Нэхмэлийн ширхэгтийн ангилал

1. Байгалийн ширхэгтийн
бүтэц,шинж чанар,ангилал

2. Нэхмэлийн ширхэгтийн ангилал

3. Байгалийн гаралтай ширхэгтийн
бүтэц,шинж чанар,ангилал
• Хүний оролцоогүйгээр байгальд аяндаа үүсч боловсорсон
ширхэгтийг байгалийн гаралтай буюу жинхэнэ ширхэгт гэж нэр-
лэнэ.
• Байгалийн гаралтай ширхэгтэд ургамал, амьтны гаралтай
ширхэгтүүд багтана.

4. Байгалийн гаралтай ширхэгтийн
бүтэц,шинж чанар,ангилал
• Ургамлын гаралтай жинхэнэ ширхэгтийг ургамлын үрийн
бүрхүүл(хөвөн),шилбэ бу-юу(долонт,олсон ургамал),навч
(кокосийн ширхэг)ба үр булцууны хальснаас гарган авч
боловсруулна

5. • Амьтны гаралтай жинхэнэ ширхэгтэд төрөл бүрийн
амьтны ноосон ширхэгт,ялма ба царс модны хүр
хорхойн авгалдайн үүрийг задлан боловсруулсан
торгон мяндас багта-на.
• Эдгээр жинхэнэ ширхэгтүүд нь байгалийн полимер
бодис болох целлюлоз,кератин, фиброин зэрэг
уургаас тогтдог.

6. Байгалийн гаралтай ширхэгт
• Ургамлын гаралтай ширхэгт:
-Хөвөн ширхэгт
-Олсон ширхэгт
• Амьтны гаралтай ширхэгт:
-Ноосон ширхэгт
-Торгон мяндас

7. Хөвөн ширхэгт
• Нэг наст ургамал болох
хөвөнгийн ургамлын ү- рийг
бүрхэж оршдог цагаан шаргал
өнгийн мяндаслаг түүхий э-
дийг хөвөн ширхэгт гэ-нэ.

8. Хөвөн ширхэгт
• Хөвөнгийн ургамал нь
дунджаар 20-35С-ийн, чийглэг
уур амьсгалтай орчинд 130-200
хоногт боловсорч гүйцнэ.
• Хавар өдрийн дундаж
температур 13С байх үед
хөвөнг 5 хоногт баг тааж
тариална.

9. • Хоёр сар орчим хуга-цаанд
цэцэглэж эхлэх бөгөөд
цэцэглэлт 35- 40 хоног
үргэлжилнэ.
• Хөвөн ширхэгт боловс- рох нь
үрийн хальсны эсийн хөгжлийн
тухай ойлголт юм.

10. Хөвөн ширхэгт
• Хөвөн ширхэгт бүт-цийн хувьд
гаднах бу-юу
өнгөн,кутикул,үнд-сэн гэсэн
гурван үеэс тогтоно.
• Кутикул үеийн 54% эс-лэг ба
бусад үеэ хам-гаалах үүрэгтэй.
• Хөвөнгийн урт 6-52мм

11. • Ширхэгт аль ч хэсэгтээ бүдүүн
нарийнаараа жигдхэн,нарийн
байх учир ээрч утас бэлтгэ-хэд
илүү тохиромжтой

12. Олсон ширхэгт
• Олсон ширхэгтийг ургамлын шилбэ,навч, үрийн хальснаас гаргаж
авдаг бөгөөд эдгээр ургамлын бүтцийн нэг гол хэсэг нь долон гэж
нэрлэгдэх багц эсүүд байх тул долонт гэж нэрлэдэг.

13. Олсон ширхэгт

14. Долонт ширхэгт
• Шилбэнээс нь гаргаж авдаг
ургамалд маа-
линга,джут,пенка,ра-ми
багтана.

15. Олсны ургамал
• Навчнаас ширхэгт гар-ган
авдагт манилла,си-
заль,генекен

16. Олсны ургамал
• Үрнээс нь ширхэгт гар-ган авч
болдог урга-малд койрыг
нэрлэнэ.

17. Олсны ургамал
• Нэг наст өвслөг урга-мал
уртлаг шилбэтэй, эгц шулуун
ургадгийг ашиглан ширхэгт
гар-гаж авдаг.
• Олсны ургамлыг цэцэг лэж
гүйцсэний дараа үндэстэй нь
хамт ху-раан авч түүнийг сүрэл
гэнэ.

