησιμοποιούνταιτέσσερα μιτάρια ανά δύοδεμένα μεταξύτους(τοπρώτομε τοδεύτερο
καιτο τρίτομε το τέταρτο).Στοκάθεμιτάριαντιστοιχούνδύοκαρούλια.Για ύφασμα
περίπου70 εκ.συμπλέκονταιπερίπου600 κλωστέςκαιπέντεκεφάλια.Τοαποτέλεσμα
είναιμία ύφανσηπυκνήκαθώςοι κλωστέςυφαίνονταιανά δύο.Για την δημιουργία του
κάλτσινουαπαιτούνταιδιπλάσιεςκλωστέςαπόότιπ.χ. στο δίμιτο.Τα κτένια τα περνούν
ανά δύοκαι έτσιστο ίδιοπλάτοςέχει διπλή πυκνότητα στιμονιού.Τέλοςκατά την ύφανση
δημιουργείταιμια διαγώνια γραμμή.Είναιτοσυνηθέστεροπανίγια τιςμονόχρωμες
γυναικείεςφούστες.
5) Ριγέ:η ύφανσητου βασίζεταιστην απλήτεχνικήτουαργαλειού,δηλαδήτοσυνεχές
πέρασμα τουυφαδιούστοστημόνιμε την σαΐτα αλλά επιπλέον η ανάμιξητων χρωμάτων
δίνειτο ριγέ.Η παράδοσηθεωρείτοριγέως το πρώτο διακοσμημένουφαντό.
Χρησιμοποιήθηκεγια τα δευτερεύουσαςσημασίαςαντικείμενα.Το«μπέζι» υφαντόπου
χρησιμοποιείταιβοηθητικά σεόλεςτις εργασίεςστρώνεταιεύκολα,μεταφέρεταικαιείναι
πάντα ριγέ.Τοριγέχρησιμοποιήθηκεγια είδη ρουχισμού,σπάργαναβρεφών,πίσωμέρος
μαξιλαριού,ποδιέςκ.ά.
τα υφαντά χωρίζονταισεδύομεγάλεςκατηγορίεςπουγίνονταιγια να καλύψουν τις
ανθρώπινεςανάγκες.Είναια) τα υφαντά είδηιματισμού,δηλαδήτα ενδύματα καιβ) τα
υφαντά για τοσπίτι,δηλαδήπου περιλαμβάνουν τα είδηοικιακούεξοπλισμού.

3. Τρόπος Κατασκευής Υφαντών – Υλικά, Εργαλεία
Έχει μεγάλοενδιαφέρον να παρουσιαστούν αναλυτικά 1) τα υλικά καιη επεξεργασίαγια
τηνπαρασκευήνήματος,2) τα εργαλεία καιτα σύνεργαγια την ύφανση,3) ηύφανσηκαιοι
διαδικασίεςμετά απόαυτή,καιτέλος4) μία προσέγγισηστοκόστοςκαιστις τιμές του
τελικούπροϊόντος.
Από την νεολιθικήεποχή στηνυφαντικήχρησιμοποιήθηκανφυτικέςήζωικές ίνες.Το 1883
άρχισεκαιη χρήση τεχνητώνινών που χωρίζονταισείνες αναγεννημένεςπ.χ.ρεγιόν,
βισκόζικαι ίνεςβιομηχανικά επεξεργασμένεςόπωςτο νάυλον,ητρεβήρα κ.ά.απλές
οργανικέςενώσειςτηςχημείας.
Η πιο κοινήζωική ίνα στην Ελλάδα είναιτομαλλίκαικυρίως το προβατίσιο.Είναιμία από
τις πιο βασικέςπρώτεςύλες της υφαντικής.Κέντραεπεξεργασίαςμαλλιούείναιγνωστάαπό
πολύ παλιά 2000 π.Χ.στην Συρία,ΠαλαιστίνηκαιΑίγυπτο.Στην κλασσικήΕλλάδα ο
βουκολικόςχαρακτήραςτηςζωής των ανθρώπων έδωσεστο μαλλίσημαντικήθέση.
