Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцийн танилцуулга www.advocate.mn

1. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцийн
танилцуулга
Бэлтгэсэн: Б.Сод-Эрдэнэ
М.Энхзул
2021-12-30

2. ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ КОНВЕНЦ
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын
Хүүхдийн эрхийн тухайн конвенц нь
дэлхийн улс орнууд хүүхдийнхээ
эрхийг сахин хамгаалахаа амласан
чухал хэлэлцээр юм. Нийгэмд бие даан аж төрөхөд бүрэн бэлтгэх,
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын дүрэмд
тунхагласан төгс үзэл санаа, ялангуяа энх тайван,
нэр төр, тэвчээр, эрх чөлөө, тэгш эрх болон эв
санааны нэгдэл бүхий үзэлтэйгээр өсөн хүмүүжих
ёстой.
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага Хүний эрхийн
түгээмэл тунхаглалд хүүхэд онцгой халамж,
туслалцаа авах эрхтэй гэж тунхагласaн
1989 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдөр баталж,
1990 оны 9 дүгээр сарын 2-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон
• 3 хэсэг;
• 54 зүйлтэй
193 улс нэгдэн орсон

3. ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ КОНВЕНЦ
ХҮҮХЭД ГЭЖ ХЭН БЭ?
18 наснаас өмнө насанд
хүрсэнд тооцогдоогүй бол
18 нас хүрээгүй хүн бүрийг
хүүхэд гэнэ. /1-р зүйл/
2-Р ЗҮЙЛ
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХГҮЙ БАЙХ.
Хүүхэд бүр энэ конвенцод заасан
эрхүүдийг эдэлнэ. Хүүхэд бүр хэн болох,
хаана амьдардаг, эцэг эх, асран хамгаалагч
нь хэн болох, ямар ажил хийдэг, ямар
хэлээр ярьдаг, ямар шашин шүтдэг,
эрэгтэй эмэгтэй, соёл, хөрөнгө чинээ,
хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхээс үл
хамааран энэ конвенцод заасан бүх эрхийг
тэгш эдлэх эрхтэй.

4. ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ КОНВЕНЦ
ХҮҮХДИЙН ЭРХ
Хүүхдийн эрх ашгийг
дээдлэх. /3-р зүйл/
Хүүхдийн сайн
сайханд нийцэх
эсэхийг тооцож байж
шийдвэр гаргах ёстой.
Хүүхдийн эрхийг
бодитоор хэрэгжүүлэх.
Хүүхдийн эрх бүх
түвшинд хамгаалагдаж
байгаа эсэхэд төр хяналт
тавьж ажиллах
үүрэгтэй. /4-р зүйл/
Гэр бүлийн зүгээс
хүүхдээ дэмжих.
Эцэг, эх асран
хамгаалагчид нь
хүүхдийг эрхээ эдлэхэд
нь туслах, эрхийг нь
хамгаалах үүрэг
хүлээдэг. /5-р зүйл/
Эсэн мэнд төрж, өсөж,
хөгжих эрх. /6-р зүйл/
Хүүхэд бүр эсэн
мэнд өсөж хөгжих эрхтэй.
Хүүхэд төрмөгцөө бүртгүүлэх, төрсөн цагаасаа нэр авах,
иргэний харьяалалтай болох, түүнчлэн эцэг эхээ боломжийн
хэрээр мэдэх, хайр халамжийг нь хүртэх эрх эдэлнэ. /7-р зүйл/

