1. • Κ.Π. Καβάφθ
• Ο Δαρείοσ
• 2ο ΓΕΛ
Περιςτερίου
• 5 Νοεμβρίου
2013
• Αγάκθ
Γεωργιάδου
Κσλζηαληίλνο Καβάθεο
1863-1933

2. Ο πνηεηήο Κ.Π.Καβάθεο
• Ο Λπξηθόο (Γεκαξάο)
• Ο Γηδαθηηθόο (΢εθέξεο)
• Ο Γξακαηηθόο (΢εθέξεο)
• Ο Δηξσληθόο (Βαγελάο)
• Ο Αθεγεκαηηθόο (Κήιπ)
Ο Μνλαδηθόο θαη ηδηόηππνο

3. Σα τρία «κλειδιά» τθσ ποίθςισ του (΢τρ. Tςίρκασ, Ο Kαβάφθσ και θ Eποχι
του, 1958)
• «Σν βαζηθό κνηίβν ην δίλεη ην πξώην «θιεηδί» ε ιόγηα
πεγή, ην ηζηνξηθό γεγνλόο .
Σν δεύηεξν «θιεηδί»: ην ζύγρξνλν, ην πξαγκαηηθό γεγνλόο.
• Σν ηξίην : ηα βηώκαηα ηνπ πνηεηή, ην ςπρηθό γεγνλόο.
• «H αξκνληθή αληηζηνηρία ησλ ηξηώλ θιεηδηώλ δίλεη ζην
θαβαθηθό πνίεκα ην βάζνο. Bάζνο ρξόλνπ· βάζνο
νξάκαηνο· βάζνο ζθέςεο· βάζνο ζπγθίλεζεο. Tα δύν
πξώηα θιεηδηά (δει. ην ζπγθεθξηκέλν πεξηζηαηηθό θαη ε
ιόγηα ηζηνξηθή πεγή) ιεηηνπξγνύλ ζαλ δπν θαζξέθηεο
ζηεκέλνη αληηθξηζηά· γελλνύλ ηελ αίζζεζε κηαο απύζκελεο
πξννπηηθήο. Aλάκεζα ζηνπο δπν θαζξέθηεο ν πνηεηήο
πςώλεη ηε ιάκπα ηνπ, ην ςπρηθό εγώ ηνπ.

5. Η επνρή θη ν ηόπνο
Σα δεδομζνα του
ποιιματοσ:
Αμιςόσ, ελλθνικι πόλθ
του Πόντου (ςθμ.
΢αμψοφντα), τθν οποία
κατζλαβαν οι Ρωμαίοι με
αρχθγό το Λοφκουλλο το
71 π.Χ.
74 π.Χ. (αρχι Γϋ
Μικριδατικοφ πολζμου –
κατά ΢αββίδθ)

6. Ο Καβάθεο θαη ε Ιζηνξία
• Από το 1911 και μετά «ο Καβάφθσ εκφράηει τισ
κφριεσ κζςεισ τθσ βιοκεωρίασ του όχι με
φιλοςοφικοφσ αφοριςμοφσ και κάπωσ αφθρθμζνα
ςφμβολα με άμεςο διδαχτικό ςτόχο, αλλά πιο πολφ
με επειςόδια τθσ ιςτορίασ διαςκευαςμζνα ςε
μικρζσ δραματικζσ ςκθνζσ, τζτοιεσ που προκαλοφν
εμμεςοποιθμζνεσ εντυπϊςεισ»
• ΢όληα Ιιίλζθαγηα, Κ.Π.
Καβάθης, 146.

7. Κατθγοριοποίθςθ καβαφικϊν ιςτορικϊν ποιθμάτων
 Ψευδοϊςτορικά
• Ειςθγθτισ του όρου είναι ο ΢εφζρθσ για να διαχωρίςει με αυτόν
τα ποιιματα που χρθςιμοποιοφν το ιςτορικό υλικό
μεταφορικά, αλλθγορικά δθμιουργϊντασ ψεφτικεσ ιςτορίεσ
 Ιςτορικοφανι
• Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλοσ ειςθγικθκε τον όρο
«ιςτορικοφανι»., όπου εντάςςει τα ιςτορικά ποιιματα, των
οποίων τα φανταςτικά πρόςωπα εμπλζκονται ςε ιςτορικό
πλαίςιο που επενδφει τθν πλοκι.
 Ιςτοριογενι
• Ο Μιχάλθσ Πιερισ κεϊρθςε αναγκαίο τον όρο «ιςτοριογενι» για
τα ποιιματα που γεννικθκαν από άμεςο ιςτορικό υλικό.

8. Είναι ιςτορικό ποίθμα Ο Δαρείοσ;
• Ναι, γιατί ζχει ιςτορικό υπόβακρο:
 Αναφζρεται ςτθν εποχι του Μικριδάτθ ΢τ’ Ευπάτοροσ και ςτουσ πολζμουσ
του εναντίον των Ρωμαίων που άρχιςαν το 89 π.Χ. και κράτθςαν ωσ το 63
π.Χ., οπότε ςυντρίφτθκε από τον Πομπιιο και αυτοκτόνθςε ο Μικριδάτθσ (4
Μικριδατικοί πόλεμοι).
 Σοποκετείται πικανότατα ςτο πλαίςιο του Γϋ μικριδατικοφ πολζμου (74-67
π.Χ.), κατά τθ λιξθ του οποίου ο Μικριδάτθσ, αν και θττθμζνοσ, είχε
κατορκϊςει να επανακτιςει το μεγαλφτερο μζροσ του κράτουσ του.
 Μασ μεταφζρει ςε μια ελλθνικι πόλθ ςτα παράλια του Εφξεινου Πόντου,
τθν Αμιςό, γφρω ςτο 74 π.Χ., όταν άρχιςε ο Γϋ Μικριδατικόσ πόλεμοσ με
τουσ Ρωμαίουσ, λίγο πριν από τθν καταςτροφι τθσ (71 π.Χ.).
΢θμ.: Ο Αϋ Μικριδατικόσ πόλεμοσ ζγινε το 89-85 π.Χ., ο Βϋ το 83-81 π.Χ., ο Γϋ
το 74-67 π.Χ. και ο Δϋ το 66-63 π.Χ.

