1. Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль
Бизнесийн Удирдлага Хүмүүнлэгийн Сургууль
Хог хаягдлыг дахин боловсруулах тухай судалгаа
Гүйцэтгэсэн: Н. Намуунцэцэг
Д. Долгорсүрэн
О. Энхболд
Б. Бумзаяа
Улаанбаатар хот
2019 он
2. Агуулга
1. Удиртгал
1.1 Сэдэв сонгосон үндэслэл
1.2 Зорилго
1.3 Судалгааны арга
2. Хог хаягдлын талаархи судалгаа
2.1 Улаанбаатар хотын хог хаягдлын хэмжээ
2.2 Хог хаягдын ангилал
2.3 Хогийн цэгүүд
3. Асуулгын судалгаа
4. Дүгнэлт
5. Ашигласан материалын жагсаалт
3. Үндэслэл: Хог хаягдлыг ялган боловсруулдаг тогтолцоо Монгол Улсад
байдаггүй. Энгийн хог хаягдал дунд ганцхан химийн хортой хог хаягдал
ороход хортой хог хаягдал болдог гэсэн Дэлхийн Эрүүл Мэндийн
Байгууллагын Судалгаа бий. 427 төвлөрсөн хогийн цэг байдаг ба 11798
мянган га газар буюу 200 орчим км газар байдаг. Ангилах тогтолцоо
байхгүй. Ангилан ялгадаг хүмүүс нь хогийн цэг дээр амьдардаг ба түүхий
эд авсан хүмүүс урд хөрш рүү гаргадаг байна. 1960-1970-аад оноос эхлэн
хог хаягдлын хэмжээ эрс нэмэгдсэн. Одоогийн байдлаарУлаанбаатар
хотын хэмжээгээр хоногт 1100-1300 метр куб буюу 800-1000 тонн хуурай
хог хаягдал гардаг бөгөөд эх үүсвэр бүтцийн хувьд нийт хогны 1,50 хувь
ахуйн, 2,30 хувь үйлдвэр, албан байгууллагын 3,20 хувь, хот суурин бусад
төрлийн хог хаягдал эзэлдэг. Үлдсэн хувийг нь шатамхай чанартай хог
эзэлж байна. Дээрх хог хаягдлыг хогийн төвлөрсөн гурван цэг болох:
1.Дарь-Эхийн овоо
2.Улаан чулуут
3.Морингийн даваа
4. • Хогийн төвлөрсөн гурван цэгийн хоёр нь нийт хогны 90-95 хувь
нь цуглардаг Дарь-Эхийн овоо, Улаанчулуутын хогийн цэгүүд нь
салхины ноёлох чиглэлийн дагуу байрлалтай байдаг.Хотын
зөөвөрлөж хаясан хог хаягдлын хэмжээг судалж үзэхэд 200-400 м
зайд байдаг бөгөөд хөрс, гүний усыг хамгаалах ямар ч системгүй,
хашаа хамгаалалтгүй юм.
• Хотын хогийг цуглуулж тээвэрлэн төвлөрсөн цэгүүдэд хүргэдэг
дүүргүүдийн Тохижилт үйлчилгээний компанийн техник хэрэгсэл
хуучирч эвдэрснээс парк ашиглалт 53 хувьтай, парк шинэчлэлт
хийхгүй байгаагийн улмаас зайлуулбал зохих нийт хогны 56
хувийг авч чадахгүй байна.
5. • Манайд нийт хог хаягдлын 60-80 хувийг ямар ч
боловсруулалтгүйгээр хаяж, хогний үлэмж хэсгийг эзэлдэг цаас,
хуванцар материал, даавууны хаягдал зэрэг зүйлсийг шатаадаг нь
хот, орчны агаарыг бохирдуулах нэг эх үүсвэр болж байна. Хог
хаягдлын бүтцийн ангилалтыг судалгаанаас үзэхэд цаас 31.4 хувь
хоол, 21.4 хувь нүүрсний үнс, 10.3 хувь шил, 3.83 хувь даавуу, 3.2
хувь мод, 2.25 хувь яс, 2.4 хувь төмөр, 2.23 хувь чулуу, 3.61 хувь
арьс шир, 0.66 хувь бусад 1.84 хувийг тус тус эзэлж байна.