5. ХҮҮХДИЙН ЭРХ
8. АЛБАН ЁСНЫ БҮРТГЭЛТЭЙ БАЙХ ЭРХ.
Хүүхэд бүр нэр, иргэншил, гэр бүлийн холбоо зэрэг хувийн онцлог байдлаа хадгалах
эрхтэй. Төр нь хүүхдийн иргэний харьяаллыг хамгаалах үүрэгтэй.
9. ЭЦЭГ ЭХТЭЙГЭЭ ХАМТ БАЙХ ЭРХ.
Хүүхдэд хор уршиг учрахаас бусад тохиолдолд хүүхэд бүр эцэг, эхтэйгээ амьдрах
эрхтэй. Эцэг, эхийнхээ аль нэгнээс нь салж тусгаарлагдсан тохиолдолд эцэг, эхийнхээ
аль алинтай нь хувийн болон шууд харилцаатай байх эрхтэй.
10. ГАДААДАД БАЙГАА ЭЦЭГ ЭХТЭЙГЭЭ УУЛЗАХ, ХАМТ БАЙХ ЭРХ.
Хүүхэд эцэг, эхээсээ өөр улсад байгаа тохиолдолд бол эцэг, эхтэйгээ очиж уулзах,
тэдэнтэй хамт амьдрах эрхтэй.
11. ХҮҮХДИЙГ ХУУЛЬ БУСААР ХИЛ ДАМНУУЛАН АВЧ ГАРАХААС
ХАМГААЛАХ.
Төр хүүхдийг хулгайлагдах, худалдагдахаас хамгаалах үүрэгтэй.
12. ХҮҮХДИЙН ҮЗЭЛ БОДЛЫГ ХҮНДЭТГЭХ.
Хүүхэд бүр үзэл бодолтой байж, түүнийгээ илэрхийлэх бүрэн эрхтэй. Хүүхдийн
асуудлаар шийдвэр гаргахад хүүхдийн үзэл бодлыг сонсож, ач холбогдол өгч харгалзан
үзэх ёстой.

6. ХҮҮХДИЙН ЭРХ

7. 19. ХҮЧИРХИЙЛЛЭЭС ХАМГААЛАХ ЭРХ.
Төр хүүхдийг хүчирхийлэх, үл хайхрах явдлын бүх хэлбэр, хүүхэдтэй зүй бусаар харьцах явдлаас хамгаалах үүрэгтэй.
20. ГЭР БҮЛТЭЙГЭЭ АМЬДРАХ БОЛОМЖГҮЙ ХҮҮХДИЙН ЭРХ.
Өөрсдийн төрсөн эцэг эхээр асран халамжлуулах боломжгүй хүүхдийн шашин шүтлэг, ёс заншил, хэл болон бусад амьдарлын
бусад зүйлсийг нь хүндэтгэн үзэх хүнээр асарж халамжлуулах эрхтэй
21. ҮРЧЛЭГДСЭН ХҮҮХДИЙН ЭРХ.
Зөвхөн хүүхдийн сайн сайхны төлөө эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлтэйгөөр хүүхдийг үрчлүүлж болно.
22. ДҮРВЭГЧ ХҮҮХДИЙН ЭРХ.
Төр дүрвэн ирэгч хүүхдийг эцэг эхтэй нь эргэн нэгтгэхэд анхаарч ажиллах ба эдгээр хүүхдүүд тус улсын бусад хүүхэдтэй адил
эрх эдэлнэ.
23. ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮҮХДИЙН ЭРХ.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд нь нэр төртэй амьдралын
сайн сайхныг бүрэн эдлэхийн тулд тусгай халамж,
боловсролд хамрагдаж боломжтой хэмжээгээр бие даах,
нийгэмших эрхтэй.