9. Επίςθσ….
• Ο τίτλοσ παραπζμπει ςε γνωςτό ιςτορικό πρόςωπο,
τον Δαρείο Τςτάςπου, το βαςιλιά τθσ Περςίασ που
διαδζχτθκε τον Κφρο ςτο κρόνο των Αχαιμενιδϊν (521486 π.Χ.), ςχεδίαςε τθν πρϊτθ εκςτρατεία των Περςϊν
εναντίον τθσ Ελλάδασ, τθσ οποίασ θγικθκε ο
Μαρδόνιοσ που τελικά νικικθκε ςτο Μαρακϊνα (490
π.Χ.).
• Αναφζρεται ςε ιςτορικοφσ λαοφσ: Πζρςεσ, Ρωμαίουσ,
Καππαδόκεσ και
• ΢ε ελλθνικι πόλθ ςτα παράλια του Εφξεινου Πόντου,
τθν Αμιςό (΢αμψοφντα).
• Ο ιρωάσ του, ο Φερνάηθσ, γράφει ζνα ιςτορικό
ποίθμα.

10. Είναι ιςτορικό το ποίθμα;
Ναι, αλλά …
• *Από επιςτολι Αλεξανδρινοφ φίλου του Καβάφθ προσ τον
΢εφζρθ:+
• «Ποτζ δεν κατάλαβα τον χωριςμό των ποιθμάτων του Καβάφθ
ςε ιςτορικά κτλ. Ποια ςθμαςία ζχουν τα πλαίςια, τθ ςτιγμι που
ο ίδιοσ λζει και ξαναλζει μζςα ςτο ζργο του πωσ το ποιθτικό
του πρϊτο υλικό είναι παρμζνο από το δράμα τθσ ηωισ του
και το δράμα του κόςμου γφρω του και πζρα, όπωσ
αντανακλάται μζςα ςτο αίςκθμα και τθ ςκζψθ του…»
(Γ. ΢εφζρθσ, Δοκιμζσ Αϋ, ς.393-395)

11. •Η
χριςθ
ιςτορικϊν
ςκθνϊν,
γεγονότων και προςϊπων γίνεται
ζνασ τρόποσ υποβολισ επίκαιρων
προβλθμάτων τθσ εποχισ του, που
τον ςυγκινοφν.

12. • Με εξαίρεςθ το 27 Ιουνίου, 1906, 2μμ, θ
πολιτικι επικαιρότθτα δε βρίςκει άμεςθ
ανταπόκριςθ ςτο ζργο του.
• «Σα ηωθρότερα γεγονότα δε μοι εμπνζουν
αμζςωσ. Χρειάηεται πρϊτα να περάςει καιρόσ.
Κατόπιν τα ενκυμοφμαι και εμπνζομαι».
• Λερσλίηεο 21, ΢. Ι., 147

13. Πϊσ αντιμετωπίηει ο ποιθτισ τα ιςτορικά
ςτιγμιότυπα που παρακζτει ςτο ζργο του;
• Σα παραλλάηει
• Σα προεκτείνει
• Αναπλάκει εκλεκτικά οριςμζνεσ πλευρζσ των ιςτορικϊν
πθγϊν του
• Αφινει περικϊριο ςτθ δικι του ερμθνεία ι οπτικι πάνω
ςτο υλικό
• Τποδφεται τον «υποκριτι αναγνϊςτθ» (“hypocrite
lecteur” – Baudelaire)
πονθριά ι ειρωνεία του κοινοφ πολίτθ
Edmund Keeley

14. Σα πρόςωπα και τα πράγματα τθσ ιςτορίασ ωσ ςφμβολα των
προςωπικϊν του αδιεξόδων
• Ο Καβάφθσ «μυκοποιεί» το ιςτορικό γεγονόσ
επιλζγοντασ κυρίωσ «άγνωςτεσ και παραμελθμζνεσ
πτυχζσ τθσ ελλθνικισ ιςτορίασ» ι δευτερεφοντα
πρόςωπα, για να ςχολιάςει τθν εποχι του ι για να
υποδυκοφν το «ατομικό δράμα» του.
• Όπωσ λζει ο Δάλλασ (Καβάφθσ και Ιςτορία): το
παρελκόν και θ ιςτορία χρθςιμοποιοφνται ωσ «ζτοιμθ
ποιθτικι φλθ» για να υποβλθκοφν τα προςωπικά του
βιϊματα ι για να ανιχνευκοφν τα ςυναιςκιματα του
παρόντοσ.

15. Οροθέρνης

16. Σο είδοσ του ποιιματοσ
• Είναι ζνασ δραματικόσ μονόλογοσ με ιδιότυπθ ςφλλθψθ:
ζνα ποίθμα μζςα ςε ποίθμα.

17. Σα πρόςωπα:
Φερνάηθσ
Κεντρικό πρόςωπο. Γφρω του «ςτροβιλίηονται» όλα τα
άλλα πρόςωπα, κακϊσ και θ δράςθ.
 Θεωρείται φανταςτικό πρόςωπο
 Είναι ποιθτισ. Γράφει επικι ποίθςθ
Ηει ςτθν αυλι του Μικριδάτθ και γράφει κατά
παραγγελία ζνα ποίθμα για τον πρόγονό του το
Δαρείο.
Σο όνομά του ςυγγενεφει θχθτικά με του γιου του
Μικριδάτθ Φαρνάκθ αλλά και με του Καβάφθ
(Βελουδισ)

19. Θ ςκιαγράφθςθ του Φερνάηθ
• Ο Φερνάηθσ διαμορφϊνεται ωσ μία
ςφνκετθ και πολυεδρικι
προςωπικότθτα.
Είναι φανερό ότι ενδιαφζρει πολφ τον
Καβάφθ θ ανάδειξθ τθσ ψυχολογίασ του
ιρωά του, κακϊσ και θ ςυμπεριφορά
του.
(πρβλ: Ο Δθμάρατοσ)

20. Ο αφθγθτισ
• Αφθγείται κυρίωσ ςε τρίτο πρόςωπο.
Γνωρίηει τα γεγονότα και διειςδφει
ςτισ ςκζψεισ του βαςικοφ ιρωα (ςτ.14, 11-14, 16, 2, 34-35). Είναι ζνασ
παντογνϊςτθσ αφθγθτισ.

