Πολιτική Παιδεία Β' Λυκείου

1. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 1
ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗ
 Στόχος κοινωνικοποίησης:
Ως προς το άτομο: το άτομο να μάθει τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας,
ώστε να ενταχθεί ομαλά σ’ αυτήν.
Ως προς την κοινωνία: Η κοινωνία να δημιουργεί «κοινωνικά» και όχι
«αντικοινωνικά» άτομα ώστε να μπορεί να διατηρεί την συνοχή της.
Η κοινωνικοποίηση είναι διαδικασία συνεχής και αδιάλειπτη. Ξεκινά από την
περίοδο της σύλληψης του ατόμου και διαρκεί σε όλη του την ζωή. Σε κοινωνίες με
ταχείες αλλαγές γίνεται λόγος για συνεχή επανακοινωνικοποίηση. Η
κοινωνικοποίηση είναι διαδικασία πολυδιάστατη και πολύπλοκη: Υπάρχουν πολλοί
και διαφορετικοί φορείς κοινωνικοποίησης που μεταβιβάζουν πολλά και
διαφορετικά μηνύματα (αξίες, κανόνες, πρότυπα) στο άτομο κι αυτό πολλές φορές
δημιουργεί διλημματικές καταστάσεις.
 Τρόποι αφομοίωσης/εσωτερίκευσης των κανόνων και των αξιών
(Μηχανισμοί κοινωνικοποίησης)
I. Μίμηση-ταύτιση: Οι άνθρωποι συνηθίζουν να μιμούνται ο ένας τον άλλον
από πολύ μικρή ηλικία (ασυνείδητα και αργότερα συνειδητά). Με αυτόν τον
τρόπο ταυτίζονται με άλλα άτομα ή ομάδες και αποκτούν συλλογική
ταυτότητα (αίσθηση του «ανήκειν», αίσθηση του «ΕΜΕΙΣ») συγχρόνως με
την ατομική τους ταυτότητα («ΕΓΩ»). Τα άτομα διατηρούν μια σχετική
αυτονομία δεδομένου ότι η μίμηση γίνεται επιλεκτικά.
II. Συστάσεις-εντολές: Κάθε φορέας κοινωνικοποίησης επιδιώκει να
οριοθετήσει τις συμπεριφορές των ατόμων και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται οι
συστάσεις και οι εντολές. Σημαντικό είναι να υπάρχει σαφήνεια και
συνέπεια λόγων και έργων ώστε οι κοινωνικοποιούμενοι να μην βιώνουν
αντιφάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις.
III. Έλεγχος: Τα άτομα ελέγχονται όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων και
των προτύπων που η κοινωνία τους έχει προβάλλει μέσω της
κοινωνικοποίησης. Ο έλεγχος αυτός μπορεί να είναι προληπτικός ή
κατασταλτικός. Μπορεί να λειτουργεί με επιβραβεύσεις (εμψύχωση,
ανταμοιβή, αναγνώριση) ή κυρώσεις (τιμωρίες).
Το άτομο δεν είναι παθητικός δέκτης. Καθένας από εμάς αφομοιώνει,
επεξεργάζεται και αντιδρά με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Έτσι, ενώ η
ευθύνη των φορέων κοινωνικοποίησης είναι μεγάλη, υπάρχει συγχρόνως
και η ατομική-προσωπική ευθύνη για τις πράξεις μας ή τις παραλείψεις μας.
Η μετάθεση της ευθύνης είναι μια εύκολη διαδικασία ενώ η ανάληψή της
είναι πολύ δύσκολη.

2. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 2
 Κατηγορίες αξιών:
α) Με κριτήριο το άτομο ή την κοινωνία
 Ατομικές: π.χ. θάρρος, υπομονή, αλληλεγγύη κ.λπ.
 Συλλογικές: π.χ. ανεξαρτησία, ανεκτικότητα, προσαρμοστικότητα κ.λπ.
β) Με κριτήριο τον τομέα της κοινωνίας
 Κοινωνικές: αλληλεγγύη, ευρύτητα πνεύματος κ.λπ.
 Οικονομικές: εργατικότητα, κέρδος, εργασιακή ηθική κ.λπ.
 Πολιτικές: ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη κ.λπ.
γ) Με κριτήριο την διάρκειά τους
 Σχετικές: έχουν ορισμένη διάρκεια και συνήθως δεν ισχύουν σε όλες τις
κοινωνίες (π.χ. τίτλοι ευγενείας)
 Διαχρονικές: ισχύουν σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες (π.χ.
απαγόρευση αιμομιξίας, σεβασμός στα θεία κ.λπ.)
 Είδη κοινωνικών κανόνων
 Γενικοί (ισχύουν για όλα τα άτομα ενός κοινωνικού συνόλου π.χ.
απαγόρευση κλοπής) και Ειδικοί (αυτοί που αφορούν μια συγκεκριμένη
κοινωνική θέση ή συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους π.χ. ενδυμασία
στρατιωτικού).
 Αυστηροί (ορίζουν με σαφήνεια τα όρια συμπεριφοράς και η παραβίασή
τους προβλέπει ποινές π.χ. απαγόρευση ανθρωποκτονίας) και Ελαστικοί
(όσοι αφήνουν περιθώρια ελευθερίας στο άτομο π.χ. κανόνες εμφάνισης)
 Τυπικοί (όλοι οι γραπτοί νόμοι του κράτους) και άτυποι (όλα τα άγραφα
έθιμα και οι συνήθειες π.χ. κανόνες ευγενείας).