Αλλά καιστηννεοελληνικήεποχήτο μαλλίαποτελείτην κύρια πρώτηύλη της κατ’ οίκον
υφαντικής.Γι’ αυτόιδιαίτερησημασία δινόταν στην παραγωγήκαλήςποιότηταςμαλλιού
που εξαρτιόταναπότιςκλιματολογικέςσυνθήκες,τοέδαφος,τονερό,απότιςράτσεςτων
προβάτωνενώπολλές φορέςπροχωρούσαν σεδιασταύρωσηποικιλιών μεαπώτεροσκοπό
τηνεπίτευξηκαλύτερηςποιότηταςμαλλιού.
Ο κούρος,δηλαδήτοκούρεμα τωνπροβάτων,είναιμία σκληρήεργασία γιατίτομαλλίτων
προβάτωνόπως άλλωστεκαιτωνκατσικιών είναιποτισμένομε λίπος (σαργιά) έτσιώστετο
ψαλίδι,πουείναιτο βασικόεργαλείονα μην μπορείεύκολα να εισχωρήσειστα μαλλιά.Για
να κουρέψεικάποιοςτα ζώα πρέπει να ξέρειτην τεχνικήκαι φυσικά να έχεισωματική
δύναμη.
Ο χρόνοςτου κούρουείναισυγκεκριμένος:τέληΜαρτίουήαρχέςΑπριλίουκουλουκρίζουν
ή κωλοκουρεύουντα πρόβατα,κουρεύουνδηλαδήτουςμηρούς,τοστήθοςκαιτην κοιλιά
των ζώων. Το μαλλίαυτόείναικοντόϊνοκαικατώτερηςποιότηταςκαιονομάζεταικουλόκρα
ή κοιλόμαλλο.Μεαυτότον τρόποανακουφίζουν τοζώοαπότην ζέστηκαι τα παράσιτα
αφαιρώνταςτοπυκνότουτρίχωμα.Το καλόμαλλίβγαίνειαπότον τακτικόκούροπου
γίνεταιτοΜάιο. Τα μαλλιά αυτά είναιμακρόινα καιλέγονταιμαΐσια.Απόαυτά βγαίνειη
σούμα ή λαγάρα.Ηφροντίδα τουκοπαδιούκαιηόσοτο δυνατόν καλύτερηδιατήρησήτου,
όπως και ο κούροςήτανκατεξοχήναντρικήδουλειά.
το γνέσιμο,διαδικασίαμετηνοποία το μαλλίμετατρέπεταισε νήμα.Για τογνέσιμο

4. χρησιμοποιείταιηρόκα η οποία στερεώνεταιστον γοφότηςγνέστραςήκάτωαπότην
μασχάλη.Εκτόςτης ρόκαςαπαντάταικαιτοτσικρίκι.Τοτσικρίκιείναιένα ξύλινοεργαλείοη
χρήση τουοποίου γενικεύθηκετον19ο αιώνα καιαντικατέστησε τον οριζόντιοτρόπο
γνεσίματοςτηςρόκας.Πρόκειταιγια απλήμορφήκυλίνδρουμεαύλακα όπουτυλίγεταιτο
διασταυρωμένονήμα.
Η γυναίκα πουγνέθειτραβά λίγεςίνεςμαλλιού,τοστρίβειμε τα δάκτυλα τηςκαιδένειτην
άκρηαυτούστοαδράχτι,κάνονταςμία θηλιά στοεπάνωμέροςτου αδραχτιούόπου
υπάρχειη κόκα.Στρίβονταςτοαδράχτισαν σβούρααπόαριστερά προςτα δεξιά,όταν το
αδράχτιγεμίσειτόσοώστενα δυσκολεύεταιστογύρισμά του,βγάζουν την θηλιά απότην
κόκα,τογνεσμένονήμα τυλίγεταιστοαδράχτικαι ξανακάνουν τηθηλιά.Τομαλλίγνέθεται
δεξιόστροφα καιονομάζεταιδεξίήΖ.