21. Θ αφθγθματικι ιδιοτυπία του ποιιματοσ
Ζχουμε ζνα πλάγιο ςκθνικό μονόλογο που διανκίηεται με
τον εςωτερικό μονόλογο: ςτθν αφιγθςθ παρεμβάλλονται
ςε πρϊτο πρόςωπο οι ςκζψεισ του ιρωα.
Ο Καβάφθσ καταγράφει ςε ευκφ λόγο (αϋενικό και αϋ
πλθκ.) τισ ςκζψεισ του Φερνάηθ:
 χάριν ηωθρότθτασ του λόγου του
 για να ςκιαγραφιςει πιο παραςτατικά το ικοσ του
Φερνάηθ.

22. (Aπό αυτόν
κατάγεται ο ζνδοξόσ μασ βαςιλεφσ,
ο Μικριδάτθσ, Διόνυςοσ κ’ Ευπάτωρ).
 Το πλείςτον του ςτρατοφ μασ πζραςε τα ςφνορα.
 Ποφ τϊρα ο ζνδοξόσ μασ βαςιλεφσ,
ο Μικριδάτθσ, Διόνυςοσ κ’ Ευπάτωρ,
μ’ ελλθνικά ποιιματα ν’ αςχολθκεί.
Μζςα ςε πόλεμο — φαντάςου, ελλθνικά ποιιματα.
 Aλλά να δοφμε αν ζχουμε κι αςφάλεια
ςτθν Aμιςό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτωσ οχυρι.
Είναι φρικτότατοι εχκροί οι Pωμαίοι.
Μποροφμε να τα βγάλουμε μ’ αυτοφσ,
οι Καππαδόκεσ; Γζνεται ποτζ;
Είναι να μετρθκοφμε τϊρα με τεσ λεγεϊνεσ;
Θεοί μεγάλοι, τθσ Aςίασ προςτάται, βοθκιςτε μασ.—

23. • Οι ςτίχοι μεταφζρονται από τον αφθγθτι αλλά ανικουν ςτον
Φερνάηθ.
• Ιδίωσ οι ςτίχοι ςε παρζνκεςθ δείχνουν τθν προςπάκεια του
Φερνάηθ να κολακεφςει το βαςιλιά Μικριδάτθ (με το επίκετο
«ζνδοξοσ» και με τθν παράκεςθ των τίτλων του: «Διόνυςοσ κ’
Ευπάτωρ»), τουσ οποίουσ δανείηεται ο Καβάφθσ από τον
Αππιανό.
• Οι ςτίχοι ζχουν επικό μζτρο και ρυκμό και φαίνονται να
προζρχονται από το ποίθμά του «Ο Δαρείοσ»: «ο ζνδο/ξοσ
μασ/ βαςι/λεφσ// Δι/ό νυ/ ςοσ κ’ Ευ/πάτωρ».

24. Η τεχνικι αυτι ςυναντάται και ςε άλλα
ποιιματα. ΢υνικωσ:
 Μιλάει ο ίδιοσ ςε αϋ πρόςωπο (λ.χ. Ιωνικόν, Θάλαςςα του
Πρωιοφ)
 Παραχωρεί το λόγο απευκείασ ςτουσ ιρωζσ του (μονόλογοι),
(λ.χ, Ιάςων Κλεάνδρου…, Οροφζρνθσ)…
 Αναλαμβάνει το ρόλο του αφθγθτι κυρίωσ με πλάγιο
μονόλογο ςε γ’ πρόςωπο.
 ΢τον πλάγιο μονόλογο παρεμβάλλει ενίοτε ομιλίεσ ι/και
ςκζψεισ των προςϊπων του ςε ευκφ λόγο (αϋ πρόςωπο) (λ.χ. Ο
Δαρείοσ, Ο Ιωάννθσ Καντακουηθνόσ υπεριςχφει)

25. Είναι ο Φερνάηθσ προςωπείο του Καβάφθ;
•







Όλα ςυνθγοροφν ςτθν ταφτιςι του με το Φερνάηθ:
Θ κοινι ποιθτικι ιδιότθτά τουσ.
Θ "ελλθνικότθτά" τουσ.
Οι ανκρϊπινεσ αδυναμίεσ τουσ.
Θ επίπονθ περιπζτεια τθσ ποίθςισ τουσ.
Ο ανατολικόσ παρακμιακόσ κόςμοσ ςτον οποίο ηουν.
Ο ίδιοσ τίτλοσ των ποιθμάτων τουσ.
Επιπλζον, «δεν μποροφν να κάνουν ποίθςθ δίχωσ να πουν τθν
αλικεια, όςο πικρι κι αν είναι. αυτι είναι θ υπεροψία τουσ, θ
πιο αβλαβισ μορφι υπεροψίασ που ξζρω» (Μαρωνίτθσ) .

26. Διαφζρουν…

Ωσ προσ το περιεχόμενο τθσ ποίθςισ τουσ:

Ο Φερνάηθσ γράφει επικι ποίθςθ, ο Καβάφθσ ρεαλιςτικι
(ποιθτικόσ ρεαλιςμόσ)

Ωσ προσ το ποιθτικό τουσ ικοσ

Ο Καβάφθσ ανιδιοτελισ υπθρζτθσ τθσ τζχνθσ του

27. Η ςτάςθ του Καβάφθ απζναντι ςτον Φερνάηθ
• ΢υνεχϊσ υποςκάπτει τον πλαςματικό ιρωά του
επιςτρατεφοντασ τθν ειρωνεία ςτθ διαγραφι του
χαρακτιρα, των ςκζψεων και των ςυναιςκθμάτων
του Φερνάηθ.
• Προβλθματίηεται και ο ίδιοσ ςτο κζμα «τζχνθ και
ηωι», ςτθ κζςθ του καλλιτζχνθ απζναντι ςτθ ηωι
και τα απρόοπτα ι μθ γεγονότα τθσ, μόνο που δεν
ενςτερνίηεται τον καιροςκοπιςμό του Φερνάηθ.

28. • Είναι αυτι μια γνϊριμθ τακτικι
του Καβάφθ:
• Η ειρωνικι φωνι: ςφνκεςθ
λεκτικισ και δραματικισ
ειρωνείασ
• (Βαγενάσ)

29. Η καβαφικι ειρωνεία
• Αρχίηει ιδθ από τον πρϊτο ςτίχο:
• Σο ςθμαντικότερο («ςπουδαίον») μζροσ του ποιιματοσ του
Φερνάηθ είναι … ο τρόποσ με τον οποίο «παρζλαβε» ο Δαρείοσ
τθ βαςιλεία των Περςϊν (ςτ.1-4).
• Θ ειρωνεία ζγκειται ςτθ υπερβολικι ςθμαςία που αποδίδεται
ςτον τρόπο που πιρε ο Πζρςθσ βαςιλιάσ τθν εξουςία, κακϊσ
και ςτθ χριςθ του ριματοσ «παρζλαβε» δεν αρμόηει , αφοφ τθ
ςφετερίςτθκε με αιματθρό τρόπο.

