Νόμοι και κοινωνία, σκοπός και σημασία των ποινών, δίκαιο και ηθικό, ανομία, θανατική ποινή.

1. Δίκαιο – Ποινές
 Η ρύθμιση των ανθρώπινων διαφορών ανά τους
αιώνες

2. Εισαγωγικά
 Δίκαιο= το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ
των μελών μιας ανθρώπινης κοινότητας.
 Στις πρωτόγονες ή αρχαϊκές κοινωνίες αυτοί ήταν άγραφοι, αλλά
απόλυτα δεσμευτικοί για όλους. Πιστευόταν ότι η προέλευσή τους
είναι μεταφυσική.
 Ο προβληματισμός γύρω από τη σχετικότητα ή όχι των νόμων είναι
πανάρχαιος:
Στην αρχαιότητα π.χ οι – εμπειρικοί- σοφιστές πίστευαν ότι οι νόμοι
είναι σχετικοί, ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο, ενώ οι-
oρθολογιστές/ιδεαλιστές- Σωκράτης και Πλάτωνας πίστευαν ότι
πίσω από τα επιμέρους ήθη κρύβονται απόλυτες και αιώνιες αρχές.
 Οι αντιλήψεις γύρω από την αξία της ανθρώπινης ζωής, τη θέση
της γυναίκας, τον υποχρεωτικό ή όχι χαρακτήρα της θρησκείας,
ποια από τις δύο παραπάνω αρχαίες θέσεις επιβεβαιώνουν;

3. Η πολύ ενδιαφέρουσα άποψη του σοφιστή Αντιφώντα
για το ανθρώπινο δίκαιο
Δικαιοσύνη είναι να μην παραβαίνεις τους νόμους και τα έθιμα του κράτους, του
οποίου είσαι πολίτης. Ο άνθρωπος θα αποκόμιζε από τη δικαιοσύνη την πιο
μεγάλη ωφέλεια για το άτομό του, αν μπροστά σε άλλους ανθρώπους τηρούσε
τους νόμους ως κάτι σημαντικό, ενώ αντίθετα, άμα είναι μόνος του χωρίς
άλλους μπροστά του,[7] ακολουθούσε τις επιταγές της φύσης. Γιατί οι επιταγές
του νόμου είναι αυθαίρετες, ενώ της φύσης είναι αναγκαίες· κι οι επιταγές των
νόμων είναι συμβατικές και όχι από τη φύση, ενώ οι επιταγές της φύσης είναι
ακριβώς το αντίθετο. Όποιος παραβαίνει τους νόμους και τα έθιμα, αν δεν
υποπέσει στην αντίληψη αυτών που τα έχουν αποδεχτεί, αποφεύγει και τη
ντροπή και την τιμωρία· ενώ αν δεν μείνει απαρατήρητος, δεν τα αποφεύγει.
Τι παρατηρεί εδώ ο Αντιφώντας:
Οι ανθρώπινοι νόμοι είναι αυθαίρετοι (< αιρούμαι= επιλέγω, προτιμώ), δηλαδή
ανθρώπινες συμβάσεις, που δεν έχουν μεταφυσικό ή θεϊκό κύρος.

4. Δίκαιο – Νόμοι - Εξουσία
 Οι γραπτοί νόμοι αποτελούν σπουδαία κατάκτηση των
ανθρώπων του λαού καθώς δεν υπόκεινται πλέον στην
υποκειμενική ερμηνεία των ευγενών-δικαστών.
 Είναι δυνατόν πλέον να αμφισβητηθούν και να αλλάξουν.
 Έχουν εξ ορισμού καταναγκαστικό χαρακτήρα.
 Διαχρονικά η μόνη νόμιμη βία θεωρείται η κρατική, δηλαδή η
βία που επιτρέπεται από τους νόμους του κράτους
… «γιατί μόνον έτσι μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι».
Κικέρωνας
Τι πιστεύετε για την παραπάνω άποψη; Δεν είναι αντιφατική
(νόμοι και κρατική βία – ανθρώπινη ελευθερία); Αν έλειπε, θα
ήμασταν απόλυτα ελεύθεροι; Αν όχι τι θα μας δέσμευε;

5. Είναι η νομιμότητα απαραίτητη;
Μπορεί να υπάρξει «εξουσία του ατόμου» ;
Αυτό εννοούμε όταν λέμε ότι πιστεύουμε στην
αυτοδιάθεση του ανθρώπου;
Οι νόμοι-που-βέβαια-τηρούνται προωθούν την
ισότητα ή είναι εναντίον της;
Είναι καλύτεροι οι νόμοι ή η εξουσία που
εκπορεύεται από έναν πολύ σοφό άνθρωπο;
(προνεωτερική εποχή: «ελέω θεού μοναρχία».
Λουδοβίκος 14ος: «το κράτος είμαι εγώ»)
Θέλουμε να μας ρυθμίζουν τη ζωή μας οι νόμοι ή οι
«φιλόσοφοι-βασιλείς» του Πλάτωνα;