Για τα κοντότριχα μαλλιά χρησιμοποιείταιηδρούγα,την οποία κρατά ηγνέστραστοχέρι
καιστρίβονταςτηναπόδεξιά προςτα δεξιά.Το διάστημα πουφτάνειτοχέρι σεένα
άπλωμα λέγεταιαπλωσιά.Μετά απόκάθεαπλωσιά τονήμα μαζεύεταιστην δρούγα.Το
μαλλίγνέθεταιαριστερόστροφα καιονομάζεταιαριστερόήS.
Κατά τηνύφανσηχρησιμοποιούνταινήματα μεδιαφορετικόστρίψιμοστοστημόνικαιστο
υφάδιγιατίμε αυτότοντρόποτο υφαντόφουσκώνει,γίνεταιπιοανθεκτικόκαιπιο
αφράτο.
Έναςακόμητρόποςγνεσίματοςείναιμετην σβίγα.Το μαλλίδένεταιστην ρίζα τηςατράκτου
της σβίγαςή στονπλάνο.Η τουλούπα τουμαλλιούτοποθετείταιστην ποδιά τηςκλώστρας.
Το μαλλί δένεταιστηναρχήμεθηλιά στην άτρακτο.Μετο δεξίχέρι γίνεταιτογύρισμα του
στροφάλουενώμετο αριστερόελέγχεταιτοτάισμα τουνήματοςπουστρίβεταιοριζόντια.
Με τηνσβίγα μπορούννα στριφθούν καιδύονήματα μαζί.
Νήματα φυτικήςπροέλευσης
Βαμβάκι:τοβαμβάκιείναιτοπιο συνηθισμένονήμα φυτικήςπροέλευσης.Η καλλιέργεια,η
συγκομιδήκαιη κατεργασίατουβαμβακιούγινόταν στοχέρι.
Υφαντά Οικιακής Χρήσης
Η άλλη μεγάληκατηγορία υφαντώνπεριλαμβάνειτα είδηοικιακούεξοπλισμού.Στην
κατηγορία αυτήσώζονταιαρκετάδείγματα σημείοπουνα μπορείκανείςνα σχηματίσειμία
ολοκληρωμένηεικόνα τηςλειτουργίαςτουσπιτιούαλλά καιτων ιδιαιτέρων αναγκών που
καθορίζονταιαπότουςκοινωνικούς,γεωγραφικούςκαιανθρωπολογικούςπαράγοντες.
Πρόκειταιγια μία μεγάληποικιλία καλυμμάτων δαπέδου,χαλιών,κουβερτών,φλοκατών,
στρωσιδιώνγια τοντοίχο, το τζάκι,τα μπάσια,μαξιλάρια,βελέτζες,ιχράμια,μπάντες,
πετσέτεςκ.ά.Στηνκατηγορία αυτήανήκουν καιτα υφαντάπουγινόταν για τα ζώα,τα

5. τσόλια,τα ταγάρια,χαράρια (σάκοιμεταφοράς) δισάκια,ταϊστάρια κ.ά.
) ιχράμι:σανλέξηπροέρχεταιαπότοτούρκικοmihrabτάπητα προσευχήςτου
μουσουλμάνου.ΤοέφερανοιΟθωμανοί.Αρχικά υιοθετήθηκεαπότην άρχουσα τάξηκαι
στηνσυνέχεια το πήρανοιυπόδουλοι.Υπάρχουν διάφορα είδηιχραμιών:αγκώνα,για το
μπάσι,για τοκεφάλι.