30. Η καβαφικι ειρωνεία
• ΢υνεχίηεται με το δίλθμμα του Φερνάηθ ωσ προσ τα
αιςκιματα του Δαρείου, για τα οποία επιςτρατεφει τθ
φιλοςοφία: «εδϊ / χρειάηεται φιλοςοφία. πρζπει ν'
αναλφςει / τα αιςκιματα που κα είχεν ο Δαρείοσ».
• Σο δίλθμμα: να αποδϊςει «υπεροψίαν και μζκθν» ςτο
Δαρείο ι μάλλον «ςαν κατανόθςι τθσ ματαιότθτοσ των
μεγαλείων» (ςτ.9-10).
• Θ πρϊτθ ερμθνεία είναι εκφραςτικά πιο εφςτοχθ και
ωσ εκ τοφτου πιο πικανι, ενϊ θ δεφτερθ αποτελεί μια
"δφςκαμπτθ περίφραςθ« (Μαρωνίτθσ).

31. • Θ πρϊτθ ερμθνεία βζβαια δεν
είναι κολακευτικι για το
Δαρείο και το Μικριδάτθ,
αλλά είναι ιςτορικά αλθκισ,
ενϊ θ δεφτερθ είναι
αντιποιθτικι και ιςτορικά
αναλθκισ.

32. • Φαίνεται τελικά πωσ για ζνα ποιθτι δεν ζχει
τόςθ ςθμαςία θ ιςτορικι αλικεια, όςο θ
ποιθτικι τζχνθ.
• Ο Φερνάηθσ, λοιπόν, δεν μπορεί να αποφαςίςει
και
ςκζπτεται
«βακζωσ»
το
κζμα
(ςτ.11), επίρρθμα που εμπεριζχει ανεπαίςκθτθ
ειρωνεία για τθ ςοβαρότθτα με τθν οποία ο
ποιθτισ «φιλοςοφεί» ζνα αςιμαντο κζμα.

33. Η καβαφικι ειρωνεία
• Θ ειρωνεία ςυνεχίηεται με τθν αναγγελία τθσ "βαρυςιμαντθσ
είδθςθσ" και τθσ αντίδραςθσ του Φερνάηθ με το επίκετο
«ενεόσ».
• Ειρωνικι είναι και θ επανάλθψθ του μακροςκελοφσ τίτλου του
Μικριδάτθ: τϊρα ο βαςιλιάσ κα πρζπει να αποδείξει ζμπρακτα
τθν αξία των τίτλων του. («Σι ςυμφορά»)
• Για το Φερνάηθ είναι άτοπο και οξφμωρο ο Μικριδάτθσ μζςα ςε
πόλεμο να αςχολθκεί με ελλθνικά ποιιματα. Είναι ειρωνεία να
αςχολείται κάποιοσ με τθν τζχνθ, όταν θ χϊρα του βρίςκεται ςε
κίνδυνο («φαντάςου»).

34. Η καβαφικι ειρωνεία
• Η λζξθ «Ατυχία!» και όλοσ ο «ςκθνικόσ»
μονόλογοσ δείχνουν το «δράμα» του Φερνάηθ,
που ενδιαφζρεται περιςςότερο για τθν εφνοια
του Μικριδάτθ και τθ βελτίωςθ τθσ κζςθσ του,
παρά για τον πόλεμο ι για το περιεχόμενο τθσ
ποίθςισ του : «Σι αναβολι, τι αναβολι ςτα
ςχζδιά του».
•΢. Ιλίνςκαγια, 249-250.

35. Η δραματικι ζνταςθ
• Ειρωνεία παρατθρείται ςε όλο το δραματικό μονόλογο του
Φερνάηθ, θ οποία αποφορτίηει τθ δραματικι ζνταςθ:
• Όλοσ ο μονόλογοσ χαρακτθρίηεται από επιτθδευμζνο ρθτοριςμό
(«Δεν είναι πολιτεία εκτάκτωσ οχυρι. / Είναι φρικτότατοι εχκροί
οι Ρωμαίοι»).
• Η δραματικι ζνταςθ και θ απόγνωςθ του Φερνάηθ
κορυφϊνονται ςτο ςτ. 33, όπου ο ιρωασ, παρά τθν προςιλωςι
του ςτον ελλθνικό πολιτιςμό, καταφεφγει με επίκλθςθ ςτουσ
κεοφσ που προςτατεφουν τθν Αςία.

36. • Παρά τθν κριςιμότθτα τθσ κατάςταςθσ, μζςα ςτο μυαλό
του επεξεργάηεται και τθν ποιθτικι ιδζα.
• Ο αφθγθτισ μάσ εκκζτει πϊσ θ ιςτορικι πραγματικότθτα
αίρει το αρχικό δίλθμμα του Φερνάηθ: το πιο πικανό
είναι ο Δαρείοσ να είχε υπεροψία και μζκθ.
• Μζςα ς’ αυτιν «την ταραχή και το κακό» θ ποιθτικι
ζμπνευςθ προςαρμόηεται ςτισ νζεσ ςυνκικεσ και
παίρνει τελικι μορφι ςτο ςτθμόνι τθσ ιςτορίασ. Και,
κατά τθ ςυνικθ τεχνικι του Καβάφθ, το «μυκικό»
γεγονόσ (το ποίθμα του Φερνάηθ) ενςωματϊνεται ςτο
ιςτορικό γεγονόσ (τον πόλεμο ανάμεςα ςτουσ Ρωμαίουσ
και Καππαδόκεσ).
•

37. • Οφτε ο πόλεμοσ και θ μεγάλθ αναςτάτωςθ
που προκαλεί δεν κάνει τον καλλιτζχνθ να
εγκαταλείπει το ποιθτικό του λειτοφργθμα.
Ίςωσ μόνο να το προςαρμόηει και
μεταςχθματίηει…

38. • Ασ κυμθκοφμε τουσ Νζουσ τησ ΢ιδϊνοσ, όπου
ο Καβάφθσ εκφράηει ανάλογο
προβλθματιςμό:
• Ο υπερόπτθσ ςιδϊνιοσ νζοσ «κθρφςςει»:
«…και πάλι το έργο σου θυμήσου μες
την δοκιμασία»

39. Ο τίτλοσ: Ο Δαρείοσ
• Είναι μονολεκτικόσ με το οριςτικό άρκρο (όπωσ
οι τίτλοι του ΢αχτοφρθ)
• Δθμιουργεί –μετά τθν ανάγνωςθ του
ποιιματοσ- τθν απορία αν είναι ο Πζρςθσ
βαςιλιάσ ι ο τίτλοσ του ποιιματοσ που γράφει
ο Φερνάηθσ και το οποίο εγκιβωτίηεται μζςα
ςτο ποίθμα του Καβάφθ («ποίθμα μζςα ςτο
ποίθμα»).