6. 2. Хог хаягдлын талаархи судалгаа
Хот, суурин газрын хог хаягдлын хэмжээ өсч 2015 онд улсын хэмжээнд
зөвшөөрөгдсөн 262 төвлөрсөн цэгт 2,3 сая тонн хог хаягдал тээвэрлэн
хаясан байна. Нийт хог хаягдлын 90,9%-ийг ахуйн, 9,1%-ийг
үйлдвэрлэлийн хог хаягдал эзэлсэн байна. Дахин боловсруулах боломжтой
хог хаягдлын дөнгөж 0,31%-ийг дахин боловсруулжээ.
Төвлөрсөн цэгийн тоо-262
Төвлөрсөн цэгийн талбай, га-3586
Зориулалтын бус цэгийн тоо-40
Зориулалтын бус цэгийн талбай, га-242
7. Дэлхий дахинд хог хаягдлын эсрэг хэрэгжүүлж
буй төсөл
• 2000 оноос хойш Дэлхийн Банк Америкийн Нэгдсэн Улсын
зургаан бүс нутагт хог хаягдлын менежментийн 340 гаруй
хөтөлбөрүүдэд 4,7 тэрбум доллар зарцуулаад байна. Сүүлийн үед
буюу дэд бүтцийн зээллэг, техникийн туслалцаа нь дараах олон
тооны санаачлагыг дэмжсэн.
8. • Дэлхий даяар хог хаягдлын хэмжээ өсч байна. 2016 онд дэлхийн
хотууд нэг өдөрт нэг хүн 0.74 килограмм жинтэй 2.01 тэрбум тонн
хатуу хог хаягдал гаргажээ. Хүн амын хурдацтай єсєлт, хотжилт
хурдацтай явагдаж байгаагаас хог хаягдлын жил бүр 2016 он гэхэд
70% -иар єсєх тєлєвтэй байна. Энэ нь 2050 он гэхэд 3.40 тэрбум
тоннд хүрэх аюултай.
10. Хог хаягдлын ангилал
• Энгийн хог хаягдал-Аюултай хог хаягдлаас бусад хог хаягдал
• Аюултай хог хаягдал-Тэсрэмтгий, шатамхай, урвалын идэвхтэй,
исэлдүүлэгч, агаар болон устай харилцан үйлчилж хортой хий ялгаруулдаг,
халдвартай, идэмхий, хүн амьтанд богино болон удаан хугацаанд хортой
нөлөөлөл үзүүлдэг, байгаль орчинд хортой шинж чанартай, устгасны дараа
аюултай шинж чанартай ялгарал үүсгэдэг хог хаягдал
• Дахивар нөөц-Дахин ашиглагдах, дахин боловсруулах, сэргээн ашиглагдах
хог хаягдал
• Аюултай хог хаягдал үүсгэгч-Үйл ажиллагаа болон үйлдвэрлэлээс нь
аюултай хог хаягдал үүсдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага.
• Хог хаягдлын төвлөрсөн цэг-Хог хаягдал төвлөрүүлж, булшлах
зөвшөөрөгдсөн газар
• Ландфилл-Хог хаягдлыг байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөлгүйгээр газарт
булшилж хадгалах байгууламж.
