статистик түүхэн хөгжлөөс

1. Статистикийн түүхэн хөгжил
Тоо бүртгэл хийх анхны оролдлогыг IX зуунаас эхэлжээ гэж болох баримт байдаг.
Үүний нэг жишээ бол Англид хүн амын тоо, тариалангийн талбайн хэмжээн бүртгэл юм.
Мөн газрын кадастрыг XI зуунд буюу 1083-1086 онд багтаан боловсруулсан байна. XVIII
зуунаас “улс төр судлал ” утгаар статистик гэдэг үгийг шинжлэх ухаанд хэрэглэж эхэлсэн.
Өнөө үед статистикийг тоо мэдээллийг бүрдүүлэх, ойлгох, шинжлэх, тайлбарлах ухаан
гэж болно. Мөн үйл ажиллагааны янз бүрийн хүрээнд, тодорхой зорилтуудыг
шийдвэрлэхэд хэрэглэгддэг онцгой аргуудын цогц юм.
Статистикийн түүхэн хөгжил нь төр улсын хөгжил, төрийн удирдлагын хэрэгцээтэй
холбоотой байв. Хүн төрөлхтний түүхийн эрт дээр үед аж ахуйн болон цэргийн хэрэгцээ
нь хүн ам түүний бүтэц, давуу талын тухай мэдээлэл бэлэн байхыг шаардаж байсан байна.
Татвар ноогдуулах зорилгоор хүн амын тооллогыг зохион байгуулж, газрын бүртгэлийг
явуулж байжээ.Ийм төрлийн анхан шатны ажлууд янз бүрийн ард түмний түүхэн
уламжлалт ном сударт тэмдэглэгдсэн байдаг. Эрт үед ихэнх улс гүрэнд шинээр
төрөгсдийг бүртгэж, 18 хүрсэн эрчүүдийг цэрэгт алба хаах бүртгэлд , харин 20 хүрснийг
нь бүрэн эрхтэй иргэний бүртгэлд бүртгэх зэргээр тооллого зохион байгуулж байсан
баримт байдаг. Мөн барилга байгууламж, боол, мал, багаж зэвсэг, олсон орлогын тухай
мэдээллийг тусгасан газрын хуваарь зохиож байсан баримт ч бий. Улс гүрнүүдийн нутаг
дэвсгэрийн байршил, тоог тодорхойлох болсон. Үүнд Грекийн философич Аристотель
(МЭӨ 384-322) чухал хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр өөрийн үеийн 157 улс болон хотын
тоог тодорхойлон бүрдүүлжээ.
Дундад зууныхан “Аймшигт шүүхийн ном” (1061) гэдэг онцгой дурсгалт номыг
үлдээжээ.Үүнд: Английн хүн амын болон өмч хөрөнгийн (240 мянган хашаа, байрны
тухай мэдээлэл орсон ) бүх нийтийн тооллогын материалын товчоо оржээ. Цаг улирах
тусам нийгмийн нийтлэг үзэгдлүүдийн талаар мэдээлэл бүрдүүлэх нь байнгын шинж
чанартай болсон. XIX зууны дунд үеэс Бельгийн нэрт математикч, астрономич ,
статистикч Адольф Кетле (1796-1874)-ийн зүтгэл санаачлагаар хөгжингүй орнуудад хүн
амын тооллого явуулах дүрэм, түүнийг тогтмол явуулах асуудлыг боловсруулжээ.
Статистикийн хөгжлийг зохицуулахын тулд А.Кетлийн санаачлагаар олон улсын
статистикийн их хурал болж, 1885 оноос одоог хүртэл ажиллаж байгаа олон улсын
статистикийн институтын суурийг тавьжээ.