Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α' Λυκείου, σ. 20-23, 27-30

1. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ
ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

2. Στις ακτές της ανατολικής
λεκάνης της Μεσογείου
και στον ευρύτερο χώρο
της Εγγύς Ανατολής
εμφανίστηκαν και
εξελίχτηκαν οι πρώτοι
πολιτισμοί:
1. των λαών της
Μεσοποταμίας
(Σουμέριοι, Ακκάδιοι,
Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι)
2. των Αιγυπτίων
3. των Φοινίκων
4. των Εβραίων
5. των Χετταίων
6. των Μηδών και των
Περσών
http://people.wku.edu/darlene.applegate/oldworld/webnotes/3neareast/images/map_regions.gif

3. Η Αίγυπτος
Το «δώρο του Νείλου»

4. • Αίγυπτος: το ΒΑ τμήμα της Αφρικής. Τη
διαρρέει ο ποταμός Νείλος.
• «Δώρο του Νείλου» την ονόμασε ο
Ηρόδοτος.
• Ανατολικά και δυτικά υπάρχει έρημος.
έρημος.
• Νότια το έδαφος είναι πετρώδες, ενώ τα
ενώ τα δάση σπανίζουν (έλλειψη
ξυλείας).
• Οι ετήσιες πλημμύρες του Νείλου
κάνουν τη γη εύφορη.
• Η χώρα γεωγραφικά χωρίζεται σε δυο
δυο τμήματα:
• Άνω Αίγυπτος (νότιο και ορεινό)
ορεινό)
• Κάτω Αίγυπτος (βόρειο με το Δέλτα
Δέλτα του Νείλου)
• Ευάλωτο σημείο της: Η χερσόνησος του
Η χώρα

5. Τι προσπαθεί να κάνει ο Ηρόδοτος στο απόσπασμα αυτό; Πετυχαίνει το στόχο του;
Μερικοί Έλληνες θέλοντας να φανούν έξυπνοι έδωσαν τρεις εξηγήσεις για τις πλημμύρες του
Νείλου. Με τις δύο από τις εξηγήσεις αυτές δεν αξίζει ούτε να ασχοληθεί κανείς παρά μόνο για
να τις αναφέρει. Η πρώτη είναι ότι τα μελτέμια είναι η αιτία που πλημμυρίζει ο ποταμός, γιατί
εμποδίζουν το Νείλο να χύνεται στη θάλασσα. Αλλά πολλές φορές μελτέμια δεν εφύσηξαν και
ο Νείλος κάνει πάντα τα ίδια...
Η δεύτερη εξήγηση, ακόμα λιγότερο λογική από την προηγούμενη και πιο φανταστική, που
λέει ο λόγος, είναι ότι ο Νείλος τα κάνει αυτά επειδή πηγάζει απ' ευθείας από τον Ωκεανό που
περιβάλλει ολόκληρη τη γη.
Η τρίτη εξήγηση είναι η πιο αληθοφανής, αλλά και εκείνη που απέχει περισσότερο από την
αλήθεια. Λέει, δηλαδή, χωρίς ούτε αυτή να δίνει λύση. ότι ο Νείλος προέρχεται από χιόνια που
λειώνουν.
Ηρόδοτος, Β, 20-22
μετ. Αγγ. Βλάχου