6. Νόμοι και Φυσικό Δίκαιο
 Χωρίς τους νόμους θα ίσχυε ο «κοινωνικός
δαρβινισμός» ή πρακτικότερα ο νόμος της ζούγκλας.
 Στη φύση οι περιορισμοί είναι πολύ ισχυρότεροι από
μια σύγχρονη κοινωνία.
 Ο πολίτης αισθάνεται, τυπικά ή ουσιαστικά,
ασφάλεια. Ακόμα κι αν έχει παράπονα και
αισθάνεται αδικημένος, πάλι είναι κερδισμένος σε
σύγκριση με την απουσία νόμων. Τι θα έκανε τότε
απέναντι στον ισχυρότερο;

7. Γιατί τότε μας συγκινεί η αντίσταση απέναντι
στην εξουσία και το νόμο;
 Άρθρο 114 / 124
«η τήρηση του συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των
Ελλήνων»
Καμία λογική δεν υποστηρίζει την καταπάτηση των νόμων, πλην μίας
εξαίρεσης: Οι νόμοι καταπατώνται (μέχρι της τελικής
απόσυρσής τους) όταν είναι άδικοι, αφύσικοι,
αντικοινωνικοί

8. Λόγοι αντίστασης
Είπαμε ότι οι νόμοι είναι αυθαίρετα ανθρώπινα
κατασκευάσματα και άρα σχετικοί. Πρώτα αλλάζουν οι
κοινωνικές σχέσεις, οι νοοτροπίες και μετά ακολουθούν
οι νόμοι. Έτσι θα γίνεται πάντα. Αν γινόταν το
αντίστροφο και θεσπιζόταν νόμος για μελλοντικά ήθη,
θα ήταν μη αποδεκτός και απορριπτέος. Άρα ένας νόμος
μπορεί να είναι πλέον ξεπερασμένος και άδικος, και
πρέπει να αντικατασταθεί από άλλον πιο σύγχρονο.
Άλλες φορές αυτό γίνεται με δημοκρατικές διαδικασίες
και άλλες με συγκρούσεις.
Οι νόμοι δεν τηρούνται και μάλιστα από την κοινωνική
ελίτ. Τότε ο αγώνας αφορά την τήρησή του.

9. Νόμοι και κοινωνικές τάξεις
 Οι νόμοι πρέπει να τηρούνται από όλους αλλά…
Λυσίας «Κατά Αλκιβιάδου Λιποταξίου»
«…δικαστές, αν τιμωρείτε τους άσημους και τους
ταπεινούς κανείς δε θα γίνεται καλύτερος, αφού δε
θα μάθει την καταδίκη άσημων ανθρώπων. Αν όμως
τιμωρήσετε τους πιο γνωστούς και ισχυρούς, τότε
όλοι θα το πληροφορηθούν, με αποτέλεσμα να
γίνουν καλύτεροι»
 Ισχύει η θέση του Λυσία; Τι πιστεύει συνήθως ο
κόσμος για τους υπόδικους ισχυρούς με τους πολύ
ακριβούς δικηγόρους;

10. Ανομία
 ανομία [anomía] η, (& D ανομιά) (L) ① lawlessness
(syn ανυπαρξία νόμων): παρανομία και η ~ είναι οι
μεγάλες αρρώστιες που τρώνε και εξολοθρεύουν τα
έθνη (Rotas) | διεπιστώναμε ότι στον κόσμο του
πνεύματος έχει εγκαθιδρυθεί η ~ και η αταξία
(Georgoulis) ② trespassing the laws or a law,
unlawfulness (syn παράβαση των νόμων, του νόμου,
παρανομία):
Σας θυμίζει κάτι;

11. Ανομία
 «Μάθημα πρώτο: κατάληψη»
 2012 «Από το Τμήμα Τροχαίας Καισαριανής διερευνώνται οι συνθήκες
και τα αίτια τροχαίου ατυχήματος, που προκάλεσε πρώην Βουλευτής,
χθες το βράδυ στη συμβολή της Λεωφόρου Βουλιαγμένης με την οδό
Καλλιρρόης, με αποτέλεσμα τον ελαφρύ τραυματισμό ενός Ειδικού
Φρουρού».
 06.09.2008 Ακουσα χθες το βράδυ τον υπουργό Εμπορικής
Ναυτιλίας, τον κ. …να απαντάει στην απορία της κ…. στη ΝΕΤ: «Ναι,
μπορεί η συμπεριφορά σας να είναι νόμιμη. Ηθική όμως είναι;». Ο κ. …
εξανέστη και με ρητορική έξαρση αποστόμωσε την καλή, αλλά ατυχή
δημοσιογράφο: «Τι είναι αυτά που λέτε; Ισχυρίζεσθε ότι το νόμιμο
είναι ή μπορεί να είναι ανήθικο; Τότε πρέπει να αλλάξουμε όλη τη
νομοθεσία μας, να την κάνουμε ηθική»!