 Είδη κοινωνικού ελέγχου
 Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος είναι ο μη θεσμοθετημένος έλεγχος
που ασκείται όταν κάποιος αποκλίνει από τα πρότυπα συμπεριφοράς
της ομάδας. Τα σχόλια των συγγενών, η κριτική των συμμαθητών, οι
μορφασμοί και οι χειρονομίες αποτελούν μερικά παραδείγματα
άτυπου κοινωνικού ελέγχου, αφού εκφράζουν την επιδοκιμασία ή
την αποδοκιμασία μιας πράξης. Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος
εφαρμόζεται κυρίως στις περιπτώσεις παραβίασης λιγότερο
θεμελιωδών κανόνων συμπεριφοράς. Ορισμένες φορές είναι πιο
αποτελεσματικός από τον τυπικό έλεγχο κι αυτό επειδή το άτομο έχει

3. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 3
την ανάγκη να γίνεται αποδεκτό από την ομάδα στην οποία ανήκει
και που οι σχέσεις είναι προσωπικές και συναισθηματικές.
 Ο τυπικός κοινωνικός έλεγχος είναι ο θεσμοθετημένος έλεγχος που
ασκείται από το κράτος και τα εντεταλμένα όργανά του (π.χ.
αστυνομία, δικαστήρια) και ταυτίζεται με την καταστολή και την
τιμωρία. Οι ποινές προσδιορίζονται με ακρίβεια από τη νομοθεσία
για κάθε περίπτωση παραβίασης κανόνων. Ο τυπικός κοινωνικός
έλεγχος εφαρμόζεται σε περιπτώσεις παραβίασης θεμελιωδών αξιών
και κανόνων της κοινωνικής ζωής (π.χ. αφαίρεση ανθρώπινης ζωής,
κλοπή, στέρηση της ελευθερίας κτλ.). Το κράτος είναι ο
σημαντικότερος φορέας κοινωνικού ελέγχου (ορίζει νομοθεσία).
Κρατική εξουσία είναι η δυνατότητα του κράτους να επιτάσσει και
να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση προς τις επιταγές του. Η κρατική
εξουσία έχει τους μηχανισμούς που της επιτρέπουν να κάμπτει
οποιαδήποτε βούληση της αντιτίθεται (μονοπώλιο άσκησης νόμιμης
βίας).
 Στις μορφές κοινωνικού ελέγχου εντάσσεται και ο αυτοέλεγχος, ο
εσωτερικός έλεγχος του ατόμου. Κάθε άτομο αξιολογεί πριν από
κάθε ενέργεια τις πιθανές συνέπειες της πράξης του. Οι συνέπειες
αυτές το ενθαρρύνουν ή το αποτρέπουν να ενεργήσει, ανάλογα με το
βαθμό εσωτερίκευσης των κοινωνικών αξιών. Για παράδειγμα, η
επιθυμία μας να αποκτήσουμε παράνομα ένα υλικό αγαθό
προσκρούει στον εσωτερικευμένο κοινωνικό κανόνα που αφορά την
κλοπή.
 Διακρίσεις εγκλημάτων:
 Τα πραγματικά εγκλήματα: προσβάλλουν βασικές αξίες της κοινωνίας (ζωή,
ελευθερία, περιουσία)
 Τα συμβατικά εγκλήματα: προσβάλλουν βασικές αξίες της κοινωνίας, αλλά
κυρίως προσβάλλουν τους δράστες (π.χ. παραβίαση του κώδικα οδικής
κυκλοφορίας, κάπνισμα σε χώρους που απαγορεύεται κ.λπ.).
Με κριτήριο την βαρύτητα της ποινής:
 Πταίσματα: Διάφορες παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., η διατάραξη της κοινής
ησυχίας, η παράνομη άσκηση επαγγέλματος κ.λπ. Τιμωρούνται με κράτηση
ή πρόστιμο.
 Πλημμέλημα: Σωματικές βλάβες, συκοφαντική δυσφήμηση, εξύβριση,
κλοπή, απάτη, ανθρωποκτονία από αμέλεια, υποκλοπές τηλεφώνων και
επιστολών κ.λπ. Τιμωρούνται με φυλάκιση ή χρηματική ποινή.

4. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 4
 Κακούργημα: Εσχάτη προδοσία και κατάλυση της Δημοκρατίας, η επιβουλή
της ακεραιότητας της χώρας, οικονομικά εγκλήματα κατά του Δημοσίου,
ανθρωποκτονία από πρόθεση, εμπορία ναρκωτικών κατ’ επάγγελμα και
κατά συνήθεια, βιασμοί, ληστείες, μεγάλες απάτες και πλαστογραφία,
εμπορία ναρκωτικών κ.λπ. Τιμωρούνται με κάθειρξη.