40. • Ο τίτλοσ του ποιιματοσ του
Καβάφθ (Ο Δαρείοσ) είναι χωρίσ
ειςαγωγικά, ενϊ ο τίτλοσ του
ποιιματοσ που ςχεδιάηει ο
Φερνάηθσ μζςα ςτο κείμενο
κλείνεται ςε ειςαγωγικά («Ο
Δαρείοσ»).

41. Ασ δοφμε μερικοφσ τίτλουσ ποιθμάτων του Καβάφθ …
• Σρϊεσ, Κεριά, Φωνζσ, Απιςτία, Επιθυμίεσ, Καιςαρίων, Μονοτονία
, Συανεφσ Γλφπτησ, Ιωνικόν, Ιθάκη, Φιλζλλην, Ηρϊδησ
Αττικόσ, Αλεξανδρινοί βαςιλείσ, Οροφζρνθσ, Μανουιλ
Κομνθνόσ, Ιαςή τάφοσ, Ιγνατίου τάφοσ, Λάνη
τάφοσ, Αριςτόβουλοσ, Αιμιλιανόσ Μονάθ, Αλεξανδρεφσ 628-655
μ.Χ., Δημητρίου ΢ωτήροσ (162-150 π.Χ.), Νζοι τησ ΢ιδϊνοσ, Άννα
Κομνθνι, Τζμεκοσ Αντιοχεφσ 400 μ.Χ., Απολλϊνιοσ ο Τυανεφσ εν
Ρόδω, Άννα Δαλαςςθνι, Κίμων Λεάρχου
…, Μφρθσ…, Αλζξανδροσ Ιανναίοσ και Αλεξάνδρα.
• Ο Βαςιλεφσ Δθμιτριοσ, Ο Δαρείοσ, Η πόλισ, Σα βήματα, Η
΢ατραπεία, Η δόξα των Πτολεμαίων, Ο Θεόδοτοσ, Ο
Δθμάρατοσ, Ο Ιουλιανόσ εν Νικομηδεία, Ο Ιωάννθσ
Καντακουηθνόσ υπεριςχφει, Ο Ιουλιανόσ και οι Αντιοχείσ .

42. Σι κατανοοφμε
• Ο Καβάφθσ χρθςιμοποιεί ςπανίωσ το οριςτικό άρκρο ςτα
κφρια ονόματα των τίτλων
• Σο οριςτικό άρκρο χρθςιμοποιείται μόνο ςε γνωςτά ιςτορικά
πρόςωπα
• Σα επινοθμζνα (και όχι ιςτορικά) πρόςωπα αναφζρονται χωρίσ
άρκρο ςτον τίτλο.
• Πολφ ςπανίωσ ζχουμε ιςτορικά πρόςωπα χωρίσ άρκρο ςτον
τίτλο (λ.χ. Μανουιλ Κομνθνόσ, Άννα Κομνθνι) αλλά και ς’
αυτι τθν περίπτωςθ λειτουργοφν ωσ ςφμβολα.

43. Ο Δαρείοσ ι «Ο Δαρείοσ»; (θ διαφορά)
Αν είναι το ιςτορικό πρόςωπο, τότε
κίγεται θ αλαηονεία τθσ εξουςίασ
Αν είναι το ποίθμα μζςα ςτο ποίθμα, τότε
κίγεται ο εγωκεντριςμόσ (ι και θ αφοςίωςθ) του
καλλιτζχνθ
(μέσα σε πόλεμο / φαντάσου- ελληνικά ποιήματα)

44. Επομζνωσ…
• Είναι πολφ πικανό ο τίτλοσ να υποδεικνφει και τα δφο.
• Αν ο Καβάφθσ γράφει ζνα ποίθμα που αναφζρεται
ςτον Πζρςθ βαςιλιά και όχι ςτο ποίθμα του Φερνάηθ,
το κάνει για να τονίςει τθν υπεροψία τθσ εξουςίασ
(΢αββίδθσ).
• Αν ο Καβάφθσ αναφζρεται ςτο ποίθμα του
πλαςματικοφ ποιθτι, τότε αυτό γίνεται το άλλοκι του
Καβάφθ για τθ γραφι ενόσ ποιιματοσ που
αναφζρεται ςτθν κυοφορία και τθν τελικι
επεξεργαςία τθσ ποιθτικισ ιδζασ, θ οποία
προςαρμόηεται ςτισ εκάςτοτε ιςτορικζσ ςυνκικεσ (εδϊ
βοθκά τον ποιθτι να προβάλει τθν φβρι των
βαςιλιάδων).

45. • Ζτςι, το ποίθμα αποκτά και
φιλοςοφικό περιεχόμενο,
κζτοντασ το ηιτθμα τθσ
ςχζςθσ ιςτορίασ και τζχνθσ.

46. • Είναι επίςθσ ζνα ποίθμα για τθν
ποίθςθ. Θ παράλλθλθ γραφι των δφο
ποιθμάτων, του Φερνάηθ και του
Καβάφθ, μασ αποκαλφπτει τισ τεχνικζσ
γζνεςθσ ενόσ ποιιματοσ. Ο Καβάφθσ
μασ ειςάγει ςτο εργαςτιρι του τθ
"ςτιγμι" που θ ιςτορία επεμβαίνει
δυναμικά και αποκρυςταλλϊνει τθν
ποιθτικι ιδζα.

