Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ' Λυκείου, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών, Αθήνα: ΙΤΥΕ 2015, 23-25.

1. Β. Η ελληνική οικονομία
κατά τον 19ο αι.
Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων

2.  ορίσετε τι είναι «εθνικά
κτήματα»,
 περιγράψετε το νομικό
καθεστώς τους, το πώς
αξιοποιήθηκαν, πόσο και πώς
υπολογίζεται η έκτασή τους,
 αναφέρετε τα προβλήματα που
προέκυψαν από τη διανομή
των εθνικών γαιών,
 απαριθμήσετε τα αίτια του
πολυτεμαχισμού των εθνικών
κτημάτων
 αφηγηθείτε την οριστική
διευθέτηση του ζητήματος των
εθνικών γαιών τα έτη 1870-
Μετά τη μελέτη της παρούσας
υποενότητας αναμένεται να

3. 2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 3
◄Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα
που σχετίζονταν με την αγροτική ζωή
του τόπου, το οποίο απασχόλησε όλες
τις μετεπαναστατικές κυβερνήσεις,
ήταν και το ζήτημα της διανομής των
εθνικών γαιών. Στην εικόνα αγροτικές
καλλιέργειες στην Ελλάδα του 19ου
αιώνα.
Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
Χριστόπουλος, Γ.(εκδ), Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους: Νεώτερος
Ελληνισμός από 1833 ως 1881, τ. ΙΓ',
Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 96.
© Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/general/gallery/178.
html

4. Το ζήτημα
των εθνικών
κτημάτων
Κληροδοτήθηκε ως πρόβλημα
στην Ελλάδα από την οθωμανική
κατοχή.
Ξεχώριζε
• για την έκταση
• για τη σημασία
• για την πολυπλοκότητα

5. «Εθνικές γαίες»:
Ορισμός
 «Εθνικές γαίες» ήταν οι ακίνητες, οι
κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις
περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του
ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε
είτε στο οθωμανικό δημόσιο
είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα
είτε σε ιδιώτες.
ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής
(εκμετάλλευσης)
 Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην
κυριότητα του ελληνικού κράτους
«επαναστατικώ δικαίω».
20XX presentation title 5
http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/general/gallery/190.
html

6. 2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 6
https://museduc.gr/docs/Istoria/B/08_KEFALAIO
_B.pdf

7. «Εθνικές γαίες»:
 Αποτέλεσαν το πρώτο και, ουσιαστικά, το
μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου.
2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 7
Σημασία
Χρησιμοποιήθηκαν
 ως υποθήκη για τη σύναψη δανείων.
 ως μέσα για την εξασφάλιση εσόδων, μέσω
της εκποίησής τους.
http://istoriapros.blogspot.com/2016/09/3.h
tml

8. «Εθνικές γαίες»:
Η έκταση των γαιών αυτών μπορεί να
υπολογιστεί μόνο κατά προσέγγιση -
περίπου 4.000.000 με 5.000.000
στρέμματα- λόγω πολυπλοκότητας:
 Του σχετικού με την έγγειο ιδιοκτησία
οθωμανικού καθεστώτος και
 Των μηχανισμών απογραφής των
περιουσιακών στοιχείων.
2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 8
Υπολογισμός έκτασης
https://cognoscoteam.gr/archives/25536

9. Προβλήματα στη διανομή των εθνικών κτημάτων [Ι]
Πολλοί από τους καλλιεργητές των κτημάτων αυτών είχαν δικαιώματα
εκμετάλλευσης της γης από τα προεπαναστατικά χρόνια.
Καλλιεργούσαν δηλαδή για πολλές γενιές τα χωράφια, αποδίδοντας ένα
ποσοστό (περίπου 15%) στον κατ’ όνομα ιδιοκτήτη καθώς και τον φόρο
επί της παραγωγής, τη δεκάτη. Είχαν ισχυρά δικαιώματα ιδιοκτησίας
πάνω στη γη και ήταν δύσκολο για το κράτος να τους ζητήσει να την
εξαγοράσουν καταβάλλοντας υψηλό τίμημα.
Η εξαγορά προϋπέθετε ξεκάθαρους τίτλους ιδιοκτησίας, προσδιορισμό
δηλαδή του προς εξαγορά αντικειμένου, πράγμα που ήταν ανύπαρκτο
στον οθωμανικό χώρο, όπου υπήρχαν συνήθως επάλληλα δικαιώματα επί
της γης.
20XX presentation title 9
Αν και αποτελούσε γενική επιθυμία, στην πράξη συναντούσε πολλά
προβλήματα:

10. Προβλήματα στη διανομή των εθνικών κτημάτων [ΙΙ]
Στη Στερεά Ελλάδα, σημαντικό τμήμα των εθνικών γαιών που δεν ήταν υπό
την έλεγχο των επαναστατών στο τέλος του πολέμου, πέρασαν άμεσα στα
χέρια ιδιωτών με απευθείας εξαγορά από τους οθωμανούς ιδιοκτήτες τους,
σε χαμηλή μάλιστα τιμή. Έτσι, το κράτος έχανε την ευκαιρία της
διαμεσολάβησης και της αποκόμισης προσόδων.
Δεν ήταν σπάνιες οι καταπατήσεις, ιδιαίτερα σε εποχές ταραχών και κρίσης,
καταπατήσεις που δύσκολα μπορούσαν να αποδειχθούν σε εδάφη με
αμφισβητούμενα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας.
Στο χώρο της έγγειας ιδιοκτησίας, το οθωμανικό δίκαιο διέφερε
σημαντικά από το βυζαντινορωμαϊκό, το οποίο υιοθέτησε το ελεύθερο
ελληνικό κράτος. Η προσαρμογή των πραγματικών δεδομένων στη μεταβολή
αυτή άφηνε περιθώρια για κάθε είδους ατασθαλίες (:παράνομες πράξεις).
2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 10

11. Οι τάσεις οδηγούσαν:
α. στη δημιουργία μικρών και μεσαίων ιδιοκτησιών.
β. στην αποφυγή συγκέντρωσης μεγάλων
κτημάτων σε λίγους κεφαλαιούχους.
https://www.hartismag.gr/hartis-28/klimakes/diakybeyma-toy-1821-eonikes-gaies-se-axartog

12. Αίτια πολυτεμαχισμού
1. Έλλειψη μεγάλων κεφαλαίων.
2. Τάση απόκτησης ακίνητης περιουσίας σε πόλεις (στην Αθήνα ιδιαίτερα).
3. Η απόκτηση μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας δεν ήταν στις προθέσεις των πλουσίων,
γεγονός που
 άμβλυνε τις αντιθέσεις και
δεν επέτρεπε να αναπτυχθούν σημαντικές κοινωνικές εντάσεις γύρω από το
πρόβλημα των εθνικών γαιών.
4. Η δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών, ευπρόσβλητων στις κρίσεις και έκθετων στις
διαθέσεις της αγοράς και στις φορολογικές πιέσεις, ευνόησε την ανάπτυξη ενός
συστήματος πολιτικής προστασίας
2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 12
Οι τοπικοί πολιτευτές αναλάμβαναν να περιορίσουν τις ασκούμενες πιέσεις,
παρεμβαίνοντας στους κυβερνητικούς μηχανισμούς του κράτους. Επρόκειτο για ρόλο
ανάλογο με εκείνον που είχαν οι προεστοί κατά την προεπαναστατική περίοδο.