12. Ελλάδα – κοινωνία ανομίας

13. Η βία … σπουδάζεται
Τα Πανεπιστήμια
αποτελούν τον
κατεξοχήν χώρο
ανομίας: καταλήψεις
κατά το δοκούν, βία
κατά καθηγητών,
μαθητές που χάνουν
εξάμηνα.

14. Τι λέει για την ανομία γνωστός νομικός:
 Ας ξεκινήσουμε με την ανομία αν μπορείτε να μας δώσετε έναν ορισμό της.
 Η ανομία είναι πολύ ευρύτερο φαινόμενο από την απλή παραβατικότητα να μην εφαρμόζουμε τους νόμους. Σύμφωνα με τον κλασσικό
κοινωνιολογικό ορισμό ανομία υπάρχει όταν πια δεν μπορούμε να ζούμε όπως ζούσαμε όταν δηλαδή αισθανόμασταν ότι η ατομική μας
συμπεριφορά δεν ταιριάζει πια με τους γενικότερους νόμους, τους κοινωνικούς κανόνες και τους νομικούς και τους ευρύτερους.Έτσι για
παράδειγμα ανομία είναι και όταν δεν πληρώνουμε τους φόρους μας, ανομία είναι και όταν ένας βουλευτής χαστουκίζει έναν άλλο βουλευτή
μπροστά σε τηλεοπτική κάμερα, ανομία όμως είναι και όταν αυτοκτονεί κάποιος γιατί αντιλαμβάνεται ότι η ζωή του δεν έχει ακριβώς ίδια
ρώτα όπως στο παρελθόν.
 Εσείς λοιπόν που αντιμετωπίζεται τα αίτια της ανομίας;
 Στην Ελλάδα έχουμε μια μακρά παράδοση της μη εφαρμογής των νόμων αυτό το ξέρουμε από παλιά, που είχε ειπωθεί ότι ο μοναδικός νόμος
που χρειάζεται η Ελλάδα είναι ένας νόμος που θα λέει ότι θα πρέπει να εφαρμόζονται οι νόμοι. Ειδικά αυτό το παλιό φαινόμενο που συνδέεται
και με την ποιότητα του κράτους όταν το κράτος εμφανίζεται σαν κατεργάρης απέναντι μας τότε και εμείς θέλουμε να κάνουμε κατεργαριές
στο κράτος. Αυτό το παλιό φαινόμενο το οποίο είναι ιστορικά διαχρονικό συνδυάζεται την τρέχουσα περίοδο με μία οξύτατη κρίση
αξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος που και αυτό μας δίνει το πλαίσιο της συμπεριφοράς μας και προφανώς με την οικονομική κρίση. Αυτά
τα 3 πράγματα δηλαδή η παλιά αναξιοπιστία του κράτους, η κρίση του πολιτικού συστήματος και η οικονομική κρίση δημιουργούν
πραγματικά ένα εκρηκτικό μίγμα.
 Πιστεύετε δηλαδή ότι ζούμε μία περίοδο έξαρσης της ανομίας λόγω της οικονομικής κρίσης.
 Φυσικά και είναι μία περίοδος έξαρσης της ανομίας την τελευταία περίοδο ακριβώς εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Αυτό δεν έχει να κάνει
μόνο με αντικειμενική αδυναμία αρκετών ανθρώπων για παράδειγμα να πληρώσουν τους φόρους τους έχει να κάνει κυρίως με τη βίωση μιας
αδικίας, ότι οι συνέπειες τις κρίσης είναι πολύ βαρύτερες για αυτούς που κυρίως δεν ευθύνονται για αυτήν. Για αυτό εν όψη και της
γενικότερης αποσύνθεσης των κανόνων των οποίων ζούμε, έχουμε όλα αυτά τα φαινόμενα αποπροσανατολισμού. Να μην ξέρουμε πως να
προσανατολίσουμε την καθημερινή μας συμπεριφορά . Για αυτό λόγο είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ελπίδα. σε αυτό το πραγματικά
φαινομενικά δύσκολο αδιέξοδο να μπορούμε να βρούμε ένα φως στην άκρη του τούνελ.
 Μπορείτε εσείς να μας πείτε κάποια πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα ανομίας στην Ελλάδα; Είτε σε πολιτικό επίπεδο είτε
σε επίπεδο του πολίτη.
 Κλασικό παράδειγμα παρανομίας με την έννοια της παραβατικότητας είχαμε σε διάφορες πλευρές εκδήλωσης του πελατειακού κράτους. Για
παράδειγμα οι κανόνες για την πρόσληψη παλιότερα, τώρα με το ΑΣΕΠ αυτό έχει βελτιωθεί, των δημοσίων υπαλλήλων να παραμερίζουν ώστε
να μπουν οι δικοί μας άνθρωποι κάθε φορά που είχαμε αλλαγή κυβέρνησης. Μετά οι δικοί μας άνθρωποι να είχαν προστασία αν διέπρατταν
κάποιο πειθαρχικό αδίκημα ούτος ώστος να πέσουν στα μαλακά ή να μην τιμωρηθούν καθόλου.
 Μετά μια άλλη περίπτωση ακριβώς λόγω της έλλειψης κοινωνικού κράτους πολλές φορές το κράτος έκανε τα στραβά μάτια σε παρανομίες
ακριβώς γιατί δεν μπορούσε να παίξει το ρόλο του καλού το ίδιο. Κλασικό παράδειγμα η έλλειψη οικιστικής πολιτικής μολονότι το δικαίωμα
την κατοικία είναι συνταγματικό δικαίωμα οδήγησε στην ανοχή απέναντι στα αυθαίρετα και εκεί πάμε ένα βήμα παρά πέρα εκεί που ένας
φουκαράς έφτιαχνε μια παράγκα για να βάζει το κεφάλι του μέσα επωφελήθηκε και ο άλλος που φτιάχνει μια μεγάλη βίλα μες το δάσος και
ανοίγει με την μπουλντόζα δρόμο ακριβώς γιατί αυτό το γενικότερο κλίμα ανομίας έχει επηρεάσει τη σχέση μας με τις αρχές τις δημόσιες και
τις πολιτικές. Εδώ όμως πρέπει να εντοπίσω και μία διάκριση που πρέπει προφανώς να κάνουμε. Τη διάκριση ανάμεσα στην μικρή διαφθορά
και τη μεγάλη διαφθορά . Θύτες μικρής διαφθοράς είμαστε όλοι μας. οποίος πάει να κρύψει λίγα χρήματα από τη φορολογική του δήλωση,
όποιος για να διευκολυνθεί δίνει ένα γρηγορόσημο στις εφορίες, ε αυτό όμως είναι πολύ διαφορετικά ποιοτικά διαφθορά από του υπουργού
που παίρνει μίζες εκατομμυρίων.