11. Хууль, эрх зүй
• Хог хаягдлын тухай хууль нь хог хаягдлаас хүний эрүүл мэнд,
байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах, түүнээс
урьдчилан сэргийлэх, хог хаягдлыг эдийн засгийн эргэлтэд
оруулж, байгалийн нөөц баялгийг хэмнэх, иргэдийн хог хаягдлын
талаархи боловсролыг дээшлүүлэх зорилгоор хог хаягдлыг
бууруулах, ангилах, цуглуулах, тээвэрлэх, хадгалах, дахин
ашиглах, дахин боловсруулах, сэргээн ашиглах, устгах,
экспортлох болон аюултай хог хаягдлыг импортлох, хил
дамжуулан тээвэрлэхийг хориглохтой холбогдсон харилцааг
зохицуулна.
12. Танин мэдэхүйн мэдээлэл
• "Хог хаягдлын талаархи боловсрол" гэж хог хаягдлаас хүний эрүүл мэнд,
байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, хог хаягдлын менежментийн арга,
технологи болон хог хаягдалтай зохистой харьцах мэдлэг, дадал олгох, албан
болон албан бус сургалтын агуулгын түвшинг хэлнэ.
13. • Улсын хэмжээнд жилдээ 10 мянган тонн аюултай хог ялгадаг бол
түүний 10-20 хувийг л дахин боловсруулж байгаа судалгаа гарсан.
• Манай улс 2017 онд хэрэглээнээс гарсан химийн хорт болон
аюултай бодисын тооллогыг улсын хэмжээнд явуулжээ.
Тооллогоор 21 аймгийн 139 суманд 369 тонн, 69 мянган литр
хугацаа нь дууссан химийн бодисыг хадгалж байв. Эдгээр химийн
бодисын 55.6 хувь нь ажлын байранд, 25.4 хувь нь зохих ёсны
хамгаалалтгүй агуулахад, 2.6 хувь нь задгай талбайд хадгалж
байв.
14. Улаанбаатар хот хог хаягдлын бүтэц
32
27
13
10
5
3
3
4
4
цаас үнс нурам гялгар уут шороо чулуу шил лааз үйлдвэрийн хог даавуу материал метал бусад
15. Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийт 16 хог хаягдлыг дахин боловсруулах үйлдвэр үйл
ажиллагаа эрхэлж байна. Эдгээрээс өргөн хэрэглээнээс үүсдэг хог хаягдлыг дахин
боловсруулах үйлдвэрүүд болох Мог пластик ХХК /Хаягдал хуванцар дахин боловсруулах
үйлдвэр/, Од пластик ХХК /Хаягдал хуванцар хагас боловсруулан бэлдэц үйлдвэрлэх үйлдвэр/,
Сайн цаас ХХК /Хаягдал картон цаас дахин боловсруулах үйлдвэрийн үйл ажиллагаа/,
Аминболор ХХК /Бүх төрлийн хоёрдогч түүхий эдийн бөөний төв/, Тэр их нуур ХХК /Вакум
цонхны хаягдлаар PVC хуванцар хоолойн үйлдвэр/, Инахис ХХК /Автомашины хаягдал
дугуйн хаягдлаар резинэн хавтан үйлдвэрлэх үйлдвэр/ зэрэг үйлдвэрүүд байна.
Хог хаягдал дахин боловсруулах
үйлдвэр
17. Улаанбаатар хотын хог хаягдлын бүтэц
1%
49%
13%
14%
23%
өвлийн улиралд
даавуу
үнс
цаас
пластик
хүнсний хаягдал
19. 2013-2018 оны хогны орлого төвлөрүүлэлт
Он 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Төвлөрүүлсэн
Дүн мян,төг
2,261,126 3,194,064 3,452,052 3,615,052 5,569,337 3,297,120
20. • Хог хаягдлын эх үүсвэр болж буй бүтцийг авч үзвэл, орон сууцны
айл өрх 14%, гэр хорооллын айл өрхүүд 40%, байгууллага, аж
ахуйн нэгжүүд /үйлдвэрлэл/-ээс үүсч буй хог хаягдал 38%,
гудамж, талбайн цэвэрлэгээнээс үүсэн бий болж буй хог хаягдал
8%-ийг тус тус эзэлж байна. Тоон үзүүлэлтээр харууллаа.