18. Олсны ургамал
• Олсны ургамлын шил-бэ нь
гаднах хальс,мод лог
хэсэг,суваг гэсэн 3 үеэс тогтоно.
• Олсон ширхэгт үзүүр руугаа
нарийссан байх ба хөндлөн
огтлол нь зөв биш хэлбэрийн 5
эсвэл 6 өнцөгтөөс тог- тоно.

19. Олсон ширхэгт
• Олсон ширхэгтийн бү-
рэлдэхүүнд эслэг 70%
• Лигнин гэдэг уурагт бо дис нь
ширхэгтийн үл ялзрах шинжийг
дээш- лүүлж ширхэгт ширүүн
байхад нөлөөлнө.
• Гэрэл цаг агаарт хөвөн-гөөс
илүү тэсвэртэй ду- лааныг сайн
дамжуул-на.

20. Олсон ширхэгтийн хэрэглээ
• Олсон ширхэгтээр өргөн хэрэглээний цөөн нэрийн бүтээгдэхүүн
болох боодлын мате-риал,угаалгын ба татлагын бүдүүн,нарийн
олс зэргийг бэлтгэнэ.
• Мөн үлэмж ширүүн ширхэгт учраас ачаа та-тах,тээш боох бүдүүн
нарийн олс,загасны тор шуудай,техникийн даавуу үйлдвэрлэхэд
хэрэглэгдэнэ.(пенка)

21. Олсон ширхэгтийн хэрэглээ
• Джут гэдэг олсон ургамал нь 20мм бүдүүн, 4,5 метр урт
шилбэтэй,Бусдаасаа чийг их шингээ-дэг(25%) тул эрдэс
тэжээл,сахар болон хүнсний бусад бүргэмтгий зүйл савлах
шуудайн мате-риал,татлагын олс,зарим артикулын нэхмэл
бэлтгэдэг.
• Рами олсны ургамлыг чанахад цагаан өнгөтэй, нилээд бат
бөх,торгомсог болдог тул зарим нэ-рийн нэхмэл,уллагааны
нарийн олс бэлтгэнэ.

22. • Навчнаас гарган авдаг ширхэгтээр(манила, сизаль,генекенээр)гол
төлөв усан онгоцны зориулалттай бүдүүн олс хийдэг.

23. Олсон ширхэгтийн хэрэглээ
• Олсон нэхмэл нь механик шинж чанарын хувьд ашигтай,бага
сунадаг,эдэлгээнд тэс-вэртэй,эрүүл ахуйн шинж сайтай,чийг шин-
гээх,буцааж ууршуулах,угаагдахдаа хялбар
• Дулааныг сайн дамжуулдаг учраас зуны у-лиралд өмсөх хувцас
бэлтгэхэд ашигтай.
• Мөн чийглэж индүүдэхэд индүүдлэг сайн авдаг онцлог шинж
чанартай

24. • Дутагдалтай тал нь уян харимхай шинж ба-гатай учраас амархан
үрчийдэг.
• Олсон нэхмэлийг хуурай ба нойтон аргаар ээрсэн 33,3-117,6
тексийн утсаар,ихэвчлэн ёрог,том ба жижиг хээт нэхээсээр
бэлтгэнэ.

25. Амьтны гаралтай ширхэгт
• Энд хонь,тэмээний ноос,ямааны ноолуур, хүр эрвээхийн мяндас
хамрагдана.
• Мал,амьтны үсэн бүрхүүлийг ноос гэнэ.
• Ноосон ширхэгт бусад ширхэгтээс химийн бүрэлдэхүүнээр эрс
ялгаатай.

26. Ноосон ширхэгт
• Ноосон ширхэгтийг бүрдүүлэгч уурагт бо- дисыг кератин гэнэ.
• Кератин торон бүтэцтэй байдгаараа бусдаас ялгаатай,түүнд
агуулагдах хүхрийн хэмжээ их байх тусам ширхэгт бат бөх,уян
налархай болдог.

27. • Кератин нь альпа,ветта гэсэн бүтцийн хоёр хувилалтай байдаг.
• Кератин нэг хувилал тохиромжтой нөхцөл бүрдэхэд нөгөөдөө
амархан шилждэг.

28. • Кератиныг халуун усаар эсвэл уураар ха- лааж сунгахад α хувилал
нь β хувилалд а-мархан шилжинэ.
• Нэг хувилалаас нөгөөдөө шилжих нь шир- хэгтийг татаж
сунгах,индүүдэхэд явагдах ү- зэгдэл.