15. Ας ανακεφαλαιώσουμε…
 Από την ίδρυση του ν.ε κράτους δεν χτίστηκε αμοιβαία εμπιστοσύνη κράτους-πολιτών. Ο
έμφυτος ατομισμός του Έλληνα περιλαμβάνει τον εαυτό του, τους δικούς του, το χωριό
του που προηγούνται απέναντι στο κοινό συμφέρον.
 Το κράτος αδικεί: φορολογεί χωρίς να ανταποδίδει, βλ. διόδια, παρέχει ελάχιστη πρόνοια
σε σύγκριση με τα ανεπτυγμένα κράτη, δεν μπορεί να εξασφαλίσει ανταγωνιστική
εκπαίδευση.
 Έλλειψη στοιχειώδους συναίνεσης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων: βενιζελικοί-
αντιβενιζελικοί, αριστεροί-δεξιοί, μνημονιακοί-αντιμνημονιακοί.
 Οι μεγάλες και μικρές παρανομίες δεν τιμωρούνται έγκαιρα με αποτέλεσμα η
ατιμωρησία να αποτελεί συνηθισμένη καθημερινότητα: από το αυθαίρετο του
μικρομεσαίου στην παραλία μέχρι τους πολιτικούς και τους ισχυρούς του χρήματος που
δεν τιμωρούνται ποτέ. Ας θυμηθούμε όμως εδώ το Λυσία στη διαφάνεια 9.
 Τα γκράφιτι στα δημόσια κτήρια με υψηλή καλλιτεχνική αξία, οι καταλήψεις σχολείων
χωρίς σοβαρό τις περισσότερες φορές λόγο, οι φοιτητές που … χτίζουν τους καθηγητές
στα γραφεία τους, ο πρώην βουλευτής που βρίζει τους άνδρες της τροχαίας που τον
σταμάτησαν γιατί παραβίασε το όριο ταχύτητας, ο υπουργός που είχε γίνει πάμπλουτος
με δωροδοκίες για όπλα που αγόρασε η χώρα χωρίς να της χρειάζονται…
 Παχυδερμισμός και μιθριδατισμός (=μεταφορικά: η σταδιακή εξοικείωση με πράγματα
που κανονικά θεωρούνται επικίνδυνα) της κοινωνίας.