23. Асуулгын судалгааны үр
дүн
Нийслэлийн хог хаягдлын талаархи судалгаанд 18-73 насны иргэд
оролцсон ба 18 эрэгтэй, 12 эмэгтэй нийт 30 иргэн хамрагдсан.
Үүнээс 19 оюутан, 1 өндөр настан, 6 төрийн албан хаагч, 3 хувиараа
хөдөлмөр эрхэлдэг иргэд оролцсон. Уг судалгаагаар өнөөгийн
Нийслэлийн хог хаягдалын түвшин нөхцөл байдал шалтгаан үр
дагаврыг судалсан.
24. 1. Та хогоо зориулалтын хогийн саванд
хийдэг үү?
Тайлбар: 30 хүнээс судалгаа авснаас 28 нь Тийм гэж хариулсан үлдсэн 2 хүн Үгүй гэсэн хариулт
өгсөн. Үүнээс үзэхэд 15 хүн тутмын 1 нь хогоо шууд хаядаг байна. Иймээс алхам тутамд хогийн сав
байрлуулвал бүх иргэд хогоо хогын саванд хийх таамаг байна.
25. 2.Та ихэвчлэн ямар төрлийн хог хаягдал
хаядаг вэ?
№ Хүчин зүйлс 1/маш бага/ 2/бага/ 3/дунд/ 4/их/ 5/маш их/
A Гялгар уут 4 3 5 8 10
B Хуванцар сав 2 1 8 11 8
C Метал 18 5 2 2 3
D Цаас 3 1 7 6 13
Тайлбар: Судалгаанаас харахад гялгар уут 33%, хуванцар сав 26%, метал 10%, 43% нь цаасан уутыг
хаядаг байна. Үүнээс харахад хүмүүсийн хэрэглээны ихэнх нь гялгар уут хэрэглээд түүнийгээ шууд
хаядаг байна.
26. 3.Өдөр тутмын хэрэглээндээ ямар уутыг
хэрэглэдэг вэ?
Тайлбар: Хүмүүс ахуйн хэрэглээндээ гялгар уутыг ихэвчлэн хэрэглэдэг юм байна. Үүнээс үзэхэд
гялгар уут хүмүүс өргөн хэрэглэдэг ба бусад уут нь олон нийтэд хараахан танигдаагүй дасал
болоогүй байна.
27. 4.Таны орчин тойронд хогийн сав хэр
хүрэлцээтэй байдаг вэ?
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Баянзүрх Сонгинохайрхан Багануур Налайх Сүхбаатар Чингэлтэй Хан-Уул Багахангай Баянгол
Тийм Үгүй
Тайлбар: Улаанбаатар хотын 9 дүүргээс 6 дүүргийн иргэд судалгаанд хамрагдсан орчин дохь
хогийн савны хүрэлцээ маш муу байгаа гэсэн хариулт давамгайлж байна. Дэлхийн жишигт 200м 1
хогийн сав байх естой гэдэг ба харин монголд 400м тутамд 1 байна.
28. 5.Хог хаягдалын талаарх хор уршиг, сөрөг нөлөөний
талаарх мэдээлэллийг хаанаас авдаг вэ? 1-5 хүртэл
эрэмбэлнэ үү?
№ Хүчин
зүйлс
1/маш
муу/
2/муу/ 3/дунд/ 4/сайн/ 5/маш
сайн/
A Телевизор 4 2 6 10 8
B Найз
нөхдөөсөө
5 7 7 6 5
C Сонин 15 5 5 5 0
D Интернет 1 3 5 8 13
Тайлбар: Судалгаанаас үзэхэд хог хаягдлын сөрөг нөлөөллийн талаарх мэдээллийг хамгийн
их буюу 43% интернэтээс мэдээлэл авдаг байна. Сошиал орчин эрчимтэй хөгжсөн одоо цагт
хүмүүс интернет орчиноос хэрэгцээний мэдээлэлээ авдаг болоод байна.