29. Ноосон ширхэгтийн бүтэц
• Ноосон ширхэгт гисто-логи
бүтцийн хувьд о-лон эсүүдээс
тогтох бө-гөөд эсүүд:
1.Хайрслаг
2.Цайвар
3.Хөндий гол
гэдэг 3 үеэр зааглагдана.

30. Ноосон ширхэгтийн бүтэц
• Хайрслаг давхарга нь хамгийн гадна талын хамгаалалтын үүрэг
бүхий маш нимгэн э-вэрлэг ялтас(0,5-2мк).
• Цайвар давхарга нь 3-10мк зузаантай,80-150 мм уртай ээрүүл
маягийн эсүүдээс тог- тоно.Эсүүд пигментээр барьцалдан,ноосон
ширхэгтийн өнгийг тодорхойлно.
• Хөндий гол бол бат бөх,уян зөөлөн шин- жийг алдагдуулдаг
давхарга юм.

31. Ноосон ширхэгт
• Үсэн бүрхүүл хялгас,ноолуур,завсрын үс,үх-мэл буюу хуурай
үснээс бүрдэнэ.
• Ноосон ширхэгтийн урт дунджаар 60-120мм
• Ноосон ширхэгтийн нэг гол онцлог шинж нь эсгийрэх чадвар буюу
ноос агших нягтрах явдал юм.

32. Ноосон ширхэгт
• Хонины ноосыг хяргаж авсан хугацаанаас нь хамааруулж
ангилна.Үүнд:
-Ахрын ноос гэдэг нь намар хяргасан ноос
-Уртын ноос гэдэг нь зун хяргасан ноос

33. Ноолуур
• Ноолуур нь бусад шир-
хэгтүүдээс хамгийн на-
рийхан(16,5 мкм голч-той).

34. • Ноолуурыг Монгол,Хятад,Иран,Афганистан, Австрали зэрэг оронд
голлон үйлдвэрлэдэг.
• Дэлхийн хэмжээгээр жилд бэлтгэдэг 15000 орчим тонн ноолуурын
53% буюу 7800 т-ыг Хятад улс,24% буюу 3500 т-ыг Монгол улс,
үлдсэн 18%-ийг бусад улс бэлтгэдэг.
• Монгол,Хятад улсад бэлтгэж буй ноолуур хамгийн нарийхан 13,0-
16,5мкм голчтой байдаг.

35. Ноолуур
• Атираалаг шинж чана-рын
хувьд хамгийн өн-дөр,дотоод
бүтцийн хувьд хөндий голгүй
зөвхөн хайрслаг цай-вар
давхраануудаас тогтдог
технологийн хувьд хамгийн
үнэтэй түүхий эд юм.

36. Ноолуур
• Ямааны ноолуур нь дулаан сайн хадгалдаг, хөнгөн зөөлөн,уян
хатан,бөх бат,эсгийрэх чадвар өндөр түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн
гоёмсог тансаг өндөр үнэтэй байдаг.
• Нутгийн ямаанаас жилд хавар нэг удаа сам-наж 200-350 орчим
грамм ноолуур авдаг.
• Ноолуур дундачаар 38-80мм урттай байдаг.

37. Завсрын үс
• Энэ нь ноолуураас а-рай
бүдүүн (30,1-54,0 мкм голчтой)
атраа ба-гатай,ноолуур,сор үс-
ний шинж чанарыг зэ-рэг
агуулсан нэг үзүүр-тэй
атираатай нөгөө ү- зүүртэй сор
үс шиг гөл-гөр юм.

38. Завсрын үс
• Дотоод бүтцийн хувьд
ноолууртай илүү адил-
хан,хайрслаг,цайвар
давхраатай,тасархайт- сан
хэлбэрийн хөндий голтой эсвэл
голгүй байдаг.

39. Сор үс
• Энэ нь бараг шулуун бага
зэргийн атираа-тай
бүдүүн,бусад шир- хэгтүүдээс
нилээд урт.
• Хайрслаг,цайвар давх-раанаас
гадна,уртын-хаа дагуу
үргэлжилсэн хөндий голоос
тогтдог.

40. Хялгас
• Хялгас нь хамгийн бүдүүн,амархан хугар-даг,бусад ширхэгттэй
харьцуулахад харь-цангуй богинхон.
• Дотоод бүтцийн хувьд хайрслаг,цайвар дав-харгаас гадна дийлэнх
хувийг хөндий гол эзэлдэг.
• Бөх бат чанар харьцангуй муу механик бо-ловсруулалтын явцад
амархан тасардаг.

41. Тэмээний ноос
• Тэмээний ноосыг дэл-хийд
зөвхөн Монгол, Хятад хоёр улс
2000 тн бэлтгэдэг.
• Нэг тэмээнээс дунда-чаар 2-5кг
ноос хяргаж авдаг.