α) ιχράμι αγκώνα:στρωσίδια καθιστικού.Δύοόμοια υφαντά γύρωαπότοτζάκι.Πάνωσε
αυτόκοιμούντανμέχριτα τελευταία χρόνια τομεγαλύτερομέροςτουπληθυσμού.Τα
στρωσίδια τουκαθιστικούείναιτετράγωνα ήπαραλληλόγραμμα,ενώτοεσωτερικότους
είναιμονόχρωμοσυνήθως.Τα γιορτινά είναιμεπολλά μοτίβα με εσωτερικήμπορντούρα.
Ποικίλουνσε πυκνότητα καισχέδια θέμα προσωπικήςεπιλογής.Στοτέλοςτου 19ου αιώνα
υπάρχουνστρωσίδια μεγιρλάντες.Στρωσίδιμεγιρλάνταπερασμένο απόνεροτριβήώστε
να γίνεταιχοντρότερογια χειμερινήχρήση.Ηεξελιγμένηαυτήμορφήδεν αναίρεσετις
παλαιότερες,απλώςσυνυπήρξεμεαυτές.
β) ιχράμικεφαλής:τοφορούνοιγυναίκεςτοχειμώνα ριγμένοστην πλάτη.Διακοσμημένο
με ζωγραφικά γεωμετρικάκαι ανάμικτα στοιχεία.Μπλεγια την καθημερινήχρήσηάσπρα
καικόκκινα τα γιορτινά,ηχρήσητου ατονείαπότο1970.
μπερντές:υφαντόστρωσίδι.Δύοείδη:α) μπερντέςτης πόρτας:κάθετηχρήσηστην πόρτα.
Διακόσμησηκαμάρας,παραπέμπεισεανατολίτικηυφαντική. Υφαίνεταισετρία φύλλα με
υφάδιδιαφορετικούχρώματοςσυνήθωςκόκκινο,στημέσημε στημόνικαιυφάδι
ομοιόχρωμοδιαφορετικούχρώματοςσυνήθωςμπλε.Σταθερήαισθητικήαλλάσταδιακά η
χρήση τουπεριορίζεται.
β) μπερντέςτζακιού:οριζόντια ύφανση,διακόσμηση.Διαιρείταισεδύοζώνες μία κόκκινη
καιμία μπλέ (κάποτεκαιπράσινη) μεμία ευδιάκριτηκλίμακα την καμάρα.
γ) μπάντα:παραλλαγήχωρίςκαμάρα
5) κιλίμι: στρώνεταιστοεσωτερικότουσπιτιούστο δάπεδο,διακρίνεταιαπότοχαλί.Το
χρησιμοποιούσανστοδάπεδοστιςπεριπτώσειςπου καθόταν επάνωσεαυτό.Ανατολικής
προέλευσηςη κατασκευήκαιηδιακόσμησητου.Η εξάπλωσητουσυνδέεταιμετην
ανέγερσησπιτιώνμεσανίδιστοπάτωμα.Τα σπίτια που μέχρι τις αρχέςτου αιώνα είχαν
χώμα, όπου απαιτούντανυφάσματα χοντρά χρησιμοποιούσαν μονόχρωμα κιλίμια στο
χρώμα τουπροβάτουμε γίδινομαλλίκαιμαλλίπροβάτου.Κάθεοικογένειαπουανέβαινε
οικονομικά τοαποκτούσεστα μεγέθημεγάλων δωματίων,παίρνειστοιχεία καιυιοθετεί
μοτίβα καισχέδια,τα οποία αναπαράγειστην τοπικήαισθητικήκαιτεχνικήεκδοχή.
6) χαλιά
7) πετσέτες
8) κεντήματα σπιτιού.
9) τσόλια:βοηθητικά υφαντά για διάφορεςχρήσειςπ.χ για τα ζώα.
10) ταγάρια:είδοςυφαντώντσαντών,πουχρησιμοποιούσαν στιςμετακινήσειςαλλά καιγια
καθημερινέςπρακτικέςανάγκες,π.χ.μεταφορά φαγητούστιςεργασίεςτους.