εικονομαχια

1. Πρόκειται για την πνευματική / θρησκευτική κίνηση
με πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις που συνδέθηκε
με το ερώτημα:

3. Οι Ίσαυροι στο θέμα της λατρείας των εικόνων συγκρούστηκαν με τους προερχόμενους
από το χώρο της Εκκλησίας. Κύριος εκπρόσωπός τους : Ιωάννης Δαμασκηνός
Η σύγκρουση κράτησε 150 χρόνια περίπου : αρχές 8ου
αι – μέσα 9ου
αι. και
εξελίχθηκε σε δύο φάσεις
Εικονομάχοι /Εικονοκλάστες # Εικονολάτρες / Εικονόφιλοι
( αυτοκράτορες: να μη λατρεύονται ( εκκλησιαστικοί άρχοντες και μοναχοί : απόλυτα
οι εικόνες) σύμφωνη με την παράδοση η λατρεία των
εικόνων)

4. Τα γεγονότα ξεκινούν με αφορμή έναν καταστροφικό σεισμό (726) με επίκεντρο
το θαλάσσιο χώρο μεταξύ Θήρας και Θηρασιάς. Ο σεισμός αυτός ερμηνεύτηκε
ως εκδήλωση θείας οργής, καθώς η λατρεία των εικόνων αποτελούσε
– υποτίθεται – εκδήλωση ειδωλολατρίας.

5. Εσωτερικό τζαμιού
Εσωτερικό εβραϊκής
Συναγωγής ( στο Βόλο)
Δεν υπάρχουν τοιχογραφίες (Συναγωγή)
ή , αν υπάρχουν (όπως στο τζαμί), δεν
εικονίζονται πρόσωπα.

6. Πλήθος πιστών προσκυνούν, φιλούν κι
αγγίζουν την εικόνα της
«Αχειροποιήτου», για να θεραπευτούν Πολλοί αφελείς πιστοί, λαϊκοί και μοναχοί, λάτρευαν
το ξύλο, το χρώμα, το υλικό της εικόνας. Αυτές οι
υπερβολές οδήγησαν τους εικονομάχους να υποστηρίξουν
πως η λατρεία των εικόνων αποτελεί ειδωλολατρική
εκδήλωση· άρα δεν ταιριάζει στο Χριστιανισμό

7. • Η καταγωγή των Ισαύρων από τη Γερμανίκεια της Β. Συρίας, περιοχή όμορη με τους Άραβες
• Οι ανεικονικές αντιλήψεις της ιουδαϊκής και της ισλαμικής θρησκείας
• Δεισιδαιμονίες – υπερβολές στη λατρεία των εικόνων
• Περιορισμός της δύναμης των μοναχών (επιπλέον τα μοναστήρια δεν πλήρωναν φόρους κι έτσι
ζημίωναν το κράτος )
• Ιδεολογικοί λόγοι: δίκαιη οργή του Θεού για υπερβολές στη λατρεία που οδήγησε σε νίκες
των αντιπάλων

8.  Ο Λέων Γ΄ δίνει εντολή να απομακρυνθεί η εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη ( την κύρια
πύλη του παλατιού)
Χαλκή Πύλη - Κωνσταντινούπολη
Απεικόνιση της απομάκρυνσης της εικόνας του
Χριστού από τη Χαλκή Πύλη

9. υσε , χωρίς προειδοποίηση , στους πιστούς να λατρεύουν τις εικόνες ( το πρώτο
ορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων δημοσιεύτηκε το 730)
σε τους κληρικούς και μοναχούς να υπηρετούν τη θητεία τους πριν γίνουν ιερείς
ε μοναστήρι αντίστοιχα (καθώς ένας από τους λόγους που την εποχή εκείνη επέλεγαν
α πάνε σε μοναστήρι ήταν για να αποφύγουν τη στράτευση)
κονόφιλοι τιμωρήθηκαν με δήμευση περιουσίας, φυλάκιση, εξορία, εκτέλεση
της διαμάχης κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου Ε΄ , καθώς εκείνος εφάρμοσε τις αποφάσεις
ρα του Λέοντα Γ΄ με πιο αυστηρό τρόπο. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του
τράφηκαν μοναστήρια, τρομοκρατήθηκαν μοναχοί, βασανίστηκαν πολλοί εικονολάτρε
Συνέχεια των γεγονότων της Α΄φάσης

10. Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη,
τον κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι
Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί
όλα αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των
ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που
κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με
σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων
του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του
σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό,
πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που
κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την
ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα
ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο,
παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το
ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν.
Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος,
κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305.
 Αφού προσκυνούμε αντικείμενα, όπως
ο σταυρός, τα οποία βοήθησαν στο έργο της
σωτηρίας των ανθρώπων , είναι παράλογο
να μην προσκυνούμε τις εικόνες , που
φτιάχνονται από ενάρετους πιστούς και που
εικονίζουν το πρόσωπο που βρίσκεται
πάνω στο σταυρό.
 Λατρεύουμε και προσκυνούμε το πρόσωπο
που εικονίζεται και όχι το υλικό από το
οποίο είναι κατασκευασμένη η εικόνα.
Απόδειξη το γεγονός της καταστροφής
του υλικού, όταν φθαρεί το εικονιζόμενο πρόσωπο

11. Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως
δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...].
Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε
κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι
νόμος του Θεού.
Από επιστολή του Λέοντος Γ' στον πάπα Γρηγόριο Β', Travaux et memoires 3 (1968) 279.
 Είναι ειδωλολάτρες όσοι προσκυνούν τις εικόνες, επειδή οι εικόνες για το Χριστιανισμό
είναι ό,τι και τα είδωλα για την ειδωλολατρία
 Είναι απαράδεκτο να προσκυνούνται κατασκευάσματα από ατελή δημιουργήματα
του Θεού (τους ανθρώπους)

12. Με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας
συγκλήθηκε η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος η οποία αποφάσισε την
αναστήλωση των εικόνων.

13. Απόψεις Λέοντος Ε' για την εικονολατρία
Γιατί οι Χριστιανοί παθαίνουν ήττες από τους εθνικούς; Επειδή λατρεύονται οι εικόνες [...]! Γι' αυτό σκοπεύω να τις
καταστρέψω. [...]
Οι αυτοκράτορες που δέχτηκαν και λάτρεψαν τις εικόνες πέθαναν στην εξορία ή στη μάχη. Αυτοί όμως που δεν τις λάτρεψαν
πέθαναν στο κρεβάτι τους και τάφηκαν με τιμές στους αυτοκρατορικούς τάφους κοντά στο ναό των Αγ. Αποστόλων. Εγώ
επιθυμώ να μιμηθώ τη δεύτερη κατηγορία και να τις καταστρέψω, για να μακροημερεύσω και εγώ και ο γιος νου και η
δυναστεία μας να βασιλεύσει ως την 4η και 5η γενιά.
Scriptor incertus de Leone Bardae filio, έκδ. I. Bekker, Bonn 1842, 349.
Η δεύτερη φάση , που δεν είχε ούτε τη διάρκεια ούτε την
ένταση της πρώτης, εγκαινιάστηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα
Ε΄ τον Αρμένιο
ο οποίος, σύμφωνα με το παραπάνω παράθεμα, απέδιδε την ήττα των
Βυζαντινών σε μάχες στην εικονολατρία.

14. Έγινε από την Αυγούστα Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου αυτοκράτορα
Μιχαήλ Γ΄, με τη βοήθεια των συνεργατών της Βάρδα και Θεόκτιστου
Η σύνοδος στις 11 Μαρτίου του 843 στην Κωνσταντινούπολη
( που συγκλήθηκε από τον εικονόφιλο Πατριάρχη Μεθόδιο
μετά από πρόσκληση της Θεοδώρας)
αποκατέστησε και αναστήλωσε οριστικά τις εικόνες

15. Η εκκλησία μας τιμά το γεγονός της
αποκατάστασης και αναστήλωσης των εικόνων
την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής,
που ονομάζεται
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας, ως θέμα
της λαϊκής βυζαντινής εικονογραφίας

16. Ποιος κέρδισε και τι;
 Επικράτησε η ελληνική πνευματική παράδοση (που ευνοούσε την
απόδοση της θείας μορφής) και όχι η ανεικονική
ασιατική
 Τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες
 Εγκαινιάστηκε περίοδος γόνιμης συνεργασίας κράτους – Εκκλησίας
 Η Εκκλησία αφοσιώθηκε στο ιεραποστολικό της έργο
 Πολλαπλασιάστηκαν και πλούτιζαν τα μοναστήρια
 Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και των ιερών
λειψάνων
Ποιος έχασε και τι;
 Η Εικονομαχία συντέλεσε στη διατάραξη των σχέσεων της αυτοκρατορίας με τη Δύση.
Συγκεκριμένα τα γεγονότα βρήκαν αντίθετη την εκκλησία της Ρώμης και ο πάπας
δυσαρεστημένος στράφηκε αργότερα στους Φράγκους (την αναδυόμενη πολιτική
δύναμη της Δυτικής Ευρώπης), με ηγεμόνες των οποίων συνδέθηκε στενά.
 Την περίοδο της επικράτησης των εικονομάχων: α)απαγορεύτηκαν οι παραστάσεις
θείων προσώπων στους ναούς και πολλά έργα τέχνης (αγιογραφίες…) καταστράφηκαν
β) οι ναοί κοσμήθηκαν με εικόνες ζώων , φυτών, διακοσμητικών μοτίβων γ)
υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα
 Την περίοδο της επικράτησης των εικονολατρών (μετά την αποκατάσταση των
εικόνων) καταστράφηκαν σημαντικά κείμενα των εικονομάχων.

17. Παράδειγμα εικονοκλαστικής
διακόσμησης: ένας απλός σταυρός
Ναός Αγίας Ειρήνης Κων /πολης
Ι. Ναός Αγίου Χαραλάμπους Κοινότητος Βεβεκίου (εσωτερικό)
Παράδειγμα εικονολατρικής διακόσμησης