29. 6. Таны бодлоор Улаанбаатар хотын хог
хаягдал байдал ямархуу түвшинд байна вэ?
№ Хүчин зүйл 1/Маш
сайн/
2/Сайн / 3/Дунд/ 4/Муу/ 5/Маш
муу/
1. Хог хаягдлын
түвшин
1 0 7 10 12
Тайлбар: Нийслэлийн хог хаягдлын түвшин ямар түвшинд байгааг 30 хүнээс судалж үзэхэд 40%
нь маш муу байгаа гэж хариулсан бөгөөд, 33% муу, 23% нь дунд, 3% нь буюу 1 хүн нь хог
хаягдлын түвшинг үл тоодог.
30. 7.Та хог хаягдалаа ангилж хаядаг уу?
Тайлбар: Нийслэлийн хэмжээнд хог ялгаж хаях хогийн сав байдаггүй учир иргэд хогоо ангилж
хаядаггүй байна. Дахин боловсруулалт хийх үйлдвэр манай оронд маш бага. Нийслэлийн хүрээнд
ангилж хаях зориулттай хогийн сав ховор учир хүмүүс нэг л хогийн саванд бүх төрлийн хогоо
хаядаг байна.
31. 8. Хөдөө аялал зуучлалаар явахдаа хог
хаягдлын асуудлыг яаж шийддэг вэ?
• 1. Машиндаа хийгээд авч явдаг.
• 2. Бөөгнүүлж байгаад хаядаг.
• 3. Уутлаад хогын цэг байвал хаядаг.
• 4. Хогоо түүгээд авч явдаг.
• 5. Шууд хаядаг.
Дээрх хариултууд давамгайлж байна.
32. 9.Хоггүй нийгэмд үр хүүхэд, хойч үеээ
амьдруулахын тулд та юу хийхийг зорьдог
вэ?
• Даавуун уут хэрэглэж занших
• Хогны талаархи хор уршгийг тайлбарлах
• Хог хаяхгүй байж бусдад үлгэр дуурайлал үзүүлэх
• Хогийн савны хүрэлцээг ихэсгэх
• Ил задгай хог хаяхгүй байх
• Үр хүүхдээ зөв хүмүүжүүлэх
• Залуу үеийг уриалах
• Дахин боловсруулах үйлдвэр байгуулах Эдгээр хариулт
давамгайлж байна.
36. Дүгнэлт
• Нийслэлийн хэмжээнд 30 хүнээс санамсаргүй байдлаар түүврийн
аргаар судалгаанд хамруулсан ба иргэдийн хог хаягдлын талаарх
мэдлэг маш сайн гэдэг нь харагдаж байна. Гэвч нийслэлийн
хэмжээнд хогийн сав хангалттай байддаггүй учир бид өдөр
тутамдаа хогоо ангилж чаддаггүй. Иймээс Улаанбаатар хотын 9
дүүрэгт хангалттай хүрэлцэхүйц хогийн савтай болох хэрэгтэй
бөгөөд хүн бүр хогоо хогийн саванд хийж ухамсар суух хэрэгтэй
байна.
37. Санал зөвлөмж
• Автобус болгон дээр ангилан ялгах хогийн сав байрлуулах.
• Иргэдэд хогны талаархи хор уршиг, сөрөг үр дагаврыг ойлгуулах.
• Хог ачилтыг эрчимжүүлэх.
• Айл өрх бүр гаргах хог хаягдлын хэмжээгээ багасгах.
• Гялгар уутны хэрэглээг багасгах.
• Ахуйн хэрэглээний хог хаягдлыг дахин ашиглах.
• Бусдадаа эелдгээр анхааруулж, үлгэр дуурайлал болох.