47. Σο ικοσ των προςϊπων
Ο Φεξλάδεο
• Εμφανίηεται ωσ ζνασ πολφ ηωντανόσ και ανκρϊπινοσ
χαρακτιρασ, με αδυναμίεσ, ιδιοτζλειεσ και
υπολογιςμοφσ.
• Θ απρόςμενθ τροπι τθσ τφχθσ τοφ δθμιουργεί ζνα
πλικοσ
ανάμεικτων
αιςκθμάτων:
ζκπλθξθσ,
απογοιτευςθσ, ανθςυχίασ και αναςφάλειασ.
• Μπροςτά ςτον κίνδυνο τθσ πατρίδασ του
καταφεφγει ςε "μικρόψυχεσ" ςκζψεισ ςκεπτόμενοσ
μόνο τον εαυτό του και τθν ποιθτικι του ανζλιξθ.

48. • ΢το τζλοσ του ποιιματοσ φαίνεται
τελικά πωσ υπθρετεί τθν ποιθτικι του
αποςτολι, το καταςτάλαγμα όμωσ τθσ
ποιθτικισ του ιδζασ εξακολουκεί να
περιζχει ζνα είδοσ ιδιοτζλειασ, αφοφ θ
μοίρα του ωσ ποιθτι δεν εξαρτάται, ςτο
άμεςο μζλλον, από το Μικριδάτθ, αλλά
από τθ νζα ιςτορικι πραγματικότθτα
(τθν υποταγι ςτουσ Ρωμαίουσ).

49. Γιατί «υπεροψίαν και μζθην»;
• Κςωσ γιατί τϊρα με τισ ρωμαϊκζσ λεγεϊνεσ προ των
πυλϊν και τθ γενικότερθ πολεμικι ατμόςφαιρα, θ
υπεροψία και θ μζκθ ταιριάηουν καλφτερα ςε ζνα
βαςιλιά και όχι θ φιλοςοφικι διάκεςθ και θ
κατανόθςθ τθσ ματαιότθτασ των μεγαλείων.
• Σθν αλαηονεία τθσ εξουςίασ του Δαρείου ζχει μάλλον
ςτο νου του ο Φερνάηθσ, θ οποία αποτζλεςε «φβριν»
προσ τουσ κεοφσ και ζτςι νικικθκε ο μζγασ βαςιλιάσ.
Αυτό αποτελεί και ζμμεςο υπαινιγμό ι ευχι για
ανάλογθ τφχθ του Μικριδάτθ.

50. • Ίςωσ όμωσ να υπαινίςςεται ο Καβάφθσ και τθν
αλαηονεία του ίδιου του ποιθτι, που μπροςτά
ςτισ δφςκολεσ ιςτορικζσ ςυνκικεσ και ςκζφτεται
μόνο τισ προςωπικζσ ποιθτικζσ του βλζψεισ.
• Μπορεί επίςθσ ο Καβάφθσ να κίγει με το
ποίθμά του και τθν ζπαρςθ γενικά του
καλλιτζχνθ που ςε κάκε νζο δθμιοφργθμά του
αιςκάνεται πωσ ζχει ςυλλάβει τθν τελειότθτα
και με αυτό ελπίηει να ανζβει ςτθ ςκάλα τθσ
ποίθςθσ και να αποςτομϊςει τουσ επικριτζσ
του.

51. Ο τρόποσ ανάπτυξθσ του ποιιματοσ
• ΢θμαςία ςτο ποίθμα ζχουν όχι τόςο οι ςκζψεισ του ιρωα αλλά
όλοσ ο ειρμόσ και το λεκτικό ςκθνικό και γενικότερα το
ψυχολογικό πορτρζτο του ποιθτι.
• Είναι ζνα δραματοποιθμζνο ποίθμα, οικοδομθμζνο ςτισ αρχζσ
τθσ ςκθνικισ αναπαράςταςθσ τθσ πραγματικότθτασ.
• Ρεαλιςτικι λογοτεχνία, μπρεχτικι αποςταςιοποίθςθ
• (΢όνια Ιλίνςκαγια)

52. Ο λόγοσ
• ΢το ποίθμα υπάρχει πλοφτοσ ςθμείων
ςτίξθσ,
καυμαςτικϊν,
ερωτθματικϊν,
παρενκζςεων, παυλϊν, που προςδίδουν
κεατρικό χαρακτιρα ςτο κείμενο και
προβάλλουν
με
ηωντάνια
και
παραςτατικότθτα τθν προςωπικότθτα του
Φερνάηθ.

53. Ο Δαρείος
• έλα πνίεκα αληηζέζεσλ θαη ζπλερώλ
απηναλαηξέζεσλ

55. Η γλϊςςα
• Θ γλϊςςα είναι θ δθμοτικι με ςτοιχεία τθσ
κακαρεφουςασ («ςπουδαίον», «υπεροψίαν και
μζκθν», «το πλείςτον», «ενεόσ», «βαςιλεφσ»,
«επικριτάσ», «προςτάται») που τθσ προςδίδουν
θκελθμζνο πεηολογικό τόνο και ρεαλιςμό.
• Σο μζτρο είναι ο χαλαρόσ ίαμβοσ και ο
ελεφκεροσ ςτίχοσ.
• Σο φφοσ είναι ηωθρό, επιτθδευμζνο και
ειρωνικό.

56. Σα γνωρίςματα τθσ καβαφικισ τζχνθσ
•
•
•
•
•
•
•
•
Πεηολογία (π.χ. ςτ.1-8)
Λεκτικι λιτότθτα (π.χ. ςτ.12, 14, 21)
Ρεαλιςμόσ (π.χ. ςτισ αντιδράςεισ του Φερνάηθ)
΢υμβολικι χριςθ ιςτορικϊν προςϊπων (του
Δαρείου, Μικριδάτθ)
Ακριβολογία (π.χ. ςτ.16, 21, 29)
«Αντιλυρικι" γλϊςςα (π.χ. ςτ.11, 29)
Επαναλιψεισ λζξεων ι φράςεων (π.χ. οι ςτ.5-6, 9,
19, 25 επαναλαμβάνονται αντίςτοιχα: 17-18, 27,
20, 26).
Χριςθ παρενκζςεων (ςτ. 4-7)

57. Οι επαναλιψεισ
• ΢κόπιμα επαναλαμβάνεται δφο φορζσ ο τίτλοσ του
Μικριδάτθ («ο ζνδοξόσ μασ βαςιλεφσ / ο Μικριδάτθσ,
Διόνυςοσ κ’ Ευπάτωρ», που τονίηει τθν ειρωνικι ςτάςθ του
ποιθτι-αφθγθτι απζναντι ςε κάκε είδουσ «αυλοκόλακεσ»
και καλλιτζχνεσ με ιδιοτελείσ ςκοποφσ, αλλά και απζναντι
ςε κάκε αλαηονικι εξουςία.
• Σον ίδιο ςτόχο υπθρετεί και θ τριπλι επανάλθψθ του
διλιμματοσ του Φερνάηθ «υπεροψίαν και μζκθν».
Παρατθροφνται ακόμθ επαναλιψεισ λζξεων («ο ποιθτισ»,
«ελλθνικά ποιιματα», «αναβολι») που αποτελοφν βαςικζσ
ζννοιεσ του ποιιματοσ.