 Μια ενδιαφέρουσα θεωρία είναι εκείνη που επικεντρώνει στην έννοια του
χαρακτηρισμού ή της ετικέτας. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, δίπλα
στην πρωτογενή παρέκκλιση, δηλαδή στην αρχική πράξη της παράβασης
(π.χ. καταστροφή ξένης περιουσίας), υπάρχει και η δευτερογενής
παρέκκλιση, η οποία είναι αποτέλεσμα αφενός του χαρακτηρισμού της
αρχικής πράξης από τα όργανα κοινωνικού ελέγχου (π.χ. την αστυνομία) ως
παραβατικής και αφετέρου της αντίδρασης του δράστη στο χαρακτηρισμό.
Οι χαρακτηρισμοί και οι ετικέτες επιβάλλονται συνήθως από τις κυρίαρχες
κοινωνικές ομάδες και τους φορείς κοινωνικού ελέγχου, που τις
αντιπροσωπεύουν, σε μέλη ανίσχυρων κοινωνικών ομάδων (π.χ. φτωχούς,
αναλφάβητους, μειονότητες). Μετά το χαρακτηρισμό δημιουργείται μια
κατάσταση πόλωσης μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζουν και των
χαρακτηρισμένων, η οποία μπορεί να οδηγήσει τους δεύτερους στην
αποδοχή του χαρακτηρισμού και στη διάπραξη εγκλήματος (δευτερογενής
παρέκκλιση). Ωστόσο, η θεωρία της ετικέτας δεν εξηγεί τους λόγους της
πρωτογενούς παρέκκλισης.
 Οι ποινές διακρίνονται:
1. Κύριες ποινές
 Ποινές στερητικές της ελευθερίας: Ισόβια κάθειρξη, Πρόσκαιρη
κάθειρξη (έως 20 έτη), Φυλάκιση (έως 5 έτη), Κράτηση (έως 1 μήνα).
 Χρηματικές ποινές: Το ύψος τους είναι ανάλογο με την βαρύτητα του
εγκλήματος και την οικονομική δυνατότητα του δράστη.
2. Παρεπόμενες ποινές: Η καταδίκη σε μια κύρια ποινή, μπορεί να έχει ως
συνέπεια την επιβολή και άλλων ποινών, όπως:
 Αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων
 Απαγόρευση άσκησης συγκεκριμένου επαγγέλματος
 Δήμευση αντικειμένων που σχετίζονται με το έγκλημα
 Δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης
 Απέλαση αλλοδαπού δράστη που καταδικάστηκε
3. ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ: Επιβάλλονται προς προστασία της κοινωνίας από
επικίνδυνους δράστες και αποβλέπουν επίσης, στη θεραπεία του δράστη. Η
διάρκειά τους είναι αορίστου χρόνου. Τέτοια θεωρούνται:

5. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 5
 Η φύλαξη των ακαταλόγιστων εγκληματιών σε θεραπευτικό ίδρυμα
 Η εισαγωγή τοξικομανών ή αλκοολικών σε θεραπευτικό κατάστημα
 Εισαγωγή ανηλίκων εγκληματιών σε ειδικό κατάστημα
 Το φαινόμενο της ιδρυματοποίησης: ένας πρώην κρατούμενος, από τη
στιγμή που θα ανακτήσει την ελευθερία του, δεν έχει τη δυνατότητα να
ενταχθεί πλήρως στο κοινωνικό σύνολο, αν δε στηριχθεί από κοινωνικές
οργανώσεις στη νέα του ζωή. Συχνά λοιπόν η ανυπαρξία κοινωνικών δικτύων
τον οδηγούν στο να αναπολεί τη ζωή του στο κλειστό ίδρυμα, η οποία, αν μη
τι άλλο, ήταν απολύτως προγραμματισμένη, με καθημερινές ασχολίες,
φιλικές σχέσεις, συνεργασίες. Έτσι, η ιδρυματοποίηση αποβαίνει μεγάλο
εμπόδιο για την κοινωνική επανένταξη του παραβάτη. Για να
επακοινωνικοποιηθεί ομαλά ο αποφυλακισμένος, χρειάζεται να μειωθούν οι
συνέπειες του στιγματισμού της φυλακής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών
σχέσεων του αποφυλακισμένου όσο και στις επίσημες σχέσεις του με το
κράτος.
 Οικονομικό πρόβλημα: Πώς οι άνθρωποι μιας κοινωνίας, θα ικανοποιήσουν
το πλήθος των απεριόριστων ή ακόρεστων αναγκών που έχουν με τον
περιορισμένο όγκο των αγαθών που έχουν στην διάθεσή τους (στενότητα
αγαθών). Οι βασικοί λόγοι για την ύπαρξη του κύριου οικονομικού
προβλήματος είναι η έλλειψη ή στενότητα των παραγωγικών συντελεστών
(φύση, εργατική δύναμη κ.λπ.) και η περιορισμένη τεχνολογία
(τεχνογνωσία).