6. ©Χρυσούλα Κοσμά, Φιλόλογος

7. Ποια είναι η σημασία του Νείλου σύμφωνα με το παράθεμα;
Ο Νείλος δεν κομίζει μόνον το νερό. Η πλημμύρα φτάνει φορτωσμένη με λάσπη που αποσπάται
κυρίως από τα ηφαιστειογενή χώματα της Άνω Αβυσσηνίας. Στην Αίγυπτο, η πιο αργοκύλιστη
πορεία του ποταμού ευνοεί την πρόσχωση στα χωράφια που σκεπάζει τότε. Αυτό που συνθέτει
τούτο το τόσο εύφορο έδαφος της Αιγύπτου, που επιτρέπει σήμερα δύο ή τρεις σοδειές τον
χρόνο, είναι αυτή η λάσπη, συμπληρωμένη με το φυλλόχωμα. Καταλαβαίνουμε το γιατί οι
Αιγύπτιοι, βλέποντας αυτή την πλημμύρα, που τους φέρνει συγχρόνως νερό και χώμα, την
έκαναν θεό, τον Χαπί, και συνέθεσαν ύμνους προς τιμήν του: «Χαίρε Χαπί, βγες σε τούτη τη γη
και φτάσε για να δώσεις τη ζωή στην Αίγυπτο· εσύ που κρύβεις τον ερχομό σου μες στα
σκοτάδια [οι Αιγύπτιοι δεν γνώριζαν τις πηγές του Νείλου]... Κύμα που απλώνεται πάνω στα
περιβόλια ... για να δώσει τη ζωή σ' όλους όσους διψούν. Από τη στιγμή που υψώνεται, η γη
φωνάζει από αγαλλίαση, χαίρεται κάθε κοιλία, κάθε ώμος σαλεύει από το γέλιο, κάθε δόντι
αλέθει...».
Jean Vercoutter, Η αρχαία Αίγυπτος. μετ. Αριστέα Παρίση, εκδ. Μ. Καρδαμίτσα, 1994, σ. 22-23.

8. Η οικονομία
βασιζόταν στη
γεωργία με την
άμεση επίβλεψη
του
κράτους/φαραώ
Άμεσα
συνδεδεμένη με τις
πλημμύρες του
Νείλου, την
άρδευση των
χωραφιών, την
συντήρηση των
αυλακιών.
Καλλιεργούσαν:
σιτάρι, κριθάρι,
λινάρι, οπωροφόρα
δένδρα, κηπευτικά.
Στις όχθες του
Νείλου μάζευαν
πάπυρους και
λωτούς.
Έφτιαχναν
μπίρα στα
πλαίσια της
οικογενειακής
παραγωγής.
Ασχολήθηκαν
με ψάρεμα,
κυνήγι,
κτηνοτροφία.
Οικονομία

9. Το άροτρο
https://www.newsbeast.gr/world/arthro/779848/kathimerina-adikeimena-pou-hrostame-stous-arhaious-aiguptious

10. Το φυτό πάπυρος (από Βικιπαίδεια
Η εικονογράφηση του κεντρικού τμήματος του Πάπυρου του Άνι. (Από Βικιπαίδεια)
http://www.egyptian-papyrus.co.uk/
https://theancientwebgreece.files.wordpress.co
m/2017/09/6bc46-pancratiummaritimum.jpg

11. http://www.egyptian-papyrus.co.uk/
http://www.egyptian-papyrus.co.uk/
https://pixnio.com/
https://pixabay.com/

12. Σκηνή από τάφο με
αγρότες σε
χειρωνακτικές εργασίες
(Νέο Βασίλειο, λίγο
μετά το 1400 π.Χ.)
https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2020/03/Nakht-1200x903.jpg

13. Τοιχογραφία από ταφικό ναό της
Θήβας. Ο κάτοχος του τάφου
απεικονίζεται να κυνηγάει στα έλη,
συνοδευόμενος από τη σύζυγο του και
την κόρη του. Στο κυνήγι συμμετέχει
και η γάτα του, η οποία επιτίθεται στα
πουλιά.
(Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο) [Από το
σχ. βιβλίο]

14. Ξύλινα ταφικά ομοιώματα. Τα έβαζανστους τάφους για να διευκολύνουντη
μεταθανάτια ζωή του νεκρού.
Ομοίωμα γεωργού που οργώνει(επάνω).
Ομοίωμα σιταποθήκης (κάτω).
(Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)
Ποιες ήταν οι ασχολίες και η καθημερινή ζωή
των Αιγυπτίων; Ποια είναι η βάση της
οικονομικής ζωής της χώρας; Ποιες άλλες
δραστηριότητες καταγράφονται;