13. 20XX presentation title 13
◄Γκραβούρα του 19ου αιώνα με
καλλιέργειες στην περιοχή της Κορινθίας.
Στις περιοχές της Πελοποννήσου υπήρχαν
μεγάλες εκτάσεις εθνικών γαιών, τις οποίες
αφορούσαν οι πρώτοι νόμοι για τη ρύθμιση
του ιδιοκτησιακού τους καθεστώτος.
Λιθογραφία 33Χ62 εκ. που σχεδίασε ο
Stackelberg και λιθογράφησε ο Dupressier.
Τόπος και Εικόνα: Χαρακτικά Ξένων
Περιηγητών για την Ελλάδα, τ. Ζ'-19ος
αιώνας, Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1985, εικ.
65.
© Εκδόσεις Ολκός.
http://www.ime.gr/chronos/12/gr/general/gallery/179.
html

14. Οριστική αντιμετώπιση ζητήματος εθνικών κτημάτων:
Νομοθετικές ρυθμίσεις 1870-1871
Να εξασφαλιστούν κατά προτεραιότητα οι ακτήμονες χωρικοί, με
την παροχή γης, απαραίτητης για την επιβίωσή τους.
Να εξασφαλιστούν, μέσα από τη διαδικασία της εκποίησης, τα
μεγαλύτερα δυνατά έσοδα, που θα έδιναν μια ανάσα στο διαρκές
δημοσιονομικό αδιέξοδο.
20XX presentation title 14
Στόχοι
Οι στόχοι των νομοθετημάτων ήταν αντιφατικοί με αποτέλεσμα
να επιτευχθεί μόνο ο πρώτος σε ικανοποιητικό βαθμό.

15. Νομοθετικές ρυθμίσεις
Οι δικαιούχοι αγρότες μπορούσαν να αγοράσουν όση γη ήθελαν,
με ανώτατο όριο τα 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη και τα 40 για
αρδευόμενα.
20XX presentation title 15
 Από το 1870 ως το 1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα
με 370.000 παραχωρητήρια.
Αποτελέσματα εφαρμογής νομοθετικών ρυθμίσεων

16. 2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 16
Η διανομή 2.650.000 στρεμμάτων με 370.000 παραχωρητήρια
στο διάστημα 1870-1911 δείχνει ότι:
 οι φιλοδοξίες ή οι δυνατότητες των αγροτών για απόκτηση
καλλιεργήσιμης έκτασης ήταν περιορισμένες και
 ο πολυτεμαχισμός της γης ήδη μεγάλος.
Συμπεράσματα - Εκτιμήσεις
για τις περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως φυτείες (ελαιόδεντρα και
αμπέλια), ο μέσος όρος έκτασης των ιδιοκτησιών ήταν σαφώς
μικρότερος
 εκείνων που προορίζονταν για καλλιέργεια δημητριακών.
Αξίζει να επισημανθεί ότι

17. 2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 17
H Ιθώμη από τον Άγιο Φλώρο στις υπόγειες καρστικές πηγές του ποταμού Παμίσου στη
Μεσσηνία. Λεπτομέρεια λιθογραφίας του Prosper Baccuet με τους επιστήμονες της Expédition να
ξεκουράζονται το 1829. Στο: J.-B. Bory de Saint-Vincent. Relation de l'Expédition scientifique de
Morée: Section des sciences physiques, Paris, 1836. Πηγή: Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης
ΑΠΘ.
https://www.hartismag.gr/hartis-28/klimakes/diakybeyma-toy-1821-eonikes-gaies-se-axartografhth-
xwra-1

18. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
 Επρόκειτο για μια σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών
στην περίοδο 1870-1911, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τα 600.000
στρέμματα που είχαν διανεμηθεί τα προηγούμενα χρόνια.
 Ωστόσο, μόνο το 50% περίπου του αντιτίμου των
παραχωρούμενων γαιών πληρώθηκε τελικά στο κράτος από
τους αγοραστές της εθνικής αυτής ιδιοκτησίας.
2023 Β3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων 18

19. Τέλος
Πηγές:
• Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ’ Γενικού Λυκείου, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών
Σπουδών, ΙΤΥΕ: Αθήνα 2021, 23-25.
• «Εθνικές γαίες» στο http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1833_1897/economy/facts/02.html
(ημ. προσπ. 25/08/23).
Επιμέλεια: Ε. Νασιώτη, ΠΕ02 (Σεπ 2023)