8. 24. Эрүүл
мэнд, ус,
хоол хүнс,
хүрээлэн
буй орчин. 25. Асрамжид
байгаа
хүүхдийн
нөхцөл байдлыг
тогтмол хянах.
27. Хоол
хүнс,
хувцас,
аюулгүй
гэр орон.
28. Сурч
боловсрох
эрх.
29.
Хүүхдийн
чадавхыг
бүрэн төгс
хөгжүүлэх
.
30.
Цөөнхийн
хэл, соёл,
шашин
шүтлэг.
31. Амрах, тоглох,
соёл урлагийн арга
хэмжээнд оролцох
эрх.
32. Хүүхдийг
аюултай ажил
хийхээс
сэргийлэх.
33. Мансууруулах
болон сэтгэцэд
нөлөөтэй бодисоос
хамгаалах.
34. Хүүхдийг
бэлгийн
хүчирхийллээс
хамгаалах.
35. Хүүхдийг
худалдахаас
хамгаалах.
36. Хүүхдийн
мөлжлөгөөс
хамгаалах.
37. Эрх чөлөөгөө
хасуулсан
хүүхдийн эрх.
38. Хүүхдийг
зэвсэгт
мөргөлдөөнөөс
хамгаалах.
39. Хохирогч
хүүхдийг нөхөн
сэргээх, нийгэмд
нэгтгэх.
40. Шударга
хууль эрх зүйн
орчин.
41. Хүүхдэд илүү
ээлтэй хуулийг
мөрдөх.
42. Хүн бүр
хүүхдийн эрхийн
тухай мэддэг
байх.

9. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц хэрхэн хэрэгждэг тухай
ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН АСУУДАЛ
ЭРХЭЛСЭН ХОРОО
 Ёс суртахууны эрхэм дээд чанарыг эзэмшсэн, энэхүү Конвенцид хамаарах
асуудлаар өндөр мэдлэг, чадвар хуримтлуулсан арван мэргэжилтнээс бүрдэнэ.
 Хорооны гишүүдийг оролцогч улсуудаас нэрийг нь дэвшүүлсэн хүмүүсийн
жагсаалтаас нууц санал хураалтаар сонгоно. Оролцогч улс бүр өөрийн
иргэдийн дотроос нэг хүний нэрийг дэвшүүлж болно.
 Хороог сонгох анхны сонгуулийг энэхүү Конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш
зургаан сарын дотор явуулах бөгөөд дараагийн сонгуулийг 2 жил тутамд явуулна.
Сонгууль бүрийг явуулахаас наад зах нь 4 сарын өмнө Нэгдсэн Үндэстний
Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга оролцогч улсуудад захидал илгээж,
хоёр сарын хугацаанд хүмүүсийнхээ нэрийг дэвшүүлэхийг санал болгоно.

10. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц хэрхэн хэрэгждэг тухай
 Хорооны гишүүд дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгогдоно. Хороо
ажилтнуудаа хоёр жилийн хугацаагаар сонгоно. Үйл ажиллагааныхаа
журам батална.
 Хорооны хуралдааныг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын төв байранд
буюу хорооноос тогтоосон тохиромжтой бусад газар хийнэ. Жил бүр
хуралдана.
 Хорооны гишүүд Ерөнхий Ассамблейгаас баталсны дагуу Нэгдсэн
Үндэстний Байгууллагын хөрөнгийн эх үүсвэрээс Ассамблейн
тогтоосон нөхцөл, журмаар цалин хөлс авна.
 Хорооны аль нэг гишүүн нас барах буюу огцрох, эсхүл бусад
шалтгаанаар хорооны гишүүний үүргийг гүйцэтгэж чадахгүйд хүрвэл,
тухайн хүний нэрийг дэвшүүлсэн оролцогч улс өөрийн иргэдийн
дотроос хорооны зөвшөөрснөөр өөр мэргэжилтнийг үлдсэн хугацаанд
томилон ажиллуулна.

11. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц хэрхэн хэрэгждэг тухай
ТАЙЛАН
Оролцогч улсууд Конвенцид хүлээн зөвшөөрсөн эрхийг
хангах талаар авсан арга хэмжээ болон эдгээр эрхийг
хэрэгжүүлэхэд гарсан ахиц дэвшлийн талаархи тайланг
Хороонд хэлэлцүүлэхээр ирүүлэх үүрэгтэй:
Конвенц хүчин
төгөлдөр
болсноос хойш 2
жилийн дотор;
үүний дараа 5
жил тутамд
Конвенцийн дагуу хүлээсэн
үүргийн хэрэгжилтийн
байдалд нөлөөлж байгаа
хүчин зүйл, бэрхшээл өмнө өгсөн үндсэн
мэдээллийг давтах
шаардлагагүй. өөрийн улсын олон нийтэд
өргөнөөр хүртэхүйц
бололцоогоор хангана.

12. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц хэрхэн хэрэгждэг тухай
ОЛОН УЛСЫН ХАМТЫН
АЖИЛЛАГААГ ХӨХИҮЛЭН
ДЭМЖИХ ЗОРИЛГООР
Конвенцийн заалтуудын
хэрэгжилтийн тухай асуудлыг
хэлэлцэхэд төлөөлөгчөө
оролцуулах эрхтэй.
Конвенцийн хэрэгжилтийн
талаар мэргэжилтний
зөвлөгөө авах хүсэлт гаргаж
болно.
Конвенцийн хэрэгжилт ямар
байгаа талаар тайлан, тайлан
гаргахыг хүсч болно.
Хороо оролцогч улсын
аливаа тайланг эрх бүхий
бусад байгууллагад
хүргүүлнэ;
Хороо Конвенцийн дагуу
авсан мэдээлэлд үндэслэн
санал, ерөнхий зөвлөмжийг
гаргаж болно.
Санал, ерөнхий зөвлөмжийг оролцогч
улсаас гаргасан тайлбарын хамт
холбогдох oролцогч улсад хүргүүлж
Ерөнхий Ассамблейд мэдэгдэнэ.

13. Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц хэрхэн хэрэгждэг тухай
БУСАД
Бүх улс нэгдэн орж
болно.
Нэмэлт өөрчлөлт оруулах хүсэлтээ оролцогч аливаа улс
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий нарийн
бичгийн даргын нэр дээр гаргаж болно
Оролцогч аливаа улс бичгээр мэдэгдэж
энэхүү Конвенцийг цуцалж болно
Энэхүү Конвенцийн эхийг Нэгдсэн Үндэстний
Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга хадгална.
Англи, араб, испани, орос, франц, хятад
хэлээр үйлдсэн эх бичвэрүүд нь адил хүчинтэй

14. МОНГОЛ УЛСЫН ОЛОН УЛСЫН ГЭРЭЭ
ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ КОНВЕНЦ
Монгол Улс 1990.01.26-нд гарын үсэг зурж,
1990.07.05-нд соёрхон батласан
Хүүхдийн эрхийн тухай
конвенцын хяналтын товчоон:
• 1996 оны 1 сар: Монгол Улсын анхны илтгэлийг НҮБ-ын Хүүхдийн
Эрхийн Хороо хүлээн авч, хэлэлцсэн түүхтэй.
• 2003, 2005 он: Хүүхдийн Эрхийн Хороо нь Монгол Улсын
хоёрдугаар илтгэлийг 2003 оны 5 дугаар сард хүлээн аваад, 2005
оны 5 дугаар сарын 26-нд хэлэлцэж, мөн оны 6 дугаар сарын 3-ны
өдөр дүгнэлт, зөвлөмж гаргасан юм.
• 2009, 2010 он: Хүүхдийн Эрхийн тухай Конвенцын хэрэгжилтийн
тухай Монгол Улсын Засгийн газар гурав ба дөрөв дэх тайлан
илтгэлийг илгээж, Хүүхдийн Эрхийн Хорооноос 2010 оны 1 сард
Хүүхдийн Эрхийн тухай Конвенцын хэрэгжилтийн талаар дүгнэлт
зөвлөмжийг Монгол Улсад ирүүлсэн байна.
• 2015, 2017 он: НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн тухай Конвенцын
хэрэгжилтийн талаар Монгол Улсын тавдугаар тайлан илтгэлийг
2015 онд илгээж, 2017 онд НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн Хорооноос
зөвлөмжийг ирүүлсэн.
 Монгол дахь хөтөлбөр нь
1994-2009 онд Их
Британий Хүүхдийг Ивээх
Сан, 2009 оноос хойш
Японы Хүүхдийг Ивээх
Сангийн удирдлагад
ажиллаж байна.

15. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА