Η έριδα για το ζήτημα των εικόνων - εικονομαχία - φύλλο δραστηριοτήτων

1. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Δραστηριότητα 1
Γλωσσική διερεύνηση κύριων όρων/εννοιών της ενότητας
Διαβάστε τις λέξεις που βρίσκονται στο πλαίσιο. Με ποιον τρόπο σχετίζονται μεταξύ τους;
Προσπαθήστε να ετυμολογήσετε (να βρείτε δηλαδή τα συνθετικά μέρη της κάθε λέξης) τις
λέξεις που βρίσκονται στο πλαίσιο και να εξηγήσετε τη σημασία τους.
Στη συνέχεια, διατυπώστε τις εκτιμήσεις σας για το πώς συνδέονται οι όροι/έννοιες μεταξύ
τους.
Άσκηση για το σπίτι: Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των πιο κάτω όρων: εικονομαχία,
εικονομάχος, εικονόφιλος.
1
εικονομαχία
εικονομάχος - εικονοκλάστης
εικονόφιλος - εικονολάτρης
ανεικονικές αντιλήψεις
αναστήλωση των εικόνων
Άσκηση για το σπίτι 1: Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των πιο κάτω όρων:
εικονομαχία, εικονομάχος, εικονόφιλος.

2. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Δραστηριότητα 2
Πρωταγωνιστές αυτοκράτορες - αίτια εικονομαχίας
1. Παρατηρήστε τα νομίσματα.
Εικονίζονται ο Λέων Γ΄ Ίσαυρος και ο
διάδοχος του Κωνσταντίνος Ε΄ Ίσαυρος.
2. Παρατηρήστε τον πιο κάτω χάρτη. Ποιο γεωγραφικό μέρος εικονίζεται; Σε μπλε κύκλο
είναι ο τόπος καταγωγής τους αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ και σε κόκκινο κύκλο η πρωτεύουσα
του Βυζαντίου Κωνσταντινούπολη.
Α) Προσπαθήστε να εξηγήσετε γιατί ο Λέων ο Γ΄ αλλά και οι αγρότες της ανατολικής Μικράς
Ασίας είχαν ανεικονικές αντιλήψεις.
Β) Γιατί οι Ίσαυροι αυτοκράτορες υποστήριζαν τους πληθυσμούς αυτούς;
2
Θυμάμαι…
Ποια χαρακτηριστικά σύμβολα υπάρχουν στα
νομίσματα και ποια ιδεολογία προωθούν;

3. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Είναι αλήθεια ότι με την πάροδο του χρόνου δεισιδαίμονες προλήψεις συνδέθηκαν με την
προσκύνηση των εικόνων. Πιστοί των λαϊκότερων κυρίως στρωμάτων και μοναχοί αφελείς και
απαίδευτοι απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του
εικονιζόμενου προσώπου, αλλά του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας
παράλογες πράξεις που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι, κατά τη βάπτιση έφερναν την εικόνα στη θέση
του αναδόχου, έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα, το οποίο αναμίγνυαν στη θεία μετάληψη ή το
μεταχειρίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ΄
Γ) Διαβάστε την πιο πάνω πηγή. Ποια κατάσταση περιγράφει γύρω από την λατρεία των
εικόνων στη Βυζαντινή αυτοκρατορία;
Απόψεις Λέοντος Ε΄ για την εικονολατρία
Γιατί οι Χριστιανοί παθαίνουν ήττες από τους εθνικούς; Επειδή λατρεύονται οι εικόνες [...]! Γι' αυτό
σκοπεύω να τις καταστρέψω. [...] Οι αυτοκράτορες που δέχτηκαν και λάτρεψαν τις εικόνες πέθαναν
στην εξορία ή στη μάχη. Αυτοί όμως που δεν τις λάτρεψαν πέθαναν στο κρεβάτι τους και τάφηκαν
με τιμές στους αυτοκρατορικούς τάφους κοντά στο ναό των Αγ. Αποστόλων. Εγώ επιθυμώ να
μιμηθώ τη δεύτερη κατηγορία και να τις καταστρέψω, για να μακροημερεύσω και εγώ και ο γιος νου
και η δυναστεία μας να βασιλεύσει ως την 4η και 5η γενιά.
Scriptor incertus de Leone Bardae filio, έκδ. I. Bekker, Bonn 1842, 349.
Δ) Σύμφωνα με την πιο πάνω πηγή, με ποια στρατιωτικά γεγονότα συνδέει τις εικόνες ο
Λέοντας Γ΄ και ποια δηλώνει θα είναι η στάση του απέναντι στο ζήτημα των εικόνων;
Συνδυάστε τα λόγια της πηγής με τον προηγούμενο χάρτη.
Ε) Αναλογιστείτε -παρατηρώντας και το νόμισμα της προηγούμενης σελίδας- το ρόλο της
θρησκείας (Χριστιανισμός) στη ζωή των Βυζαντινών αυτή την εποχή. Ποιοι είναι οι εκπρόσωποι
του Χριστιανισμού επί γης; Υπάρχουν διεκδικητές αυτής της εκπροσώπησης και της δύναμης
που συνεπάγεται;
3
Άσκηση για το σπίτι 2: Με τη βοήθεια των πιο πάνω διερευνήσεων να
καταγράψετε στο τετράδιό σας τις αιτίες και τους παράγοντες που οδήγησαν
στην εικονομαχία.

4. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Δραστηριότητα 3
Η πιο κάτω εικόνα δείχνει μία σελίδα από το Ψαλτήριο Χλουντόφ. Χρονολογείται στα 857-865
μ.Χ. και είναι χειρόγραφο μοναστικό ψαλτήριο. Βρέθηκε στο βουνό Άθως και μεταφέρθηκε στη
Μόσχα από τον Χλουντόφ. Παρατηρήστε την εικονογράφηση.
Οι εικόνες σχολιάζουν κάποιους στίχους του ψαλμού:
«Ἔδωκαν εἰς τό βρῶμά μου χολήν καί εἰς τήν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος»
ΜΤΦ: «Μου εδωσαν (λέει ο Χριστός) αντί φαγητού χολή και όταν διψούσα, με πότισαν ξύδι»
Α. Εντοπίστε τις δύο σκηνές που εικονίζονται και περιγράψτε τις. Πώς συνδέονται οι δύο
σκηνές μεταξύ τους και με το απόσπασμα από το χειρόγραφο κείμενο;
Β. Ποια είναι η στάση (=θέση, άποψη) του δημιουργού για το ζήτημα των εικόνων;
4

5. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Δραστηριότητα 4
Διαβάσετε τα δύο κείμενα (πηγές) στη σελίδα 34 του σχολικού εγχειριδίου.
Ερώτηση: Ποια ήταν τα κυριότερα επιχειρήματα των εικονομάχων και των εικονολατρών,
σύμφωνα με τα δύο κείμενα;
Γεγονότα
Πρώτη φάση Εικονομαχίας (726-787μ.Χ)
- Η πρώτη ενέργεια των εικονομάχων ήταν να απομακρύνουν την εικόνα του Χριστού από
τη Χαλκή Πύλη της Πόλης.
- Η πράξη αυτή προκάλεσε τις διαμαρτυρίες του λαού της πρωτεύουσας.
- Με το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων, οι εικονολάτρες
τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις, δημεύσεις περιουσιών.
- Η διαμάχη των δύο αντίπαλων θρησκευτικών παρατάξεων κορυφώνεται επί Κωνσταντίνου
του Ε ́, ο οποίος εξαπέλυσε εκστρατεία τρομοκράτησης των μοναχών και καταστροφής
των μονών που ήταν προπύργια εικονολατρίας.
- Η πρώτη φάση τερματίστηκε με τη Ζ́ Οικουμενική Σύνοδο, η οποία συγκλήθηκε με
πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας το 787 μ.Χ., η οποία
αποκατέστησε πανηγυρικά τις εικόνες, διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες γίνεται μόνο
τιμητική προσκύνηση.
- Η διαμάχη αυτή που πήρε μεγάλες διαστάσεις, διήρκεσε πάνω από έναν αιώνα.
- Τους εικονόφιλους υπερασπίστηκε ο μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής του, ο Ιωάννης
Δαμασκηνός.
Δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843μ.Χ)
- Δεν είχε τη διάρκεια και την ένταση της
πρώτης φάσης.
- Εγκαινιάστηκε από τον Λέοντα Ε ́ τον
Α ρ μ έ ν ι ο , ο ο π ο ί ο ς α π έ δ ω σ ε σ τ η ν
εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα
πεδία των μαχών.
- Τερματίστηκε από μία αυτοκράτειρα, την
αυγούστα Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου
Μιχαήλ Γ ́, η οποία με τη σύνοδο 843 μ.Χ.
προχώρησε στην οριστική και πανηγυρική
αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων.
(Δεξιά) Βυζαντινή εικόνα:Η αναστήλωση των εικόνων
γιορτάζεται από την ορθόδοξη Eκκλησία την πρώτη
Kυριακή των Nηστειών ως η Kυριακή της Oρθοδοξίας.
5

6. ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Συνέπειες της εικονομαχίας
Σημασία της επικράτησης των εικονόφιλων:
➢ Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται ως νίκη της ελληνικής πνευματικής
παράδοσης κατά της ανεικονικής ασιατικής παράδοσης, με την απόδοση της θεϊκής μορφής.
➢ Τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες και αυτό οδήγησε σε γόνιμη συνεργασία
κράτους και εκκλησίας, η οποία επικεντρώθηκε στο ιεραποστολικό της έργο.
➢ Τα μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν.
➢ Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και λειψάνων.
Συνέπειες της εικονομαχίας
❖Δίχασε το βυζαντινό λαό.
❖Eίχε ολέθρια αποτελέσματα στην εξωτερική πολιτική, καθώς η εκκλησία της Ρώμης
απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο και στηρίχτηκε στους Φράγκους.
❖Eίχε ολέθρια αποτελέσματα και στον πολιτισμό αφού πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν,
όπως ψηφιδωτά και εικόνες, καθώς είχε απαγορευτεί η απεικόνιση θείων προσώπων.
Εκκλησίες, όπως η Αγία Ειρήνη στην Κων/πολη, διακοσμήθηκαν με φυτά, ζώα και
διακοσμητικά μοτίβα.
❖Στον τομέα του πολιτισμού υποχώρησε και η ενασχόληση με τα γράμματα και
καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα των εικονομάχων.
Ναός Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη. Μοτίβα σε εκκλησία της Καππαδοκίας.
Άσκηση 1: Να σχολιάσετε τα εξής: Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται ως νίκη της
ελληνικής πνευματικής παράδοσης κατά της ανεικονικής ασιατικής παράδοσης, με την
απόδοση της θεϊκής μορφής.
Άσκηση 2: Πόσο σοβαρές ήταν οι συνέπειες της εικονομαχίας, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο
και μακροπρόθεσμα, για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία;
6