16. υπέρ της θανατικής ποινής:
σχολ.βιβ. 84-85
κατά της θανατικής
ποινής: σχολ.βιβ. 88-92
 Δεν είναι νομικά ακαταμάχητο το υπέρτερο της
ανθρώπινης ζωής έναντι του έννομου αγαθού του
κράτους ούτε η ψυχική τυραννία του μελλοθανάτου ούτε
η ανικανότητά της να μειώσει το έγκλημα.
 Και άλλοι άνθρωποι υφίστανται ψυχική τυραννία, λόγω
π.χ θανατηφόρας ασθένειας. Γιατί να έχουν ειδική
μεταχείριση οι θανατοποινίτες;
 Και η ισόβια κάθειρξη είναι ανελαστική ποινή. Κανείς δεν
τολμά να ζητήσει την κατάργησή της.
 Η ανωτερότητα της ανθρώπινης ζωής έναντι του κοινού
συμφέροντος είναι μεταφυσικό και όχι θετικό-
επιστημονικό επιχείρημα.
 Το κράτος προτιμά την προστασία (από τον εγκληματία)
από τη θεωρητική/φιλοσοφική ανωτερότητα της
ανθρώπινης ζωής.
 ΕΠΙΠΛΕΟΝ: υπάρχουν όντως αμετανόητοι εγκληματίες,
εθισμένοι στην ανομία, με αδιαφορία για την ανθρώπινη
ζωή. Αν τιμωρηθούν με ισόβια, αποτελούν επιπλέον πηγή
εξόδων για το κράτος.
 Μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας σιωπηρά την αποδέχεται
ειδικά λόγω της αύξησης της βαριάς εγκληματικότητας.
 Η επιβολή της έχει ηλικία αιώνων. Μόλις μεταπολεμικά
καταργήθηκε σε ορισμένες χώρες.
 Αποκτήνωση όσων συμμετέχουν στις εκτελέσεις.
 Δεν έχει αποδειχτεί ότι είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο
για την καταπολέμηση του εγκλήματος.
 Επιβάλλεται σε φτωχούς, περιθωριοποιημένους,
έγχρωμους, μειονότητες, πολλές φορές άδικα, καθώς δεν
έχουν τα μέσα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
 Πρόκειται για «φόνο εκ προμελέτης» από την πλευρά της
Πολιτείας. Αντιφατική στάση.
 Πολλά είδη εκτελέσεων συνιστούν βασανιστήρια και
παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτά
συμπεριλαμβάνουν και τους εγκληματίες.
 Δεν έχει αποδεχτεί ότι έχει μεγαλύτερη αποτρεπτική ισχύ
από την ισόβια κάθειρξη.
 Είναι σχεδόν αδύνατον να καθοριστεί ποιος είναι
αμετανόητος εγκληματίας.
 ΕΠΙΠΛΕΟΝ: σε περίπτωση δικαστικής πλάνης είναι μη
αναστρέψιμη. Σε περίπτωση καταδίκης πολιτικού
προσώπου μπορεί να το ηρωοποιήσει, αντίθετα με τους
σκοπούς της πολιτείας.
Η κοινωνία μπορεί να εθιστεί στις εκτελέσεις, με
αποτέλεσμα να μείνει απαθής σε περίπτωση αυταρχικών
και ολοκληρωτικών καθεστώτων που θα τη διευρύνουν
εναντίον των πολιτικών αντιπάλων.
Θανατική Ποινή

17. Η θανατική ποινή
παγκοσμίως
(wikipedia)
Χρήση της θανατικής ποινής
παγκοσμίως το 2005/06.
Έχει καταργηθεί για όλα τα
αδικήματα (88)
Έχει καταργηθεί για όλα τα
αδικήματα με εξαίρεση
ειδικών συνθηκών (11)
Διατηρείται αλλά δεν έχει
χρησιμοποιηθεί στα
τελευταία 10 χρόνια (30)
Η θανατική ποινή είναι σε
ισχύ (68)*
Υπάρχουν πολιτισμικοί λόγοι
ή όχι κατά τη γνώμη σας;