Από το παραπάνω πρόβλημα απορρέουν και άλλα οικονομικά προβλήματα όπως:
 Το πρόβλημα της κατανομής των πόρων
 Το πρόβλημα της οικονομικής σταθερότητας
 Το πρόβλημα της οικονομικής ανάπτυξης
 Το πρόβλημα της διανομής του εισοδήματος
 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) είναι η συνολική αξία σε χρηματικές
μονάδες των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα
σ' ένα συγκεκριμένο έτος. Τελικά είναι αυτά που αγοράζονται για τελική
χρήση και όχι παραπέρα μετασχηματισμό. Κεφαλαιουχικά αγαθά είναι
εκείνα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία από την οποία
παράγονται άλλα αγαθά (κτήρια, μηχανές κ.λπ.). Τα αγαθά αυτά, στην
διάρκεια του χρόνου φθείρονται (είτε λόγω χρήσης είτε λόγω τεχνολογικής
εξέλιξης). Η φθορά αυτή εκφρασμένη σε χρήμα αποτελεί την απόσβεση.
Καθαρό Εγχώριο Προϊόν = Ακαθάριστο Εγχώριο προϊόν – Αποσβέσεις

6. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 6
 Κατά κεφαλήν εισόδημα είναι το εισόδημα που αναλογεί κατά μέσο όρο σε
κάθε κάτοικο της χώρας ανεξάρτητα από τη συμμετοχή του στην
παραγωγική διαδικασία.
Το Α.Ε.Π. είναι ένα μέγεθος που μας πληροφορεί για την οικονομική ευημερία μιας
χώρας. Το κατά κεφαλήν πραγματικό Α.Ε.Π. μετρά το βιοτικό επίπεδο της χώρας.
Όμως, παρά τη σπουδαιότητα και χρησιμότητά του το Α.Ε.Π. παρουσιάζει ατέλειες
και αδυναμίες, οι οποίες οφείλονται σε πολλές αιτίες. Οι σπουδαιότερες είναι:
1. Το Α.Ε.Π. δεν περιλαμβάνει την αξία της παραγωγής που αφορά στην
ιδιοκατανάλωση, γιατί αυτή δε γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας. Για
παράδειγμα, το φαγητό που μαγειρεύει μια νοικοκυρά στο σπίτι δε διαφέρει
καθόλου από το φαγητό ενός εστιατορίου Και όμως, η προστιθέμενη αξία,
με το μαγείρεμα που γίνεται στο σπίτι, δεν υπολογίζεται στο Α.Ε.Π.
2. Το Α.Ε.Π. είναι ποσοτικός και όχι ποιοτικός δείκτης. Η βελτίωση της
ποιότητας, όταν δεν εκφράζεται στην τιμή, δεν καταγράφεται στο Α.Ε.Π.. Η
ποιότητα, όμως, είναι εξίσου σημαντικός παράγοντας με την ποσότητα.
3. Το Α.Ε.Π. αγνοεί τη σύνθεση της παραγωγής. Το Α.Ε.Π. εκφράζει το μέγεθος
παραγωγής αλλά όχι και τη σύνθεση, δηλαδή το είδος των αγαθών και
υπηρεσιών που παράγονται. Η ευημερία όμως μιας οικονομίας σίγουρα
επηρεάζεται, αν, για παράδειγμα, το ποσοστό παραγωγής που
αντιπροσωπεύει πολεμικά αγαθά μεταβληθεί εις βάρος της σχέσης με τα
καταναλωτικά αγαθά.
4. Το Α.Ε.Π. αγνοεί τον τρόπο διανομής. Ένας άλλος παράγοντας που
επηρεάζει την οικονομική ευημερία των πολιτών, αλλά δε εκφράζεται στο
Α.Ε.Π., είναι η κατανομή της παραγωγής (εισοδήματος) ανάμεσα στα μέλη
μιας οικονομίας. Η κατανομή αυτή όμως, αν βελτιώνεται ή χειροτερεύει,
επηρεάζει θετικά ή αρνητικά αντίστοιχα τη ζωή των πολιτών. Όσο πιο
ισομερής είναι η κατανομή του Α.Ε.Π. τόσο πιο ψηλό θεωρείται το βιοτικό
επίπεδο μιας χώρας, γιατί μικραίνει το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών.
5. Το Α.Ε.Π. δεν περιλαμβάνει την αξία των αγαθών και υπηρεσιών της
παραοικονομίας δηλ. το μέρος της οικονομίας που οι πολίτες αποκρύπτουν
από το κράτος, είτε επειδή θέλουν να αποφύγουν την φορολόγησή της, είτε
επειδή αυτή είναι παράνομη (π.χ. λαθρεμπόριο).
 Οι φόροι είναι χρηματικά ποσά που οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να
καταβάλλουν στο Δημόσιο, χωρίς ειδική αντιπαροχή του Δημοσίου που να
συνδέεται άμεσα με την καταβολή του φόρου. Αποτελούν κύρια πηγή
εσόδων για το κράτος και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή προϊόντων
που θα ικανοποιήσουν ανάγκες του κοινωνικού συνόλου (π.χ. υπηρεσίες
υγείας). Το ποσό του φόρου που πληρώνει κάθε πολίτης εξαρτάται από τη
φορολογική του βάση (το εισόδημα, η περιουσία και η δαπάνη του

7. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 7
φορολογουμένου) και το φορολογικό συντελεστή (το ποσό του φόρου που
αντιστοιχεί σε κάθε μονάδα της φορολογικής βάσης και εκφράζεται ως
ποσοστό
 Με κριτήριο τη φορολογική βάση διακρίνουμε τους φόρους σε:
α) Άμεσους φόρους (εισοδήματος και περιουσίας): Το πλεονέκτημά τους είναι το
φορολογικό βάρος είναι προσαρμοσμένο στην φοροδοτική ικανότητα των
φορολογούμενων. Μειονέκτημά τους είναι ότι είναι λιγότερο ανεκτοί από τους
φορολογούμενους.