15. Ύπαρξη ιδιωτικών και –κυρίως- ανακτορικών εργαστηρίων όπου
εργάζονταν ειδικευμένοι τεχνίτες (μεταλλουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί
κ.α.).
Συλλογή φόρων από βασιλικούς υπαλλήλους
Εργασία λαού στην οικοδόμηση μεγάλων έργων, ναών, ανακτόρων,
ταφικών μνημείων.
Χαρακτηριστικά της οικονομίας
Εισαγωγικό (ξυλεία, χαλκός, άργυρος) και εξαγωγικό (δημητριακά,
πάπυρος, χρυσός) εμπόριο.
Αναπτυγμένος τομέας παροχής υπηρεσιών.
Διοίκηση αποτελούμενη από μορφωμένους και με ειδικές γνώσεις
υπαλλήλους που συνέβαλαν στην καλή οργάνωση και λειτουργία του
κράτους:
• Ιερείς: κάλυψη αναγκών ενός θεοκρατικού κράτους.
• Γραφείς: Γνώριζαν την ιερογλυφική γραφή.
• Επαγγελματίες στρατιωτικοί: Διατήρησαν και ανέπτυξαν την

16. Χαρακτηριστικό: Η κοινωνική ευελιξία
©Χρυσούλα Κοσμά, Φιλόλογος
Κοινωνία

17. Άγαλμα γραφέα της εποχής του Άρχαίου Βασιλείου. (Παρίσι, Μουσείο
Λούβρου) [Από το σχ. βιβλίο]
Ένας γραφέας μιλά για τα πλεονεκτήματα του επαγγέλματος του
Μου λένε ότι εγκατέλειψες το γράψιμο και άρχισες τις διασκεδάσεις,
ότι προτιμάς να δουλεύεις στα χωράφια και γύρισες την πλάτη σου
στα γράμματα. Δε θυμάσαι την κατάσταση του καλλιεργητή που
αντιμετωπίζει την καταγραφή του φόρου της σοδειάς, όταν το φίδι
έχει πάρει το μισό σιτάρι και ο ιπποπόταμος έχει καταβροχθίσει το
υπόλοιπο; Τα ποντίκια αφθονούν στα χωράφια. Οι ακρίδες έρχονται.
Τα βόδια καταβροχθίζουν. Τα σπουργίτια φέρνουν καταστροφή στον
καλλιεργητή. Ό,τι απομένει τελικά στο αλώνι το αρπάζουν οι
κλέφτες. Το ζευγάρι τα βόδια πέθαναν, ενώ όργωναν και αλώνιζαν.
Και τώρα έρχεται ο γραφέας στην όχθη του ποταμού για να
καθορίσει το φόρο της σοδειάς. Οι επιστάτες κρατάνε ξύλα και οι
Νούβιοι ραβδιά από φοίνικα και λένε «φέρτε το σιτάρι», αν και δεν
υπάρχει καθόλου. Δέρνουν τον καλλιεργητή, τον δένουν και τον
πετάνε στο πηγάδι με το κεφάλι προς τα κάτω. Έδεσαν τη γυναίκα
του μπροστά του, τα παιδιά του είναι στα δεσμά. Οι γείτονες τους
παρατάνε και φεύγουν. Έτσι το σιτάρι τους χάνεται. Όμως ο γραφέας
είναι πάνω απ' όλους. Αυτός που δουλεύει στο γράψιμο δε
φορολογείται, δεν έχει να πληρώσει χρέη. Πρόσεξε το καλά.
Α. Gardiner, Η Αίγυπτος των Φαραώ, μετ. Δ. Παυλάκης, εκδ.
Φόρμιγξ, 1996, σ. 48-49.

18. • Βασίζεται στην ιδέα
της θεοποίησης του
φαραώ.
• Ο ρόλος της
θρησκείας είναι
καθοριστικός.
• Η οργάνωση του
κράτους έχει
θεοκρατικό
χαρακτήρα.
Πολιτική
https://lh3.googleusercontent.com/proxy/bB_qxoc6kjwoQbvOMF8WZRXSttPaBq6HfAwDZrAWN79cDJ0h
YIyWUWDukX7gfilpUrohTbUlK6fsjJplEGHgnthk6LCzNXqAHgsDBVHiakc8n3w8WYS6P_VITf7N9II