42. Тэмээний ноос
• Тэмээний ноосыг үндсэн 4
зэргээр ангилдаг.Үүнд:
I-ботго торомны зөөлөн ноос
II-эм ноос буюу их бие-ийн
үндсэн хэсэг,дал,
бөөр,хажуу,гуяаны ноос
III-өвдөг зогдор,хүзүү,шил
өвдөгний урт ноос
IV-даахин ноос ордог.

43. Тэмээний ноосны шинж чанар
• Тэмээний эм ноос,бот-
го,торомны зөөлөн но-ос нь
15-24 мкм дун-дач нарийтай
байдаг.
• Боловсруулсан тэмээ-ний
ноосоор ноолуу-раас
дутахааргүй сайн чанарын
сүлжмэл эд эдлэл,хөнжил гэх
мэт бүтээгдэхүүн үйлдвэр-дэг.

44. Тэмээний ноос
• Тэмээний ноосны нэг онцлог
нь эсгийрдэг-гүй
бөгөөд,түүгээр хий сэн
бүтээгдэхүүн нь су-намтгай
болдог.
• Өвдөг зогдорын ноос-ны
уртлаг шинж чана-рыг
ашиглаж,хивсний арын олсон
утасны о-ронд ашиглаж байна.

45. • Сарлагийн хөөврийг Хятад улс 7060 тонныг бэлтгэдэг бөгөөд энэ
нь дэлхийн хэмжээний сарлагийн хөөвөр бэлтгэлийн 90%,үлдсэн
10%-ийг Монгол улс бэлтгэдэг.
• Сарлагийн хөөврөнд агуулагдах ноолуур нь дунджаар 23 мкм
голчтой,39 мм урт,завс- рын үс нь 47мм,сор үс 86мм дундаж
урттай байдаг.

46. Торгон ширхэгт
• Торгон ширхэгтийг хүр эрвээхийн торгон ширхэгт ялгаруулагч
булчирхай бий болго-но.
• Торгон ширхэгт өгдөг шөнийн хүр эрвээхэйн хүнс тэжээлээ
болгодог модны төрлөөр нь ялма ба царс модны гэж ангилна.
• Торгоны эрвээхэйн аж ахуйг ОХУ,Энэтхэг, Япон,Хятад,Бразил
зэрэг улсууд эрхэлдэг.

47. Торгон ширхэгт
• Эрвээхэй нь өндөг,ав-
галдай,хүүхэлдэй,эр-вээхэй
гэдэг амьдар-лын 4 үе шатыг
дам-жина.
• Өндөг өсөж хальс за-дарснаар
авгалдайн шат эхэлнэ.

48. Торгон ширхэгт
• Авгалдайн шатанд ца-гаан
шаргал өнгийн бүрхүүлээр
хучигдах бөгөөд бүрхүүлд
тор-гон ширхэгт ургана.
• Авгалдайн өсөлт 3-5 долоо
хоногт гүйцэх бөгөөд энэ
хугацаанд ялма модны
навчаар хооллоно.

49. • Арьсаа хаясан авгал-дайг
хүүхэлдэй гэх бу-юу дунджаар
2 долоо хоногийн дараа эрвээ-
хэй нас гүйцнэ.
• Эрвээхэй бүрхүүл буюу
коконоо цоолоод гарч нисдэг.

50. • Коконоос торгон шир-хэгтийг
хөвж боловс-руулна.
• Торгон ширхэгтийн 70-80%-ийг
фиброин уу-раг эзэлнэ.

51. • Торгон ширхэгтийн хөндлөн
огтлолын хэл-бэр ихэвчлэн
гурвал-жин.
• Коконоос нийтдээ 1200-1500м
урт шир-хэгт авдаг

52. Торгон ширхэгтийн хэрэглээ
• Торгон ширхэгтийг цэвэр ба хольцтой тор- нэхмэл бэлтгэхэд
голлон ашигладаг.
• Сүүлийн үед торгон ширхэгтийг химийн ширхэгттэй хольж,янз
бүрийн төрлийн торго түүний дотор ацетат,вискозийн торгыг
үйлд-вэрлэж байна.

53. • Жинхэнэ торгон даавуунд 5% хүртэл химийн ширхэгтийг холихыг
зөвшөөрнө.
• Торгон ээрмэлийн хаягдлаар үслэг даавуу, оёдлын болон
хатгамлын зориулалттай утас үйлдвэрлэнэ.