β) Έμμεσοι φόροι (δαπάνης): Επιβάλλονται σε διάφορα προϊόντα κατανάλωσης
(π.χ. φόρος καπνού, ΦΠΑ κ.λπ.). Οι φόροι δαπάνης είναι ποσά που πληρώνει ο
αγοραστής, όταν αγοράσει το προϊόν στο οποίο επιβάλλεται φόρος και έτσι η τιμή
του προϊόντος αυξάνεται. Στους φόρους δαπάνης, που λέγονται και έμμεσοι,
περιλαμβάνονται και οι δασμοί, που ουσιαστικά είναι φόροι επί εισαγόμενων
προϊόντων. Πλεονέκτημά τους είναι ότι τα έξοδα είσπραξης είναι μικρότερα και
μειονέκτημα ότι πλήττουν τα μικρότερα εισοδήματα.
 Πηγές δανεισμού:
Ομολογιακό δάνειο: Το κράτος εκδίδει ομολογίες που μπορεί να
απευθύνονται στο κοινό, στις τράπεζες, στο εσωτερικό της χώρας είτε στο
εξωτερικό. Το ομόλογο είναι στην πράξη μια υπόσχεση: εκείνος που το
εκδίδει υπόσχεται να αποπληρώσει εντόκως το ποσό που του παρέχουν
εκείνοι που αγοράζουν το ομόλογο.
Αναγκαστικός δανεισμός: Αναγκαστικό είναι ένα δάνειο, όταν το
κράτος επιβάλλει με νόμο στο εσωτερικό του την αγορά ομολόγων. Το
κράτος αναγκάζει φυσικά ή νομικά πρόσωπα (ασφαλιστικά ταμεία) να
αγοράσουν κρατικά ομόλογα ή να καταθέσουν τα κεφάλαιά τους στην
Τράπεζα της Ελλάδος.
Το Δημόσιο μπορεί να δανειστεί από άλλες χώρες, οπότε το δάνειο λέγεται
εξωτερικό δάνειο, ή από πηγές του εσωτερικού, οπότε λέγεται εσωτερικό
δάνειο.
 Κατά τον Αριστοτέλη:
Όταν ανώτατο όργανο της πολιτείας είναι ένα πρόσωπο (που διακρίνεται σε
αρετή, δύναμη και πλούτο), τότε το πολίτευμα καλείται μοναρχία
(βασιλεία).
 Όταν είναι περισσότερα του ενός προσώπου αλλά ανήκουν στην τάξη των
αρίστων (ευγενών), τότε είναι αριστοκρατία. Κατά τον Αριστοτέλη, οι
άριστοι ορίζονται με βάση την παιδεία, τη μόρφωση που έχουν, η οποία
είναι σύμφωνη με τον νόμο. Τέλος όταν ανώτατο όργανο είναι το σύνολο
των πολιτών, το πολίτευμα αποκαλείται δημοκρατία (ο λαός συμμετέχει
στην εξουσία-νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική/π.χ. Εκκλησία του δήμου).

8. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 8
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο τα τρία αυτά πολιτεύματα είναι ορθά μόνον όταν
αποβλέπουν στο κοινό συμφέρον, διαφορετικά αποτελούν παρεκβάσεις.
 Η παρέκβαση της μοναρχίας είναι η τυραννία (ο μονάρχης εξουσιάζει
απολυταρχικά με γνώμονα το συμφέρον του- οι τύραννοι ανέβαιναν στην
εξουσία με την βοήθεια των οπαδών τους χωρίς απαραίτητα αυτό να είναι
σύμφωνο με τη βούληση της πλειοψηφίας).
 Της αριστοκρατίας η ολιγαρχία (την υπέρτατη εξουσία στο κράτος
κατέχουν οι πλούσιοι οι οποίοι εξουσιάζουν με κριτήριο το ατομικό τους
συμφέρον).
 Της δημοκρατίας η οχλοκρατία (εξουσιάζει το πλήθος, στο όνομα των
συμφερόντων των φτωχών, της ελευθερίας και της ισότητας, αλλά στην
ουσία δρα χωρίς αίσθηση δικαίου).
 Η έννοια της Δημοκρατίας περιλαμβάνει τις παρακάτω αρχές οι οποίες είναι
θεμελιώδεις (χωρίς αυτές δεν υπάρχει δημοκρατία) και αδιαπραγμάτευτες
(δεν μπορεί να συζητηθεί εάν θα υπάρχουν ή όχι):
 Αρχή της ελευθερίας, η οποία σημαίνει το δικαίωμα του κάθε πολίτη να
αυτοκαθορίζεται (τα άτομα να είναι ανεξάρτητα από εσωτερικές και
εξωτερικές δεσμεύσεις). Γιατί μόνο με αυτό το δικαίωμα, είναι δυνατή η
συμβολή στον καθορισμό της βούλησης του συνόλου στο οποίο μετέχει.