19. • Ταρίχευση νεκρών και ταφή
μαζί με τα αναγκαία για τη μετά
θάνατο ζωή.
• Κατασκευή μεγάλων ταφικών
μνημείων με πλούσια
διακόσμηση και πλούτη για
φαραώ και ευγενείς →
συστηματική τυμβωρυχία
2. Βαθιά πίστη στη μετά θάνατο
ζωή (εφόσον το σώμα δεν
καταστρέφεται)
Η Θρησκεία
• Οι θεοί παρουσιάζονται με
κεφάλι ζώου και σώμα
ανθρώπου.
• Στην αρχή: κάθε πόλη έχει το
θεό-προστάτη της.
• Αργότερα: όλη η χώρα λάτρευε
τους ίδιους θεούς:
• Ρα, ο θεός Ήλιος (τον
εκπροσωπούσε ο φαραώ
στη γη)
• Ίσις, Όσιρις, Ώρος κ.α.
• Προσπάθεια Ακενατών να
εξαλείψει την πολυθεΐα
1. Πολυθεϊσμός
Βασικά χαρακτηριστικά:

20. http://users.sch.gr/pchaloul/Egypt/deoi.htm
Ο θεός Ρα
http://users.sch.gr/pchaloul/Egypt/deoi.htm
(από τον τάφο του Φαραώ Σέθου Α΄) αριστερά ο Όσιρις, θεός της γονιμότητας και άρχοντας των
νεκρών, στο κέντρο ο Φαραώ Σέθος Α΄ και δεξιά ο ιερακόμορφος θεός Ώρος, γιος του Οσίριδος.

21. Η Γραφή
• Επινόηση και χρησιμοποίηση
γραφής ήδη από 4ης χιλιετία π.Χ. →
ένδειξη υψηλού πολιτιστικού επιπέδου.
• Η ιερογλυφική γραφή
αποκρυπτογραφήθηκε από τον Γάλλο
αιγυπτιολόγο J. Champollion.
• Γραφή δύσκολη στη εκμάθηση και την
απόδοσή της → τη γνώριζαν οι
γραφείς (εξειδικευμένοι τεχνίτες) που
ήταν δημόσιοι υπάλληλοι κι ασκούσαν
επάγγελμα με κύρος.
• Κείμενα καταγράφονταν πάνω σε
παπύρους που διακοσμούσαν τους
τοίχους μνημείων, ναών και τάφων.
Η στήλη της Ροζέτας: Κείμενο χαραγμένο σε στήλη με
ιερογλυφικά, απλοποιημένα ιερογλυφικά ελληνιστικής
εποχής και με ελληνικά στοιχεία
Από Βικιπαίδεια

22. https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/05/9069.jpg
https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/05/9069.jpg
Ιερογλυφική Γραφή

23. Η εφεύρεση της γραφής σύμφωνα με τις αιγυπτιακές παραδόσεις
Σωκράτης. Λοιπόν άκουσα ότι στα μέρη της Ναύκρατης της Αιγύπτου ήταν ένας από τους παλαιούς θεούς
που λάτρευαν εκεί και είχε για πουλί ιερό. αυτό που τ' ονομάζουν ίβη· το όνομα του ίδιου του θεού είναι
Θεούθ. Αυτός βρήκε πρώτος τους αριθμούς και την αριθμητική και τη γεωμετρία και την αστρονομία, κι
ακόμα το τάβλι και τα ζάρια, και μάλιστα τα γράμματα. Τότε βασιλέας όλης της Αιγύπτου ήταν ο Θαμούς
που κατοικούσε τη μεγάλη πόλη στο επάνω μέρος του τόπου, που οι Έλληνες την ονομάζουν Θήβα της
Αιγύπτου και το θεό της Αμμωνα. Σ' αυτόν το βασιλέα ήρθε ο Θεούθ να δείξει τις εφευρέσεις του και του
είπε πως πρέπει να διαδοθούν στους άλλους Αιγυπτίους. Αλλά εκείνος ρώτησε ποια ήταν η ωφέλεια της
καθεμιάς, και καθώς άκουγε την απάντηση, ανάλογα που του φαίνονταν σωστά ή μη σωστά τα λεγόμενα,
πότε τα έψεγε και πότε τα επαινούσε. Λένε ότι πολλά είπε για την κάθε τέχνη οΘαμούς στον Θεούθ πότε
προς έπαινο πότε προς ψόγο· θα πολυλογούσαμε αν το επαναλαμβάναμε.Όταν όμως ήρθαν στα γράμματα.
«Τούτη η εφεύρεση, ω Βασιλέα», είπε ο Θεούθ, «θα κάμει τους Αιγύπτιους πιο σοφούς και ικανούς στη
μνήμη· βρέθηκε το φάρμακο της μνήμης και της σοφίας». Ο βασιλέας όμως αποκρίθηκε: «Ω εφευρετικότατε
Θεούθ, άλλος είναι άξιος να γεννά τις τέχνες και άλλος είναι άξιος να κρίνει πόση βλάβη και. πόση ωφέλεια
θα φέρουν σ' αυτούς που θα τις χρησιμοποιήσουν. Να, τώρα, εσύ που είσαι ο πατέρας των γραμμάτων
Πλάτων, Φαίδρος, 274
μετ. Γ. Σεφέρης, εκδ. Λέσχη 1980.