58. Η κεατρικότθτα
• Σο ποίθμα ζχει κεατρικι δράςθ και πλοκι.
• Αναφζρεται ςε ςυγκεκριμζνεσ εςωτερικζσ και
εξωτερικζσ αντιδράςεισ ενόσ ιρωα.
• Ο ποιθτισ παρεμβάλλει ρθτορικζσ ερωτιςεισ και
εςωτερικό μονόλογο.
• Τπάρχει ςυνεχισ εναλλαγι τριτοπρόςωπθσ και
πρωτοπρόςωπθσ αφιγθςθσ.

59. Παξάιιειν θείκελν:
Σύγθξηζε σο πξνο ηελ ςπρνινγία ηνπ ήξσα
•
Κ.Π.. Καβάθε, Ο Δεκάξαηνο
•
Τν ζέκα, ν Φαξαθηήξ ηνπ Δεκαξάηνπ,
πνπ ηνλ επξόηεηλε ν Πνξθύξηνο, ελ ζπλνκηιία,
έηζη ην εμέθξαζελ ν λένο ζνθηζηήο
(ζθνπεύνληαο, κεηά, ξεηνξηθώο λα ην
αλαπηύμεη).
«Πξώηα ηνπ βαζηιέσο Δαξείνπ, θ’ έπεηηα
ηνπ βαζηιέσο Ξέξμε ν απιηθόο·
θαη ηώξα κε ηνλ Ξέξμε θαη ην ζηξάηεπκά ηνπ,
λά επί ηέινπο ζα δηθαησζεί ν Δεκάξαηνο.
»Μεγάιε αδηθία ηνλ έγηλε.
Ή η α λ ηνπ Aξίζησλνο ν πηόο. Aλαίζρπληα
εδσξνδόθεζαλ νη ερζξνί ηνπ ην καληείνλ.
Καη δελ ηνπο έθζαζε πνπ ηνλ εζηέξεζαλ ηελ
βαζηιεία,
αιι’ όηαλ πηα ππέθπςε, θαη ην απεθάζηζε
λα δήζεη κ’ εγθαξηέξεζηλ σο ηδηώηεο,
έπξεπ’ εκπξόο θαη ζηνλ ιαό λα ηνλ
πξνζβάινπλ,
έπξεπε δεκνζία λα ηνλ ηαπεηλώζνπλ ζηελ
γηνξηή.
•
»Όζελ ηνλ Ξέξμε κε πνιύλ δήινλ ππεξεηεί.
Με ηνλ κεγάιν Πεξζηθό ζηξαηό,
θη απηόο ζηελ Σπάξηε ζα μαλαγπξίζεη·
θαη βαζηιεύο ζαλ πξηλ, πώο ζα ηνλ δηώμεη
ακέζσο, πώο ζα ηνλ εμεπηειίζεη
εθείλνλ ηνλ ξαδηνύξγνλ Λεσηπρίδε.
»Κ’ ε κέξεο ηνπ πεξλνύλ γεκάηεο κέξηκλα·
λα δίδεη ζπκβνπιέο ζηνπο Πέξζαο, λα ηνπο
εμεγεί
ην πώο λα θάκνπλ γηα λα θαηαθηήζνπλ ηελ
Ειιάδα.
»Πνιιέο θξνληίδεο, πνιιή ζθέςηο θαη γηα
ηνύην
είλ’ έηζη αληαξέο ηνπ Δεκαξάηνπ ε κέξεο·
πνιιέο θξνληίδεο, πνιιή ζθέςηο θαη γηα ηνύην
θακηά ζηηγκή ραξάο δελ έρεη ν Δεκάξαηνο·
γηαηί ραξά δελ είλ’ απηό πνπ αηζζάλεηαη
(δελ είλαη· δελ ην παξαδέρεηαη·
πώο λα ην πεη ραξά; εθνξπθώζ’ ε δπζηπρία
ηνπ)
όηαλ ηα πξάγκαηα ηνλ δείρλνπλ θαλεξά
πνπ νη Έιιελεο ζα βγνύλε ληθεηαί.»

60. ΙΟΥΝΙΟΣ 2005
Α΄ ΚΕΙΜΕΝΟ: Κσλζηαληίλνο Καβάθεο, Ο Δαξείνο, ζ. 63.
•
•
•
•
•
•
Βϋ. ΕΡΩΣΘ΢ΕΙ΢
1. «*...+ "Εγϊ είμαι", ζλεγε ςτα τελευταία τθσ ηωισ του ο Καβάφθσ, "ποιθτισ ιςτορικόσ·
ποτζ μου δεν κα μποροφςα να γράψω μυκιςτόρθμα ι κζατρον. Αλλά αιςκάνομαι μζςα
μου 125 φωνζσ να με λζγουν ότι κα μποροφςα να γράψω ιςτορίαν". Σι λογισ ιςτορία;
Θα μασ το δείξει θ ανάγνωςθ του "Δαρείου"». *Δ. Ν. Μαρωνίτθσ, «Τπεροψία και μζκθ.
(Ο ποιθτισ και θ Ιςτορία)», Δεκαοχτϊ κείμενα, Ακινα: Κζδροσ 1970+. Να δϊςετε πζντε
παραδείγματα από το κείμενο με τα οποία να δικαιολογείται θ πιο πάνω άποψθ.
Μονάδεσ 15
2. Εξετάηοντασ τθν ποιθτικι γραφι του Κ. Π. Καβάφθ ςτο ποίθμα «Ο Δαρείοσ», να
εντοπίςετε τζςςερα χαρακτθριςτικά ςτοιχεία «καβαφικισ ειρωνείασ», δίνοντασ τα
ςχετικά παραδείγματα και ςχολιάηοντάσ τα.
Μονάδεσ 20
3. «΢τθν ποιθτικι του Καβάφθ τίποτα δεν είναι τυχαίο· τα ποιιματά του τα προςζχει
και τα λειτουργεί ωσ τθν τελευταία λεπτομζρεια. Θ ςτίξθ, οι περίοδοι, οι παφςεισ, όλα
είναι υπολογιςμζνα, όλα υπθρετοφν τθν "τζχνθ τθσ ποιιςεωσ"». *Λίνου Πολίτθ, Ιςτορία
τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ, Ακινα: ΜΙΕΣ 1980+. Να εντοπίςετε ςτουσ ςτ. 21-33 τα
ςτοιχεία που δικαιολογοφν τθν παραπάνω άποψθ του Λ. Πολίτθ και να ςχολιάςετε
ςυνοπτικά τθ λειτουργία τουσ.
Μονάδεσ 20