 Αρχή της ισότητας η οποία διαχωρίζεται σε α) ισότητα δικαίου, σημαίνει
ισότητα έναντι του νόμου, β) ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (γ)
κοινωνική ισότητα (δ) πολιτική ισότητα ή πολιτικής συμμετοχής (πολιτικά
δικαιώματα). Η αρχή της ισότητας θα έπρεπε να συνδέεται και με την
οικονομική ισότητα διότι όσο βαθύτερες είναι οι οικονομικές ανισότητες
τόσο μεγαλύτεροι κίνδυνοι υπάρχουν για την ανατροπή της δημοκρατίας.
 Αρχή της πλειοψηφίας – πλειονοψηφίας, είναι βασική αρχή της
λειτουργίας της Δημοκρατίας διότι η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία
ελέγχει. Όταν η εξουσία αγνοεί την άποψη της μειοψηφίας επικρατεί η
τυραννία της πλειοψηφίας και όταν κυριαρχούν μηχανισμοί οργανωμένων
μειοψηφιών επικρατεί η τυραννία της μειοψηφίας.
 Είδη αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας
 Κοινοβουλευτικήδημοκρατία είναι τύπος της αντιπροσωπευτικής (έμμεσης)
δημοκρατίας. Οι αντιπρόσωποι του λαού (βουλευτές) πρέπει να ασκούν
ελεύθερα τα καθήκοντά τους, να ψηφίζουν κατά συνείδηση και να μην

9. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 9
διώκονται για τις απόψεις ή την ψήφο που έδωσαν κατά την άσκηση των
καθηκόντων τους.
 Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι τύπος
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπου η εκλεγμένη από τον λαό κυβέρνηση
παίρνει τις πολιτικές αποφάσεις. Αρχηγός του κράτους είναι ο Πρόεδρος της
Δημοκρατίας, ο οποίος είναι αιρετός (συνήθως έμμεσα, δηλ. εκλέγεται από
το κοινοβούλιο) και δεν έχει ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες και τις
περισσότερες εξουσίες τις έχει ο πρωθυπουργός (Ελλάδα, Γερμανία,
Πολωνία κ.λπ.).
 Προεδρική Δημοκρατία είναι ένα είδος κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην
οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι όχι μόνο Αρχηγός του Κράτους
αλλά και Αρχηγός της Κυβέρνησης. Υπάρχει Κοινοβούλιο που νομοθετεί
αλλά δεν μπορεί να ανατρέψει συνήθως τον Πρόεδρο πριν λήξει η θητεία
του (Η.Π.Α., Κύπρος, Ρωσία κ.λπ.).
 Θεσμοί άμεσης δημοκρατίας
Δημοψήφισμα είναι η διατύπωση της βούλησης του εκλογικού σώματος για
συγκεκριμένο ζήτημα κατά τρόπο άμεσο και ευθύ και με τη μορφή της άμεσης,
καθολικής και μυστικής ψηφοφορία. Οι ψηφοφόροι απαντούν με ένα «Ναι» ή
«Όχι» σε ένα συγκεκριμένο ερώτημα (π.χ. εθνικό, κοινωνικό κ.ά). Λαϊκή νομοθετική
πρωτοβουλία είναι η δυνατότητα των πολιτών που ανήκουν στο εκλογικό σώμα να
υποβάλλει αίτηση προς τα νομοθετικά όργανα της πολιτείας για την ψήφιση,
κατάργηση ή τροποποίηση ενός νόμου, είτε την διατύπωση νόμου για τον οποίο οι
πολίτες καλούνται να αποφανθούν με Δημοψήφισμα. Η λαϊκή πρωτοβουλία μπορεί
να είναι άμεση ή έμμεση. Στην πρώτη περίπτωση κάθε πρόταση που συγκεντρώνει
τον προβλεπόμενο κατά πολιτεία αριθμό υπογραφών υποβάλλεται στην κρίση των
ψηφοφόρων. Έμμεση θεωρείται η πρωτοβουλία που η συλλογή των υπογραφών
απευθύνεται στις αρμόδιες αρχές με στόχο την υιοθέτηση μιας πρότασης νόμου. Η
λαϊκή αρνησικυρία (veto): Αν ψηφιστεί κάποιος νόμος από τη Βουλή, μπορεί ο
λαός να τον ανατρέψει, εντός ορισμένης προθεσμίας και με τη συγκέντρωση
ορισμένου αριθμού υπογραφών και τη μεταβίβαση της εκφρασμένης αυτής
βούλησης στο κοινοβούλιο.
 Κράτος Δικαίου (ταυτίζεται με το Συνταγματικό κράτος και βρίσκεται στον
αντίποδα του «αστυνομικού» δηλ. του αυταρχικού κράτους): Η
κατοχύρωση του κράτους Δικαίου δεν είναι εφικτή χωρίς την αντίστοιχη
κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτών, χωρίς την διασφάλιση της
δικαστικής προστασίας τους, χωρίς το δικαστικό έλεγχο της
συνταγματικότητας των νόμων (οι νόμοι δηλ. δεν πρέπει να είναι αντίθετοι
με το Σύνταγμα), χωρίς την διάκριση των λειτουργιών και χωρίς την αρχή

10. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 10
της νομιμότητας της διοίκησης (δηλ. όλα τα όργανα του κράτους πρέπει να
σέβονται και να εφαρμόζουν το Σύνταγμα).