24. • Ανάπτυξη εμπειρικών αστρονομικών
γνώσεων λόγω της ανάγκης
παρακολούθησης των πλημμυρών του
Νείλου.
• Ανάπτυξη της πρακτικής γεωμετρίας
λόγω της ανάγκης μέτρησης των
καλλιεργούμενων εκτάσεων γης.
• Εξέλιξη της μαθηματικής γνώσης με
αφορμή την οικοδόμηση των
πυραμίδων.
• Απόκτηση σημαντικών γνώσεων
ιατρικής και ανατομίας λόγω
Οι Επιστήμες
Τα Γράμματα και οι
Επιστήμες
• Κείμενα που –τα
περισσότερα- αναφέρονται
στη δράση και τα
κατορθώματα των φαραώ.
• Ποιήματα –θρησκευτικού
και λυρικού περιεχομένου-
και λαϊκές διηγήσεις (λίγα)
Τα Γράμματα

25. https://www.tovima.gr/2014/08/14/science/panarxaii-texni-i-tarixeysi/
Η τέχνη της
ταρίχευσης

26. https://www.newsbeast.gr/world/arthro/779848/kathimerina-adikeimena-pou-hrostame-stous-arhaious-aiguptious
Οι Αιγύπτιοι καθιέρωσαν το ημερολόγιο των 365 ημερών,
χώρισαν το έτος σε μήνες και βδομάδες αλλά και προσδιόρισαν
την ώρα βάσει της ηλιακής σκιάς.
Ημερολόγιο

27. Οι Τέχνες
• Αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική: στην
υπηρεσία των φαραώ →υμνούν τη ζωή και
τη δράση τους.
• Μορφές τέχνης
 Γιγαντιαία μνημεία που επιβάλλονταν με
τον όγκο τους: Πυραμίδες (Χέοπος,
Χεφρήνου κ.α.), μεγάλοι ναοί (Λούξορ,
Καρνάκ) με πλήθος κιόνων που στήριζαν
περιστύλια και υπόστυλες αίθουσες.
 Έργα ζωγραφικής και ανάγλυφα που
κοσμούσαν επιφάνειες ναών και τάφων.
 Μικρά αγάλματα από ξύλο ή πέτρα.
 Έργα μικροτεχνίας από μέταλλα,
πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.
Από Βικιπαίδεια

28. Κοσμήματα από χρυσό, ήλεκτρο και πολύτιμου λίθους της
εποχής του Μέσου Βασιλείου. (Λονδίνο, Βρετανικό
Μουσείο) [Από το σχ. βιβλίο]

29. Η νεκρόπολη της Γκίζας
[Από Βικιπαίδεια]

30. Γραφική αναπαράσταση της
νεκρόπολης της Γκίζας
(Από Βικιπαίδεια)

31. https://www.tripsavvy.com/thmb/k0pcP0NoamUDdDcO6B79MCHBYQQ=/2121x1414/filters:fill%28auto,1%29/GettyImages-143778877-5a01a32313f129003718e4fa.jpg
Ο Ναός του
Λούξορ

32. Τέλος
Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη, ΠΕ02
Πηγή: Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α’Λυκείου, ΙΤΥΕ 2020: 20-23, 27-30