61. •
•
•
•
•
4. Να ζρνιηάζεηε ζε δύν παξαγξάθνπο (130-150 ιέμεηο) ην πεξηερόκελν ησλ ζη. 34-37
(Όκσο κεο ... ζα είρελ ν Δαξείνο).
Μνλάδεο 25
5. Τν αθόινπζν θείκελν είλαη έλα πνίεκα γηα ηελ πνίεζε· ηη καο απνθαιύπηεη ζε απηό ν
'Αξεο Δηθηαίνο γηα ην ξόιν ηεο ηέρλεο ηνπ;
Μνλάδεο 20
Η Πνίεζε
Μα εζύ, Πνίεζε,
πνπ έληπλεο κηα θνξά ηε γπκλή κέζε καο,
όηαλ θξπώλακε θαη δελ είρακε ξνύρν λα ληπζνύκε,
όηαλ νλεηξεπόκαζηε, γηαηί δελ ππήξρε άιιε δσή λα δήζνπκε,
δε ζα ππάξμνπλ πηα ζύλλεθα γηα λα ηαμηδέςνπκε ηε ξέκβε καο;
δε ζα ππάξμνπλ πηα ζώκαηα γηα λα ηαμηδέςνπκε ηνλ έξσηά καο;
Μα εζύ, Πνίεζε,
πνπ δε κπνξείο λα θιεηζηείο κέζα ζε ζρήκαηα,
κα εζύ, Πνίεζε,
πνπ δε κπνξνύκε λα ζ' αγγίμνπκε κε ην ιόγν,
εζύ,
ην ζηεξλό ίρλνο ηεο παξνπζίαο ηνπ Θενύ αλάκεζά καο,
ζώζε ηελ ηειεπηαία ώξα ηνύηε ηνπ αλζξώπνπ,
ηελ πην ζηπγλή θαη ηελ πην απεγλσζκέλε,
πνπ ν Θάλαηνο,
πνπ ε Μνλαμηά,
πνπ ε Σησπή,
ηνλ θαξηεξνύλ ζε κηα ζηηγκή κειινύκελε.
• 'Αξεο Δηθηαίνο, Πνηήκαηα 1935-1953, Αζήλα 1954.

62. Βηβιηνγξαθία
• BEATON R., Ειζαγωγή ζηη νεόηερη ελληνική ινγνηερλία,
Νεθέιε, Αζήλα 1996.
• ΒΔΛΟΤΓΗ΢ Γ., Προηάζεις, Κέδξνο, Αζήλα, 1981.
• ΓΑΛΛΑ΢ Γ., Καβάθης και Ιζηορία, Δξκήο, Αζήλα. 1986.
• ΓΑΛΛΑ΢ Γ., Ο Καβάθης και Δεύηερη Σοθιζηική, ΢ηηγκή,
Αζήλα ,1984.
• ΓΗΜΑΡΑ΢, Κ.Θ., Ιζηορία ηης νεοελληνικής λογοηετνίας,
Ίθαξνο6, Αζήλα, 1975.
• ΓΗΜΑΡΑ΢ Κ. Θ., Σύμμικηα, Γ΄ Περί Καβάθη, θηινινγηθή
επηκέιεηα Γ. Π. ΢αββίδεο, Γλώζε, Αζήλα 1992.
• ΓΗΜΗΡΟΤΛΗ΢ Γ., «Η αλάγλσζε ηνπ Καβάθε - Βξίζθεη
θαλείο ό,ηη έρεη ζην κάηη ηνπ» π. τάρηης 5/6, αθηέξσκα
ζηνλ Κ. Π. Καβάθε, ζζ. 572-588.

63. • ΙΛΙΝ΢ΚΑΓΙΑ ΢., Κ. Π. Καβάθης, Οι δρόμοι προς ηο ρεαλιζμό ζηην
ποίηζη ηοσ 20οσ αιώνα, Κέδξνο, Αζήλα ,1983.
• KEELEY Δ., Η Καβαθηθή Αιεμάλδξεηα. Δμέιημε ελόο κύζνπ, κηθξ.
Σδ. Μαζηνξάθε, Ίθαξνο, Αζήλα 1979.
• ΛΔΥΩΝΙΣΗ΢ Γ., Καβαθικά ασηοζτόλια, Γ. Υάξβεϋ θαη ΢ία, Αζήλα,
1977 (α΄ έθδ. Αιεμάλδξεηα, 1942).
• ΜΑΛΆΝΟ΢ Σ., Ο Καβάθης απαραμόρθωηος, Πξόζπεξνο, Αζήλα
1981.
• ΜΑΡΩΝΙΣΗ΢ Γ. Ν., Δεκαοτηώ Κείκελα, Κέδξνο, Αζήλα, 1971.
• ΢ΑΒΒΙΓΗ΢ Γ.Π., Μικρά Καβαθικά, Δξκήο, Αζήλα, 1996.
• ΢ΔΦΔΡΗ΢, Γ., Δοκιμές η. Α΄-Β΄, Ίθαξνο, Αζήλα, 1981, ζζ. 393-395.
• ΢ΚΟΠΔΣΔΑ Δ., «Νεόηεξα πεξί ηνπ Φεξλάδε», π. τάρηης, ηρ. 5/6,
αθηέξσκα ζηνλ Κ.Π. Καβάθε, ζζ. 669-676.
• Σ΢ΙΡΚΑ΢ ΢ΣΡ., Ο Καβάθης και η εποτή ηοσ, Κέδξνο, Αζήλα 1958.
• Σ΢ΙΡΚΑ΢ ΢ΣΡ., Ο πολιηικός Καβάθης, Κέδξνο4, ρ.ρ.
•

64. Δπραξηζηώ!