 Κοινωνικό κράτος (ή κράτος πρόνοιας ή κράτος ευημερίας): Το κοινωνικό
κράτος δικαίου έρχεται να συμπληρώσει το κράτος δικαίου. Σε ένα κράτος
δικαίου, έστω και αν υπάρχουν κανόνες δικαίου, οι διακρίσεις και οι
αδικίες στο κοινωνικό σύνολο εξακολουθούν να υπάρχουν. Το κοινωνικό
κράτος αποβλέπει στη διασφάλιση, μέσα από μηχανισμούς δικαιότερης
αναδιανομής του πλούτου, ενός ικανοποιητικού επιπέδου κοινωνικής
δικαιοσύνης και συνοχής. Η πραγμάτωση των κοινωνικών δικαιωμάτων (λ.χ.
δημόσια υγεία, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση, εργασία, προστασία
ευπαθών κατηγοριών πολιτών κ.ά.
 Η διάκριση των λειτουργιών: Για να μην λειτουργούν ανεξέλεγκτα τα
όργανα του κράτους, για να μην προβαίνουν σε αυθαιρεσίες και κατάχρηση
εξουσίας, για να υπάρχει καλύτερη οργάνωση και αποτελεσματικότητα και
για να εξασφαλίζεται αμοιβαίος έλεγχος μεταξύ των οργάνων, το Σύνταγμα
καθιερώνει την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών. Έτσι ορίζεται:
1. Νομοθετική εξουσία: ασκείται από τη Βουλή και τον ΠτΔ. Κατά τη
λειτουργία αυτή θεσπίζονται οι κανόνες δικαίου.
2. Εκτελεστική εξουσία: ασκείται από την Κυβέρνηση και τον ΠτΔ. Αφορά την
υλοποίηση και εφαρμογή των κανόνων δικαίου που θέσπισε η νομοθετική
λειτουργία.
3. Δικαστική: Ασκείται από τα δικαστήρια. Αφορά την απονομή δικαιοσύνης
και την επίλυση διαφορών ανάμεσα σε πολίτες ή ανάμεσα στους πολίτες και
το κράτος.
 Ποιοι έχουν δικαίωμα «εκλέγειν»;
Όσοι έχουν ελληνική ιθαγένεια ανεξάρτητα του τρόπου με τον οποίο την
απέκτησαν
Όσοι έχουν τη νόμιμη ηλικία (18 ετών)
Όσοι δεν τους έχουν αφαιρεθεί τα πολιτικά δικαιώματα (δεν έχουν υποστεί
αμετάκλητη ποινική καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα)
Όσοι δεν τελούν σε δικαστική συμπαράσταση (π.χ. άτομα με βαριά ψυχική
νόσο)
Όσοι είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους.
 Αρχές που διέπουν την ψηφοφορία
Η αρχή της άμεσης ψηφοφορίας: δηλ. δεν μεσολαβεί κάποια άλλη βούληση
μεταξύ του εκλογέα και του αποτελέσματος της εκλογής. Με άλλα λόγια, δεν

11. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 11
είναι δυνατόν οι εκλογείς να εκλέξουν κάποιους "εκλέκτορες" οι οποίοι με τη
σειρά τους θα εκλέξουν τους βουλευτές.
Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας: δηλ. από το εκλογικό σώμα
αποκλείονται μόνον οι πολίτες εκείνοι που δεν συγκεντρώνουν τις ελάχιστες
προϋποθέσεις που θέτει, με αποκλειστικό τρόπο, το Σύνταγμα. Ο κοινός
νομοθέτης δεν μπορεί να προβλέψει επί πλέον λόγους στέρησης του
δικαιώματος της ψήφου (π.χ. μόρφωση, περιουσία).
Η αρχή της μυστικότητας της ψήφου: Με την αρχή αυτή εξασφαλίζεται το
ότι η εκλογική βούληση του εκλογέα δεν θα γίνει γνωστή σε τρίτους (πριν,
κατά και μετά την ψηφοφορία). Αυτό διασφαλίζει την ελεύθερη έκφραση
μέσω της ψήφου.
Η αρχή της υποχρεωτικής ψηφοφορίας: Η άσκηση του εκλογικού
δικαιώματος είναι υποχρεωτική
Η αρχή της ισότητας της ψήφου: Εξειδικεύεται σε δύο επί μέρους αρχές: ότι
κάθε πολίτης διαθέτει μόνον μία ψήφο και ότι όλες οι ψήφοι είναι νομικά
ισοδύναμες.
Η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών σε ολόκληρη την
επικράτεια: Με το άρθρο 51 παρ. 4 του Συντάγματος, εκλογείς που
βρίσκονται στο εξωτερικό ψηφίζουν, αρκεί να τηρείται η αρχή της
ταυτόχρονης καταμέτρησης και ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων.
Η αρχή της αυτοπρόσωπης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος ισχύει, πλέον,
μόνον για τους εκλογείς που βρίσκονται στην Επικράτεια.
 Το εκλογικό σύστημα Είναι η μέθοδος μετατροπής των ψήφων σε έδρες.
Δηλαδή με ποιόν τρόπο η βούληση του εκλογικού σώματος, που
εκφράστηκε στις εκλογές με την ψήφο των εκλογέων θα μεταφραστεί σε
κατανομή των βουλευτικών εδρών.
 ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ: Προϋποθέσεις εκλογής: α) νόμιμη ικανότητα εκλέγειν β) 25ο
έτος. Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος. Ο αριθμός των βουλευτών
ορίζεται με νόμο, δεν μπορεί όμως να είναι μικρότερος από διακόσιους ούτε
μεγαλύτερος από τριακόσιους. Οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή
έτη που αρχίζουν από την ημέρα των γενικών εκλογών. Υπάρχουν Βουλευτές
που εκλέγονται σε όλη την επικράτεια ("Βουλευτές Επικρατείας"), ανάλογα
με τη συνολική εκλογική δύναμη του κόμματος το οποίο τους προτείνει. Οι
Βουλευτές Επικρατείας είναι 12.
 Προσόντα εκλογιμότητας Προέδρου Δημοκρατίας:
 Να είναι Έλληνας πολίτης πριν από πέντε τουλάχιστον έτη,
 Να έχει από πατέρα ή μητέρα ελληνική καταγωγή,
 Να έχει συμπληρώσει το τεσσαρακοστό έτος της ηλικίας του και
 Να έχει τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

12. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 12
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ρυθμιστής του πολιτεύματος
O Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ρυθμιστής του Πολιτεύματος (πρέπει να
πράττει έτσι ώστε να αποφεύγονται οι πράξεις που θα μπορούσαν να βλάψουν το
πολίτευμα). Εκλέγεται από τη Bουλή για περίοδο πέντε ετών και επανεκλογή του
ίδιου προσώπου επιτρέπεται μία φορά μόνο. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο
ανώτατος άρχων της χώρας (το ανώτατο όργανο είναι ο λαός), συμβολίζει τον λαό
και το έθνος. Πρέπει να είναι πρότυπο του Έλληνα, να είναι υπεράνω κομμάτων και
συμφερόντων, να ενοποιεί τον λαό και να κινείται μέσα στα πλαίσια της
νομιμότητας.
 Τα δικαστήρια ανάλογα με τις υποθέσεις που δικάζουν διακρίνονται:
α) Διοικητικά: αποτελούν τον κλάδο της δικαιοσύνης που είναι επιφορτισμένος με
τον δικαστικό έλεγχο των πράξεων και παραλείψεων της διοίκησης. Όταν ένας
πολίτης θίγεται από μια πράξη της διοίκησης, μπορεί να προσφύγει στα διοικητικά
δικαστήρια (πρωτοδικείο, εφετείο και Συμβούλιο της Επικρατείας). Το Συμβούλιο
της Επικρατείας (ΣτΕ) είναι το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο ελέγχου της
νομιμότητας των διοικητικών πράξεων και έχει καταξιωθεί ως ο ισχυρός προστάτης
τόσο του πολίτη όσο και του Δημοσίου.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι ένα από τα τρία ανώτατα δικαστήρια της Ελλάδας (μαζί
με τον Άρειο Πάγο και το Συμβούλιο της Επικρατείας). Ταυτόχρονα έχει και
διοικητικές αρμοδιότητες. Αποστολή του είναι ο έλεγχος των δαπανών του κράτους,
τόσο του Δημοσίου, όσο και των ΟΤΑ. Αρμοδιότητά του επίσης είναι ο
καταλογισμός των "δημοσίων υπολόγων" (έλεγχος και απόδοση ευθύνης σε
διαχειριστές του Δημοσίου), ενώ έχει δικαστικές αρμοδιότητες και σε ορισμένες
μισθολογικές υποθέσεις δημοσίων υπαλλήλων.
β) Πολιτικά: είναι τα δικαστήρια (ειρηνοδικείο, πρωτοδικείο, εφετείο, Άρειος
Πάγος) τα οποία είναι αρμόδια για την επίλυση ιδιωτικών διαφορών (π.χ. διαζύγια,
κληρονομικά), για την εκδίκαση δηλαδή διαφορών μεταξύ ιδιωτών.
γ) Ποινικά: είναι τα δικαστήρια εκείνα (πταισματοδικείο, πλημμελειοδικείο,
εφετείο, μικτό ορκωτό δικαστήριο, Άρειος Πάγος-το ανώτατο πολιτικό και ποινικό
δικαστήριο της χώρας) τα οποία δικάζουν εγκλήματα (ποινικά αδικήματα)
επιβάλλοντας στους δράστες τους τις προβλεπόμενες από το νόμο ποινές.
Αποτελούν τα αρμόδια όργανα της Πολιτείας για την τιμωρία των δραστών για
πράξεις οι οποίες από τον νόμο έχουν χαρακτηριστεί ως άδικες και τιμωρητέες.
Καλή επιτυχία!

13. ΓΕΛ Καρέα
Πολιτική Παιδεία Β’ Λυκείου
Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 13
 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
ΕΝΤΟΣ ΥΛΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ:
 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΣΕΛ. 8-17)
 Η ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ (ΣΕΛ. 18-26)
 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΣΕΛ. 30-41)
 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ (ΣΕΛ. 44-55)
 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ (58-61 ΚΑΙ 63-65) Δηλαδή, εκτός ύλης είναι
«Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΣΕΛ. 62-63 (4.2.3)